#26 - 02/2023

το GATTACA εξακολουθεί να είναι επίκαιρο 25 χρόνια μετά

Έχουν περάσει 25 χρόνια από την κυκλοφορία της ταινίας GATTACA, μιας ταινίας που αφηγείται την ιστορία ενός πιθανού κοντινού μέλλοντος στο οποίο οι ανισότητες της κοινωνίας, οι οποίες προηγουμένως συνδέονταν με τη φυλή και την τάξη, έχουν αντικατασταθεί από νέες προκαταλήψεις που βασίζονται στον γενετικό ντετερμινισμό. Εδώ συγκρίνουμε τις φανταστικές τεχνολογίες του GATTACA με την κατάσταση της πραγματικότητας, αξιολογώντας τις νομικές προστασίες που παρέχονται στη σημερινή κοινωνία έναντι του δυστοπικού μέλλοντος του GATTACA, στο οποίο η προσωπική ελευθερία και τα δικαιώματα ιδιωτικότητας περιορίζονται σημαντικά από τις γονιδιακές καινοτομίες. Συζητάμε περαιτέρω πώς οι προφητικές προειδοποιήσεις του GATTACA είναι ακόμη και σήμερα σχετικές, υπό το φως της τρέχουσας πορείας της γονιδιακής επιστήμης και τεχνολογίας.

Η ταινία GATTACA, σε σκηνοθεσία του Andrew Niccol, κυκλοφόρησε πριν από 25 χρόνια, μόλις δύο χρόνια πριν από την ανακοίνωση τον Ιούνιο του 2000 της πρώτης χαρτογράφησης αλληλουχίας του ανθρώπινου γονιδιώματος από τον Λευκό Οίκο. Αντίστοιχα ευοίωνο, το 2001: Μια Οδύσσεια του Διαστήματος του Stanley Kubrick κυκλοφόρησε ένα χρόνο πριν από την προσεδάφιση του Απόλλων 11 στη Θάλασσα της Γαλήνης στη Σελήνη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κόσμος που παρουσιάζεται στις ταινίες και τα βιβλία του Kubrick, με κανονικά ανθρώπινα διαστημικά ταξίδια προς και πέρα από τον Δία, εξακολουθεί να απέχει εντελώς από τις σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες. Η ιδέα του επανδρωμένου ταξιδιού στον Δία φαίνεται τώρα ακόμη πιο μακρινή από ότι τότε, ειδικά με το διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ να φυτοζωεί με αναχρονιστικές τεχνολογίες. Ακόμα και το νέο σύστημα διαστημικής εκτόξευσης Artemis, σύμφωνα με τις επιταγές του αμερικανικού Κογκρέσου, είναι υποχρεωμένο να χρησιμοποιεί εξαρτήματα που προέρχονται από διαστημικά λεωφορεία και χρονολογούνται σχεδόν 40 χρόνια πριν. Τον Δεκέμβριο του 2022 συμπληρώνεται μισός αιώνας από τότε που η ανθρωπότητα πάτησε για τελευταία φορά το φεγγάρι, και θα περάσουν ίσως ακόμη δεκαετίες μέχρι οι αστροναύτες να ταξιδέψουν συστηματικά στον Άρη ή να βρεθούν σε τροχιά γύρω από τον Δία.

Συγκρίνετε αυτό με τον γενετικοκεντρικό κόσμο που φαντάζεται το GATTACA. Οι τεχνολογίες της ταινίας, η διάχυτη έννοια της επιτήρησης και τα συνακόλουθα ζητήματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής φαίνονται προφητικά. Από τότε που βγήκε η ταινία, η επιστήμη έχει δημιουργήσει ταχεία, ακριβή και φθηνή αλληλουχία γονιδιώματος, μελέτες συσχέτισης σε όλο το γονιδίωμα και εργαλεία γενετικού χειρισμού ακριβείας όπως η συνθετική βιολογία και το CRISPR. Αναμφισβήτητα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένα μεγάλο μέρος αυτής της τεχνολογίας αιχμής μπορεί να αποδοθεί στις τεράστιες επενδύσεις στη βιομηχανία βιοτεχνολογίας, στα περιθώρια κέρδους που τις προσελκύουν και στην εκτεταμένη υποστήριξη από την κυβέρνηση τόσο για δημόσιες όσο και για ιδιωτικές προσπάθειες γονιδιωματικής επιχειρηματικότητας. Αντίθετα, αν και κυνηγάει την καινοτομία, η τάξη των δισεκατομμυριούχων που χρηματοδοτούν τη διαστημική έρευνα, βρίσκεται ακόμη στην αρχή, πιθανώς καθοδηγούμενη περισσότερο από τη ματαιοδοξία παρά από τα κέρδη.

Δεδομένου ότι η πρόοδος στη γενετική συνεχίζει να προσεγγίζει και ίσως και να ξεπερνά τις καινοτομίες της ταινίας, το GATTACA παραμένει ένα σημαντικό σημείο αναφοράς - 25 χρόνια αργότερα - στις συζητήσεις που σχετίζονται με τις ηθικές, νομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της γονιδιωματικής και της βιοτεχνολογίας για τους επιστήμονες, τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και το ευρύ κοινό. Ταυτόχρονα, η ταινία συνεχίζει να αποτελεί πολύτιμο στοιχείο των προγραμμάτων σπουδών γενετικής και βιοηθικής στον ακαδημαϊκό χώρο.

Εν συντομία, το GATTACA αφηγείται ένα δυστοπικό μέλλον στο οποίο οι ταξικοί διαχωρισμοί φαίνεται να βασίζονται απλώς στο βαθμό προγεννητικής γενετικής χειραγώγησης, θυμίζοντας το σύστημα των καστών στο Brave New World του Aldous Huxley. Οι Valids/ Έγκυροι έχουν σχεδόν εγγυημένες τις καλύτερες ευκαιρίες, δεδομένης της θεωρούμενης γενετικής ανωτερότητάς τους, ενώ οι γενετικά μη τροποποιημένοι In-Valids/Μη-Έγκυροι είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας ή και χειρότερα. Ο χαρακτήρας του Vincent του Ethan Hawke συνελήφθη χωρίς καμία ιατρική παρέμβαση. Παρόλο που σε μια άλλη εποχή θα θεωρούνταν ένα «απόλυτα υγιές, φυσιολογικό μωρό», στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον του Niccol, εις βάρος του, «το πεπρωμένο του ήταν χαρτογραφημένο... όλα τα ελαττώματα, οι προδιαθέσεις και οι ευαισθησίες του, ακόμη και η ημερομηνία και αιτία του θανάτου του».

Αρνούμενος να περιοριστεί από αυτούς τους κοινωνικούς κανόνες και αποφασισμένος να γίνει αστροναύτης στην ομώνυμη αεροδιαστημική εταιρεία GATTACA, ο Βίνσεντ γίνεται μια «δανεική σκάλα», αγοράζοντας πρόσβαση στο DNA του Τζερόμ, ενός ανάπηρου Valid που δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει τις γενετικές του βελτιώσεις για να γίνει αθλητής παγκόσμιας κλάσης.

Παρακολουθούμε τον Βίνσεντ να αποκρύπτει, φαινομενικά με επιτυχία, την πραγματική γενετική του ταυτότητα, εξαφανίζοντας καθημερινά τα ίχνη με δικό του DNA και φυτεύοντας στη θέση τους DNA του Τζερόμ - μέχρι που μια γενετικά αναγνωρίσιμη βλεφαρίδα, η οποία υποδηλώνει ότι ο ιδιοκτήτης της πρέπει να είναι ο δολοφόνος ενός διευθυντή της GATTACA, απειλεί να ανατρέψει την απάτη του. Το σασπένς κορυφώνεται καθώς ο Βίνσεντ πρέπει να αποφύγει την αποκάλυψη και τη σύλληψη από έναν ανεξήγητα επίμονο και αμείλικτο αστυνομικό ερευνητή. Τελικά, ένας valid, ένας διευθυντής της εταιρείας, ταυτοποιείται ως ο δολοφόνος και η ταινία κλείνει με τον Βίνσεντ να εκπληρώνει το όνειρό του, με το σκάφος του να εκτοξεύεται προς το φεγγάρι του Κρόνου, τον Τιτάνα…

Το GATTACA και ανάλογες ιστορίες της ποπ κουλτούρας, είναι καλώς ή κακώς μερικές από τις κύριες πηγές της συμβατικής σοφίας της κοινωνίας για την επιστήμη. Σκεφτείτε το παραδειγματικό μυθοπλαστικό θεμέλιο της αντίληψης του κοινού για την καινοτόμο επιστήμη: ο Frankenstein. Η ιστορία που απεικονίζεται στα σχετικά βιβλία και τις ταινίες είναι τόσο πολύ συνυφασμένη με την κοινωνική συνείδηση που για πολλούς συμβολίζει την ενστικτώδη δυσπιστία τους απέναντι σε πολλές προηγμένες τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένης της γενετικής. Γι’ αυτό και η συνεχιζόμενη κατάχρηση του προθέματος «Franken-».

Όπως και ο Frankenstein, το GATTACA καθολικεύει τους φόβους και τους πιθανούς κινδύνους της επιστήμης σε κατάσταση αμόκ, αν και όχι απαραίτητα της επιστήμης της γενετικής αυτής καθαυτής, αλλά μάλλον της ανεξέλεγκτης εκμετάλλευσής της. Περισσότερο από τον Frankenstein και τη φανταστική του «τεχνολογία αναζωογόνησης», το GATTACA κάνει την εφικτή επιστήμη και τις ανησυχίες που εγείρει προσιτές, συμφραζόμενες και, τελικά, κατανοητές. Το GATTACA όχι μόνο επιτρέπει στο κοινό να κατανοήσει το πλαίσιο των γενετικών τεχνολογιών μέσα στην κοινωνία, αλλά παρέχει επίσης τα εργαλεία με τα οποία μπορεί να εκτιμήσει την πραγματική νομική, ηθική και κοινωνική σημασία των ζητημάτων που εγείρονται. Και όπως ο Frankenstein, η ταινία απεικονίζει το πώς βλέπει το κοινό τους επιστήμονες στον τομέα της γενετικής, μια ανεκτίμητη κατανόηση για τους ερευνητές που στοχεύουν να είναι ηθικά και κοινωνικά συνειδητοποιημένοι.

Το GATTACA μπορεί επίσης να εκτιμηθεί ως μια ανα-διήγηση της ιστορίας του Frankenstein, όπου οι προσπάθειες του ανθρώπου να χρησιμοποιήσει την επιστήμη για να ξεπεράσει τους περιορισμούς της φύσης πάντα απογοητεύουν. Ενδεικτικά, καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, οι γενετικά βελτιστοποιημένοι Valids είναι αυτοί που αποδεικνύονται σωματικά και πνευματικά ελαττωματικοί, παρά τις καλύτερες ιατρικές προσπάθειες. Αντίθετα, ο Βίνσεντ, ο αναλλοίωτος In-Valid, πετυχαίνει παρά τους θεωρούμενους γενετικούς περιορισμούς του. Ίσως αυτό να αντιπροσωπεύει καλύτερα την απόρριψη του γενετικού ντετερμινισμού από τους δημιουργούς της ταινίας, που εξακολουθεί να αποτελεί κρίσιμη ανησυχία ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα, καθώς η έρευνα συνεχίζει να αποκαλύπτει πώς η περίπλοκη σύνθεση της φύσης και της ανατροφής καταλήγει να κάνει τους ανθρώπους αυτό που είμαστε.

Μέσα από τον φακό του γενετικού εξαιρετισμού [exceptionalism], η κοινωνία συχνά οραματίζεται τις προοπτικές της γενετικής ως αλάνθαστα ντετερμινιστικές. Σκεφτείτε τη ζήτηση για γονιδιωματικές τεχνολογίες απευθείας στον καταναλωτή και την πίστη πως θα γίνουν πραγματικότητα όλα όσα προβλέπονται. Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο μέρος της γενετικής είναι εγγενώς ακατάστατο λόγω, μεταξύ άλλων, της πολυπλοκότητας των πολυγονιδιακών προφίλ κινδύνου, ιδίως υπό το πρίσμα άγνωστων περιβαλλοντικών εκτιμήσεων.

Οι προειδοποιήσεις της ταινίας κατά του να μην επιτρέψουμε σε αυτές τις στατιστικές πιθανότητες να γίνουν αυτοεκπληρούμενες προφητείες παραμένουν εύστοχες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους ολοένα και πιο διαδεδομένους «αρρώστους που περπατάνε» - όσους υποτιμούν τις πιθανότητες ασθένειάς τους - και τους «ανήσυχους υγιείς» (ή, όπως τους αναφέρει η ταινία, τους «υγιείς ασθενείς») - όσους υπερεκτιμούν τις στατιστικές τους προδιαθέσεις για μελλοντικές γενετικές παθήσεις. Αναμφισβήτητα, οι γενετιστές με την επαγγελματική τους ιδιότητα μπορεί επίσης μερικές φορές να φαίνεται ότι θεωρούν τις γενετικές πληροφορίες υπερβολικά ντετερμινιστικές. Ακόμη και οι επιστήμονες μπορεί να μην εκτιμούν πλήρως την ανακρίβεια πολλών γενετικών προδιαθέσεων, δεδομένης της διεισδυτικότητας, της εκφραστικότητας και των εξωτερικών περιβαλλοντικών παραγόντων που διαμορφώνουν τις γενετικές πληροφορίες.

Η ταινία απεικονίζει επίσης μια πιο δυσοίωνη πτυχή του γενετικού ντετερμινισμού. Εκτός οθόνης, μαθαίνουμε για την απόπειρα αυτοκτονίας του Τζερόμ, αφού αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις προκαθορισμένες γενετικές φιλοδοξίες των γονέων του για χρυσά μετάλλια. Στις τελευταίες σκηνές τελικά αυτοκτονεί - ως παραπληγικός, δεν μπορεί πλέον να επιτύχει τους προγραμματισμένους γενετικούς στόχους του και η ζωή του στερείται πλέον του υποτιθέμενου σκοπού της.

Οι υπηρεσίες χαρτογράφησης της γονιδιακής αλληλουχίας που υπόσχονται να προσδιορίσουν τις μελλοντικές ικανότητες ενός μικρού παιδιού θα μπορούσαν δυνητικά να προκαλέσουν παρόμοιο ψυχικό όλεθρο στα παιδιά και τους γονείς τους. Οι ευάλωτοι άνθρωποι μπορεί ακόμη και να αισθάνονται υποχρεωμένοι να ανταποκριθούν στις προβλέψεις των συχνά επιστημονικά ύποπτων γενετικών προδιαθέσεων που τους επιβάλλουν οι ψυχαγωγικές γενετικές υπηρεσίες που προσφέρονται άμεσα κι εύκολα στους καταναλωτές [διάφορα sites και apps που πουλάνε «αναλύσεις» DNA].

Ακόμα πιο κακόβουλη από την επιβολή ενός προβλεπόμενου μέλλοντος σε ένα μικρό παιδί μέσω ανακριβών γενετικών προβλέψεων είναι η πιθανότητα οι γονείς να επιλέγουν ένα έμβρυο μέσω προεμφυτευτικών γενετικών διαγνώσεων όχι επειδή το έμβρυο αυτό δεν έχει μια επιβλαβή γενετική κατάσταση, αλλά αντίθετα για να επιλέξουν μια συγκεκριμένη κατάσταση, είτε αυτή η κατάσταση είναι μια βελτίωση είτε, δυστυχώς, ακόμη και μια κατάσταση ασθένειας.
Σκεφτείτε το παράδειγμα στο GATTACA. Σε μια μουσική ηχητική γέφυρα, ο Niccol μας μεταφέρει σκηνές από διάφορες περιπτώσεις κατάφωρης αστυνομικής κακοποίησης των In-Valids, σε αντίθεση με ένα ρεσιτάλ πιάνου από έναν βελτιωμένο μουσικό που παίζει το Impromptus του Schubert (με πρόσθετες συγχορδίες για επιπλέον πολυπλοκότητα). Μας αφήνουν να υποθέσουμε ότι οι γονείς του πιανίστα επέλεξαν προγεννητικά ένα έμβρυο για να φτιάξουν ένα πολυδακτυλικό παιδί-θαύμα. Παρόλο που ο απόγονός τους ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους, κρύβει το πρόσωπό του με τα 12 δάχτυλά του στις διαφημιστικές αφίσες του, προμηνύοντας ίσως την αγωνία που πιθανώς θα νιώσει αργότερα στη ζωή του.

Αυτές οι περιπτώσεις γενετικών διακρίσεων από την αστυνομία στην ταινία είναι μία από τις δύο τουλάχιστον δυστοπικές κοινωνικές καταχρήσεις των γενετικών πληροφοριών στο μέλλον που οραματίζεται το GATTACA. Οι θεατές παρακολουθούν την αστυνομία να χρησιμοποιεί τη γνώση σχετικά με τις γενετικές προδιαθέσεις ενός ατόμου για να δικαιολογήσει διακρίσεις, είτε κρυφά είτε φανερά. Αν και η σημερινή γονιδιωματική τεχνολογία επιτρέπει στην επιστήμη να προσδιορίσει πολλά για ένα άτομο, με πολύ αμφισβήτηση ακόμη και αντικοινωνικές και επιθετικές συμπεριφορές, από την αλληλουχία του γονιδιώματος, η κατάσταση της τεχνολογίας σήμερα δεν έχει την ίδια αποδεικτική βαρύτητα όπως στην ταινία. Ωστόσο, καθώς αποκτάται μεγαλύτερη κατανόηση της επιστήμης, αυτή η θεμελιωδώς άδικη χρήση της γενετικής γνώσης παραμένει μια ανησυχία. Και όπως και στην ταινία, στην οποία «είναι παράνομο να κάνεις διακρίσεις με βάση τη γενετική... αλλά κανείς δεν παίρνει τους νόμους στα σοβαρά», στον πραγματικό κόσμο, πολλοί νόμοι κατά των γενετικών διακρίσεων συχνά περιέχουν πάρα πολλά παραθυράκια για να είναι αποτελεσματικοί.

Ο αμερικανικός νόμος του 2008 για τη μη διάκριση γενετικών πληροφοριών (GINA), προϊόν πολυετών νομοθετικών διαπραγματεύσεων, προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ομοσπονδιακό ελάχιστο επίπεδο προστασίας των γενετικών πληροφοριών, παρά την αναφερόμενη έλλειψη διαπίστωσης των εκτεταμένων και συνεχιζόμενων γενετικών διακρίσεων στο εργατικό δυναμικό, που είναι τόσο ενδημικές στην ταινία. Σύμφωνα με το νόμο GINA, οι γενετικές διακρίσεις που επιτρέπουν την λήψη μέτρων περιορίζονται σε ορισμένες περιπτώσεις στο πλαίσιο της απασχόλησης και της ασφάλισης υγείας. Πολλές πολιτείες έχουν στη συνέχεια επεκτείνει τις προστασίες που χορηγεί ο GINA για να συμπεριλάβουν ευρύτερες εγγυήσεις κατά άλλων διακρίσεων στο εργατικό δυναμικό ή κατά τη σύναψη διαφόρων τύπων ασφάλισης.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι τομείς της απασχόλησης και της ασφάλισης στους οποίους υπάρχει πιθανότητα κατάχρησης των γενετικών πληροφοριών. Στην ταινία, η αστυνομία φαίνεται να εξετάζει ατιμώρητα το DNA των πολιτών. Ακόμα και ένας πολίτης όπως η Ιρέν, το ερωτικό ενδιαφέρον του Βίνσεντ, αποκτά εύκολα το DNA του Βίνσεντ και αναλύει την αλληλουχία του για να αξιολογήσει τις γονιδιωματικές του πληροφορίες. Αν και το αμερικανικό ανώτατο δικαστήριο έχει επιτρέψει τη συλλογή γενετικών πληροφοριών κατά τη διάρκεια της αστυνομικής εργασίας, όπως οι συλλήψεις, η κοινωνία παραμένει ανήσυχη από το πιθανό γενετικό πανοπτικό που θα μπορούσε να προκύψει από την απρόσκοπτη πρόσβαση της αστυνομίας και άλλων, σε γονιδιωματικές πληροφορίες.

Αυτό σχετίζεται με ένα δεύτερο δυστοπικό χαρακτηριστικό της ταινίας: το γενετικό απόρρητο. Η ιδέα της παρακολούθησης των ανθρώπων μέσω του DNA τους είναι εδώ και πολύ καιρό πραγματικότητα - η χρήση των του DNA για την καταδίωξη εγκληματιών είναι κοινός τόπος εδώ και δεκαετίες… Ωστόσο, οι ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στην πραγματική ζωή είναι δυνητικά ακόμη πιο ζοφερές από αυτές που σκιαγραφούνται στην ταινία. Σκεφτείτε τη δυνατότητα της χρησιμοποιηθεί η αλληλουχία των γονιδιώματος ως επιθετική τακτική: πρόσφατα, αρχηγοί κρατών που επισκέφθηκαν τον Πούτιν αρνήθηκαν την εξέταση για τον κορονοϊό, με τον φόβο ότι τα γονιδιώματά τους θα έμενε «απροστάτευτο» από το μη ιογενές γονιδιωματικό υλικό [αναφέρετε στον γάλλο πρόεδρο Μακρόν - σύμφωνα με το Reuters, μέλος της συνοδείας εξήγησε ότι «δεν μπορούμε να αποδεχτούμε ότι θα βάλουν χέρι στο προεδρικό DNA»]. Υπάρχουν ακόμη και ανησυχίες ότι μετά την πανδημία COVID-19, τα κέντρα ελέγχου PCR στα σύνορα θα μπορούσαν εύκολα να επαναχρησιμοποιηθούν για την αναζήτηση άλλων γενετικών πληροφοριών από τους εισερχόμενους ταξιδιώτες, συμπεριλαμβανομένης της στόχευσης ατόμων με δυνητικά ανεπιθύμητες γενετικές καταστάσεις ή προδιαθέσεις. Τα γενετικά δεδομένα μπορούν επίσης να ενσωματωθούν με άλλα αποκαλυπτικά μεγάλα δεδομένα, όπως οι αναζητήσεις στο διαδίκτυο, η αναγνώριση προσώπου ή η γεωγραφική θέση του τηλεφώνου, δημιουργώντας ρωγμές στην ιδιωτικότητα που δεν είναι εμφανείς όταν κάθε τύπος δεδομένων εξετάζεται χωριστά, γεγονός που θα δημιουργούσε ένα μέλλον ακόμη πιο προβληματικό από αυτό του GATTACA.

Υπό το πρίσμα της συνεχούς καταπάτησης της ιδιωτικής ζωής από τη γενετική επιτήρηση, υπάρχει μια αυξανόμενη δυσαρέσκεια για τη χρήση των γενετικών πληροφοριών από την κυβέρνηση. Συγκεκριμένα, την περασμένη άνοιξη, κατατέθηκε ομαδική αγωγή κατά του αστυνομικού τμήματος της Νέας Υόρκης για τη φιλοξενία μιας γενετικής βάσης δεδομένων που περιλαμβάνει δείγματα από χιλιάδες άτομα που ζουν στη Νέα Υόρκη. Σύμφωνα με τη μήνυση, το DNA συλλέχθηκε κρυφά, χωρίς τη συγκατάθεσή τους, από τσίχλες, ποτά και τσιγάρα που προσφέρονταν σε όσους τελούσαν υπό αστυνομική επιτήρηση, συμπεριλαμβανομένων ανηλίκων, ανεξάρτητα από την ενδεχόμενη ενοχή τους, και κυρίως από μειονοτικές κοινότητες. Είναι προβληματικό ότι η βάση δεδομένων του αστυνομικού τμήματος της Νέας Υόρκης στερείται της ρυθμιστικής εποπτείας των κρατικών και ομοσπονδιακών βάσεων δεδομένων DNA. Μια παρόμοια αγωγή είχε κατατεθεί στην κομητεία Όραντζ της Καλιφόρνιας, ένα χρόνο πριν, σχετικά με μια ακόμη μεγαλύτερη βάση δεδομένων DNA του γραφείου του εισαγγελέα της κομητείας.

Εκτός από τους φόβους για ενδεχόμενες διακρίσεις και καταχρήσεις από το σύστημα δικαιοσύνης, το γενετικό απόρρητο παραμένει σημαντικό στοιχείο στην εποπτεία της έρευνας που συμμετέχουν άνθρωποι. Και με την επιστήμη να ξεπερνά κατά πολύ τους νομικούς ελέγχους, είναι καλύτερο να βασιστούμε στην αυτορρύθμιση και τα τεχνολογικά εργαλεία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως που έχουν συμπεριληφθεί σε βάσεις δεδομένων ερευνών. Αυτές οι προστασίες αφορούν τόσο τα τεχνικά εργαλεία που ενισχύουν την προστασία της ιδιωτικής ζωής για την καταγραφή και τη συγκέντρωση δεδομένων, όσο και τη χρήση της τεχνολογίας blockchain και μεθόδων κυβερνοβιοασφάλειας για τη προστασία των ίδιων των βάσεων δεδομένων.

Υπάρχουν πολλές θετικές χρήσεις για τις γενετικές πληροφορίες, όπως όταν οι γενετικές πληροφορίες είναι ιατρικά αξιοποιήσιμες. Παρόλο που η ταινία δεν κηρύττει ποτέ κατά της συνολικής εγκυρότητας των γενετικών πληροφοριών ή των πολλών νόμιμων χρήσεών τους, κάνει τους θεατές να σκεφτούν σε ποιο βαθμό η κοινωνία θα πρέπει να χρησιμοποιεί την τεχνολογία στην υγειονομική περίθαλψη ή στο πλαίσιο του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Το GATTACA, ωστόσο, προειδοποιεί για τον πολύ ολισθηρό κατήφορο: «Αυτό που ξεκίνησε ως μέσο για να απαλλαγεί η κοινωνία από τις κληρονομικές ασθένειες έχει γίνει ένας τρόπος να σχεδιάζεις τους απογόνους σου - η γραμμή μεταξύ υγείας και βελτίωσης θολώνει για πάντα».

Σκεφτείτε την περιγραφή της γενετικής μηχανικής του μικρότερου αδελφού του Βίνσεντ, του Άντον. Σχεδιάστηκε και γεννήθηκε ως Valid που στερείται «επιβλαβείς προδιαθέσεις όπως πρόωρη φαλάκρα, μυωπία, αλκοολισμό, ευαισθησία στον εθισμό, τάση για βία και παχυσαρκία». Εδώ το GATTACA προειδοποιεί κατά των ευγονικών προσπαθειών να εξαλειφθούν διάφορες μη θανατηφόρες ή/και κοσμητικές γενετικές καταστάσεις που αποτελούν μέρος της ποικιλόμορφης κοινωνίας μας.

Σε μια πρώιμη εκδοχή του σεναρίου, η ταινία κλείνει με «μια σειρά από πορτρέτα και φωτογραφίες διάσημων και ιστορικών προσωπικοτήτων... που απαριθμούν τη γενετική τους ασθένεια και όχι τα επιτεύγματά τους». Σήμερα, οι κοινότητες που εκπροσωπούν γενετικές παθήσεις, όπως το σύνδρομο Down, υποστηρίζουν ότι οι προγεννητικές γενετικές εξετάσεις που αποσκοπούν στον εντοπισμό των προσβεβλημένων εμβρύων με σκοπό την άμβλωση αποτελούν μια ύπουλη μορφή ευγονικής που εμποδίζει τη γέννηση δυνητικά πολύτιμων μελών της κοινωνίας. Είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κανείς, το GATTACA υποδηλώνει ότι αν αυτές οι νέες γενετικές πληροφορίες και τα εργαλεία δεν χρησιμοποιηθούν με σύνεση, η ανθρωπότητα θα μπορούσε να καταλήξει να απορρίψει μερικούς από τους πιο πολύτιμους από εμάς στην προσπάθεια για γενετική τελειότητα.

Τίτλος πρωτότυπου: «GATTACA is still pertinent 25 years later»
Πηγή: https://www.nature.com/articles/s41588-022-01242-5
Μετάφραση: Harry Tuttle