Page 39 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

Οι αποστολές των ιησουϊτών στην κίνα άρχισαν το 1582. Η προσηλυτιστική άποψη
ανάπτυξη µιας πολυγλωσσίας, το καταστροφικό αποκορύφωµα της οποίας ήρθε στην
οικοδόµηση του “πύργου της Βαβέλ”. Κατά τους φιλόσοφους αυτούς (και ανάµεσά
5
τους τον Leibniz και τους πολλούς φίλους του σε όλη την ευρώπη ) εάν επρόκειτο να
αποκατασταθεί η θεϊκή αρµονία στον κόσµο θα έπρεπε να ανακαλυφθεί εκείνη η πα-
λιά, η πρώτη πανανθρώπινη γλώσσα. Το “ανακαλυφθεί” θα µπορούσε κανείς να το ερ-
µηνεύσει είτε σαν “να βρεθεί” είτε σαν “να φτιαχτεί” - το δεύτερο σύµφωνα µε τους
κανόνες της λογικής.
Όταν, λοιπόν, ο Leibniz έβαζε σαν σκοπό του το να βρει ένα ειδικό αλφάβητο, του
οποίου τα σύµβολα δεν θα αναπαριστούσαν ήχους αλλά έννοιες... το οποίο θα κάλυπτε
όλη την εµβέλεια της ανθρώπινης σκέψης κινούνταν στο ίδιο πάντα µεταίχµιο ανάµεσα
σε µια θρησκευτική και σε µια κοσµική µεταφυσική, µε την δεύτερη να έχει σα στρα-
τηγικό συστατικό την “πίστη” στη “δύναµη” των µαθηµατικών και της τάξης τους. Ήδη
η άλγεβρα (κι αυτή αραβικής / ισλαµικής προέλευσης...) είχε γίνει για τους ευρωπαΐ- έχουµε αναφέρει ότι ήταν το ζητούµενο για έναν χριστιανικό αρµονικό κόσµο.
ους διανοούµενους / φιλοσόφους το καινούργιο γνωσιακό φετίχ· ο Descartes και ο Fer-
mat είχαν αποδείξει ότι αναπαριστώντας σηµεία σαν ζευγάρια αριθµών µπορεί κανείς
να ανάγει την γεωµετρία σε άλγεβρα! Πόσο γοητευτική ήταν αυτή η εξέλιξη της µετα-
φυσικής, πόσο µεθυστική ήταν η µέθεξη στη µυστική δύναµη της λογικής, των σχηµάτων
και των αριθµών;
η ανακάλυψη του κινέζικου πολιτισµού
Η κινέζικη αυτοκρατορία και το µεγαλείο της ανακαλύφθηκαν στα µέσα του 16ου αι-
ώνα. Για τα τότε ευρωπαϊκά δεδοµένα η κίνα ήταν κάτι περισσότερο από εξαιρετικά
εντυπωσιακή: µια αχανής αυτοκρατορία, µε υψηλού επιπέδου πολιτισµό και τεχνικές,
µε “σοφούς” αυτοκράτορες και αµύθητα πλούτη, τεράστιο στρατό, διοικούµενη από
µια αποτελεσµατική γραφειοκρατία. Είναι εύλογο ότι γι’ αυτήν την µυθική “καινούρ-
για ήπειρο” θα ενδιαφέρονταν όχι µόνο οι έµποροι και οι βασιλιάδες της ευρώπης, αλ- κίνα ήταν ιδιαίτερα εκπληκτικά για δύο συγκεκριµένους λόγους. Ο πρώτος ήταν τα ιε-
λά και (ίσως κυρίως) οι παπάδες. Όλα τα µοναστικά τάγµατα, οι φραγκισκανοί, οι δο-
µικανοί και οι ιησουίτες άρχισαν να εγκαθιστούν στην πρωτεύουσα της (αρχικά συγ-
καταβατικής) κινέζικης αυτοκρατορίας “ιεραποστολές”: µπροστά τους υπήρχε µια και-
νούργια και τεράστια “πρώτη ύλη” για κατήχηση και προσηλυτισµό.
Εκείνοι που αποδείχθηκαν σηµαντικοί για την µεταφορά και την διάδοση στην ευ-
ρώπη του 17ου και 18ου αιώνα των εντυπωσιακών κατορθωµάτων του κινεζικού πο-
λιτισµού ήταν οι ιησουίτες. Αν και ανήκαν στον καθολικισµό, θεωρούσαν εαυτούς µε-
ταρρυθµιστές του κάνοντας κριτική στη διαφθορά και στην έλλειψη πνευµατικότητας
των στελεχών του. Με σκοπό την αποκατάσταση αυτής της πνευµατικότητας το τάγ-
µα, απ’ την δηµιουργία του κιόλας (το 1534), έδωσε ιδιαίτερο βάρος (και πάντως µε-
γαλύτερο από άλλα τάγµατα) στην ουµανιστική εκπαίδευση· όχι µόνο στην χριστιανι-
39 κή φιλολογία αλλά και στην ελληνική και λατινική λογοτεχνία, ποίηση και φιλοσοφία,
καθώς και σε µη ευρωπαϊκές γλώσσες, επιστήµες και τέχνες.
τους ήταν διαφορετική έως αντίθετη µε των υπόλοιπων χριστιανών κατηχητών. Θεω-
ρούσαν ότι πρώτα θα έπρεπε να καταλάβουν την κινεζική κουλτούρα, και ύστερα (ότι)
θα έπρεπε να βρουν τα όποια κοινά της µε την ευρωπαϊκή / χριστιανική, έτσι ώστε να
είναι αποτελεσµατικοί στον εκχριστιανισµό. Αυτή τους η προσέγγιση ήταν η αιτία ενός
ικανοποιητικού κύµατος αντιγραφών, µεταφράσεων και σχολιασµού κινέζικων κειµέ-
νων, καθώς και της διασποράς τους µεταξύ των ευρωπαίων διανοούµενων της εποχής. 6
Θα περίµενε κανείς ότι οι δύο αιώνες (και) της γερµανικής σινοφιλίας θα ξεκινούσαν
απ’ τον καθολικό νότο της χώρας. Στην πραγµατικότητα ήταν τα προτεσταντικά βασί-
λεια του βορρά, το Βραδεµβούργο, το Αννόβερο κ.α., καθώς και οι ακαδηµίες και τα
πανεπιστήµια του Βερολίνου και της Halle που έδειξαν ιδιαίτερο και επίµονο ενδια-
φέρον για τον κινεζικό πολιτισµό. Οι αναφορές και οι εκθέσεις των ιησουϊτών της κί-
νας, καθώς και οι εκδόσεις των ευρωπαίων ιησουϊτών, έφταναν οπωσδήποτε στην προ-
τεσταντική γερµανία. Ο άνθρωπος που ήταν σχεδόν εξαρχής το κέντρο αυτού του ευ-
7
ρωπαϊκού δικτύου “διακίνησης” των κινεζικών “πληροφοριών” ήταν ο Leibniz.
Το ενδιαφέρον του Leibniz για την κίνα ξεκίνησε το 1668, στα 22 του, όταν διάβασε
δύο βιβλία σχετικά. Εντυπωσιάστηκε ωστόσο απ’ το China monumentis, qua sacris
qua profanis, nec non variis naturae and artis spectaculis, aliarumque rerum memo-
rabilium argumentis illustrata, που έµεινε στην ιστορία µε το πιο σύντοµο τίτλο Chi-
na Illustrata και εκδόθηκε το 1667 απ’ τον ιησουίτη πολυδιανοούµενο (κυρίως αλλά
όχι µόνο γεωλόγο, γιατρό και µελετητή της ανατολής, και ειδικά της αιγύπτου και της
κίνας) Athanasius Kircher. Ο Kircher είχε προσπαθήσει να φτιάξει κάτι σαν πληθωρι-
κή “εγκυκλοπαίδεια για την κίνα” µε το πιο ετερόκλητο υλικό, απ’ την ακριβέστατη τέ-
χνη της κινέζικης χαρτογραφίας µέχρι τους µύθους για τους δράκους. Τα επόµενα χρό-
νια ο Leibniz θα αποκτούσε “επαφές” µε επιφανείς ιησουίτες της κίνας (Ferdinand Ver-
biest και Joachim Bouvet), της ευρώπης (Carlo Maurizio Vota, Athanasius Kircher),
τους προτεστάντες σινολόγους Gottlieb Spizel και Andreas Muller, και πολλούς άλ-
λους.
Τι ήταν αυτό που εντυπωσίασε τον Leibniz στην τότε κινέζικη αυτοκρατορία; Πολ-
λά. Απ’ τα διαβάσµατα και τις ανταποκρίσεις ο Leibniz συµπέρανε ότι το κινεζικό κρά-
τος θα µπορούσε να γίνει µοντέλο για την ευρώπη, στην κοινωνική οργάνωση, στην
ύπαρξη ανεξάρτητων διοικητικών υπηρεσιών που έκαναν ελέγχους, και στην πρακτι-
κή φιλοσοφία που ήταν κτήµα όλων των υπηκόων. Θεωρούσε ότι η κίνα ήταν ένα κρά-
τος του οποίου η πολιτική βασιζόταν στη λογική - την “αρετή” (ή την “µέθοδο”) που ήδη
Υπήρχαν και άλλα που συνέκλιναν στην πεποίθηση (όχι µόνο του Leibniz) ότι η κί-
να θα έπρεπε να γίνει πηγή µαθηµάτων σε πολλά επίπεδα για την ευρώπη. Για παρά-
δειγµα, στις αρχές του 17ου αιώνα, η ιησουίτικη αποστολή στην κίνα ζήτησε απ’ τον
αστρονόµο Κέπλερ χάρτες των άστρων. Ο Κέπλερ, εκτός απ’ τους χάρτες, έστειλε και
ένα γράµµα όπου υποστήριζε ότι κατά την γνώµη του, και µε βάση τα εντυπωσιακά ευ-
ρήµατα για τον κινέζικο πολιτισµό, µετά την καταστροφή του κόσµου και την διάσω-
ση του Νώε και της οικογένειάς του, οι 4 γυιοί του τράβηξαν στις εσχατιές του κόσµου·
ο ένας απ’ αυτούς (υποστήριζε ο Κέπλερ) πήγε προς την βορειοανατολική ασία και έγι-
νε η πρώτος βασιλιάς της κίνας. Μια τέτοια άποψη ενός αξιοσέβαστου επιστήµονα,
άποψη που έγινε ευµενώς δεκτή από όλους τους θαυµαστές της κίνας, τοποθετούσε τον
πολιτισµό της πολύ κοντύτερα στην δηµιουργία της ανθρωπότητας σε σχέση µε τον ευ-
ρωπαϊκό. Άρα κοντύτερα στην αναζητούµενη (και χαµένη) πανανθρώπινη αρµονία και
γλώσσα.
Πράγµατι. Πέρα απ’ τα γενικά χαρακτηριστικά του κουµφουκιανισµού τα νέα απ’ την
ρογλυφικά. Υπήρχαν αρκετά τέτοια (ερµηνευµένα) στην έκδοση του Kircher, και δεν
µπορούσε να υπάρξει καµία αµφιβολία: υπήρχε σε εκτενή χρήση, “ζωντανή”, µια γρα-
φ ή σ υ µ β ό λ ω ν , τ α ο π ο ί α δ ε ν α π έ δ ι δ α ν ή χο υ ς α λ λ ά έ ν ν ο ι ε ς ! Αυτό
σήµαινε ότι η “υπέροχη ιδέα” του Leibniz δεν ήταν φαντασίωση, αλλά υπήρχε ήδη µε
µια ορισµένη µορφή...
Ακόµα πιο εκπληκτικό ήταν εκείνο που έδειξε ο ιησουίτης Joachim Bouvet στον
Leibniz: το κοµφουκιανό Yijing ή “βιβλίο των αλλαγών”. Το βιβλίο (καταγραφή της
αρχαίας σοφίας) περιλάµβανε ένα σετ από 64 εξάγραµµα σύµβολα, τα οποία αποτε-
λούνταν από συνδυασµούς 2 µόνο στοιχείων, µιας µικρής συνεχούς γραµµής και µιας
µικρής διακεκοµένης (στα δύο) γραµµής. Τα σύµβολα απέδιδαν πλήθος νοηµάτων χά-
ρη όχι µόνο στον συνδυασµό µεταξύ τους (2 = 64) αλλά και στην ιδιαίτερη τοπολογι-
6
κή θέση κάθε τριάδας: πάνω και κάτω. Κατά τον Bouvet όλες οι µαθηµατικές γνώσεις