Page 7 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων
P. 7
υπό εκµετάλλευση (όχι των ιδίων που την ψηφιοποιούν αλλά) των αφεντικών µε κά-
ποια έννοια;
Δεν έχουµε ολοκληρωµένη την απάντηση. Υπάρχουν όµως µερικά βασικά ζητήµατα
που (θεωρούµε πως) τα ξέρουµε.
Πρώτο: οι κοινωνικές σχέσεις, ειδωµένες στο σύνολό τους, ήταν πάντα παραγωγικές
(ή, αντίστροφα, καταστροφικές) µε την ευρεία έννοια των λέξεων παραγωγή / δηµι-
ουργία ή καταστροφή, άσχετα µε το οικονοµικό σύστηµα ή/και την εξουσία που ηγε-
µόνευε σ’ αυτές. Η φιλία, ο έρωτας, το µίσος, η συγγένεια, η εµπιστοσύνη, η ιδιοτέλεια,
η προδοσία, ο αλτρουϊσµός (για να αναφέρουµε ενδεικτικά µερικές “καταστάσεις” των
κοινωνικών σχέσεων) δεν ήταν ποτέ ουδέτερες απ’ την άποψη της ευµάρειας ή των δυ-
ους απολογητές της αστικής κοινωνίας. Η ανύψωση του εγκλήµατος στο κέντρο της σκολιών οποιασδήποτε ανθρώπινης κοινότητας, άσχετα απ’ την οργάνωση της εργα-
κοινωνικής παραγωγικότητας και της δηµιουργίας πλούτου ήταν απλά ένας ευφυής σίας και της καθηµερινής ζωής, άσχετα επίσης απ’ τα µέσα / εργαλεία της· παρότι δεν
τρόπος να αντιστρέψει την “αντιεγκληµατική ηθική”. Και όχι η συνοπτική, περιληπτι- ήταν / είναι “υλικές” µε τον ίδιο τρόπο που είναι το φαγητό, το νερό, η ανατροφή των
κή κριτική της πολιτικής οικονοµίας! παιδιών ή το χρυσάφι. Όµως δεν είναι ούτε µυστικό ούτε άγνωστο πως διάφορες και
Μπορούµε λοιπόν να υποστηρίξουµε µε ασφάλεια πως αυτοί κι αυτές που ανταλ- διαφορετικές κοινότητες, ειδικά εάν είχαν στην διάθεσή τους περιορισµένους πόρους
λάσσουν mail δεν είναι “εργάτες” της google ή της yahoo!, µε την ίδια έννοια που όσοι (µε την φυσική ή την ανθρώπινη έννοια) έδιναν µεγάλη σηµασία στην πιο χρήσιµη (κα-
αλληλογραφούσαν στο παρελθόν δεν ήταν “εργάτες” των δηµόσιων ή/και ιδιωτικών τά την γνώµη τους) “κοινωνική ορθότητα” αυτών, και άλλων παρόµοιων, σχέσεων και
ταχυδροµικών εταιρειών· και το ίδιο ισχύει για τους χρήστες των κοινωνικών δικτύων, συµπεριφορών. Αυτό σηµαίνει ότι απ’ την άποψη της κοινωνικής δηµιουργικότητας (ή
για όσους επικοινωνούν τηλεφωνικά, κλπ. Όλοι αυτοί κατ’ αρχήν κυκλοφορούν στον “παραγωγικότητας”) δεν λέµε τίποτα καινούργιο εάν θυµίσουµε πως οι κοινωνικές σχέ-
ψηφιακό / ηλεκτρονικό κυβερνοχωροχρόνο, πληρώνοντας κάποια διόδια· µπορούν επί- σεις είναι η αρχή και το τέλος. Και πάντα ήταν.
σης να εκθέτουν την πραµάτεια τους (τα γούστα τους, τα εσώψυχά τους, τα εσώρουχά Δεύτερον, για την αστική σκέψη / ιδεολογία / κουλτούρα, ειδικά στην προτεσταντι-
τους, κλπ) υποστηρίζοντας ότι έτσι “επικοινωνούν”· εάν η κυβερνογωνίτσα τους είναι κή τους εκδοχή και, κατά συνέπεια για τον καπιταλισµό, το συνολικό πλέγµα των κοι-
πολυσύχναστη τότε οι διαφηµιστές φυτεύουν γύρω γύρω διαφηµίσεις όπως κάνουν και νωνικών σχέσεων οργανώθηκε µε κέντρο αναφοράς την εργασία / απόδοση / εκµε-
στο οδικό δίκτυο, για να τραβήξουν την προσοχή θαµώνων και περαστικών· το πετυ- τάλλευση / κέρδος. Παρ’ όλο που αυτός ο προσανατολισµός έχει ερευνηθεί διεξοδικά
χαίνουν ή όχι· κλπ κλπ. (απ’ τον Βέµπερ ως τον Φουκώ) είναι γεγονός ότι ως την δεκαετία του 1960 η οργά-
Ενώ είναι αλήθεια πως οι εταιρείες (διαφηµιστικές αλλά και αµιγώς εµπορικές) βγά- νωση των κοινωνικών σχέσεων, και άρα οι “σωστοί” προσανατολισµοί της όποιας πα-
ζουν κέρδη µέσω της ψηφιακής / ηλεκτρονικής κυκλοφορίας και της “ανταλλαγής ταυ- ραγωγικότητας ή καταστροφικότητάς τους, ήταν συναρτηµένοι µε την οργάνωση της
τοτήτων” που γίνεται στη διάρκεια αυτής της κυκλοφορίας, αυτό δεν συνεπάγεται ότι η εργασίας και της εκµετάλλευσής της. Σα να λέµε: οι αστικές κοινωνίες ήταν “εργατί-
“ανταλλαγή ταυτοτήτων” συνιστά εργασία, ακόµα κι αν χρειάζεται εργασία (των εν- στικες” όχι υποχρεωτικά µε την έννοια του Μαρξ, του Ρικάρντο ή του Κέυνς, αλλά µε
διαφερόµενων) για να µορφοποιηθεί. Προσοχή: αυτός που φροντίζει τον κήπο του, τον την έννοια της ιδεολογίας της “απόδοσης” µέσα απ’ την στενά εννοηµένη έννοια της
δικό του κήπο, δουλεύει όντως· όµως δεν είναι εργάτης. Κι αυτός/η που µοστράρει τον εργασίας.
εαυτό του/της και τα γούστα του/της, κτενίζεται (ηλεκτρονικά), καλλωπίζεται (ηλε- Τρίτον, η επανάσταση που έκαναν τα ανταγωνιστικά κινήµατα των δεκαετιών του
κτρονικά) και σερβίρει εαυτόν / εαυτήν, επίσης δουλεύει: κατεργάζεται την εικόνα του. 1960 και του 1970, που θα µπορούσε να θεωρηθεί σύνθεση και κορύφωση δια-
Αλλά δεν είναι εργάτης. Με δυο λόγια οι χρήστες του facebook, του twitter ή του κριτών αρνήσεων / θετικοτήτων που µετασχηµάτιζαν ήδη αργά τους θεσµούς των
youtube, ΔΕΝ µπορούν να χαρακτηριστούν “εργάτες”, “άνεργοι” ή “απλήρωτοι” γι’ καπιταλιστικών κοινωνιών και τις στοχεύσεις των αφεντικών τους επί δεκαε-
αυτήν τους την δραστηριότητα / απασχόληση / εργασία. Μπορεί να είναι τέτοιοι / ες τίες, αυτή η γενική ανταρσία ανέδειξε οριστικά και αµετάκλητα την γενική και
µόνο για άλλους λόγους. Αλλά η εµπλοκή τους στα “κοινωνικά µέσα” τους κά- συνολική παραγωγικότητα / δηµιουργικότητα των κοινωνικών σχέσεων. Ως
νει, απλά, πελάτες. Δεν υπάρχει ούτε θεωρητικό / αναλυτικό ούτε πολιτικό τότε τα αφεντικά του καπιταλισµού (και του κράτους, και του “οίκου”, και
όφελος να τους βαφτίσει κανείς κάτι άλλο. του δηµόσιου χώρου/χρόνου) µπορούσαν να είναι “προτεσταντικά”, “που-
ριτανικά”, µε την ιστορική έννοια. Όχι µετά.
Δεν θα µπούµε σε συζήτηση του είδους “καλά λοιπόν... και ποιά Τέταρτον, οι αυτόνοµοι στην ιταλία, την δεκαετία του 1970, αναγνω-
είναι η σύγχρονη εργατική τάξη;”. Παραπέµπουµε σε αναµε- ρίζοντας µέσα απ’ τον ανταγωνισµό αυτήν την πραγµατικότητα, µίλη-
νόµενη έκδοση της συνέλευσης του πλάνου 30/900. Υπάρ- σαν για κοινωνικό εργοστάσιο. Εάν η έννοια του “εργοστασίου” φέρ-
χει ένα άλλο ζήτηµα, που ο risinggalaxy το πλησιάζει νει στο µυαλό βαριά µηχανήµατα, µίζερα και µισοφωτισµένα toll, και
αλλά δεν το αγγίζει· πιθανόν επειδή η προσοχή του χιλιάδες εργάτες / εργάτριες που κτυπάνε κάρτα την ίδια ώρα, τότε
είναι στραµµένη σε µια “εργασιακή θεωρία” η σύλληψη του κοινωνικού εργοστάσιου γίνεται φτωχή, έως και πα-
των χρηστών των social media. ραπλανητική. Εάν, όµως, µε την έννοια του “κοινωνικού εργο-
Πράγµατι, λοιπόν: αν αφήσουµε στην άκρη στάσιου” (και οι δύο λέξεις µαζί) αντιλαµβάνεται κανείς την ει-
το µη σεξουαλικό “πεζοδρόµιο”, την αυτο- δική και την γενική εκµετάλλευση της ειδικής και της γενικής
προβολή µέσω του facebook, την ακατά- δηµιουργικότητας / παραγωγικότητας των κοινωνικών σχέ-
σχετη φλυαρία του twitter, και την σεων, τότε ερχόµαστε οµαλά στις σηµερινές και στις αυρια-
άπειρη αναπαραγωγή του copy / paste νές συνθήκες.
µέσα στον κυβερνοχωροχρόνο, Πέµπτον, από την στιγµή που και τα ίδια τα αφεντικά πα-
υπάρχει µεγάλος όγκος κοινωνι- ραδέχτηκαν ότι η εκµετάλλευση της εργασίας, για να εί-
κής δηµιουργικότητας που “ανε- ναι αποτελεσµατική, δεν µπορεί να περιοριστεί στους
βαίνει” στο internet - όπως χωροχρόνους της καθ’ αυτό εργασίας, αλλά πρέπει να επε-
υπάρχουν και άπειρα σκουπίδια. Σαν από- κταθεί στο σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, αναγνώριζαν την
ψεις / κείµενα, σαν σχολιασµός, σαν ειλικρινείς εξοµο- κρισιµότητα εκείνου που ποτέ δεν αγνοούσαν αλλά έπρεπε πια να
λογήσεις, σαν ποίηση, σαν φωτογραφίες, σαν video, σαν µουσικές. δουν όχι µόνο µε την πειθαρχική, απαγορευτική λειτουργία του, αλ-
Πρόκειται, κατ’ αρχήν, για αδέσποτη (κοινωνική) δηµιουργικότητα. Ακόµα λά και µε την “παραγωγική”: η αναπαραγωγή των κοινωνικών
7 κι αν δεν είναι υποχρεωτικό (ή είναι λαθεµένο) να την βαφτίζουµε “εκµεταλλευόµενη σ χ έ σ ε ω ν π ο υ τ α ι ρ ι ά ζο υ ν , ν ο µ ι µ ο π ο ι ο ύ ν , δ ι ε υ κ ο λ ύ ν ο υ ν
κοινωνική εργασία” µε όρους εργατικής τάξης, δεν είναι όλη αυτή η δηµιουργικότητα τ η ν ε κ µ ε τά λ λ ε υ σ η τ η ς ε ρ γ α σ ία ς ( α κόµ α κα ι τη ν π ιο ά γρια )
