Page 38 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

Raemon Llull: αριστερά το “δέντρο
της Ars Magna”, δεξιά ο πρώτος
απ’ τους δίσκους της µηχανής του.

τάξης. Ήταν ένας φιλόσοφος µε πολλαπλά ενδιαφέροντα και την αντίστοιχη εκπαί- Ο ισπανός (καταλανός) Llull, µαθηµατικός και φιλόσοφος, έγινε µέλος τάγµατος
δευση, ιδιαίτερα ικανός στα µαθηµατικά, στις γλώσσες, στη νοµική, στη διπλωµατία, φραγκισκανών στα 31 του, ύστερα από “όραµα” που είχε. Μετά από πολύχρονη µελέ-
στην ηθική. Γι’ αυτό και οι ιστορικοί της φιλοσοφίας έχουν πολύ περισσότερα να αφη- τη της χριστιανικής φιλολογίας ανέθεσε στον εαυτό του να λύσει το εξής πρόβληµα:
γηθούν για την σκέψη του Leibniz, για την σκέψη εκείνη που “κατέβασε” ιδέες τόσο πως θα ήταν δυνατόν να προσηλυτιστούν αποτελεσµατικά στον χριστιανισµό οι εκα-
πρωτότυπες και τόσο γόνιµες... τοντάδες χιλιάδες µουσουλµάνοι της ισπανίας. Διαµόρφωσε την άποψη ότι εφόσον και
αυτοί ήταν µονοθεϊστές, θα έπρεπε να διαµορφωθεί ένα σ ύ σ τ η µ α λ ο γ ι κ ώ ν ε π ι -
Αν θα έπρεπε να πούµε µε τρεις µονάχα λέξεις τι υπήρξε ο Leibniz θα ήταν σωστές χ ε ι ρ η µ ά τ ω ν που θα ξεκινούσε απ’ τις µονοθεϊστικές παραδοχές που ήταν κοινές
αυτές: φ ι λ ό σ ο φ ο ς τ η ς τ ά ξ η ς . Σε ένα (ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό) περιβάλ- στον χριστιανισµό και στον µουσουλµανισµό, για να καταλήξει µε διαδοχικά βήµατα
λον που σηµαδευόταν απ’ γεγονότα µεγάλης (έως τεράστιας) κλίµακας, απ’ τον απόη- στην α π όδ ε ι ξη της ανωτερότητας της χριστιανικής αγίας τριάδας. Μ’ άλλα λόγια ο
χο του Τριακονταετούς πολέµου ως την Μεταρρύθµιση και την θρησκευτική / θεολο- Llull τοποθετούσε κατ’ ευθείαν τόσο τη “λογική” όσο και τις “λογικές συνεπαγωγές”
γική διαπάλη των ιδεών, και από τις µεγάλες εξερευνήσεις / αποικιοκρατικές κατα- και “αποδείξεις” στην υπηρεσία του χριστιανικού προσηλυτισµού.
κτήσεις των ευρωπαϊκών “δυνάµεων” ως την σταδιακή θεµελίωση εκείνου που ονο- Το ενδιαφέρον είναι ότι το Llull δεν τον µνηµονεύουν µόνο οι ιστορικοί της θρη-
µάστηκε “επιστήµες”, η τάξη που αναζητούσε, επιδίωκε και προωθούσε ο Leibniz ήταν σκείας ή της φιλοσοφίας, αλλά και οι ιστορικοί των υπολογιστών!!! Γιατί ο Llull, προ-
εκείνη που (θεωρούσε ότι) θεµελειωνόταν πάνω στη Λογική. Με κεφαλαίο “Λ”: την κειµένου να λύσει πρακτικά το πρόβληµα του προσηλυτισµού όπως το είχε ο ίδιος δια-
Αριστοτελική Λογική. Και, ξεπερνώντας µια στείρα ιστορικίστικη απάθεια, θεωρούσε µορφώσει στο κεφάλι του, έφτιαξε µια “λογική µηχανή” που ο ίδιος ονόµασε Ars gen-
πως η θεµελείωση αυτής της λογικής θα έπρεπε και θα µπορούσε να γίνει επί τω έργω, eralis ultima ή Ars magna - δηλαδή “η Έσχατη Γενική Τέχνη”. Η “λογική µηχανή” του
πάνω στην επιστήµη του καιρού του: τα µαθηµατικά. Llull ήταν ένα σετ από τρεις χάρτινους οµόκεντρους δίσκους, που ξεκινώντας από
Χρειάζεται µια εξήγηση εδώ, που είναι ουσιαστική για το θέµα µας. Σαν χριστιανός γράµµατα (σύµβολα των θεϊκών αρετών) προχωρούσαν µέσα από συνδυασµούς (και
ο Leibniz υποστήριζε ακούραστα ότι ο Θεός έφτιαξε επι γης τον “κατά το δυνατόν κα- µέσω των επόµενων δύο δίσκων) σε λέξεις, προτάσεις, “ερωτήσεις και απαντήσεις”
λύτερο κόσµο”. Όχι τον τέλειο· τον καλύτερο δυνατό. Σαν προτεστάντης δεν θα µπο- υπέρ της ανωτερότητας του θεού των χριστιανών.
ρούσε να µείνει σε µια παθητική θέαση / βίωση αυτού του κόσµου. Αλλά θα έπρεπε µε Την “λογική µηχανή” του ο Llull την διαµόρφωσε επηρεασµένος από δύο παρέµφε-
ενεργητικό τρόπο να συµβάλει στην ανάδυση και στην ανάδειξη της αρµονίας του, µιας ρη συστήµατα. Ένα “µνηµονικό σύστηµα” (µε κυκλικές καρτέλες) που χρησιµοποι-
αρµονίας που είχε χαθεί. Ακριβώς γι’ αυτό το να εργάζεται o Leibniz υπέρ της (πα- ούσαν οι µοναχοί στα µοναστήρια για να θυµούνται τις προσευχές· και την zairja, µια
νανθρώπινης) εγκαθίδρυσης µιας λογικής τάξης στις ανθρώπινες υποθέσεις και σχέσεις παρόµοια κατασκευή που χρησιµοποιούσαν άραβες (µουσουλµάνοι) αστρολόγοι, όπου
δεν ήταν παρά ο καταλληλότερος τρόπος να υµνηθεί και να τιµηθεί η θεϊκή δηµιουρ- (υποτίθεται ότι) µέσα από έναν συνδυασµό 28 γραµµάτων του αραβικού λεξιλογίου
γία του κόσµου. (που αντιστοιχούσαν σε 28 κατηγορίες της φιλοσοφικής σκέψης) και συγκεκριµένων
Συνεπώς η προσφυγή στη λογική (και στη θεµελείωσή της πάνω στα µαθηµατικά) αριθµών εύρισκαν τις απαντήσεις σε διάφορες φιλοσοφικές ερωτήσεις...
ήταν κιόλας (για τον Leibniz και τους πολλούς συνοµιλητές του εκεί στα µέσα του 17ου Ίσως η πρώτη κατασκευή “λογικών µηχανών” µε χρήση (και συνδυασµό) γραµµά-
αιώνα) το σύστοιχο της πίστης· πλην όµως µιας πίστης πρακτικής, ενεργητικής· µιας των και προτάσεων θα έπρεπε να αναγνωριστεί στους άραβες / µουσουλµάνους και όχι
πίστης δρώσας. Εξάλλου, ήδη τους προηγούµενους αιώνες, µεταξύ χριστιανών διανο- στον χριστιανό / καθολικό Llull. Όπως και να έχει η µ ε τ α φ υ σ ι κ ή τ η ς γ λ ώ σ σ α ς
ούµενων και µοναχών, είχαν αναπτυχθεί κύµατα “νεοπλατωνικών” και “νεοπυθαγό- κα ι τη ς α ρί θ µ η σ η ς σαν σύνορο αλλά και σύνθεση ανάµεσα σε µια θρησκεία µε
ριων” που τοποθετούσαν την µελέτη (και την αποκρυφιστική λατρεία) πρώτα της γε- συχνές κρίσεις (τον χριστιανισµό) και γνωσιολογικούς προσανατολισµούς που έκαναν
ωµετρίας και ύστερα των µαθηµατικών στο υψηλότερο σηµείο της σχέσης της πίστης τα πρώτα τους βήµατα (επιστήµες) ήταν ήδη “ώριµη” όταν ο Leibniz έκανε την δια-
και της γνώσης τους µε την θεϊκή σοφία. Οι µυστικιστικές πεποιθήσεις για τις ιδιότη- τριβή του για τον Llull και εντυπωσιάστηκε απ’ την ars magna.
τες και τις σχέσεις των αριθµών και των γεωµετρικών σχηµάτων διαµόρφωσαν, ανά-
µεσα σε άλλα, την µεταφυσική και θρησκευτική σκέψη του Leibniz. Εκτός απ’ την συγκρότηση µιας ακλόνητης λογικής, ένα άλλο σοβαρό ζήτηµα που
απασχολούσε τους ενεργητικούς, πρακτικούς χριστιανούς διανοούµενους ήταν εκείνο
Οι ιστορικοί της φιλοσοφίας, και ειδικά του Leibniz, παρατηρούν ότι καθοριστικό ρό- της γλώσσας. Σύµφωνα µε τις πεποιθήσεις τους, όταν δηµιούργησε ο θεός τον κόσµο
λο στον τρόπο σκέψης του είχε, εκτός απ’ τον Αριστοτέλη, ο καθολικός φραγκισκανός και έφτιαξε τον Αδάµ και την Εύα, τους έδωσε και µια γλώσσα. Την ανθρώπινη γλώσ-
διανοούµενος Raemon Llull, που έζησε 4 αιώνες νωρίτερα (1232 - 1316) και για το έρ- σα που δεν θα µπορούσε παρά να είναι µία και πανανθρώπινη. Όµως η “πτώση των 38
γο του οποίου ο Leibniz έκανε διατριβή. πρωτόπλαστων” και η “έξωσή τους απ’ τον παράδεισο” σήµαινε µεταξύ άλλων και την