Page 8 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

περιγράψαµε µόλις πριν) γίνεται κεντρική για τόσα πολλά, τότε είναι προφανές ότι για
τα αφεντικά (όπως θα έπρεπε, αντίστροφα, για τη σύγχρονη εργατική τάξη παγκόσµια)
ο έλεγχός της είναι στρατηγικής σηµασίας. Και εµπειρικά µπορεί να αποδειχθεί η στρα-
τηγική σηµασία τόσο της µηχανής όσο και του ρόλου της σε κάθε έναν απ’ τους επι-
µέρους καπιταλιστικούς τοµείς: παραγωγή, αναπαραγωγή, κυκλοφορία, εκµετάλλευ-
ση των φυσικών υποθεµάτων.
Σ’ αυτό το φόντο τα social media, πέρα και πάνω απ’ το περιεχόµενό τους αυτό καθ’
εαυτό, είναι µια διαδικασία γρήγορης “εκπαίδευσης”, εξοικείωσης και επέκτασης αυ-
τής της γενικής λειτουργικής µηχανοποίησης / ενοποίησης / µεσολάβησης των κοινω-
νικών σχέσεων, που είναι τόσο στρατηγική για το κεφάλαιο. Και χωρίς να χρειάζεται
έγινε απ’ τα ‘70s µια απ’ τις βασικότερες έγνοιες των αφεντικών. να ονοµάσουµε την ενασχόληση µε τα social media “εργασία”, είναι υπό εκµετάλλευ-
Με άλλα λόγια αυτό που ήταν περιφερειακό / συµπληρωµατικό ως τα ‘70s, έγινε έκτο- ση, όχι µε την έννοια (υποχρεωτικά) της παραγωγής, αλλά µε την έννοια της δ ι ευ ρ υ -
τε κεντρικό. Πείτε το “ιδεολογία”, πείτε το “κουλτούρα”, πείτε το “πολιτισµό”, πείτε µ έ ν η ς α ν α π α ρ α γ ω γ ή ς τ ω ν µ η χα ν ι κ ώ ν / τ ε χ ν ι κ ώ ν / κο ι ν ω ν ι κ ώ ν
το “καθηµερινή ζωή” στο σύνολό της: περί αυτού πρόκειται. Όπως οι ιταλοί αυτόνο- όρ ω ν τ ης κα πι τ α λισ τ ι κ ής λ ει τ ου ρ γ ί α ς σ τ ο σ ύ ν ο λ ό τ ης .
µοι σχολίασαν ότι το κεφάλαιο διάβασε το “Κεφάλαιο”, έτσι µπορούµε εδώ να πούµε Για να γίνει καλύτερα κατανοητό το είδος “εκµετάλλευσης” στο οποίο αναφερόµα-
ότι το κεφάλαιο διάβασε στα ‘70s και στα ‘80s την “Γέννηση της φυλακής”, την “Ιστο- στε (χωρίς, το τονίζουµε, να χρειάζεται να γλυστρήσουµε σε “παν-εργατικά” θεωρή-
ρία της σεξουαλικότητας” - και την “Κοινωνία του θεάµατος”. µατα) αρκεί να αναγνωρίσει κανείς την επιτήρηση στη θέση που έχει µέσα σ’ αυτήν
3
‘Εκτον, η (έως και ριζική) γενική αναδιοργάνωση των κοινωνικών σχέσεων (και της την λειτουργική µηχανοποίηση / ενοποίηση των κοινωνικών σχέσεων. Πάντα η επι-
παραγωγικότητας / δηµιουργικότητάς τους) έγινε απ’ τα τέλη των ‘70s και µετά, εν µέ- τήρηση της εργασίας ήταν σηµαντική· και πάντα η επιτήρηση των κοινωνικών σχέσε-
ρει σα συνέπεια της µεθοδολογίας αναδιοργάνωσης των εργασιακών σχέσεων - και της ων (πρώτος µηχανισµός οι θρησκείες) ήταν επίσης σηµαντική. Όµως ως την δεκαετία
εκµετάλλευσής τους. Εν µέρει. Κατά το υπόλοιπο, η γενική αναδιοργάνωση του “κοι- του 1960 η επιτήρηση είχε κυρίως απαγορευτικούς προσανατολισµούς (παρότι ο Φου-
νωνικού” είχε συνειδητό στόχο τον έλεγχο του κοινωνικού εργοστάσιου (όπως το εν- κώ, σωστά, έχει αποδείξει την “παραγωγική” λειτουργία της πειθάρχησης). Τώρα η
νοήσαµε νωρίτερα). Σε κάθε περίπτωση η πληροφορική και η πληροφοριοποίηση, η επιτήρηση του κοινωνικού εργοστάσιου είναι πολλαπλά σηµαντικότερη, όχι µόνο µε την
ροµποτική, και οι βιοτεχνολογίες, αναπτύχθηκαν υπό την αιγίδα του κεφάλαιου εν µέ- έννοια της πειθάρχησης και της καταστολής, αλλά επιπλέον, της εµπορικής αξιοποί-
ρει σαν βασικότατα στοιχεία της (ανα)διάρθρωσης της εκµετάλλευσης της εργασίας, ησης επιλεγµένων σηµείων της κοινωνικής δηµιουργικότητας. Και τα social media εί-
και εν µέρει σαν βασικότατα στοιχεία της (ανα)διάρθρωσης των κοινωνικών σχέσεων ναι η εθελοντική ένταξη, συµµετοχή και αποδοχή όχι απλά της “δικτυωµένης κοινω-
γενικά, έτσι ώστε να είναι εκµεταλλεύσιµες. νικότητας”, αλλά της δικτυακά επιτηρούµενης κοινωνικότητας. Στην πιο απλή του
'Εβδοµον, όπως έχει συµβεί και κάθε προηγούµενη φορά όπου εκδοχή: ο εργοδότης απαιτεί, προκειµένου να κάνει την “πρόσληψη”, υποχρεωτική εγ-
τα αφεντικά του καπιταλισµού επιστρατεύουν τις “χθόνιες” και γραφή του στους “φίλους” του facebook...
“µυστηριώδεις” δυνάµεις της επιστήµης και της τεχνολογίας για να
ελέγξουν την ανταρσία και την αρνησικυρία της εργασίας, έτσι και Είπαµε απ’ την αρχή πως δεν έχουµε ολοκληρωµένη απάντηση. Για να κάνουµε ένα
µετά τα ‘70s, το άνοιγµα µεταξύ “παραγωγικών σχέσεων” και “πα- επίλογο στο θέµα µας (που απλώθηκε µεν, αλλά αυτό είναι µάλλον αναγκαστικό) θα
ραγωγικών δυνάµεων”, δηλαδή η αντινοµία, οι αντίθετες “ροπές” µε- συνοψίζαµε τα εξής:
ταξύ της ιδιωτικής εκµετάλλευσης του πλούτου και της κοινωνικής δη- α) Όντως ένα µεγάλο µέρος κοινωνικής δηµιουργικότητας διαµεσολαβείται ψηφιο-
µιουργίας του, οξύνονται· έως ότου τα αφεντικά επαναφέρουν την τάξη. ποιούµενο / πληροφοριοποιούµενο απ’ το διαδίκτυο.
Αυτό έχει συµβεί, σε µικρότερα ή µεγαλύτερα κύµατα τα τελευταία 30 β) Όντως αυτή η κοινωνική δηµιουργικότητα είναι “υπό εκµετάλλευση”, όχι επει-
χρόνια - και το internet είναι µορφοποίηση όχι µόνον ενός τέτοιου κύµα- δή είναι εργασία µε την πολιτική έννοια, αλλά επειδή είναι µορφή / µορφές των κοι-
τος όξυνσης της αντίθεσης µεταξύ ιδιοκτησίας και κοινωνικής δηµιουργίας, νωνικών σχέσεων.
αλλά και διαδοχικών κυµάτων ελέγχου της δεύτερης απ’ την πρώτη. γ) Δεν είναι οι διαφηµιστές και η διαφήµιση το καινούργιο στοιχείο αυτής της
Όγδοον, παρότι τα αφεντικά κατάφεραν ως τώρα να ελέγξουν αποτελεσµα- εκµετάλλευσης - του - κοινωνικού (αν και στην προσωποποιηµένη εκδοχή της
τικά (τουλάχιστον στον αναπτυγµένο καπιταλιστικά κόσµο) την καθ’ εαυτήν ερ- υπάρχει πράγµατι ένας κάποιος νεωτερισµός). Το καινούργιο στοιχείο βρίσκε-
γασία, δεν έχουν την ίδια επιτυχία σε ότι αφορά τη γενική κοινωνική δηµιουργι- ται στην ενιαία µηχανική µεσολάβηση.
κότητα. Έχουν την ιδεολογική ηγεµονία, αλλά όχι ακόµα και την πραγµατική εξου- δ) Όχι µόνο υπάρχει σύγχρονη εργατική τάξη αλλά σε µεγάλο βαθµό η κοινω-
σία από άκρη σε άκρη. Όµως δεν έχουν παραδόσει τα όπλα, και ούτε πρόκειται. Η νική δηµιουργικότητα, είτε η µεσολαβηµένη απ’ τις νέες τεχνολογίες είτε η αδια-
γνώµη µας είναι ότι η γενική κοινωνική δηµιουργικότητα µπορεί να διαφεύγει ακό- µεσολάβητη απ’ αυτές, είναι δική της! Μέσα στους χωροχρόνους της εργασίας,
µα την πλήρη και πραγµατική της υπαγωγή της στο κεφάλαιο στο βαθµό που δεν µε- αλλά και έξω από δαύτους. Η σύγχρονη εργατική τάξη είναι (έστω: εν δυνάµει)
σολαβείται απ’ τις “νέες τεχνολογίες” αλλά, απλά, τις χρησιµοποιεί επιλεκτικά· κι όχι πολύ πιο “πλούσια” από ποτέ στην ιστορία της· αλλά είναι και περισσότερο από
µόνον αυτές. ποτέ καθολικά εκµεταλλευόµενη / επιτηρούµενη.

Και φτάνουµε στο επίδικο: για πρώτη φορά στην ιστορία του καπιταλισµού, µία και
µ ό ν η τ ε χ ν ο λ ο γ ί α , µ ί α κ α ι µ ό ν η “ µ η χα ν ή ” (το σύστηµα ψηφιοποίηση / ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
πληροφοριοποίηση - προσωπικοί υπολογιστές / φορητές συσκευές - δικτύωση) µεσο-
λ α β ε ί µ ε γά λ α τ µ ή µ α τ α τ η ς ε ρ γα σ ί α ς · α λλ ά ε π ίσ η ς , τ α υ τ ό χ ρ ον α , 1 - Δεν πρέπει να παραλείψουµε την δουλειά των µητροπολιτικών συµβουλίων για τις
µ ε γ ά λ α τ µ ή µ α τ α τ η ς γε ν ι κ ή ς κο ι ν ω ν ι κ ή ς δ η µ ι ο υ ρ γ ι κό τ η τ α ς κα ι νέες εργατικές φιγούρες.
αναπαραγωγής. Ένα µόνο εργαλείο για τόσα πολλά και τόσο διαφορετικά! Η άπο- 2 - Κατά σειρά πρόκειται για τους: Wilhelm georg Friedrich Roscher, 1817 - 1894,
ψή µας (σα Sarajevo) είναι ότι πρόκειται για κάτι χωρίς ιστορικό προηγούµενο. Και δηµιουργό της πρώτης σχολής πολιτικής οικονοµίας στη γερµανία· Amandus Gottfried
ότι, απ’ την σκοπιά του κεφάλαιου, έχει επιτευχθεί µια πρωτοφανής ιστορικά λειτουρ- Adolf Mullner, 1774 - 1829, ποιητή· Charles Babage, 1792 - 1871, άγγλο µαθηµατικό
γική µηχανοποίηση / ενοποίηση πολλών και διαφορετικών κοινωνικών διαδικασιών, ερ- και οικονοµολόγο· και Berbard de Mandeville, 1670 - 1733, άγγλο γιατρό, οικονοµο-
γασιακών και µη· και µάλιστα, αυτή η λειτουργική µηχανοποίηση / ενοποίηση, δεν έχει λόγο και σατυρικό συγγραφέα.
φτάσει καθόλου στο τέλος της, αλλά µάλλον βρίσκεται στην αρχή της. 3 - Υπάρχει και γι’ αυτό µια καλή δουλειά των µητροπολιτικών συµβουλίων, το νέο 8
Όµως εάν µία µόνο µηχανή (µε την διευρυµένη έννοια της λέξης “µηχανή” όπως την πανοπτικό: νέες τεχνολογίες και επιτήρηση.