Page 37 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

περί της γέννησης της υπολογιστικής τάξης του κόσµου

Sarajevo ‘82 - Μάρτης ‘14

µια υπέροχη ιδέα (ο Leibniz και οι υπολογιστές)
µια υπέροχη ιδέα (ο Leibniz και οι υπολογιστές)
του 1678. Ήταν µια στιγµή σε µια µακριά, δηµιουργική και ευφάνταστη διανοητική ...
πορεία του Leibniz· µια πορεία που δίκαια τον έχει τοποθετήσει στην αφετηρία της O Leibniz αναφερόταν σε ένα τέτοιο σύστηµα χαρακτήρων µε τον όρο χα ρα κτη -
ιστορίας των υπολογιστών. ρ ι σ τ ι κ ή . Αντίθετα µε τα αλφαβητικά σύµβολα που δεν είχαν κανένα νόηµα, [ο
Γιατί, όµως, θα άξιζε τον κόπο να πάµε πίσω στην ιστορία των υπολογιστών; Επειδή, Leibniz σκόπευε σε] µια π ρ α γ µ α τ ι κ ή χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή , στην οποία κάθε
όπως συµβαίνει σε πολλές άλλες παρόµοιες ιστορίες επιστηµών και τεχνολογικών σύµβολο αντιπροσώπευε κάποια σαφή ιδέα µε έναν φυσικό και κατάλληλο τρόπο.
“θαυµάτων”, είναι στην αρχή τους, στην αφετηρία τους, που ορισµένα βασικά χαρα- Αυτό που χρειαζόταν, συνέχιζε ο Leibniz, ήταν µια κα θ ολ ι κή χα ρ ακ τη ρ ι σ τι-
κτηριστικά τους δηλώνονται καθαρά. Είναι εκεί, στην (όποια, κάθε φορά) “αρχή”, που κή, ένα σύστηµα συµβόλων που δεν θα ήταν µόνο πραγµατικό, αλλά που θα κά-
οι εµπνευστές, οι οραµατιστές, οι πρωτοπόροι (τέτοιοι θα αποδειχθούν αργότερα ή πο- λυπτε και όλη την εµβέλεια της ανθρώπινης σκέψης.
λύ αργότερα...) µιλούν ακόµα µια γλώσσα όχι εξειδικευµένη, όχι τεχνική. Και περι- ...
γράφουν τους προσανατολισµούς και τις αναζητήσεις τους τους µε εκείνον τον (συχνά Ο Leibniz θεωρούσε πως το µεγαλειώδες σχέδιό του αποτελείτο από τρία κύρια συ-
πληθωρικό) τρόπο που επιτρέπει τόσο στους σύγχρονους όσο και στους µεταγενέστε- στατικά στοιχεία. Πρώτον, προτού γίνει η επιλογή των κατάλληλων συµβόλων, θα
ρους να επισκοπήσουν το κατά το δυνατό µεγαλύτερο εύρος µιας ιδέας. Αργότερα, ήταν απαραίτητο να δηµιουργηθεί µια επιτοµή ή εγκυκ λοπα ίδεια που θα εµπε-
όταν το “νερό µπει στο αυλάκι”, κι όταν µια ιδέα που δουλεύτηκε ξανά και ξανά µε επι- ριείχε την ανθρώπινη γνώση σε όλη της έκταση. Διατεινόταν ότι άπαξ και γινόταν
τυχίες, αποτυχίες, πισωγυρίσµατα και προόδους γίνει “σώµα επιστηµονικής γνώσης”, αυτό, θα ήταν εφικτό να επιλεγούν οι θεµελιώδεις έννοιες - κλειδιά και να βρεθούν
διαµορφώνεται και η κατάλληλη επιστηµονική αργκώ που κάνει δύσκολα προσπελά- κατάλληλα σύµβολα για καθένα από αυτά.
σιµες (ακόµα και απροσπέλαστες) τις ιδέες και τις εφαρµογές από τους µη ειδικούς. Τέλος, οι συµπερασµατικοί κανόνες θα µπορούσαν τότε να περιοριστούν σε απλούς
χειρισµούς των συµβόλων αυτών, δηλαδή σε αυτό που ο Leibniz αποκάλεσε c a l -
Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, η πληροφορική, η κυβερνητική, µας ενδιαφέρουν σαν cul us r ati oc i na to r ( λ ο γ ι κός λ ο γ ισ µ ό ς)... 4
αυτόνοµους εργάτες σαν κεντρικό ζήτηµα της καπιταλιστικής Αλλαγής Παραδείγµατος
που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Η συνέλευση του game over έχει παρουσιάσει ήδη κρι- Ακόµα κι ο µη ειδικός αναγνώστης / αναγνώστρια θα πρέπει στα πιο πάνω αποσπά-
τικές αναλύσεις ορισµένων πλευρών αυτής της Αλλαγής Παραδείγµατος, εστιασµένες σµατα να υποψιαστεί τι ήταν εκείνο που φανταζόταν ο Leibniz στο δεύτερο µισό του
2
στην περιοχή εκείνου που ιστορικά έχει ονοµαστεί “εκπαιδευτικό σύστηµα” · και ετοι- 17ου αιώνα. Ή, πιο σωστά, τι ήταν εκείνο που εξελίχθηκε (µε µια τεθλασµένη δια-
µάζει άλλη µια. Η αναδροµή στον Leibniz µέσω αυτής εδώ της αναφοράς βρίσκεται δροµή) απ’ τον 17ο αιώνα ως τον 20ο: η γ λ ώ σ σ α π ρ ο γ ρ α µ µ α τ ι σ µ ο ύ ( τ ω ν
στο πλάι της σε εξέλιξη δουλειάς του game over σχετικά µε το αλγόριθµο, τη µηχανο- υ πολο γιστικών µη χα ν ών) και ο ι α λγό ρ ιθµ ο ι. Ένα τέτοιο χρονικό βάθος
ποίηση της σκέψης, και τις κοινωνικές της συνέπειες. Βρίσκεται επίσης δίπλα και συµ- µπορεί να φανεί παράξενο. Στο κάτω κάτω την εποχή που ο Leibniz είχε την υπέροχη
πληρωµατικά στην “αυτόµατη σκέψη: σηµειώσεις για έναν αιώνα”. 3 ιδέα του δεν υπήρχε καν και καν ηλεκτρισµός, ή κάτι που να τον προµηνύει. Ωστόσο
η πληροφορική είναι πολύ περισσότερα από φωτεινές οθόνες. Κυρίως είναι µια ορι-
η τάξη σαν µαθηµατικά σµένη (και ιστορικά προσδιορίσιµη) άποψη για τον κόσµο. Και σ’ αυτήν την άποψη η
υπέροχη ιδέα ενός κάποιου Leibniz κάποτε στα 1600κάτι έχει, πράγµατι, µια γενέθλια
Οι ιστορικοί των υπολογιστών πιστώνουν στον Leibniz δύο ιδέες, που έµελλε να απο- θέση.
δειχθούν γενέθλιες αυτού του εντυπωσιακού µηχανολογικού συστήµατος που λέγεται Οι ιστορικοί των υπολογιστών, έχοντας τα δικά τους ιδεολογικά συµφέροντα στις εξι-
πληροφορική. Η πρώτη είναι η δυαδική αναπαράσταση κάθε αριθµού (...των γνωστών στορήσεις τους, κρατούν τον Leibniz κατά κάποιον τρόπο αποµονωµένο µέσα στις
αριθµών...) µέσω ενός συνδυασµού του 0 και του 1. Η δεύτερη, και ακόµα πιο εντυ- απόψεις του για την λ ο γ ι κ ή και τις σχέσεις της µε τα µ α θ η µ α τ ι κ ά . Έτσι ώστε ο
πωσιακή, ήταν εκείνη που ο ίδιος ο Leibniz είχε ονοµάσει “υπέροχη ιδέα” του: Leibniz να λάµπει σαν ένα παράξενο και µοναχικό “αστέρι της αυγής” ενός κόσµου
... που άρχισε να παίρνει µορφή τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Θα έψαχνε να βρει ένα ειδικό αλφάβητο, του οποίου τα σύµβολα δεν θα αναπαρι- Αλλά ο Leibniz ήταν πολύ περισσότερα. Ουσιαστικά ήταν ένας homo universalis,
στούσαν ήχους αλλά έννοιες. Μια γλώσσα βασισµένη σε ένα τέτοιο αλφάβητο θα κα- ένας αναγεννησιακός φιλόσοφος, στο χείλος µιας καινούργιας ιστορικής εποχής, που
θιστούσε δυνατό να αποφασίσει κανείς, µε συµβολικό υπολογισµό, ποιές προτάσεις χωρίς να έχει ο ίδιος συνείδηση της ιστορικότητάς του (όπως και όλοι οι σύγχρονοι
37 (γραµµένες σε αυτή τη γλώσσα) είναι αληθείς, καθώς και ποιοί λογικοί συσχετισµοί του) εξέφρασε την τότε καθολική διανοητική Αλλαγή Παραδείγµατος: απ’ την εποχή
υπάρχουν ανάµεσά τους. που ονοµάστηκε “µεσαίωνας” σ’ εκείνην της ανόδου και της ηγεµονίας της αστικής