#26 - 02/2023

15 λεπτά: οδηγίες για την δημιουργική καταστροφή των πόλεων

Παρουσιάζεται σαν μια απ’ τις φιλόδοξες (συχνά τερατώδεις) «λύσεις στο πρόβλημα της κλιματικής κρίσης»… Αλλά οι συνήγοροι μιλούν για οτιδήποτε άλλο εκτός απ’ την «κλιματική κρίση» και για το πως αυτό το σχέδιο θα την αντιμετωπίσει. Λογικό αν και ύπουλο: το σχέδιο «πόλεις των 15 λεπτών» στοχεύει στον εντατικό έλεγχο της καθημερινής ζωής όσων ζουν σ’ αυτές∙ είναι, πίσω απ’ την διαφημιστική προβολή του, ένα σχέδιο ψηφιακής δημόσιας τάξης. Και (δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς…) προβάλλεται σαν αξιοποίηση της εμπειρίας των υγειονομικών απαγορεύσεων έως κατ’ οίκον φυλακίσεων απ’ το 2020 και μετά – σε συσκευασία φροντίδας για την «ποιότητα ζωής»…

Περί τίνος πρόκειται; Το σχέδιο «πόλεις των 15 λεπτών» προβλέπει σ’ αυτή τη φάση την απαγόρευση της κυκλοφορίας οχημάτων ιδιωτικής χρήσης μέσα στις πόλεις, με την δημιουργία μπλόκων ψηφιακής τεχνολογίας σε διάφορους δρόμους. Εκτός απ’ την απαγόρευση, εκείνο που προϋποτίθεται είναι ότι θα ελέγχεται ψηφιακά η θέση κάθε οχήματος. Απ’ την άλλη μεριά το σχέδιο προβλέπει την «κάλυψη όλων των βασικών αναγκών των πολιτών» σε μικρή απόσταση απ’ τα σπίτια τους∙ και την μετακίνησή τους με τα πόδια ή με ποδήλατο (εκτός, όπου χρειάζεται, με τα μαζικά μέσα μεταφοράς). Αυτή η μικρή απόσταση προσδιορίζεται στο 1 χιλιόμετρο, ίσως και λίγο παραπάνω: αυτό είναι που μπορεί να καλύψει κάποιος περπατώντας 15 λεπτά.

Ειδωμένο απ’ την σκοπιά της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα απ’ τους κινητήρες εσωτερικής καύσης (αυτή είναι όλη κι όλη η «αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής»…) το σχέδιο είναι επιεικώς παραπλανητικό. Τα οχήματα με ηλεκτρικούς κινητήρες δεν είναι απλά προ των πυλών αλλά ήδη μέσα στην αγορά (κατ’ αρχήν τα ι.χ.) και η τάση είναι δική τους. Συνεπώς τα αμαρτήματα των κινητήρων εσωτερικής καύσης πρόκειται να εξαφανιστούν μέσα στην επόμενη δεκαετία∙ όχι μόνο μέσα στις πόλεις αλλά κι έξω απ’ αυτές. Οπουδήποτε. Συνεπώς ποια ακριβώς είναι η συνεισφορά των «πόλεων 15 λεπτών» στη μείωση των εκπομπών; Ουσιαστικά καμία! Εξάλλου και των ι.χ. ηλεκτρικών κινητήρων η κυκλοφορία μέσα στις πόλεις θα απαγορεύεται μ’ αυτό το σχέδιο! Να λοιπόν η πρώτη διαπίστωση: το σχέδιο «πόλεις των 15 λεπτών» είναι ψευδεπίγραφο σε ότι έχει σχέση με την «κλιματική κρίση»!
Ποιους σκοπούς υπηρετεί;

Είτε φανεί απροσδόκητο είτε όχι, ενώ οι πρωτοβουλίες και οι μεθοδεύσεις «15 λεπτών» διάφορων εξουσιών σε δυτικές καπιταλιστικές μητροπόλεις μνημονεύουν σαν καταγωγή τους έναν ιταλό φουτουριστή ακαδημαϊκό, καθηγητή πολεοδομικού / αστικού σχεδιασμού στο πολυτεχνείο του Τορίνο (Luca S. D’ Acci) και έναν γαλλο-κολομβιανό επίσης φουτουριστή πολεοδόμο (Carlos Moreno), ο πραγματικός σχεδιασμός και η εφαρμογή της συγκεκριμένης χωροταξίας ξεκίνησε απ’ το κινεζικό κράτος / κεφάλαιο ήδη απ’ το 2016. Οι προδιαγραφές για τον σχεδιασμό αστικών περιοχών κατοικίας (standard for urban residential area planning and design) ενσωματώθηκαν στην εθνική κινεζική νομοθεσία περί προτύπων (κάτι σαν το δυτικό ISO) το 2018 ως υποχρεωτικές τόσο για τις «νέες πόλεις» όσο και για τις παλιές (κωδικός GB 50180-2018). Εκεί που βρίσκεται η πραγματική πρωτοπορία στην εφαρμογή της ιδέας των «πόλεων 15 λεπτών» μπορεί να βρει κάθε ενδιαφερόμενος, χωρίς αποπροσανατολισμούς και περιττά παραμύθια με κλιματικούς δράκους, τους πραγματικούς στόχους αυτού του σχεδίου.
Στην μελέτη του Δεκέμβρη του 2016 με τίτλο Η κατασκευή των Κύκλων Ζωής στην Κίνα κάτω απ’ την ιδέα της Συλλογικής Διακυβέρνησης: μια συγκριτική μελέτη του Πεκίνου, της Σαγκάης και της Γκουανζού (Life Circle Construction in China under the Idea of Collaborative Governance: A Comparative Study of Beijing, Shanghai and Guangzhou) [1Προσβάσιμη με την μορφή pdf στο https://www.researchgate.net/publication/319193985_Life_Circle_Construction_in_China_under_the_Idea_of_Collaborative_Governance_A_Comparative_Study_of_Beijing_Shanghai_and_Guangzhou] οι συγγραφείς εισάγουν στη λογική του πράγματος:

Το μοντέλο κοινωνικής διακυβέρνηση στην Κίνα έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά απ’ την δυτική κοινωνία εξαιτίας τις ιδιαίτερης ανάπτυξης και των αντιλήψεων μιας Παραδοσιακής Ανατολικής Κοινωνίας που έχει ιστορία κάμποσων χιλιάδων χρόνων. Ωστόσο, ήδη απ’ την εποχή των μεταρρυθμίσεων και του ανοίγματος το 1978, η παραδοσιακή αγροτική κοινωνία της Κίνας έχει διαλυθεί και ανασχηματιστεί εξαιτίας της επίδρασης του εκσυγχρονισμού και της αστικοποίησης, διαμορφώνοντας μια καινούργια τάξη ανάπτυξης του χώρου και διάφορα διακυβερνητικά μοντέλα στην ηπειρωτική χώρα. Τα τελευταία χρόνια, μαζί με την κατασκευή σύγχρονων συστημάτων μεταφορών υψηλών ταχυτήτων και την ανάπτυξη των τεχνολογιών επικοινωνιών, η καθημερινή συμπεριφορά των κατοίκων των πόλεων, ειδικά εκείνων που ζουν στις μητροπολιτικές περιοχές, έχει ακολουθήσει μια τάση μεγαλύτερης διαφοροποίησης.
Απ’ την μια μεριά, η γρήγορη εξάπλωση των αστικών χώρων κάνει την σχέση ανάμεσα στις πόλεις και τις γύρω περιοχές κάτω απ’ το υπάρχον σύστημα διακυβέρνησης ιδιαίτερα περίπλοκη∙ η κυβέρνηση, όπως και οι διοικητές των πόλεων, συνεχίζουν να αναζητούν πιο αποτελεσματικά μέσα διαχείρισης των αστικών κοινωνιών. Απ’ την άλλη μεριά, οι συμπεριφορές των πολιτών δεν περιορίζονται πλέον απ’ τα διοικητικά όρια επειδή τόσο η ώθηση των οικονομικών δυνατοτήτων των πολιτών όσο και η ισχυρή επιθυμία να πετύχουν μια υψηλότερη ποιότητα ζωής, οδηγούν σε μια μεγάλη γκάμα δια-περιφερειακών (cross-regional) συμπεριφορών.

Αυτά τα δύο είδη φαινομένων δημιουργούν καινούργια προβλήματα στους διοικητές των πόλεων. Οι πόροι μιας πόλης είναι περιορισμένοι σαν ποιότητα και ποσότητα, ειδικά σε ότι αφορά τις κοινωνικές υπηρεσίες. Οι περιορισμένοι πόροι δεν ικανοποιούν τις απαιτήσεις για καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους τους πολίτες, και οι περιορισμοί της διαχείρισης των δια-περιφερειακών πόρων είναι δύσκολο να λειτουργήσουν.

Νέες ιδέες έχουν αναδυθεί απ’ την συλλογική διακυβέρνηση, για να αντιμετωπίσει τέτοια προβλήματα… Ο Κύκλος Ζωής έχει προκύψει σαν μια τέτοια ιδέα, και έχει σκοπό να καλύπτονται οι ελλείψεις διάφορων τομέων μέσω της συνεργασίας μεταξύ τους…. Το κόνσεπτ του Κύκλου Ζωής έχει στενή σχέση με την Συμπεριφορική Γεωγραφία, και χρησιμοποιείται εκτενώς στην Ανατολική Ασία όπως στην Ιαπωνία, στην Κορέα και στην Ταϊβάν… Το πρώτο σημείο εστίασης είναι το χωρικό μοντέλο του Κύκλου Ζωής. Ο Xu έριξε την ιδέα του Κύκλου Ζωής στην καθημερινότητα των κατοίκων και, μ’ αυτήν την έννοια, η ουσία του Κύκλου Ζωής είναι η βιωσιμότητα, έτσι ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα ανάλυσης που θα συγκροτείται απ’ το περιβάλλον ζωής, το οικολογικό περιβάλλον, την κουλτούρα, την ξεκούραση και τις σχέσεις…
Σύμφωνα με την κινεζική προτυποποίηση υπάρχουν (πρέπει να δημιουργηθούν) 4 κλίμακες αστικών ζωνών: η γειτνίαση των 15 λεπτών περπατήματος∙ η γειτνίαση των 10 λεπτών περπατήματος∙ η γειτνίαση των 5 λεπτών, και το μπλοκ κατοικιών. Η γειτνίαση 15 λεπτών σημαίνει «μια περιοχή κατοικίας χωρισμένη με βάση την αρχή ότι οι κάτοικοι μπορούν να καλύψουν τις υλικές ανάγκες του σε ζωή και πολιτισμό περπατώντας για 15 λεπτά∙ η περιοχή θα περιβάλλεται από δρόμους ταχείας κυκλοφορίας ή σύνορα, με πληθυσμό από 50.000 ως 100.000 ανθρώπους (από 17.000 ως 32.000 νοικοκυριά) και πλήρεις υποστηρικτικές υποδομές».

Οι έρημοι δρόμοι (εδώ της Ν. Υόρκης) θεωρήθηκαν η “λύση” για την “κλιματική κρίση”...

Είναι σαφές ποια είναι τα προβλήματα που το λεπτομερειακό μοντέλο zoning με όρους αποστάσεων-με-τα-πόδια (15, 10, 5 λεπτά) πρέπει να λύσει το κινέζικο πρωτότυπο. Κατ’ αρχήν η πολύ γρήγορη αστικοποίηση, η συγκέντρωση στις πόλεις όχι απλά πολλών χιλιάδων αλλά εκατομμυρίων νέων κατοίκων απ’ την τεράστια αγροτική ενδοχώρα της κίνας, δημιουργεί ιδιαίτερα σοβαρή πίεση στις υποδομές (σπίτια, σχολεία, φροντίδα υγείας, πολιτιστικά κέντρα, πάρκα, διασκέδαση) και στις παροχές (δίκτυα) απ’ την μεριά του κράτους, των περιφερειακών και δημοτικών διοικήσεων. Επιπλέον όμως η διάλυση των παραδοσιακών, αγροτικών μορφών διαμόρφωσης και ελέγχου των συμπεριφορών, και η «απελευθέρωσή» τους κατά κάποιον τρόπο μέσα στις μεγαπόλεις και την ανωνυμία τους, κάνει το θέμα του ελέγχου των συμπεριφορών σε urban συνθήκες κεντρικό∙ ακόμα περισσότερο αν αυτά τα καινούργια «ανώνυμα» αστικά περιβάλλοντα συμβεί να εμφανίζουν ελλείψεις (απ’ την ανεργία ως τις διάφορες κοινωνικές υποδομές). Μ’ άλλα λόγια τα προβλήματα δημόσια τάξης στις μεγαπόλεις δεν αντιμετωπίστηκε απ’ το κινεζικό κράτος σαν ένα θεωρητικό, πιθανό ζήτημα του μέλλοντος διαχειρίσιμο με περισσότερη αστυνομία∙ αλλά μάλλον σα ζήτημα συγκρότησης της καθημερινής ζωής, τόσο απ’ την άποψη των βασικών υποδομών και παροχών όσο και απ’ την άποψη των συμπεριφορών και της χρήσης αυτών των υποδομών και παροχών.

Δεν θα αμφισβητήσουμε ότι τέτοιου είδους προβλήματα είναι υπαρκτά και σοβαρά για τον γρήγορα αναπτυσσόμενο κινέζικο καπιταλισμό. Είναι λογικό πως το καθεστώς δεν θα ήθελε να αποκτήσουν οι μεγαπόλεις του ούτε τα γαλλικά banlieue ούτε τα αμερικανικά γκέτο. Αλλά ακριβώς γι’ αυτό η οργάνωση του urban zoning ως «κύκλου ζωής» με διάμετρο 1 χιλιόμετρο ή λίγο παραπάνω και, στη συνέχεια, η σύλληψη μιας κοινωνικής οργάνωσης σε «κύκλους ζωής» μικρότερης διαμέτρου, φτάνοντας ως το μπλοκ κατοικιών, είναι αρχικά και τελικά απάντηση στο ερώτημα της δημόσιας τάξης, εννοημένης μ’ έναν κινέζικο σοσιαλδημοκρατικό καπιταλιστικό τρόπο: εμείς (σαν κράτος, σαν διοίκηση) θα οργανώσουμε σωστά τις υποδομές και τις παροχές σε κάθε τέτοιο «κύτταρο» αλλά κι εσείς (σαν πολίτες, σαν κάτοικοι) θα είστε προσεκτικοί, παραγωγικοί και νομιμόφρονες ελεγχόμενοι με κάποιους τρόπους αφού (ή: επειδή) οι παραδοσιακές μορφές διαμόρφωσης και ελέγχου των συμπεριφορών σας δεν ισχύουν πια.

Η συμπεριφορική γεωγραφία που μνημόνευσαν οι συγγραφείς της πιο πάνω μελέτης θα μπορούσε να εννοηθεί σαν η «κοινωνιολογία των σχέσεων, των επιλογών, των συμπεριφορών σε σχέση με το κάθε φορά περιβάλλον». Απ’ αυτή την άποψη η ιδέα των «κύκλων ζωής» σε urban συνθήκες εισηγείται, διαμορφώνει, θεωρητικοποιεί και κανονικοποιεί μια συμπεριφορική πολεοδομία / χωροταξία που ξεπερνάει κατά πολύ τους συνηθισμένους κανόνες (π.χ. κυκλοφορίας ή κοινής ησυχίας) προτείνοντας την «μεσαία κλίμακα αστικής κατοίκησης» σαν το μοτίβο εξισορρόπησης και ελέγχου.

Κι ενώ οι αιτίες των κινέζικων προβληματοποιήσεων και «λύσεων» είναι σαφείς, ποιές είναι οι αιτίες της αντιγραφής του μοντέλου «πόλεις των 15 λεπτών» απ’ τα δυτικά κράτη / τους δυτικούς καπιταλισμούς;

Ένας ανυπόγραφος έπαινος σ’ αυτό το μοντέλο απ’ το site του οηε [2Προσβάσιμος στο https://unfccc.int/blog/the-15-minute-city] με ημερομηνία 26 Φλεβάρη 2021, επιμένει (καθόλου πειστικά) ότι η βασική αιτία είναι η «κλιματική κρίση» εκθειάζοντας κάτι του είδους «οι πόλεις χωρίς οχήματα» (αδιάφορο με το πως κινούνται…), κάνοντας ωστόσο την δηλητηριώδη συσχέτιση:

… Η πανδημία της covid-19 [βρισκόμαστε στις αρχές του 2021, στο ξεκίνημα της γενίκευσης των πλατφορμιασμών δηλαδή, συνεπώς η προηγούμενη φάση με τις γενικές και αδιαφοροποίητες απαγορεύσεις κυκλοφορίας και τις κατ’ οίκον φυλακίσεις αρχίζει να υποχωρεί… αφήνοντας το πεδίο στα «διαβατήρια μετακινήσεων»…] ενίσχυσε τα ερωτήματα σχετικά με τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής [sic] με πολλούς εργαζόμενους να έχουν συνηθίσει τώρα να δουλεύουν από απόσταση και, κατά καιρούς, να είναι υποχρεωμένοι να κινούνται μέσα σε λίγα χιλιόμετρα απ’ τα σπίτια τους εξαιτίας των μέτρων δημόσιας υγείας. Συνεπώς μπορεί η ζωή να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε τις γειτονιές και τις πόλεις μας και τελικά να φτάσουμε τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού, που είναι να κρατήσουμε την αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας όσο πιο κοντά γίνεται στους 1,5 βαθμούς κελσίου;

Να η 15 minute city, ένα κόνσεπτ που αναπτύχθηκε απ’ τον καθηγητή στην Σορβόνη Carlos Moreno. Είναι μια σχετικά απλή ιδέα: όπου οτιδήποτε χρειαζόμαστε – δουλειές, μαγαζιά, πάρκα, σχολεία – θα μπορούσαν να είναι μέσα σε δεκαπέντε λεπτών περπάτημα ή κύκλο.

Αυτό θα έκανε την πόλη πιο αποκεντρωμένη, με αποτέλεσμα λιγότερη ανάγκη για αυτοκίνητα και την επανανοηματοδότηση του δημόσιου χώρου έτσι ώστε να έχει λιγότερους δρόμους, περισσότερους χώρους πρασίνου, λωρίδες για ποδήλατα, υποδομές αθλητισμού και ξεκούρασης…

Μάλλον χοντροκομμένη προσπάθεια εξιδανίκευσης μιας ιδέας χωρίς αναφορές στις πρακτικές πλευρές της εφαρμογής της, με μια κρίσιμη όμως σύνδεση: τις urban απαγορεύσεις και τους καταναγκασμούς της υγιεινιστικής τρομοεκστρατείας.

Το φιλόδοξο μέσα στον κυνισμό όσων εκπροσωπεί (παρακμιακό πλέον…) «παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ», ένα χρόνο αργότερα, στις 15 Μάρτη του 2022, κάτω απ’ τον τίτλο «η αιφνιδιαστική ελκυστικότητα της «πόλης των 15 λεπτών» (the surprising stickness of the ’15 minute city’) [3Προσβάσιμο στο https://www.weforum.org/agenda/2022/03/15-minute-city-stickiness/] μπορούσε να πει (ή να υπονοήσει) κάπως περισσότερα. Ο τονισμός δικός μας:

… Για τους παραδοσιακούς πολεοδόμους η πόλη των 15 λεπτών έμοιαζε απλά σαν καινούργια συσκευασία της ιστορικής διαδικασίας αστικής (urban) ανάπτυξης: περιοχές με πολλαπλές χρήσεις, φιλικές στο περπάτημα. Παλιό κρασί σε καινούργιο μπουκάλι που λέει ο λόγος. Αλλά προκειμένου να υπάρξει ένα καινούργιο πλαίσιο ικανό να πυροδοτήσει ένα παγκόσμιο κίνημα αστικοποίησης, είναι φανερό ότι παίζονται περισσότερα.

Το κεφάλαιο του 21ου αιώνα διαφημίζει τον “κοινοτισμό” (του). Γλυκούτσικο...

Η προφανής αν και όχι πλήρης ακόμα απάντηση, είναι η πανδημία. Θα μπορούσε η δήμαρχος του Παρισιού Anne Hidalgo να πιέσει για έναν προοδευτικό αστικό σχεδιασμό χωρίς το πλαίσιο της πανδημίας; Χωρίς αμφιβολία ναι. Αλλά με την covid-19 και τις παραλλαγές της να κρατούν τους πάντες στα σπίτια τους (ή κοντύτερα σ’ αυτό απ’ ότι συνήθως), η πόλη των 15 λεπτών πήγε απ’ το «τι καλά που θα ήταν» σε μια κραυγή συγκλίσεων. Το να ικανοποιεί κάποιος όλες τις ανάγκες του μέσα σε μια απόσταση περπατήματος ή ποδηλάτου έγινε ξαφνικά θέμα ζωής ή θανάτου. Η πανδημία δημιούργησε μια επείγουσα ανάγκη για μια δίκαιη αστικοποίηση που ξεπέρασε τις απόψεις για ποδηλατόδρομους και άλλες «ανέσεις» που απασχολούν τις κοινότητες εδώ και χρόνια.
Όταν έρχεται η στιγμή ενός καινούργιου πλαισίου, συμβαίνει κάτι περισσότερο από μόδα. Πριν την πανδημία, λίγοι ήταν οι πολεοδόμοι που θα έπαιρναν σοβαρά την ιδέα ότι το «σπίτι» γίνεται ο κεντρικός οργανωτικός παράγοντας όλου του αστικού σχεδιασμού. Παρά τις προβλέψεις για την αυξανόμενη «τηλε-επικοινωνία», η δουλειά απ’ το σπίτι παρέμενε περιθωριακή. Πράγματι, η δουλειά και το εμπόριο ήταν πάντα οι κεντρικοί οργανωτικοί παράγοντες της αστικοποίησης, απ’ την μετα-αγροτική επανάσταση ως την βιομηχανική και την τεχνολογική…

Και συνεχίσει η αρθρογράφος Lisa Chamberlain για λογαριασμό του παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ κάτω απ’ τον μάλλον αναιδή υπότιτλο η δημιουργική καταστροφή των πόλεων (the creative destruction of cities):

Η covid-19 μπορεί τώρα να τα ανατρέπει όλα αυτά, κι έτσι εξηγείται το γιατί το κόνσεπτ της πόλης των 15 λεπτών ενισχύεται τώρα μ’ έναν τρόπο που δεν θα μπορούσε να συμβεί πριν την πανδημία. Όπως φαίνεται στην εικόνα κάτω, η πόλη των 15 λεπτών βάζει το σπίτι στο κέντρο των αστικών χωρικών σχέσεων. Το θέμα δεν είναι να υπάρχει κάθε πολιτιστική άνεση και ικανοποίηση ανθρώπινης επιθυμίας έξω απ’ την πόρτα του καθενός. Η Ν. Υόρκη μόνο μια περιοχή Broadway μπορεί να έχει. Αλλά δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το Μέσο Μανχάταν θα πρέπει να ακολουθήσει έναν δρόμο ανάκαμψης ανάλογο μ’ εκείνον που εφάρμοσε το Κάτω Μανχάταν μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτέμβρη: διαφοροποίηση. Κι αυτό ισχύει επίσης και για τα προάστεια, αισθητά περισσότερο απ’ το σημείο διαφοροποίησης στο οποίο βρίσκονται σήμερα.

Πράγματι, η αποκέντρωση της εργασίας δεν θα σκοτώσει την πόλη, θα την σώσει. Θα χρειαστεί πολύ δημιουργική καταστροφή σ’ όλη αυτήν την πορεία, αλλά αυτός είναι ο τρόπος που ανανεώνεται η πόλη: από μέσα. Οι πόλεις που δεν θα αποκεντρώσουν την δουλειά θα παλεύουν με τρόπους ταυτόχρονα γνωστούς και αφάνταστους.

Καθώς η κλιματική αλλαγή και οι παγκόσμιες συγκρούσεις προκαλούν σοκ και πιέσεις με ταχύτερο ρυθμό και αυξανόμενη ένταση, η πόλη των 15 λεπτών μπορεί να γίνει ακόμα πιο κρίσιμη… Συγκεκριμένα, οι κοινότητες που προωθούν και διατηρούν κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις δεν χρειάζεται να είναι πλούσιες, αλλά χρειάζεται να είναι βατές με τα πόδια και ασφαλείς, με τα κτίρια κατοικιών και τα εμπορικά κέντρα ανέπαφα…. Έτσι θα γίνει εφικτό οι γείτονες να γνωρίζουν και να καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον: σαν ιδιοκτήτες τοπικών καταστημάτων, εργαζόμενοι, συνάδελφοι, πάροχοι κοινωνικών υπηρεσιών, εκπαιδευτές και φίλοι. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται μαζί όταν κάτι τέτοιο είναι που χρειάζεται. Οι ομάδες αλληλοβοήθειας που εμφανίστηκαν στη διάρκεια της πανδημίας αποτελούν παράδειγμα της σημασίας της κοινωνικής συνάφειας σε μια κρίση, κι αυτό δουλεύει μόνο όταν οι ανάγκες βρίσκονται σε εύλογη απόσταση από εκεί που ζουν οι άνθρωποι...

Πολύ ανθρωπιστικό αυτό το ενδιαφέρον του παγκόσμιου κοινωνικού φόρουμ για την (χειροποίητη) «κοινωνική αλληλεγγύη» (ενδιαφέρον που χωρίς δεύτερη κουβέντα σημαίνει την μεταφορά στους πληβείους τους ίδιους ενός καλού μέρους του κόστους της κοινωνικής αναπαραγωγής τους). Όμως όσες φορές κι αν ειπωθεί το «αμήν» του πράσινου καπιταλισμού (η «κλιματική κρίση») ΔΕΝ είναι αυτή η αιτία της καθεστωτικής προώθησης (δοκιμαστικής σ’ αυτή φάση) των πολεοδομικών περιφράξεων του είδους «πόλη 15 λεπτών». Κι αυτό δεν κρύβεται. Η αιτία βρίσκεται στην ευκολότερη (για τα καθεστώτα) «διαχείριση κρίσεων», όποιες κι αν είναι αυτές. Συμπεριλαμβανομένων … των πάντων. Από πολέμους και ημι-πολέμους, μέχρι εξεγέρσεις. Η «πανδημία» είναι μόνο (όχι λίγο!) η αλληγορία των υγιειονομικών ζωνών με κάθε σημασία του όρου. Το μάθαμε (από που αλλού;) απ’ την κίνα, στη διάρκεια των (παρανοϊκών από υγιειονομική άποψη αλλά εντελώς ορθολογικών απ’ την άποψη των ασκήσεων βιολογικού πολέμου) μαζικών κατ’ οίκον φυλακίσεων απ’ τα μέσα του 2021 και μετά: ο σχεδιασμός και η εφαρμογή εκείνων των αποκλεισμών έγινε, ακριβώς, πάνω στο μοντέλο «πόλη 15, 10, 5 λεπτών / οικιστικό συγκρότημα». Οι δοκιμές, η οργάνωση της επιμελητείας αλλά και της πειθαρχίας έγινε μέσω αυτού του πολεοδομικού zoning. Η καταμέτρηση των δυνατοτήτων, των αδυναμιών αλλά και των ορίων του πληθυσμού έγινε «σε κυλιομένες urban φέτες».

Στην Οξφόρδη ο δήμαρχος προσπαθεί να επιβάλει το σχέδιο “πόλη των 15 λεπτών” (“πειραματικά”...). Πάνω χάρτης με διάφορα τεχνητά μπλόκα.
Ένα κίνημα με τίτλο Reconnecting Oxford έχει δημιουργηθεί ήδη (φωτογραφίες κάτω), με ανοικτή δημόσια εκστρατεία αλλά και ενέργειες σαμποτάζ των οδοφραγμάτων...

Ακόμα και στην κινέζικη εκδοχή του, το σχέδιο «πόλη 15 λεπτών» μοιάζει να ευνοεί την μόνιμη και σταθερή κατοίκηση. Λίγο – πολύ όσους κατοικούν σε ιδιόκτητα σπίτια.Τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει αυτό στους νομάδες των πόλεων (ενοικιαστές) ή στους ξένους (επισκέπτες, τουρίστες); Οι πρώτοι, για παράδειγμα, θα πρέπει να αλλάζουν συνέχεια σχολείο στα παιδιά τους για να κινούνται μέσα στον κάθε φορά καινούργιο πολεοδομικά «κύκλο ζωής»; (Όχι, αν γενικευτεί η «τηλε-εκπαίδευση»!...) Οι δεύτεροι θα είναι υποχρεωμένοι να κινούνται γύρω απ’ την urban συγκέντρωση των ξενοδοχείων; (Όχι, αν γενικευτεί ο «τηλε-τουρισμός»!...)

Ανάλογα με την πόλη τα πιο πάνω δεν είναι εξαιρέσεις! Και το ερώτημα γίνεται ισχυρότερο προκαλώντας ακόμα μεγαλύτερη καχυποψία αν μιλάμε για ιστορικές πόλεις, όπου οι υποδομές κοινωνικής χρήσης είναι χωροθετημένες εδώ και δεκαετίες, κι όπου η καθημερινή ζωή έχει οργανωθεί για γενιές γύρω απ’ την κάθε φορά συγκεκριμένη χωροταξία. Η κινέζικη λογική της κάλυψης όλων των βασικών αναγκών υγείας, εκπαίδευσης, διασκέδασης, εργασίας, εμπορίου, ελεύθερου χρόνου μέσα σε κύκλους ακτίνας ενός ή δύο χιλιομέτρων δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε ήδη δομημένα περιβάλλοντα. Εκείνο που απομένει είναι μια ωμή απαίτηση πειθαρχίας που συμπυκνώνεται στο «μάθημα της καραντίνας»: απαγορεύονται (ή δυσκολεύονται σημαντικά) οι «μη απαραίτητες μετακινήσεις»! Με δυο λόγια: ελέγχονται όλες.
Απ’ αυτή την άποψη το σχέδιο «πόλη 15 λεπτών» έχει συγκεκριμένες διαστάσεις. Κατ’ αρχήν την ιδεολογική: η ενσωμάτωση της μαζικής επιτήρησης, προφανώς (και) με ψηφιακά μέσα. Αμέσως μετά είναι η πολεοδομική. Ένας συνδυασμός παραγόντων προκάλεσε ήδη απ’ το 2020 και μετά μια «τάση φυγής» από μεγάλες δυτικές πόλεις (κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά στις ηπα), μια τάση μετεγκατάστασης σε μικρότερες. Κάποιοι θεωρητικοί των καπιταλιστικών κρίσεων (και της «δημιουργικής καταστροφής»…) θα μπορούσαν να ελπίζουν (ή και να μεθοδεύουν) την ενίσχυση αυτής της τάσης, και την αξιοποίησή της.
Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει νέες πόλεις. Υπάρχει ένα παλιό φουτουριστικό σχέδιο με το γενικό όνομα «τεχνοπόλεις», που προέβλεπε την κατασκευή εντελώς καινούργιων πόλεων «αφιερωμένων» σε έρευνες και εφαρμογές νέων (απ’ την δεκαετία του 1970) τεχνολογιών: ένας συνδυασμός «τεχνολογικού πάρκου» και αστικής μονάδας. Παρά τις φιλοδοξίες ελάχιστες τέτοιες «τεχνοπόλεις» κατασκευάστηκαν εκ του μηδενός παγκόσμια ως τις αρχές του 21ου αιώνα. Μία απ’ τις πιο γνωστές είναι η γαλλική Sophia Antipolis κοντά στα μεσογειακά σύνορα με την ιταλία. Με περίπου 200.000 κατοίκους (σαφώς μεγαλύτερη από «πόλη 15 λεπτών») η Sophia Antipolis είναι έδρα 15 εξειδικευμένων πανεπιστημίων, τεχνολογικών ινστιτούτων και ερευνητικών κέντρων, και 2.500 εταιρειών (κυρίως πληροφορικής, τηλεπικοινωνιών, φαρμακολογίας και βιοτεχνολογίας). Εννοείται πως είναι μια «καθαρή / λαμπερή / πράσινη» πόλη, ένα είδος τεχνο-ενιδρύου, με όλες τις κοινωνικές και εμπορικές υποδομές και δραστηριότητες που θα περίμενε κάποιος για λογαριασμό κατοίκων που δουλεύουν σε «καλές θέσεις» σε τέτοιες εταιρείες και ιδρύματα: από σχολεία και παιδικές χαρές μέχρι εκκλησίες και λεωφορειακές γραμμές.

“Οι πόλεις καταστρέφουν τον πλανήτη...”

Αυτό το παλιό σχέδιο φαίνεται ότι έχει αρχίσει να φρεσκάρεται σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, με μικρότερη έμφαση στην έδραση / πάρκο τεχνο-επιχειρήσεων, και μεγαλύτερη στα νέα είδη τεχνολογικά “ενισχυμένης” κατοίκησης / καθημερινής ζωής. Augmented life... Δεν είναι μόνο το κινεζικό κράτος / κεφάλαιο που εξαιτίας της μαζικής αστικοποίησης είναι υποχρεωμένο να κατασκευάζει νέες πόλεις, όπου το μοντέλο των «15 λεπτών» μπορεί να εφαρμοστεί απ’ τα θεμέλια. Είναι και πολλά άλλα κράτη / κεφάλαια με στόχους και συμφέροντα κατευθείαν στην τεχνολογικοποίηση / ψηφιοποίηση της ζωής στο σύνολό της, στις «νέες κανονικότητες» (συμπεριλαμβανόμενης της αναδιοργάνωσης τόσο της εργασίας όσο και της δημόσιας τάξης), και φυσικά στον καθολικό έλεγχο / datoποίηση. Το ροζ σύννεφο για τις πόλεις των πεζών και των ποδηλάτων, είναι επίσης πόλεις «χωρίς εγκληματικότητα», πόλεις του social credit. Ίσως ίσως και πόλεις «μόνο για ενοικιαστές» (με ταξικά διαστρωματωμένους «κύκλους ζωής»…), πόλεις δηλαδή ιδιόκτητες από μεγάλες εταιρείες.
Όσο για τις πόλεις χωρίς αυτοκίνητα; Είναι (υποθέτουμε με βεβαιότητα) το σχέδιο / όνειρο του διαμοιρασμού ιπτάμενων οχημάτων εταιρικής ιδιοκτησίας για τις μικρομεσαίες μετακινήσεις μέσα ή έξω απ’ αυτές τις πόλεις.

Ο κατάλογος με σχέδια για κατασκευή πόλεων εκ του μηδενός είναι κυριολεκτικά τεράστιος, σε όλες τις ηπείρους, σε δεκάδες κράτη. Ακόμα και το 1/10 απ’ αυτά τα σχέδια αν υλοποιηθεί τις επόμενες δεκαετίες, θα πρόκειται για έναν κυριολεκτικό «οικοδομικό οργασμό» στον πλανήτη, χωρίς (αναγκαστικά…) να έχει προηγηθεί η πλήρης καταστροφικότητα ενός εκτεταμένου 4ου παγκόσμιου πολέμου.
(Ή θα έχει προηγηθεί;)

Ziggy Stardust

Σημειώσεις

1 – Προσβάσιμη με την μορφή pdf εδώ>>
[ επιστροφή]

2 – Προσβάσιμος στο https://unfccc.int/blog/the-15-minute-city
[ επιστροφή]

3 – Προσβάσιμο στο https://www.weforum.org/agenda/2022/03/15-minute-city-stickiness/
[ επιστροφή]