Page 10 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

περί νεοφιλελευθερισµού
Οι ιστορικοί και οικονοµολόγοι θα συνεχίσουν να διαφωνούν για το αν η Μεγάλη Μεταρ-
ρύθµιση του 2018, όπως την αποκάλεσαν, ήταν η αιτία για την απαρχή της εξόδου της Ελ-
λάδας από την κρίση. Πάντως όλοι συµφωνούσαν ότι η Ελλάδα του 2020 - ηµεροµηνία που
γράφτηκε αυτό το σηµείωµα - ήταν µια πολύ διαφορετική χώρα απ’ αυτή περασµένων δε-
καετιών. Πόσο γοητευτικός µπορεί να είναι ο νεοφιλελευθερισµός; Πόσο εύκολα έχει αφοµοιώσει
Καθοριστικό ρόλο για αυτές τις εξελίξεις έπαιξε η Μεγάλη Μεταρρύθµιση, η οποία καθιέ- προσανατολισµούς ιδεών που στην πρώτη τους εκδήλωση έµοιαζαν ενάντια στο σύστηµα;
ρωσε την αρχή της επικουρικότητας ως την υπέρτατη συνταγµατική αρχή µε την οποία έπρε- Πόσο µπορεί ακόµα να παράγει ευχάριστες ουτοπίες;
πε να εναρµονίζονται όλοι οι νόµοι του κράτους. Συνοπτικά η αρχή της επικουρικότητας κα- Αυτά και άλλα είναι θέµατα που αξίζουν της κριτικής προσοχής µας.
θιέρωνε ότι κάθε δηµόσια δραστηριότητα θα έπρεπε να λαµβάνει χώρα στο χαµηλότερο το- Προς το παρόν µια µικρή δόση.
πικό επίπεδο και µόνο όταν δεν µπορούσε να υλοποιηθεί σε αυτό το επίπεδο θα περνούσε στο Αναδηµοσιεύουµε ένα άρθρο του Τάκη Μίχα,
αµέσως υψηλότερο. Στην ουσία αυτό σήµαινε ότι οι µόνες δύο αρµοδιότητες που διατηρού- απ’ την “εφηµερίδα των συντακτών” (30 Μάη).
σε η κεντρική κυβέρνηση της Αθήνας ήταν η εξωτερική και η αµυντική πολιτική. Όλες οι άλ- Και µετά ακολουθεί η κριτική ανάγνωσή του.
λες δηµόσιες πολιτικές, δηλαδή η οικονοµική, η εκπαιδευτική, η δηµόσια τάξη κ.λπ. πέρα-
σαν στα χέρια των κοινοτήτων, δήµων και περιφερειών.
Το νέο σύστηµα είχε δύο τεράστια πλεονεκτήµατα. Πρώτον, ενίσχυε τον πλουραλισµό, την ένα “άλλο” µέλλον ένα “άλλο” µέλλον
καινοτοµία και τον ανταγωνισµό µεταξύ των περιφερειών. Δεύτερον, επέτρεπε στους πολί-
τες της χώρας να “ψηφίζουν µε τα πόδια τους”. Αν κάποιος π.χ. θεωρούσε ότι η Πάτρα ήταν
υπερβολικά σοσιαλιστική (υψηλή φορολογία κ.λπ.) µπορούσε πάντα να µετακοµίσει στην
Κέρκυρα, όπου οι φόροι ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι. Αλλά ας δούµε την εικόνα που διαµορ-
φωνόταν λίγο πιο αναλυτικά.

Η Μεγάλη Μεταρρύθµιση είχε κεντρικό αποτέλεσµα ότι από τη µια στιγµή στην άλλη η Ελ-
λάδα - µια µέχρι προσφάτως εξαιρετικά προβληµατική και µίζερη περιοχή της Ευρώπης - αίφ-
νης µεταβλήθηκε σε ένα πεδίο πειραµατισµού και καινοτοµιών όπου πράγµατι χιλιάδες λου-
λούδια µπορούσαν όχι απλά να ανθίσουν, αλλά και να συνυπάρχουν. Στην Ικαρία π.χ., όπου
πλειοψηφούσαν αριστερές αντιλήψεις, λειτουργούσαν πολλές αυτοδιαχειριζόµενες επιχει-
ρήσεις και φάρµες υψηλής τεχνολογίας που οι κάτοικοι χαϊδευτικά ονόµαζαν “κολχοζάκια”.
Στη Ρόδο πάλι όλα τα σχολεία και ΑΕΙ ήταν ιδιωτικά και κάθε µαθητής έπαιρνε ένα “κουπό-
νι διδάκτρων” από τις δηµοτικές αρχές, που του επέτρεπε να σπουδάσει όπου ήθελε. Στην
Κρήτη οι επιχειρήσεις είχαν εγκαταστήσει ένα σύστηµα συσχετισµού κερδοφορίας και µι-
σθολογικών απολαβών που τους επέτρεπε σε περιόδους οικονοµικής δυσπραγίας να µειώνουν
αυτόµατα τον µισθό και να µην είναι υποχρεωµένες να απολύσουν.
Σε γενικές γραµµές υπήρχαν περιοχές της χώρας µε µεγαλύτερες δηµόσιες δαπάνες - µε ένα
αντίστοιχο υψηλό φορολογικό επίπεδο φυσικά. Σε άλλες πάλι περιοχές της χώρας η παρα-
γωγή αγαθών και υπηρεσιών ανήκε ολοκληρωτικά στους µηχανισµούς της εκούσιας συναλ-
λαγής - µε τις αρχές φυσικά να επιδοτούν άµεσα τους ασθενέστερους οικονοµικά πολίτες. τα πόδια (και οι πατηµασιές) της καπιταλιστικής ιστορίας
Υπήρχαν επίσης δήµοι και κοινότητες µε υψηλά επίπεδα διαφθοράς (διορισµοί κ.λπ.) και άλ-
λοι όπου το φαινόµενο ήταν άγνωστο. Αλλά η διαφοροποίηση µεταξύ των τοπικών κοινοτή- Γνωστός (νεο)φιλελεύθερος, απ’ τους λίγους συνεπείς στις ιδέες τους (φαινοµενικά
των δεν αφορούσε µόνο θέµατα οικονοµικής πολιτικής. Υπήρχαν περιοχές µε έντονα φιλε- τουλάχιστον), ο δηµοσιογράφος / αρθρογράφος διαµορφώνει µια περιληπτική “αφή-
λευθεριάζουσες αντιλήψεις και άλλες πιο παραδοσιακές. Άλλες περιοχές επέτρεπαν στους γηση” για ένα εναλλακτικό (καπιταλιστικό) µέλλον της ελλάδας. Από πρώτη µατιά η
γκέι όχι µόνο να παντρεύονται, αλλά και να υιοθετούν παιδιά, ενώ σε άλλες κοινότητες αυτό προβολή του θα µπορούσε να είναι ελκυστική, ειδικά σε όσους / όσες έχουν σκεφτεί ή
δεν ήταν αποδεκτό. Άλλες περιοχές είχαν καθιερώσει ένα σύστηµα ποσοστώσεων για προσ- και υποστηρίξει στο παρελθόν ότι “το µικρό είναι ωραίο” ή ότι οµοσπονδιακές κρατι-
λήψεις γυναικών ακόµα και στις επιχειρήσεις, ενώ σε άλλες αυτό θεωρούνταν τελείως απα- κές µορφές µε αποκέντρωση των αποφάσεων είναι πολύ προτιµότερες και λειτουργι-
ράδεκτο κ.ο.κ. κότερες απ’ την συγκεντρωτική γραφειοκρατία. Δεν θα ασχοληθούµε πιο κάτω µε το
Όµως το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα του νέου συστήµατος δεν ήταν µόνο ότι ενθάρρυνε την
πολυµορφία και τον πλουραλισµό, όσο την ουσιαστική επιλογή των πολιτών. Αν δεν σου άρε- εάν αυτό το “άλλο µέλλον” είναι ρεαλιστικό α λα ελληνικά. Θα εστιάσουµε στο ότι η
ελκυστική ρητορική του παρουσιάζει (αλλά και κρύβει) µερικά βασικά δόγµατα του
σε το σύστηµα των ΑΕΙ στην Κρήτη, όπου όλα τα µαθήµατα ήταν στα αγγλικά, µπορούσες νεοφιλελευθερισµού.
να το δηλώσεις “µε τα πόδια σου” και να µετακοµίσεις στην Ήπειρο, όπου η παιδεία ήταν εξ Κατ’ αρχήν πρέπει να θυµίσουµε ότι η “παραδοσιακή” αντίληψη για το έθνος / κρά-
ολοκλήρου στα ελληνικά.
τος, και ορισµένα βασικά της χαρακτηριστικά όπως η συνταγµατική ισότητα των πο-
λιτών (: ιδιοκτητών), η οµοιοµορφία του νοµικού εποικοδοµήµατος σε όλη την κρατι-
Με αυτόν τον τρόπο οι πολιτικές έριδες των περασµένων ετών, που το κάθε κόµµα προ-
σπαθούσε να επιβάλει το δικό του µοντέλο σε ολόκληρο το εκλογικό σώµα, είχαν ατονήσει. κή επικράτεια, ή η ανεµπόδιστη µετακίνηση υπηκόων και περιουσιακών στοιχείων στο
εσωτερικό της κρατικής οντότητας, είναι προϊόν της ιστορικής φιλελεύθερης / αστικής
Αυτό που επικρατούσε ως κυρίαρχη πολιτική πρακτική ήταν τακτικά τοπικά δηµοψηφίσµα- σκέψης / ιδεολογίας. Στην ιδεατή πραγµάτωση αυτού του φιλελεύθερου έθνους / κρά-
τα για προτάσεις που υπέβαλλαν διάφορες οµάδες πολιτών. τους ήταν αδιανόητες διαφορετικές νοµοθεσίες σε διαφορετικές περιοχές του ίδιου
Όµως, όπως αναφέραµε και προηγουµένως, ο κυριότερο τρόπος µε τον οποίο οι πολίτες
έδειχναν την επιδοκιµασία ή αποδοκιµασία τους για την πολιτική που ακολουθούσε η τοπι- κράτους, για τα ίδια ζητήµατα. Οι διαφορές (όσες στη συγκρότηση των εθνών / κρα-
τών δεν καταστάλθηκαν για λόγους που δεν είναι εδώ το µέρος να θυµίσουµε) βρί-
κή κοινότητα ήταν ασκώντας το δικαίωµά τους να µεταναστεύσουν σε µια άλλη περιοχή στην σκονταν έξω απ’ το νόµο και ό,τι αυτός ρύθµιζε: ήταν διαφορές “ηθών” και “εθίµων”,
Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο το νέο πολιτικό σύστηµα έδινε ένα πολύ πιο σαφές σήµα - σε που δεν είχαν ωστόσο τυπική αναγνώριση στις καθηµερινές συναλλαγές των υπηκόων,
σχέση µε τα εκλογικά αποτελέσµατα του παλαιού συστήµατος - σχετικά µε τις προτιµήσεις είτε µεταξύ τους είτε µε τους θεσµούς (το κράτος).
των πολιτών. Και αν φυσικά µετανάστευαν οι πολίτες, δηλαδή µειωνόταν η φορολογική βά- Η κεντρική ιδέα πίσω απ’ αυτήν την οµοιοµορφία / οµοιοτυπία των νόµων, κεντρική
ση, τότε και οι κοινότητες που αντιµετώπιζαν τη µεταναστευτική αιµορραγία ήταν υποχρεω- ιδέα του ιστορικού φιλελευθερισµού, ήταν ότι το ουσιώδες χαρακτηριστικό της “αγο- 10
µένες να αλλάξουν πολιτική προκειµένου να µην ερηµώσουν τελείως.
ράς” (και άρα της ευηµερίας και της ευνοµίας) είναι η ανταλλαγή. Η ελεύθερη ανταλ-