Page 16 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

Στη µεταπολιτευτική Ελλάδα είναι γνωστό ότι αναδειχθήκαµε πρωταθλητές κυρίως σε τρία περί εθνικής ιστορίας
πράγµατα: στο προσωπικό βόλεµα, στην καλλιέργεια ψευδαισθήσεων και στο δηµόσιο “λιν-
τσάρισµα” όσων δεν συµφωνούν µαζί µας. Ιδίως στο τελευταίο, ορισµένες φορές το τελευ-
ταίο διάστηµα αποδεικνυόµαστε οι καλύτεροι διαχειριστές της κληρονοµιάς του αυριανι-
σµού. Ο πνευµατικός του πατέρας δεν χρειάζεται να ανησυχεί, διαθέτει το 2013 άξιους συ-
νεχιστές της µεγάλης του “σχολής”.
Το τελευταίο θύµα στη σειρά των δηµόσιων διαποµπεύσεων υπήρξε φυσικά η ιστορικός και Απ’ την εποχή του περιβόητου “βιβλίου ιστορίας της 6ης δηµοτικού” η ακαδηµαϊκή
νυν βουλευτής της ΔΗΜΑΡ, Μ. Ρεπούση. Υπήρχε όµως µια πρωτοτυπία. Η Μ. Ρεπούση δεν και ιστορικός Μ. Ρεπούση έχει γίνει ο σάκος του µποξ των κάθε είδους,
εξύβρισε ούτε απείλησε κανέναν από τους αντιπάλους της, δεν αποκαλύφθηκε ότι εµπλέκε- δεξιών και αριστερών εθνικοφρόνων.
ται σε κάποιο σκάνδαλο, δεν έκανε τέλος πάντων τίποτα από αυτά που στην πολιτική ζωή Δεν µας ενώνει τίποτα µε την ιστορικό (και βουλευτή της δηµ.αρ.).
µπορεί δικαιολογηµένα να πυροδοτήσουν άγριες αντιδράσεις. Το µόνο που εξέφρασε είναι η Αλλά εφόσον η “εθνική ιστορία” συνεχίζει να παράγει οχετούς “για ψύλλου πήδηµα”,
επιστηµονική της θέση για τους “µύθους” της εθνικής µας ιστορίας. Μίλησε δηλαδή, όπως αυτό είναι ένα πολιτικό και ιδεολογικό γεγονός για σηµερινή και αυριανή χρήση.
λέµε, ως “ειδικός διανοούµενος” για ένα θέµα της ειδικότητάς της, όπως ένας περιβαλλον- Κι αυτό µας ενδιαφέρει και µας αφορά, αφού στρέφεται κατά της εργατικής συνείδησης.
τολόγος - βουλευτής θα είχε όχι µόνο δικαίωµα αλλά και υποχρέωση να µιλήσει, διαφωτί-
ζοντας τους συναδέλφους του στη Βουλή ή την κοινή γνώµη, για το φαινόµενο του θερµο- Αναδηµοσιεύουµε δίπλα ένα σχετικό άρθρο του Δηµήτρη Π. Σωτηρόπουλου, επίκουρου
κηπίου. Κι όµως, ενώ ουδείς µη ειδικός θα τολµούσε ποτέ να αµφισβητήσει έναν φυσικό επι- καθηγητήσύγχρονης πολιτικής ιστορίας στο τει Πελοποννήσου,
στήµονα που θα ανέλυε το πείραµα του CERN, πολλοί εκ των δηµοσιολογούντων στη χώρα που δηµοσιεύτηκε στην εφ. συν. στις 18 Ιούνη του 2013.
µας θεωρούν εαυτούς απολύτως επαρκείς για να εκφέρουν τη “γνώµη” τους σχετικά µε ένα Και στη συνέχεια, ένα µέρος των απόψεών µας...
ιστορικό ζήτηµα, ακόµη κι αν το τελευταίο βιβλίο Ιστορίας που διάβασαν ήταν κάποιο γυ-
µνασιακό εγχειρίδιο. Ωσάν η ιστορική επιστήµη να µπορούσε να επιλυθεί µε βάση τη “δη-
µοκρατική” οδό της πλειοψηφίας…
Ποια είναι η λειτουργία των “εθνικών µύθων” για τις εθνικές κοινωνίες, παλαιότερες και
σύγχρονες, έχει αναλυθεί επιστηµονικά ποικιλοτρόπως και δεν υπάρχει χώρος εδώ για κάτι
τέτοιο. Η εµµονοληπτική προσήλωση, ωστόσο, µεγάλου µέρους της κοινωνίας και των “ελίτ”
µας σε αυτούς, δύο αιώνες µετά τη συγκρότηση εθνικού κράτους, είναι ακόµη µια ένδειξη
του φοβικού τρόπου µε τον οποίο έχουµε δεξιωθεί τη νεωτερικότητα και διαχειριζόµαστε τις
προκλήσεις της.
Σηµασία έχει ότι εδώ υπάρχει ένα πρόβληµα µεγάλο και ότι όποιος πιστεύει ότι θα το λύσει
µε την αυταρέσκεια του φιλελεύθερου κοσµοπολίτη, µαταιοπονεί. Νοµίζω ότι για την υπέρ-
βαση της “εθνικής µας τύφλωσης” υπάρχει και τρίτος δρόµος. Για παράδειγµα, όσον αφορά
το “1821”, δεν έχουν προβληθεί επαρκώς από τους ιστορικούς ορισµένες άλλες διαστάσεις
της ελληνικής επανάστασης για τις οποίες ως έθνος έχουµε κάθε λόγο να υπερηφανευόµα-
στε.
Δεν πρέπει να υποτιµάµε π.χ. ότι οι λίγοι και ανεπαρκώς εξοπλισµένοι επαναστάτες τα έβα-
λαν µε µια τεράστια αυτοκρατορία, εντελώς µόνοι τους αρχικά, εφόσον το κλίµα της αυταρ-
χικής Ιεράς Συµµαχίας στην Ευρώπη δεν ευνοούσε τα επαναστατικά κινήµατα· ότι το πρώ- Υπάρχει “εθνική” ιστορία; Πως διαµορφώνεται το επίθετο “εθνικός” σε σχέση µε την
το Σύνταγµα που ψηφίστηκε στην Επίδαυρο το 1822 ήταν από τα πιο φιλελεύθερα της επο- ιστορία που µπορεί να προσδιορίζεται και µε άλλα, διαφορετικά έως πολύ διαφορετι-
χής· και ότι η επανάσταση βρέθηκε κάποια στιγµή να ψυχορραγεί από την επέλαση του Ιµ- κά επίθετα; Υπάρχει περίπτωση να προσδιοριστεί µια οποιαδήποτε “εθνική” ιστορία
πραήµ στην Πελοπόννησο και, αν σώθηκε, το όφειλε στις ευφυείς πολιτικές συµµαχίες των µε τρόπο λογικά ανεξάρτητο (κάποιος θα έλεγε: αντικειµενικό) απ’ την ιδεολογική, συ-
επικεφαλής της µε τις Μεγάλες Δυνάµεις. ναισθηµατική, πολιτική συγκρότηση του οποιουδήποτε “έθνους”;
Από την άλλη, βεβαίως, η επανάσταση προχώρησε µέσα από τροµερές αντιφάσεις κι εσω- Δεν είµαστε “ειδικοί” της ιστορίας. Όµως η ίδια η συγκρότηση οποιουδήποτε
τερικές συγκρούσεις. Αιµατηροί εµφύλιοι, προσωπικές στρατηγικές µε µόνο στόχο την κα- “έθνους” είτε σαν κράτος είτε σαν µη κράτος (υπάρχουν και τέτοια, µη κρατικοποι-
τάκτηση µικροεξουσιών, πισώπλατα µαχαιρώµατα και “καπάκια” (συνεργασία) µε τον εχθρό ηµένα έθνη!) αποτελεί ιστορική διαδικασία. Σα να λέµε: οποιοδήποτε “έθνος” είναι
ήταν στην ηµερήσια διάταξη. Τα περιγράφουν όλα αυτά απροκάλυπτα οι ίδιοι οι πρωταγω- προϊόν της ιστορίας· όλες µα όλες οι παράµετροι του ορισµού του χ ή του ψ έθνους εί-
νιστές στα αποµνηµονεύµατά τους. Αλλά υπάρχει επανάσταση χωρίς τέτοιες πτυχές; Αυτό ναι αµιγώς ιστορικές. Συνεπώς εάν το οποιοδήποτε έθνος είναι ταυτόχρονα προϊόν
είναι άλλωστε “επανάσταση”, µια συθέµελη ρήξη µε τα δεδοµένα της προηγούµενης περιό- οι γήινοι ήρωες της εθνικής µας ιστορίας οι γήινοι ήρωες της εθνικής µας ιστορίας (αποτέλεσµα) και προσδιορισµός της ιστορίας (του εαυτού του), οι λέξεις “εθνική ιστο-
δου, ένα τεράστιο ρίσκο χωρίς σίγουρη κατάληξη για τους επαναστάτες και µε διακύβευµα ρία” αφορούν µια κυκλική κατασκευή, µια κατασκευή µε την αξίωση της αυτοεπιβε-
την ίδια τη ζωή τους. Και αυτό ήταν οι πρωταγωνιστές του 1821: ήρωες αλλά και κατσα- βαίωσης στα θεµέλιά της.
πλιάδες, ονειροπόλοι αλλά και κυνικοί λαφυραγωγοί, έτοιµοι να πεθάνουν στον αγώνα για Το πλέον χαρακτηριστικό της αυτοαναφορικότητας (άρα, λέµε, της µυθολογίας) οποι-
την ελευθερία αλλά και παρτάκηδες. Κι όµως, αυτοί οι κατσαπλιάδες πέτυχαν το ακατόρθω- ασδήποτε “εθνικής ιστορίας” είναι η όπως - ο - διάολος - το - λιβάνι αποφυγή του να
το, να συγκροτήσουν σχεδόν πρώτοι σε όλη την Ευρώπη ένα µικρό αρχικά αλλά ανεξάρτη- κρίνεται σαν κ ρα τι κή ιστορία, σε κάθε περίπτωση που µιλάµε όχι για “έθνος” γενι-
το εθνικό κράτος, το οποίο, λόγω της τότε γεωπολιτικής του σηµασίας, συγκέντρωσε το στα- κά, αλλά για έθνος - κράτος. Γιατί, για παράδειγµα, η Κρήτη ή η Ζάκυνθος δεν έχουν
θερό ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάµεων. “εθνική ιστορία” εντελώς δική τους; Η απάντηση είναι απλή: δεν είναι διακριτά κρά-
Για κάποιον λόγο βαθύτερα ανθρωπολογικό, οι παλαιο-εθνικιστές της χώρας µας τείνουν τη· συνεπώς η Κρήτη ή η Ζάκυνθος έχουν την “εθνική ιστορία” του κράτους στο οποίο
να θεωρούν ότι δεν µπορεί να υπάρχει ηρωισµός χωρίς αυτοθυσία. Δεν µπορεί να κερδηθεί ανήκουν· ένα µερίδιο απ’ αυτήν την κρατική ιστορία, που µπορεί να τους είναι ακόµα
µια επανάσταση χωρίς κάποια ανυπότακτα κορίτσια να πέσουν στον γκρεµό προκειµένου να και ξένη.
γλιτώσουν από τους διώκτες τους. Αλλά αν µας διδάσκει κάτι η Ιστορία, είναι ότι ο αγώνας Κι ενώ το ονοµάζεται µια ιστορία “εθνική” υπονοεί την αυτοφυή αλήθεια της, το να
για τη ζωή και την ελευθερία θέλει ανάταση ψυχής, όχι θρήνο και οδυρµό. ονοµαστεί η ίδια ιστορία κρατική υπάγει την οποιαδήποτε αλήθεια - της - ιστορίας, εν-
Ας αφήσουµε, λοιπόν, τους µύθους του “κρυφού σχολειού” και του “χορού του Ζαλόγγου” τός ή εκτός εισαγωγικών, στα συµφέροντα και στις σκοπιµότητες του εν λόγω κράτους.
σε όσους αρέσκονται να παίζουν µε αυτούς πολιτικά παιχνίδια (διότι περί αυτού πρόκειται) Όλες οι ιστορίες (ακόµα και οι προσωπικές / ατοµικές) µπορούν να αναδιαµορφώνον-
και, αντίθετα, σε όσους επιζητούν πράγµατι να κατανοήσουν το παρελθόν τους και να εµ- ται, να τροποποιούνται, να αλλάζουν µέσα στον χρόνο· αλλά µόνο η κρατική ιστορία
πνευστούν από αυτό, ας τους πούµε ότι τα µεγάλα δράµατα είναι για το Χόλιγουντ. Η ζωή εί- κατασκευάζεται έτσι ώστε να υπηρετεί τα συµφέροντα των ηγεµονικών κοινωνικών
ναι πιο σύνθετη και τα ανθρώπινα υποκείµενα δεν είναι υπεράνθρωποι - γι’ αυτό είναι άλ- οµάδων (τάξεων) µέσα στο κράτος (ή και έξω απ’ αυτό), σε βάρος των συµφερόντων 16
λωστε και τόσο γοητευτικά. των ηγεµονευόµενων.