Page 32 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

χουντικοί και οι οπαδοί τους ποτέ δεν χρησιµοποίησαν για τα έργα τους τον όρο “φα- Το απόσπασµα που αποδίδεται στον Α. Ελεφάντη είναι χαρακτηριστικό των (από τα-
σισµός”. Αντίθετα µιλούσαν για “επανάσταση”, “επαναστατική κυβέρνηση”, κλπ· µια ξική εργατική άποψη) λαθών αυτής της άποψης: “Τι ήταν το καθεστώς της 4ης Αυγού-
“τοµή” δηλαδή... Όσοι / όσες (αντιπαλοί της...) κατηγορούσαν την χούντα και τους στου; Φασισµός είπαν σχεδόν όλοι, και τότε και τώρα. Όµως στην Ελλάδα είχαµε φασί-
χουντικούς (καραβανάδες και “λαϊκούς”) σαν φασίστες έκαναν, λοιπόν, λάθος; Έκα- στες όχι φασισµό. Το κόµµα του Μεταξά ήταν ασήµαντο και ασήµαντο έµεινε ως το τέ-
ναν ένα “ψυχολογίζον” ή “µηχανιστικό” λάθος, πιθανόν ολέθριο στις συνέπειές του; λος: δεν προσχώρησαν οι µάζες σ’ αυτό. Αντίθετα, λίγο αργότερα οι µάζες πήραν άλλους
Ο Πουλατζάς (και µέσω αυτού και ο Δ. Ψ.) λέει όχι, η χούντα δεν ήταν “φασισµός”. δρόµους. Ούτε η χούντα της στρατιωτικής δικτατορίας πέτυχε τον εκφασισµό της χώρας”.
Και, κατ’ αναλογία, όλες ή σχεδόν όλες οι χούντες, δικτατορίες, ολοκληρωτισµοί της Κατ’ αρχήν ο “εκφασισµός της χώρας” είναι µια ιδέα επιεικώς ανόητη (µε όλο τον σε-
λατινικής αµερικής επίσης δεν ήταν “φασισµός”. Η σχεδόν 40χρονη δικτατορία του βασµό για τον συγγραφέα!) από εργατική σκοπιά. Τι είναι µια “χώρα” για να “εκφασι-
Φράνκο στην ισπανία; Ούτε κι αυτή... στεί” ή όχι; Τα βουνά και τα ποτάµια; Τα σπίτια και οι δρόµοι; Κι αν το κόµµα του Με-
ταξά ήταν ασήµαντο (πράγµα σωστό), αυτό δεν ήταν καθόλου το µέτρο της “λαϊκής
Πόσο σοφότερος (και, κυρίως, πόσο καλύτερα εξοπλισµένος εναντίον της “χούντας απήχησης” του καθεστώτος του. Οι δυο χιλιάδες “τριεψιλίτες” που προσπάθησαν να
των συνταγµαταρχών”) θα γινόταν κανείς ύστερα από µια τέτοια λεπτεπίλεπτη διά- µιµηθούν την “πορεία προς τη Ρώµη” των µουσολινικών, στις 25 Ιούνη του 1933, κα-
κριση και ταξινόµηση; Εξαρτάται, ίσως, απ’ τα επιχειρήµατά της. Ο Δ. Ψ. µνηµονεύει τεβαίνοντας απ’ τη Σαλονίκη στην Αθήνα, δεν ήταν “λαϊκή απήχηση” (για να στηρίξει
σαν “κεντρικό στοιχείο της ανάλυσης του Πουλατζά” περί φασισµού την “λαϊκή απή- την δικτατορία λίγα χρόνια αργότερα); Οι επιθέσεις του κκε σε διάφορα σηµεία της
χησή” του. Με τα δικά µας λόγια αυτό σηµαίνει ότι ο φασισµός (και ο εθνικοσοσιαλι- διαδροµής αλλά και στη συγκέντρωσή των “ε.ε.ε.” δεν ήταν αντιφασιστικές; Από που
σµός) ταυτίζονται και εξαντλούνται στο “κόµµα / κράτος”, όπως αυτό εµφανίστηκε προέκυψαν οι (όχι 5 και 10, 50 ή 100...) συνεργάτες των ναζί, οι οποίοι στελέχωσαν το
ιστορικά στην ιταλική και στη γερµανική περίπτωση, στα ‘20s και ‘30s. Όµως ας µας
επιτραπεί: µια τέτοια άποψη είναι, το λιγότερο, εξαιρετικά στενής οπτικής.
Η αιτία της τέτοιας κατηγορηµατικότητάς µας είναι ότι η µ ο ρ φ ή “ κ ό µ µ α /
κ ρ άτ ο ς ” ή τ α ν η α ν α γκ α ία κ α ι ι κ α ν ή µ ο ρ φ ή π ο υ µ π ο ρ ο ύ σ ε ν α π ά-
ρ ει , σ τ ι ς σ υ γκ ε κ ρι µ έ ν ε ς ι στ ο ρ ικ έ ς συ ν θ ή κ ε ς κα ι σ τ ι ς σ υ γκ ε κ ρ ι-
µ έ ν ε ς κο ι ν ω ν ί ε ς , η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α τ ο υ κ ε φ ά λ α ι ο υ κ α ι τ ω ν α φ ε ν τ ι -
κών· καθόλου όµως η µοναδική στην ιστορία του καπιταλισµού.
Μάλιστα (είναι κάτι που έχουµε εκθέσει σ’ αυτές εδώ τις σελίδες πριν λίγους µήνες)
αυτή η µορφή “κόµµα / κράτος” ήταν τόσο πιο έντονη όσο πιο διευρυµένος ήταν ο βιο-
µηχανισµός µέσα στη γενική καπιταλιστική φάση των αντίστοιχων κρατών: η µορφή
“κόµµα / κράτος” υπήρξε αναπαράσταση και διευρυµένη (κοινωνικά) εφαρµογή της
πειθαρχίας της µαζικής ανειδίκευτης βιοµηχανικής εργασίας.
Το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο, στην ισπανία, που καθόλου συµπτωµατικά επι-
βλήθηκε δια της βίας στην ίδια περίοδο, δεν ήταν “κόµµα / κράτος”. Ήταν “στρατός /
κράτος”. Αλλά ήταν φασιστικό. Και, είχε µια ορισµένη “λαϊκή απήχηση” - διαφορετι-
κά δεν θα είχε στρατιώτες και δεν θα είχε νικήσει στον “εµφύλιο”! Όπως η ελληνική
χούντα, που επιβλήθηκε γρήγορα και εύκολα εξαιτίας των προηγούµενων αυταπατών
εκείνων τους οποίους σηµάδευε. Όπως όλες οι λατινοαµερικανικές χούντες, δικτατο-
ρίες, κλπ. Εάν αντιλαµβάνεται κανείς την “λαϊκή απήχηση” ενός ολοκληρωτικού κα-
θεστώτος µόνο µε την µορφή του “κόµµατος”, κι αν την µετράει µόνο µε τα αποτελέ-
σµατα των εκλογών (των εκλογών που επιτρέπουν στο κόµµα να καταλάβει το κρά-
τος) τότε κάνει εντελώς λάθος. Υπάρχουν πολλές αποτελεσµατικές µορφές “λαϊκής
απήχησης”, και η µορφή / κόµµα, υπό ορισµένες προϋποθέσεις, µπορεί να είναι προ-
βληµατική (για το καθεστώς). Υπάρχει τέτοια πολλαπλότητα µορφών επειδή κάθε
1
ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς ε ί ν α ι σ κ λη ρ ά , ω µ ά τ α ξ ι κό . Και σαν τέτοιο
στηρίζεται σε (και προάγει µια) ορισµένη “κοινωνική συµµαχία” µε κέντρο τα αφεν-
τικά και τα συµφέροντά τους· και περίµετρο την µάζα των µικροαστών ή/και µικροα-
στικοποιηµένων εργατών. Αριθµητικά µιλώντας, ακόµα και χωρίς κανένα πραγµατικό
και οργανωµένο “κόµµα”, αυτή η “λαϊκή απήχηση” µπορεί να είναι (και συνήθως εί-
ναι) αρκετά µαζική, ας πούµε του µεγέθους των ψηφόφορων των γερµανών ναζί στις
εκλογές του ‘33.
Είναι εντυπωσιακό ιστορικό λάθος το ότι αυτά τα καθεστώτα που (σύµφωνα µε την
ανάλυση του Πουλατζά) δεν µπορούν να χαρακτηριστούν “φασιστικά”, στη διάρκεια
του 20ου αιώνα, δεν δηµιούργησαν διάφορους θεσµούς “λαϊκής κινητοποίησης” (στην
πραγµατικότητα µεσολάβησης και ελέγχου) είτε πριν καθιερωθούν είτε µετά. Δηµιουρ-
γήσαν και παραδηµιούργησαν! Και “συνδικάτα”, και “σωµατεία”... και “οργανώσεις
νεολαίας”, και “οργανώσεις γυναικών”, και “προσκόπους”, κλπ κλπ. Επιπλέον η “λαϊ- µηχανισµό του “εθνικού στρατού” και εν συνεχεία του “εθνικού κράτους”, χάρη στην
κή απήχηση” µπορεί να είναι οργανωµένη (ή/και µεσολαβηµένη) µε άλλους τρόπους. ειδίκευσή τους να πολεµούν την Αριστερά και τους κοµµουνιστές που µνηµονεύει ο Α.Ψ.
Στη βάση της οικογένειας ή της εκκλησίας - εάν σαν θεσµοί έχουν κοινωνικό εύρος. - ε; Στ’ αλήθεια: αυτοί που πήραν τα σπίτια των εβραίων της Σαλονίκης ήταν καµιά
Σε καµία περίπτωση (έχουµε τη γνώµη) τα κοινωνικά στηρίγµατα των φασιστικών 10αριά όλοι κι όλι ή µήπως ήταν γερµανοί ναζί;
καθεστώτων δεν µπορούν να εντοπιστούν µόνο στο µέγεθος συγκεκριµένων θεσµών Για να το θέσουµε διαφορετικά: γινόταν ή όχι “εµφύλιος” (πολιτικοκοινωνικά) πό-
και µορφών. Ούτε, φυσικά, σε ψυχολογικούς λόγους. Για παράδειγµα το να αποδοθεί λεµος, στην ελλάδα, το 1936, το 1946, το 1956; Μόνο η δική µας µεριά ήταν “µαζική”
µόνο ή κυρίως στο φόβο η µαζική “λαϊκή συµµετοχή” στις παρελάσεις και στις “γιορ- σ’ αυτόν τον πόλεµο; Και η “χούντα των συνταγµαταρχών” που στηρίχτηκε άραγε; Σε
τές” της ελληνικής χούντας οδηγεί στο συµπέρασµα πως οι εχθροί και οι αντιπαλοί της καµιά 500αριά οδηγούς τανκς και εσατζήδες (συµπεριλαµβανόµενων των οικογενει-
ήταν “ατρόµητοι”! Όχι. Για την µεγάλη µάζα των µικροαστών υπήρχε πάντα (και υπάρ- ών τους); Ή µήπως στους .... αµερικάνους;
χει) µια γκάµα συµφερόντων που τους οδηγεί “χαρούµενα” στην πρόσδεσή τους σε µη- Δεν µπορεί, λοιπόν (επιµένουµε) να διαχωριστούν οι ολοκληρωτισµοί σε “φασιστι-
χανισµούς δύναµης και εξουσίας, είτε αυτοί έχουν την µορφή “κόµµατος” είτε είναι ο κούς” και “λοιπούς” στη βάση της ύπαρξης ή µη “λαϊκής απήχησης”· κι ούτε καν στις 32
στρατός, η αστυνοµία, η εκκλησία... 2 µορφές που παίρνει αυτή. Αντίθετα ενοποιούνται (οπότε λέξεις όπως “ολοκληρωτι-