Page 41 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

Όµως το ερώτηµα θα µπορούσε (και κατά τη γνώµη µας θα έπρεπε) να γίνει ανάπο-
δα. Για παράδειγµα: η χρηστική εξοικείωση µε τις (ηλεκτρονικές) µηχανές είναι απαλ-
λαγµένη από µεταφυσικές; Ή: εάν µια δέσµη ιδεών, µια δέσµη προσανατολισµών
(όπως, για παράδειγµα, η “καθολική συµβολική” των ανθρώπινων σχέσεων και γνώ-
σεων, που σήµερα έχει την µορφή γλωσσών προγραµµατισµού µηχανών και αλγορίθ-
µων) έχει σαφέστατη ιδεολογική καταγωγή, χάνει αυτή την (ιδεολογική) νοµιµοποί-
ηση ή (έστω) “αύρα” άπαξ και φτάσει σε µια ιστορική φάση εφαρµογών;
Θα ήταν, κρίνουµε, σωστότερο (σίγουρα από εργατική σκοπιά!) να µην πάρουµε στα
σοβαρά τον υποτιθέµενο σκληρό “πραγµατισµό” της σύγχρονης τεχνολογίας. Και θα
ήταν πιο χρήσιµη µια γενική θέση, ότι δηλαδή η γενέθλια µεταφυσική µπορεί να µετα-
σχηµατιστεί (καθώς µια ιδέα διατρέχει την ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών) αλλά
όχι και να εξαφανιστεί “αυτόµατα” επειδή (στην προκειµένη περίπτωση) πήρε την µορ-
φή τσιπ πυριτίου και ηλεκτρονικών κυκλωµάτων.

Μια πιο προσεκτική ανάλυση µπορεί να δώσει ισχυρά επιχειρήµατα υπέρ αυτής της
άποψής (µας). Ας πάρουµε κάτι απλό, θεµελειώδες όµως, για την “συµβολική γραφή”
που χρησιµοποιείται στον “προγραµµατισµό” των σύγχρονων µηχανών: την ταξινό-
µηση της λογικής.
Η Αριστοτελική Λογική, η ιστορικά πρώτη (τουλάχιστον κατά την άποψη του δυτικού
κόσµου) ταξινόµηση των προτάσεων σε κατηγορίες, δεν ήταν τόσο καθολική όσο οι
πιστοί της υποστήριξαν και υποστηρίζουν. Η πρόταση τα άλογα είναι θηλαστικά και κά-
θε παρόµοια είναι αληθής από λογική άποψη (επειδή έτσι έχουµε συµφωνήσει κοινω-
νικά...)· αντίθετα η πρόταση τα άλογα είναι πουλιά αν και ορθή γραµµατολογικά είναι
λογικά ψευδής. Συνεπώς η πρόταση αυτή δεν είναι λογική.
Η πρόταση η µικρή Μαρία είναι όµορφη είναι λογικά αληθής. Η πρόταση η µικρή Μα-
ρία είναι άγγελος είναι όµως λογικά ψευδής. Το ίδιο ισχύει µε την πρόταση ο Θανάσης
είναι σκοτωµένο φίδι. Αυτό σηµαίνει πως οι προτάσεις που περιλαµβάνουν µεταφορές,
παροµοιώσεις κλπ, αρκετά χρήσιµες (και συχνά ενδιαφέρουσες) στην καθηµερινή αν-
θρώπινη επικοινωνία δεν περιλαµβάνονται κατ’ αρχήν στη λογική, και στις λογικές κα-
τηγορίες. Ή, για να το πούµε ανάποδα: η τάξη της Λογικής (µε κεφαλαίο Λ) ξεκινάει
να δηµιουργηθεί αποκλείοντας κατ’ αρχήν ένα µεγάλο µέρος της ποιητικής των κοι-
νωνικών σχέσεων. Ο Leibniz έφτιαξε
µια χειροκίνητη υπολογιστική µηχανή
Ο Leibniz θα πάρει έτοιµη την (προτασιακή) λογική του Αριστοτέλη, θα πάρει δη- που µπορούσε να κάνει
λαδή έτοιµη απ’ την µια την δυνατότητα ταξινόµησης των προτάσεων σε κατηγορίες και τις 4 βασικές αριθµητικές πράξεις.
και απ’ την άλλη τον αόρατο α π ο κ λ ε ι σ µ ό αυτού του “µεγάλου µέρους” (της ποι-
ητικής των γλωσσών) που σηµειώσαµε µόλις πριν, και θα ονειρευτεί (ή θα προσπαθή-
σει) να κτίσει πάνω της ένα δεύτερο επίπεδο συµβολισµών. Εδώ µια πρόταση είναι Α,
µια άλλη Β, µια τρίτη C κ.ο.κ. Εκείνο που χρειάζεται τώρα (ο Leibniz θα το ξεκινή-
σει...) είναι, αφού έχουµε αποδεχθεί αυτό το δεύτερο - επίπεδο - αφαίρεσης, να βρε- φράζει αυτή η συγκεκριµένη σύµβαση (που αναφέραµε πιο πριν) και όχι κάθε σύµβα-
θούν οι “πράξεις” που µπορούν να γίνουν µεταξύ αυτών των Α, Β, C, κλπ, καθώς και ση, είναι ο εξής: ενδιαφέρει ότι, και µόνον ότι, µπορεί να µορφοποιηθεί έτσι ώστε να
τα σύµβολα αυτών των πράξεων. προσφέρεται σε υπολογισµούς.
Όµως το πέρασµα απ’ το νόηµα (των προτάσεων) στον συµβολισµό τους είναι λογι- Ο υπολογισµός είναι η πεµπτουσία των συγκεκριµένων συµβάσεων, που ο Leibniz
κό; Δεν υπάρχει τίποτα λογικό στην ταυτοποίηση τα άλογα είναι θηλαστικά είναι Α, περισσότερο θα οραµατιστεί και λιγότερο θα κάνει πράξη, θα ακολουθήσουν όµως άλ-
όπως επίσης δεν υπάρχει τίποτα λογικό στην ταυτοποίηση ο Θανάσης είναι σκοτωµέ- λοι δηµιουργικοί σ’ αυτόν τον τοµέα: ο Boole (που “µετατρέπει τη λογική σε άλγε-
12
νο φίδι είναι 0 (δηλαδή: ψευδής λογικά πρόταση) επειδή καµία απ’ αυτές τις ταυτο- βρα”... ), ο Frege, ο Godel - για να φτάσει η ηρωϊκή προσπάθεια στον σηµαντικότατο
ποιήσεις δεν µπορεί να ελεγθεί ούτε σαν αληθής ούτε σαν ψευδής. Είναι (σίγουρα!) σταθµό Turing. Ναι - αλλά τι είναι ο υπολογισµός που έχει αναχθεί σε “τάξη του κό-
µια “σύµβαση” - αλλά τι σηµαίνει αυτό; σµου”; Προφανώς δεν έχουµε εδώ την “θεολογική µεταφυσική” που επικαλέστηκε ο
Σηµαίνει έναν κα ι ν ο ύ ρ γ ι ο α π ο κ λε ι σ µ ό , διαφορετικό µεν απ’ τον αποκλεισµό Leibniz περί “δηµιουργίας των πάντων απ’ το τίποτα”. Έχουµε όµως το άλλο - και πιο
του “µεγάλου µέρους της ποιητικής των κοινωνικών σχέσεων”, αλλά εξαιρετικά δρα- πραγµατικό - µέρος των σκέψεών του: ο υ π ολ ο γ ι σ µ ός ε ί ν αι η µ ό ν η α π ο δ ε-
στικό. Αυτό που υποστηρίζουµε µπορεί να δειχθεί καλύτερα µε το παράδειγµα του εάν κ τή τά ξ η τ ου κό σ µ ο υ · επειδή ο υπολογισµός (ισχυρίζοµαι, ισχυρίζεσαι, ισχυρί-
αληθής τότε 1, εάν ψευδής τότε 0. ζονται ότι) είναι “λογική”... Η µόνη τέτοια.
Υπάρχει µεγάλο πλήθος ζευγαριών αντιθέτων που θα µπορούσαν µια χαρά να εξυ- Συνεπώς µια ορισµένη µεταφυσική, ιδεολογική (και στην πραγµατικότητα φετιχιστι-
πηρετήσουν ένα δυαδικό παιχνίδι χαρακτηρισµών (“χαρακτηριστική” ονόµαζε ο Leib- κή) επιλογή προηγείται της διανοητικής εποποιίας που θα φτάσει στην “καθολική υπο-
niz την συµβολική τάξη που αναζητούσε). Θα µπορούσαµε, για παράδειγµα, να ονο- λογιστή µηχανή” του Turing, και απο εκεί στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ο υπο-
µάζουµε τις “αληθείς” (λογικά) προτάσεις ανθισµένα λουλούδια και τις “ψευδείς” (λο- λογισµός (η δυνατότητα υπολογισµών) είναι η αρχική, βασική προϋπόθεση.
γικά) µαραµένα λουλούδια. Ή γελαστά πρόσωπα / λυπηµένα πρόσωπα. Κάθε τέτοιο ζευ-
γάρι αντιθέτων κάνει τυπικά την ίδια δουλειά µε το 0 1, και είναι τυπικά ισοδύναµό Θα πείτε: ε, και; Εάν δεν έχετε καταλάβει τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες αυ-
του. Α λ λ ά υ π ά ρ χ ε ι κ ά τ ι π ο υ δ ε ν µ π ο ρ ε ί ν α κ ά ν ε ι κ α ν έ ν α ά λ λ ο τής της “καθολικής µεταφυσικής” θα έχουµε να τα λέµε στο κοντινό µέλλον...
ζ ε υ γ ά ρ ι ε κ τ ό ς α π ’ τ ο 0 1 : ν α υ π ο ν ο ή σ ε ι ό τ ι µ ε τ ά ( ή µ έ σ α α π ό )
τ η ν α π ό φ α ν σ η π ε ρ ί λ ο γ ι κ ά α λ η θ ο ύ ς ή ψ ε υ δ ο ύ ς χα ρ α κ τ ή ρ α τ ω ν ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
προτάσεων θα ακολουθήσουν υπολογισµοί. Κι όχι απλά να “υπονοήσει”,
41 αλλά να στρώσει - το - έδαφος για υπολογισµούς. 1 - Martin Davis, µηχανές της λογικής: ο δρόµος από τον Leibniz ως τον Turing, εκδ.
Συνεπώς η δεύτερης τάξης αφαίρεση, ο δεύτερος “όροφος” αποκλεισµών που εκ- “εκκρεµές”, 2000 - 2001.