#29 - 02/2024

“Γενετικά μεταλλαγμένοι οργανισμοί” (GMO) και “Νέες γονιδιωματικές τεχνικές” (NGT): παλιές και νέες μεταλλάξεις, ίδιο παρασκήνιο

Αντιγράφουμε από ένα τυχαίο άρθρο, από τα πρώτα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης, ψάχνοντας τον όρο “νέες γονιδιωματικές τεχνικές”:

Οι νέες γονιδιωματικές τεχνικές (NGTs), ή τεχνικές επεξεργασίας γονιδίων, είναι μέθοδοι για τη δημιουργία στοχευμένων μεταλλάξεων (μεταλλαξιογένεση) στο γονιδίωμα των ζωντανών οργανισμών. Ένα παράδειγμα είναι το “γενετικό ψαλίδι” γνωστό ως CRISPR/Cas9 που εισήχθη το 2012, το οποίο επιτρέπει την ακριβή επεξεργασία του DNA σε επίπεδο μεμονωμένων βάσεων (μεμονωμένες μονάδες ή «γράμματα» του γενετικού κώδικα). Ενώ το προκύπτον φυτό ή ζώο που προέρχεται από NGTs δεν είναι πάντα διακριτό από τους συμβατικά εκτρεφόμενους οργανισμούς, οι NGTs είναι πολύ πιο γρήγορες από τις παραδοσιακές μεθόδους για την αναπαραγωγή φυτών ή ζώων με επιθυμητά χαρακτηριστικά (π.χ. διασταύρωση). Η ακριβής επεξεργασία από τις NGTs επιτρέπει γρήγορα αποτελέσματα μέσα σε λίγες γενιές. Αντίθετα, οι συμβατικές τεχνικές αναπαραγωγής μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες ή απρογραμμάτιστες πλευρικές μεταλλάξεις (εκτός στόχου), οι οποίες στη συνέχεια πρέπει να αφαιρεθούν.

Ένας “γενετικά τροποποιημένος οργανισμός” (ΓΤΟ) μπορεί να είναι ένα φυτό, ένα ζώο ή ένας μικροοργανισμός του οποίου η γενετική σύνθεση έχει τροποποιηθεί με τη χρήση της βιοτεχνολογίας, συνήθως με τη μεταφύτευση γονιδίων που κωδικοποιούν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά από το ένα είδος στο άλλο. Αυτό διαφέρει από τις NGTs, που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των υπαρχόντων γονιδίων ενός οργανισμού με ιδιαίτερα στοχευμένο τρόπο και χωρίς την εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού.

Χρησιμοποιώντας συμβατικές μεθόδους αναπαραγωγής, μπορεί να χρειαστούν 10 έως 15 χρόνια μέχρι μια νέα (φυτική) ποικιλία να είναι έτοιμη για την αγορά. Λόγω της ακρίβειάς τους, οι NGTs είναι πολύ πιο γρήγορες και επιτρέπουν στους κτηνοτρόφους να προσαρμόζονται γρήγορα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Καθώς η κλιματική αλλαγή προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα και εξάπλωση ασθενειών των φυτών, οι NGTs γίνονται πολύτιμα εργαλεία για την προσαρμογή της γεωργικής παραγωγής και την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας, παρέχοντας ταχύτητα και ευελιξία στη διαδικασία αναπαραγωγής. Επιπλέον, οι καλλιέργειες που προέρχονται από NGT μπορούν να παρουσιάσουν αυξημένες αποδόσεις και μειωμένη ανάγκη για φυτοφάρμακα οδηγώντας όχι μόνο σε καλύτερα εισοδήματα των γεωργών αλλά και σε πιο βιώσιμη παραγωγή τροφίμων.

Γενικά, δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι NGTs ενέχουν υψηλότερους κινδύνους από οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία αναπαραγωγής. Οι αλλαγές στη γενετική σύνθεση συμβαίνουν φυσικά μεταξύ των γενεών των φυτών και των ζώων. Δεδομένου ότι οι NGT παράγουν πολύ συγκεκριμένες μεταλλάξεις στα γονιδιώματα των φυτών που εμφανίζονται φυσικά κατά τη διάρκεια της εξέλιξης, οι επιπτώσεις στην υγεία από τα τρόφιμα που προέρχονται από NGTs είναι απίθανες.

Το 2018, το Δικαστήριο της ΕΕ αποφάνθηκε ότι τα προϊόντα των NGTs ταξινομούνται ως γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την αυστηρή ευρωπαϊκή νομοθεσία για τους ΓΤΟ. Δεδομένου ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι πολύ χρονοβόρο και δαπανηρό, μόνο λίγες μεγάλες εταιρείες έχουν τους πόρους για να εργαστούν σε NGTs και την έγκρισή τους. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τον τρόπο νομοθετικής κατοχύρωσης των προϊόντων που προέρχονται από NGT αναμένεται να δημοσιευθεί τον Ιούλιο του 2023.

Όντως, το καλοκαίρι του 2023 ήρθε στην ευρωπαϊκή επιτροπή η πρόταση για την απορρύθμιση των “νέων γονιδιωματικών τεχνικών” που ουσιαστικά σημαίνει την κατάργηση των ελέγχων ασφαλείας και της σηματοδότησης στα προϊόντα ότι είναι μεταλλαγμένα αφού, σύμφωνα με την πρόταση, όσοι οργανισμοί έχουν υποστεί μέχρι και 20 μεταλλάξεις, θα μπορούν να χαρακτηρίζονται ως φυσικοί. Αυτοί ανήκουν στην κατηγορία ΝΓΤ-1, ενώ στην κατηγορία ΝΓΤ-2 ανήκουν όσοι έχουν περισσότερες από 20 μεταλλάξεις και έτσι θα είναι υποχρεωτικό να περάσουν ελέγχους. Βέβαια ο αριθμός “20” είναι αυθαίρετος που φαίνεται να αποσκοπεί στην δημιουργία μιας ψευδαίσθησης ότι υπάρχει ένα όριο. Στην πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετο, η κατάργηση δηλαδή των ορίων σε οτιδήποτε μπορεί να φτιαχτεί στο εργαστήριο (και να πατενταριστεί προφανώς…).

Δεν υπάρχει καμία σοβαρή μελέτη που να βεβαιώνει την ασφάλεια στον αριθμό “20”, ούτε για οτιδήποτε άλλο που αναφέρθηκε στο παραπάνω απόσπασμα. Αυτό που υπάρχει είναι το θόλωμα των νερών με παιχνίδια των λέξεων: “πιο γρήγορα”, “πιο στοχευμένα”, “χωρίς εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού”, “κλιματική κρίση”, “βιωσιμότητα”, “οι συμβατικές τεχνικές αναπαραγωγής μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες ή απρογραμμάτιστες πλευρικές μεταλλάξεις”, “δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι NGTs ενέχουν υψηλότερους κινδύνους από οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία αναπαραγωγής”.

Αντιθέτως, υπάρχουν μελέτες και αναφορές που τεκμηριώνουν τους “νέους” κινδύνους (των ΝΓΤ), οι οποίοι δεν διαφέρουν και πολύ από τους “παλιούς” (των ΓΤΟ), αφού η βασική ιδέα και στα δύο, η μέθοδος με την οποία προσεγγίζουν το θέμα της αναπαραγωγής/καλλιέργειας οργανισμών, είναι η ίδια: η παράκαμψη της φυσικής εξέλιξης (και φυσικής μετάλλαξης). Πιο στοχευμένα πλέον; Ναι, αλλά η στόχευση που λένε έχει να κάνει με το ότι αυτές οι νέες τεχνικές “πειράζουν” το γονιδίωμα σε πιο “μικρά σημεία” - κάτι σαν νυστέρι σε σύγκριση με τον “παλιό μπαλτά” – και αυτό δεν έχει καμία σχέση με την ασφάλεια σε σχέση με την εμφάνιση παρενεργειών στον ίδιο τον οργανισμό και στο περιβάλλον του. Χωρίς εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού; Ίσως, αλλά αυτό είναι εντελώς αδιάφορο, αφού μπορεί να γίνει ζημιά και όταν γίνει εισαγωγή γενετικού υλικού της ίδιας οικογένειας. Χωρίς “ανεπιθύμητες ή απρογραμμάτιστες πλευρικές μεταλλάξεις”; Σε καμία περίπτωση, αφού έχει αποδειχθεί ότι το CRISPR/Cas9, το λεγόμενο “ψαλίδι γονιδίων”, μπορεί να “κόψει” σε άσχετα σημεία κατά λάθος. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι οι ΝΓΤ έχουν υψηλότερους κινδύνους από τους ΓΤΟ; Ίσως, αλλά μάλλον αυτό οφείλεται στο ότι υπάρχουν στοιχεία ότι έχουν τουλάχιστον τους ίδιους.

Ο Jack Heinemann, καθηγητής βιολογίας στο πανεπιστήμιο Canterbury, σημειώνει ότι είναι αυτή η “γλώσσα της βιομηχανίας”, η οποία χειραγωγεί τους ανθρώπους για να αποδεχτούν την απελευθέρωση/απορρύθμιση των νέων ΓΤΟ και ότι η απορρύθμιση είναι στην πραγματικότητα απλώς ένας τρόπος κατάργησης της σήμανσης και της ελευθερίας των ανθρώπων να επιλέγουν μη-ΓΤΟ.

Για την “εμφάνιση μεταλλάξεων και στην φύση” ως επιχείρημα υπέρ των ΓΤΟ λέει ότι «η σχάση του ραδιενεργού στοιχείου ουρανίου μπορεί επίσης να συμβεί στην φύση (αν και σπάνια), αλλά μια έκρηξη πυρηνικής βόμβας κλιμακώνει μαζικά τη διαδικασία και με αυτήν την αναβάθμιση έρχεται πολύ μεγαλύτερος κίνδυνος. Επομένως, είναι σαφές ότι δεν πρέπει να απορυθμίσουμε την κατασκευή και τη χρήση πυρηνικών βομβών. Είναι η κλιμάκωση που αυξάνει τους κινδύνους. Στη φύση, τα πουλιά και τα έντομα πετούν, αλλά αυτός δεν είναι λόγος για την απελευθέρωση των εμπορικών αεροσκαφών. Μπορείτε να χωρίσετε οποιαδήποτε τεχνολογία σε αρκετά μικρά κομμάτια και να ισχυριστείτε ότι κάθε κομμάτι μπορεί να συμβεί στη φύση. Αυτή είναι η αιτιολόγηση που χρησιμοποιείται για την προώθηση της απορρύθμισης των γονιδιακών τεχνολογιών».

Σχετικά με το αν μπορούν να ανιχνευθούν οι νέοι ΓΤΟ, είπε «φυσικά και η ανίχνευση είναι δυνατή, διαφορετικά η βιομηχανία δεν θα ήταν σε θέση να επιβάλει τις πατέντες της. Αλλά η απορρύθμιση θα επιτρέψει στις εταιρείες να κρατήσουν μυστική την μέθοδο ανίχνευσης, ενώ μέχρι τώρα στην ΕΕ, πρέπει να δημοσιεύεται μια μέθοδος ανίχνευσης για κάθε ΓΤΟ ως προϋπόθεση της έγκρισης».

Σημειώνει επίσης ότι «με τη φυσική αναπαραγωγή, οι πιθανότητες βλάβης είναι μικρές, γιατί το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται οι παρεμβάσεις στην αναπαραγωγή είναι αρκετά μεγάλο ώστε μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε. Με τις τεχνολογίες γονιδίων η παρέμβασή μας στο γονιδίωμα κλιμακώνεται, αφού υπάρχει η δυνατότητα να απελευθερωθούν δισεκατομμύρια ΓΤΟ ταυτόχρονα και δεν θα μπορούσαν οι φυσικοί μηχανισμοί καταστολής, σε ένα υγιές οικοσύστημα, να ελέγξουν αυτή τη βλάβη».

Καθηγητές, επιστήμονες και οργανισμοί, με τα ίδια και περισσότερα επιχειρήματα υπάρχουν πολλοί. Παρόλα αυτά όμως, η πρόταση ήρθε το καλοκαίρι του 2023 και ενώ δεν υπήρξε πλειοψηφία “υπερ” στο συμβούλιο των υπουργών γεωργίας της εε τον Δεκέμβρη του 2023, ψηφίστηκε “υπέρ” στην ευρωπαϊκή επιτροπή για το περιβάλλον στις 24 Ιανουαρίου 2024.
Το ευρωκοινοβούλιο στη συνεχεια, στις 7 Φλεβάρη 2024, ψήφισε επίσης “υπέρ” αλλά εν μέρει. Ενέκρινε την παραγωγή αυτών των “νέων” ΓΤΟ, χωρίς να απαιτούνται απ’ τις βιομηχανίες αποδείξεις για το ότι είναι ακίνδυνοι. Επιπλέον, με την ίδια απόφαση, οι έμποροι και οι καλλιεργητές απαλλάσσονται από οποιαδήποτε ευθύνη αν προκληθούν οποιουδήποτε είδους βλάβες σε οποιονδήποτε· ανθρώπους ή φύση. Κι ακόμα τα κράτη μέλη της ε.ε. δεν θα έχουν δικαίωμα να απορρίψουν μονομερώς μια τέτοια ντιρεκτίβα, αρνούμενα την καλλιέργεια ή την διακίνηση των “νέων” ΓΤΟ.
Απ’ την άλλη μεριά (όχι με μεγάλη πλειοψηφία) αποφάσισε ότι αυτά τα είδη θα πρέπει να έχουν ειδική σήμανση στις συσκευασίες τους - κάτι που ενοχλεί εξαιρετικά όλους τους “φίλους των ΓΤΟ”, αφού καταλαβαίνουν πως αν αυτά τα είδη διακρίνονται στην αγορά (στα ράφια, κλπ) είναι πολύ πιθανό έως βέβαιο ότι θα απορρίπτονται απ’ τους καταναλωτές.
Η όχι “απόλυτη νίκη” των βιοτεχνολογικών εταιρειών θα αναγκάσει την commission (που προωθεί αυτή τη νομοθεσία μαζί με την μη-σήμανση...) και τα λόμπυ να ξεκινήσουν ένα καινούργιο γύρο “κονσομασιόν” προς τους ευρωβουλευτές για να πείσουν (ή να εξαγοράσουν...) τόσους όσους θα χρειαστούν σε ένα επόμενο “σχέδιο” που θα κάνει τους αναγκαίους ελιγμούς.
Αλλά έχει προκύψει κι ένα επιπλέον πρόβλημα: ούτε τα κράτη μέλη της ε.ε. συμφωνούν όλα σ’ αυτή την “απελευθέρωση”. Αυτό έχει σημασία αφού αν εγκριθεί τελικά η πρόταση της commission και των εταιρειών (με το ένα ή το άλλο περιεχόμενο) δεν θα μπορούν να απαγορεύσουν τα μεταλλαγμένα στο έδαφός τους.

Τα δύο κείμενα που μεταφράζουμε παρακάτω αναφέρονται σε δύο σημεία που είναι σημαντικό να γίνουν ξεκάθαρα σε κάθε περίπτωση. Πρώτον, τί είναι οι (νέες και παλιές) τεχνολογίες γενετικής τροποποίησης των οργανισμών και σε τί διαφέρουν από τις μεταλλάξεις που προκύπτουν στη φύση ή είναι αποτέλεσμα των συμβατικών καλλιεργειών; Η ρητορική ότι «αυτά συμβαίνουν και στη φύση» έχει κάποια βάση ή είναι ακόμα μια (εγκληματική) διαστρέβλωση της πραγματικότητας; Και δεύτερον, είναι πραγματικά οι αγνές προθέσεις των κρατών, της βιομηχανίας και της “κοινωνίας των πολιτών” για τα προβλήματα του πλανήτη και της ανθρωπότητας, που τους κινούν ώστε να βρουν λύσεις με όπλο την επιστήμη; Ή είναι η (επανειλλημένη) οπλοποίηση της επιστήμης (εναντίον μας) για την ικανοποίηση συγκεκριμένων συμφερόντων;

Wintermute

Τί (δεν) είναι η γενετική μηχανική [1Πηγή: www.testbiotech.org]

To 2012, η ανακάλυψη της τεχνολογίας CRISPR/Cas οδήγησε σε μια νέα έκρηξη στη γενετική μηχανική. Αυτό συνέβη επειδή οι νέες τεχνικές - γνωστές ως “επεξεργασία γονιδιώματος”- επέτρεψαν την παρέμβαση στον γενετικό κώδικα με έναν εντελώς νέο τρόπο. Έκτοτε, πολλοί ενδιαφερόμενοι – τόσο επιστήμονες όσο και επιχειρηματίες - έχουν δει μια νέα ευκαιρία να κάνουν κοινωνικά αποδεκτή τη γενετική μηχανική στην ευρωπαϊκή γεωργία. Στο παρελθόν, αντιμετωπίστηκε με ευρεία καταδίκη. Ακόμη και τώρα, σχεδόν κανένα γενετικά τροποποιημένο φυτό δεν καλλιεργείται στην Ευρώπη [2Υπάρχει μία εξαίρεση: το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι (MON810), που καλλιεργείται περιστασιακά σε μικρή κλίμακα (https://kurzelinks.de/pits)]. Οι ενδιαφερόμενοι από καιρό ήθελαν να το αλλάξουν αυτό. Ως εκ τούτου, με την ανακάλυψη των νέων μεθόδων, φρόντισαν να χρησιμοποιήσουν την κατάλληλη “διατύπωση” για να δημιουργήσουν το επιθυμητό πλαίσιο για την τεχνολογία: δεν γίνεται πλέον λόγος για “γενετική μηχανική”. Αντίθετα, οι νέες τεχνικές αναφέρονται ως “καλλιέργεια ακριβείας” ή απλώς “νέες τεχνικές καλλιέργειας”. Το επιχείρημα που προβάλλεται είναι ότι αυτές οι νέες τεχνολογίες μπορούν να εφαρμοστούν χωρίς την εισαγωγή νέων γονιδίων και οι αλλαγές (μεταλλάξεις) δεν διακρίνονται από τις φυσικές. Επομένως, δεν είναι γενετική μηχανική. Είναι αλήθεια αυτό; Είναι η συμβατική καλλιέργεια και οι νέες τεχνικές γενετικής μηχανικής το ίδιο πράγμα; Ποιες είναι οι διαφορές και ποιοί είναι οι κίνδυνοι;

Η συμβατική καλλιέργεια [3Στμ: Ο όρος στα αγγλικά είναι “conventional breeding” και σημαίνει τις καλλιέργειες στις οποίες γίνονται και μεταλλάξεις με φυσικό τρόπο π.χ. την διασταύρωση δύο διαφορετικών ποικιλιών από το ίδιο είδος.] χρησιμοποιείται εδώ και χιλιάδες χρόνια για τη βελτίωση των καλλιεργειών και των ζώων εκτροφής. Χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς και τις διαδικασίες της (φυσικής) εξέλιξης, όπου νέες ποικιλίες προκύπτουν, ιδίως, από περαιτέρω διασταύρωση και επιλογή.

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορα “κόλπα” για την πρόκληση αυτών των μεταλλάξεων και την αύξηση της γενετικής ποικιλότητας, για παράδειγμα τα φυτά μπορούν να έρθουν σε επαφή με χημικές ουσίες ώστε να επιταχυνθούν οι διαδικασίες εξέλιξης. Στη συνέχεια, εμφανίζονται νέες μεταλλάξεις και νέα χαρακτηριστικά. Σε αυτό το στάδιο, δεν μπορεί να προβλεφθεί πού θα συμβούν οι αλλαγές, δηλαδή οι μεταλλάξεις στο γονιδίωμα. Ταυτόχρονα όμως, δεν είναι και καθαρά τυχαίο. Οι αλλαγές γίνονται με βάση τους φυσικούς κανόνες της κληρονομικότητας και της γονιδιακής ρύθμισης. Η (φυσική) εξέλιξη έχει αναπτύξει πολλούς διαφορετικούς μηχανισμούς για την προστασία της διατήρησης των ειδών καθώς επιτρέπει αυτές τις αλλαγές. Αυτές περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, διαδικασίες επιδιόρθωσης στα κύτταρα και τη δημιουργία “αντιγράφων ασφαλείας”. Οι αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των γονιδίων των φυτών και οι αλληλεπιδράσεις τους με το περιβάλλον είναι διαδικασίες που αναπτύσσονται και “επιβεβαιώνονται” εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Η συμβατική καλλιέργεια χρησιμοποιεί πάντα ολόκληρα κύτταρα φυτών και ζώων που έχουν προκύψει από (φυσικές) εξελικτικές διαδικασίες. Δεν επεμβαίνει άμεσα στο επίπεδο του γονιδιώματος και οι φυσικοί μηχανισμοί κληρονομικότητας και γονιδιακής ρύθμισης δεν παρακάμπτονται.
Μέχρι τώρα, η γενετική μηχανική στόχευε να εισάγει συγκεκριμένα νέα χαρακτηριστικά στα φυτά. Κάτι που έχει να κάνει με την εισαγωγή “ξένων” γονιδίων στο γονιδίωμα των φυτών. Για παράδειγμα, ένα “γονιδιακό πιστόλι” [4 Στμ: Δεν είναι παρομοίωση, αλλά ένα εργαλείο με το οποίο γίνεται η εισαγωγή “ξένων” γονιδίων σε οργανισμούς και έχει το σχήμα πιστολιού. Μπορείτε να το δείτε αναζητώντας στο διαδίκτυο το “gene gun”. ] μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εισαγωγή ενός γονιδίου από ένα βακτήριο στο γονιδίωμα ενός φυτού. Στόχος είναι π.χ. να εισάγουν ένα βακτηριακό χαρακτηριστικό στο συγκεκριμένο φυτό για να το κάνουν ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα. Ωστόσο, συχνά συμβαίνουν άλλες ακούσιες αλλαγές και αλληλεπιδράσεις και οι κίνδυνοι που συνδέονται με αυτές τις αλλαγές πρέπει να διερευνηθούν διεξοδικά. Η γενετική μηχανική δημιουργεί οργανισμούς με βιολογικά χαρακτηριστικά που δεν έχουν “επιβεβαιωθεί” από (φυσικές) εξελικτικές διαδικασίες. Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί δημιουργούνται με τεχνικές διαδικασίες που παρεμβαίνουν άμεσα στο γονιδίωμα· δεν θεωρούνται ως ένα “σύνολο”, αλλά περιορίζονται στη λειτουργία των μεμονωμένων “γονιδιακών δομικών στοιχείων” και οι φυσικοί μηχανισμοί κληρονομικότητας και γονιδιακής ρύθμισης παρακάμπτονται.

Οι νέες τεχνολογίες γενετικής μηχανικής καθιστούν δυνατή την αλλαγή του γονιδιώματος με έναν εντελώς νέο τρόπο, ο οποίος είναι παρόμοιος με τον τρόπο με τον οποίο τα προγράμματα επεξεργασίας κειμένου στους υπολογιστές μας επιτρέπουν να ξαναγράφουμε αυθαίρετα κείμενα. Έτσι και οι νέες αυτές τεχνικές επεξεργασίας του γονιδιώματος υποτίθεται ότι μας δίνουν την δυνατότητα να “ξαναγράψουμε” αυθαίρετα τον κώδικα της ζωής.

Τα πιο σημαντικά εργαλεία σε αυτή τη διαδικασία είναι τα ένζυμα που χρησιμεύουν ως “γονιδιακό ψαλίδι” [5 Στμ: Εδώ είναι παρομοίωση...]. Με τη βοήθεια των λεγόμενων “οδηγών”, στοχεύουν θέσεις στο γονιδίωμα που πρόκειται να “ανακατασκευαστούν”. Αυτή η ανακατασκευή μπορεί να επηρεάσει μικρά ή μεγάλα, μεμονωμένα ή πολλαπλά τμήματα του γονιδιώματος. Το “γονιδιακό ψαλίδι” μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την διαγραφή γονιδίων, την αλλαγή της λειτουργίας τους ή την εισαγωγή πρόσθετων γονιδίων.

Οι δυνατότητες εφαρμογής του CRISPR/Cas είναι πολύ πιο εκτεταμένες από τις “μονοσημειακές μεταλλάξεις” (single point mutations). Για παράδειγμα υπάρχει η δυνατότητα της “πολυπλεξίας” (multipelxing), δηλαδή η μετάλλαξη πολλών (πανομοιότυπων ή διαφορετικών) γονιδίων ταυτόχρονα. Τέτοιες μεταλλάξεις μπορούν να οδηγήσουν σε νέους συνδυασμούς γενετικού υλικού που θα ήταν αδύνατοι με την συμβατική καλλιέργεια. Ακόμα κι αν οι αλλαγές επηρεάζουν μόνο μικρά τμήματα του DNA, μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικές αλλοιώσεις και εντελώς νέα χαρακτηριστικά στους οργανισμούς.

Η “ακρίβεια” είναι ένας όρος που αναφέρεται συχνά στη συζήτηση για την ασφάλεια των νέων αυτών τεχνολογιών. Σε αντίθεση με τη συμβατική καλλιέργεια, στην οποία οι αγρότες/κτηνοτρόφοι δεν έχουν καμία επιρροή στο ποιό θα είναι το σημείο της μετάλλαξης του γονιδιώματος, οι γενετιστές μπορούν να χρησιμοποιήσουν την επεξεργασία γονιδιώματος για να προκαθορίσουν και τα δύο: το σημείο και το είδος της μετάλλαξης. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτή η διαδικασία είναι ασφαλής, αφού πάντα θα εξαρτάται από τις αλληλεπιδράσεις με άλλα γονίδια και με το περιβάλλον. Η “ακριβής επεξεργασία μεμονωμένων γονιδιακών αλληλουχιών” δεν συνεπάγεται σε καμία περίπτωση αυτόματα ασφάλεια, αφού μια στοχευμένη, ακριβής επεξεργασία θα μπορούσε - ανάλογα με το πλαίσιο - να οδηγήσει σε σοβαρές βλάβες στον οργανισμό και στο οικοσύστημά του.

Επιπλέον, οι τεχνικές γονιδιακής επεξεργασίας είναι επιρρεπείς σε λάθη: έχει παρατηρηθεί ότι το “γονιδιακό ψαλίδι” μπορεί να κόψει σε λάθος σημείο ή ότι μπορεί να εισαχθούν λάθος κομμάτια DNΑ στον οργανισμό. Ακόμα κι αν όλα πάνε “τέλεια”, η χρήση του “γονιδιακού ψαλιδιού” εξακολουθεί να οδηγεί σε συγκεκριμένα πρότυπα γενετικής αλλαγής που διαφέρουν από εκείνα της συμβατικής καλλιέργιας. Ακριβώς όπως οι “παλιές” μέθοδοι γενετικής μηχανικής, η επεξεργασία του γονιδιώματος παρεμβαίνει επίσης άμεσα στο γονιδίωμα και οι φυσικοί μηχανισμοί κληρονομικότητας και γονιδιακής ρύθμισης παρακάμπτονται. Επομένως, τα βιολογικά χαρακτηριστικά (και οι κίνδυνοι) των γενετικά τροποιημένων οργανισμών διαφέρουν σημαντικά από τους οργανισμούς που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της (φυσικής) εξέλιξης ή από την συμβατική καλλιέργεια - ακόμα κι αν δεν έχουν εισαχθεί επιπλέον νέα γονίδια.

Ακόμα και οι σύγχρονες βιοεπιστήμες απέχουν ακόμη πολύ από την πλήρη κατανόηση των ζωτικών βιολογικών και εξελικτικών διαδικασιών, ενώ συχνά υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την απόκτηση κέρδους αντί για μια ουσιαστική έρευνα σχετικά με τις φυσικές αλληλεπιδράσεις. Επιπλέον, οι εφαρμογές γενετικής μηχανικής μπορούν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι ένας ζωντανός οργανισμός δεν είναι τίποτα άλλο από το άθροισμα των γονιδίων του και οι περίπλοκες εξελικτικές διαδικασίες αλλαγής και ανάπτυξης περιορίζονται σε αυτές τις αλλαγές στον γενετικό κώδικα.

Τόσο οι “παλιές” όσο και οι “νέες” μέθοδοι γενετικής μηχανικής παρακάμπτουν ουσιαστικά τους φυσικούς κανόνες της γονιδιακής ρύθμισης και κληρονομικότητας και μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές που είναι επικίνδυνες για το περιβάλλον. Μεταξύ άλλων, δεν υπάρχει μια διαδικασία αμοιβαίας προσαρμογής των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον, όπως θα γινόταν κατά τη διάρκεια της (φυσικής) εξέλιξης. Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της απελευθέρωσης γενετικά τροποποιημένων οργανισμών και η ανεξέλεγκτη εξάπλωσή τους στο περιβάλλον δεν μπορούν να προβλεφθούν, αφού οι ιδιότητες των γ.τ.ο. που πολλαπλασιάζονται στο φυσικό περιβάλλον και αλληλεπιδρούν με τους φυσικούς πληθυσμούς διαφέρουν σημαντικά από αυτές που μπορούν να δοκιμαστούν σε ένα εργαστήριο. Έτσι, αυτές οι επιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική διαταραχή των αλληλεξαρτήσεων στα οικοσυστήματα, καθώς και να θέσουν σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα και τη διατήρηση των ειδών.

Είναι σαφές ότι στη φύση η διαδικασία κληρονομικότητας των χαρακτηριστικών στις επόμενες γενιές ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες. Οι νέες μέθοδοι γενετικής μηχανικής είναι πολύ ισχυρά εργαλεία και σε αντίθεση με τις συμβατικές μεθόδους καλλιέργειας, καθιστούν δυνατή την αλλαγή του γενετικού κώδικα παρακάμπτοντας τους φυσικούς μηχανισμούς κληρονομικότητας και γονιδιακής ρύθμισης.

Η φύση έχει αναπτύξει πολλούς διαφορετικούς μηχανισμούς γονιδιακής ρύθμισης για να επιτρέψει την ισορροπία μεταξύ της εμφάνισης μιας νέας βιολογικής ποικιλότητας και της διασφάλισης της σταθερότητας των ειδών. Εάν εμφανιστούν μεταλλάξεις στη φύση, δεν είναι στοχευμένες, αλλά ούτε και εντελώς τυχαίες. Το ίδιο ισχύει και για τις (φυσικές) γενετικές ανταλλαγές μεταξύ των διαφορετικών ειδών. Όλα αυτά λειτουργούν στη φύση μόνο υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Επιπλέον, υπάρχουν φυσικές διαδικασίες επιλογής και προσαρμογής που εκτείνονται σε εξαιρετικά μεγάλες χρονικές περιόδους. Δεν είναι μόνο η (φυσική) αλλαγή στο γενετικό υλικό, που καθορίζει το ποιά χαρακτηριστικά θα δημιουργηθούν σε ποιους οργανισμούς, αλλά και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ του DNA, των κυττάρων, του οργανισμού και του περιβάλλοντος. Η φύση λειτουργεί με πολλά μικρά βήματα που υπόκεινται σε πολλούς ελέγχους και έτσι είναι δυνατές οι αλλαγές (μεταλλάξεις) πσράλληλα με την διατήρηση της σταθερότητας των ειδών.

Η συμβατική καλλιέργεια λειτουργεί με τους μηχανισμούς της φυσικής γονιδιακής ρύθμισης και κληρονομικότητας. Λειτουργεί σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες που διέπουν τη φυσική βιοποικιλότητα. Εάν αυτοί οι φυσικοί μηχανισμοί παρακαμφθούν χρησιμοποιώντας τεχνικές μεθόδους, τότε τα οικοσυστήματα και οι άνθρωποι θα (μπορούσαν να) υποστούν σοβαρές βλάβες.

Η “επιστολή των νομπελιστών” που παραπλάνησε τους υπογράφοντες σχετικά με τη ρύθμιση των ΓΤΟ στην Ευρώπη, έχει τα δακτυλικά αποτυπώματα της βιομηχανίας παντού [6].

Όταν κυκλοφόρησε η είδηση ότι η πλειοψηφία των ευρωβουλευτών στην επιτροπή περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισε υπέρ της κατάργησης των ελέγχων για την ασφάλεια, την επισήμανση και την ευθύνη στους νέους ΓΤΟ, η οργάνωση WePlanet δήλωσε με ενθουσιασμό ότι «είναι μια τεράστια νίκη, που δείχνει ότι μπορούμε να νικήσουμε το αντι-επιστημονικό λόμπι εάν είμαστε ενωμένοι και οργανωθούμε». Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για τον κρίσιμο ρόλο που έπαιξε η WePlanet σε αυτόν τον «θρίαμβο για την απορρύθμιση των ΓΤΟ», μέσω της ανοιχτής επιστολής τους [7], που υπογράφθηκε από 35 νομπελίστες, «καλώντας την Ευρώπη να μην ακούσει τη λαϊκιστική παραπληροφόρηση και την άγνοια... Είναι κρίσιμο ότι ακούστηκαν οι φωνές αυτών των διαπρεπών επιστημόνων σήμερα» [8].

Αλλά ο μοριακός γενετιστής Μιχάλης Αντωνίου έχει επισημάνει ότι η ανοιχτή επιστολή της WePlanet - παρά την θεαματική δύναμη των νομπελίστων και άλλων διασημοτήτων που την υπογράφουν - είναι εντελώς «κενή επιστημονικής ουσίας». Είναι επίσης ανέντιμη. Και αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένης της φύσης των λομπίστων που ενορχήστρωσαν την όλη υπόθεση.

Η WePlanet ολοκλήρωσε την πανηγυρική δήλωσή της σχετικά με το επιτυχημένο λόμπι της, προτρέποντας τους υποστηρικτές της να «κάνουν δωρεές σήμερα για να εξασφαλιστούν περισσότερες νίκες όπως αυτή!». Και ήδη προσφέρεται να καλύψει το κόστος μεταφοράς των υποστηρικτών της στο Στρασβούργο στις αρχές του επόμενου μήνα για να διαδηλώσουν έξω από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όταν οι ευρωβουλευτές ψηφίσουν για την απορρύθμιση. Και δεν είναι η πρώτη διαμαρτυρία υπέρ των ΓΤΟ που ενορχηστρώνει η WePlanet.

Παρά τις σχεδόν συνεχείς εκκλήσεις της για δωρεές, η WePlanet, παλαιότερα γνωστή ως RePlanet, στην πραγματικότητα χρηματοδοτείται γενναιόδωρα (και εξαιρετικά “ύποπτα”) [9] για την προώθηση των ΓΤΟ, της πυρηνικής ενέργειας και των συνθετικών τροφίμων. Πράγματι, έχει κατηγορηθεί - και όχι αδικαιολόγητα - ότι έχει «όλα τα χαρακτηριστικά μιας εξελιγμένης οργάνωσης astroturf [*Το astroturf είναι το όνομα της μεγαλύτερης εταιρείας παραγωγής ψεύτικου γρασιδιού για γήπεδα κλπ. Χρησιμοποιείται και ως όρος (astroturf movement) για να περιγράψει κατασκευασμένα κινήματα/δράσεις τα οποία φαίνονται σαν να "φυτρώνουν" αυθόρμητα και "από τα κάτω". Κάτι σαν το αντίθετο του "grassroots movements".], της οποίας η πραγματική δουλειά είναι να προάγει τα συμφέροντα της βιομηχανίας, ιδίως με την αποδυνάμωση των κανονισμών της ΕΕ σχετικά με τα αγροχημικά και τα ‘νέα τρόφιμα’». Ο συνιδρυτής της Mark Lynas, έχει επίσης κληθεί επανειλημμένα για ανακριβείς, παραπλανητικούς, ακόμη και εντελώς κατασκευασμένους ισχυρισμούς. [10]

Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η WePlanet ζήτησε υποστήριξη στην ανοιχτή επιστολή της, λέγοντας παραπλανητικά ότι βάσει των υφιστάμενων κανονισμών για τους ΓΤΟ, οι “νέες γονιδιωματικές τεχνικές” (ΝΓΤ/NGT) δεν επιτρέπονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό δεν είναι αλήθεια, αλλά αντιστοιχεί στην πορεία που έχει χαράξει η WePlanet με μια παράλληλη εκστρατεία, την Reboot Food [11], μέσω της οποίας καλεί την ΕΕ να «νομιμοποιήσει την επεξεργασία γονιδίων, τη γενετική τροποποίηση και άλλες νέες τεχνικές αναπαραγωγής».

Συγκεντρώσεις της WePlanet-και-φίλων υπέρ της απορρύθµισης των γ.τ.ο σε Ουγκάντα και Κένυα, τον Φλεβάρη 2023.

Cyborg #29

Συγκέντρωση έξω από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο στο Στρασβούργο το 2022. Στην λεζάντα της φωτογραφίας αναφέρουν ότι η απόφαση βγήκε υπέρ (όπως φαίνεται από τα πλακατ, ήταν σχετική µε την πυρηνική ενέργεια) και περιγράφουν την δράση τους ως µια "συγκέντρωση υπέρ της επιστήµης"

Στην πραγματικότητα, η χρήση των νέων τεχνικών επεξεργασίας γονιδίων και των παλαιότερων τεχνικών γενετικής τροποποίησης είναι απολύτως νόμιμη στην ΕΕ. Ομοίως, οι ΓΤΟ, είτε έχουν δημιουργηθεί μέσω επεξεργασίας γονιδίων παλαιού τύπου είτε νέου τύπου, είναι από καιρό νόμιμοι στην Ευρώπη, τόσο για κατανάλωση όσο και για καλλιέργεια. Πώς αλλιώς θα μπορούσε ο γενετικά τροποποιημένος αραβόσιτος να καλλιεργείται εδώ και χρόνια, τόσο στην Ισπανία όσο και στην Πορτογαλία;

Αυτό στο οποίο η βιομηχανία ΓΤΟ και οι υποστηρικτές της, όπως η WePlanet, αντιτίθενται στην πραγματικότητα είναι το γεγονός ότι οι ΓΤΟ στην Ευρώπη δεν μπορούν - επί του παρόντος - να διατεθούν στην αγορά χωρίς να αξιολογηθούν για τις πιθανές παρενέργειες, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα ανίχνευσης της “διαδρομής” τους και χωρίς να υπάρχει σήμανση στις συσκευασίες, που θα επιτρέπει στους καταναλωτές και τη βιομηχανία τροφίμων να γνωρίζουν και να επιλέξουν τί θέλουν να αγοράσουν. Η απορρύθμιση των ΓΤΟ (που ψηφίζεται τώρα στην ΕΕ) θα κάνει αδύνατο να εξασφαλιστούν όλα αυτά και έτσι θα δημιουργήσει μια πολύ πιο ελκυστική αγορά για τους ΓΤΟ.

Ωστόσο, η WePlanet ισχυρίζεται στην επιστολή της ότι «μια πρόσφατη έκθεση έδειξε ότι η αποτυχία να επιτραπούν οι ΝΓΤ θα μπορούσε να κοστίσει στην ευρωπαϊκή οικονομία 300 δις ευρώ ετησίως σε “απώλειες οφελών” σε πολλούς τομείς». Όμως, όπως και η ψευδής δήλωση ότι δεν επιτρέπονται οι ΝΓΤ, αυτή η δήλωση δεν διευκρινίζει ότι η έκθεση που υπόσχεται στην ΕΕ όλα αυτά τα δισεκατομμύρια, δεν γράφτηκε από ειδικούς αλλά ήταν έργο του Mark Lynas, μαζί με έναν ακόμα συν-συγγραφέα από το “οικομοντέρνο” (ecomodernist) Breakthrough Institute [12], ένα think-tank των ΗΠΑ που ασκεί πίεση για “τεχνο-διορθώσεις” (techno-fixes).

Η έκθεση δημοσιεύτηκε από τον εργοδότη του Lynas, την “Συμμαχία για την Επιστήμη” (Alliance for Science), μια ομάδα προπαγάνδας υπέρ των ΓΤΟ με έδρα τη Νέα Υόρκη που χρηματοδοτείται από τον Gates [13]. Στη συνέχεια κυκλοφόρησε στην Ευρώπη σε μια εκδήλωση [14] που χρηματοδοτήθηκε από την WePlanet και την “Συμμαχία για την Επιστήμη”, οι οποίες εργάζονται παράλληλα για την προώθηση της απορρύθμισης των ΓΤΟ στην Ευρώπη, αλλά και για την εκπαίδευση νέων επιστημόνων που “θα μεταφέρουν το μήνυμα”.

Παρά το γεγονός ότι είναι εσκεμμένα παραπλανητική και, όπως λέει ο καθηγητής Αντωνίου, “στερείται επιστημονικής ουσίας”, η ανοιχτή επιστολή της WePlanet έχει προσελκύσει πάνω από 1.000 υπογράφοντες επιστήμονες και έχει αποκτήσει μεγάλη δημοσιότητα [15], σχεδόν σίγουρα λόγω της υποστήριξης των 35 νομπελίστων και των δύο διασημοτήτων που συνυπογράφουν. Αλλά αυτοί οι πολυδιαφημισμένοι συνυπογράφοντες σταρ δεν είναι τόσο λαμπεροί όσο φαίνονται.

Οι βασικοί υπογράφοντες της επιστολής, Jennifer Doudna και Emmanuelle Charpentier, είναι σούπερ σταρ στον κόσμο της βιοτεχνολογίας χάρη στην ανακάλυψη του εργαλείου επεξεργασίας γονιδίων CRISPR/Cas, το οποίο τους χάρισε το βραβείο Νόμπελ. Ωστόσο, όσο κι αν είναι διάσημες, η Doudna και η Charpentier δεν είναι καθόλου “ουδέτεροι” επιστήμονες. Είναι επιχειρηματίες βιοτεχνολογίας που έχουν ιδρύσει εταιρείες [16] για να διαχειρίζονται την άδεια χρήσης της τεχνολογίας CRISPR, μεταξύ άλλων, προς στις μεγάλες εταιρείες ΓΤΟ και χημικών προϊόντων. Εξέχουσα θέση μεταξύ αυτών έχει η DuPont - πλέον Corteva - που της επιτρέπει να επιτύχει την ελεγχόμενη με πατέντα κυριαρχία της τεχνολογίας CRISPR στον αγροτικό τομέα.

Συνολικά, όπως αποκάλυψε η έρευνα της ιταλικής ομάδας Centro Internazionale Crocevia, η Doudna και η Charpentier αναφέρονται ως εφευρέτες σε 516 πατέντες [17] που έχουν κατατεθεί με βάση την τεχνολογία CRISPR σε παγκόσμιο επίπεδο, 66 από τις οποίες είναι ευρωπαϊκές. Όλα αυτά ρίχνουν ένα διαφορετικό φως στην υποστήριξή τους για χαλάρωση των κανόνων σχετικά με την τεχνολογία στην οποία έχουν επενδύσει τόσο πολύ.

Ο τέταρτος και ο πέμπτος υπογράφοντες της επιστολής είναι οι άλλοι επώνυμοι υποστηρικτές της - ο Steven Pinker και ο Peter Singer. Αλλά για ακόμα μια φορά, υπάρχουν λόγοι να μην εμπιστευόμαστε την κρίση αυτών των «παγκόσμιας φήμης συγγραφέων», όπως τους χαρακτηρίζει ο Mark Lynas.

Ο βιοηθικολόγος Peter Singer είναι πιθανώς περισσότερο γνωστός για τη μακροχρόνια υποστήριξή του για τα δικαιώματα των ζώων, αλλά πολύ πιο αμφιλεγόμενη είναι η υποστήριξή του όχι μόνο για τη γενετική μηχανική των ανθρώπων αλλά και για τη βρεφοκτονία. Τα γραπτά του σχετικά με την ευθανασία ορισμένων νεογνών με αναπηρία (Kuhse και Singer, 1985) έχουν προκαλέσει οργή και κατηγορίες για φασισμό. [18]

Ο διάσημος ψυχολόγος Steven Pinker, όπως ο Mark Lynas και οι συνάδελφοί του στην WePlanet, αναγνωρίζεται ως “οικομοντερνιστής” και είναι γνωστός για την “πανηγυρική λατρεία” του για την τεχνολογική προόδο. Αλλά όπως ο Singer, ο Pinker έχει επίσης προκαλέσει οργή, κυρίως λόγω της αδιαφορίας του για την ανισότητα και της βοήθειάς του στη νομική υπεράσπιση του Jeffrey Epstein. Ο Pinker έχει επίσης επικριθεί για τη σχέση του με το ινστιτούτο Breakthrough και για την προώθηση των κειμένων τους σχετικά με την κλιματική αλλαγή.

Όμως, ένας άλλος βασικός υπογράφων της επιστολής είναι πιθανότατα ο άνθρωπος-κλειδί, όχι μόνο για το πώς κατέληξαν τόσοι νομπελίστες στην επιστολή της WePlanet, αλλά και για το ποιός πραγματικά ενορχηστρώνει την όλη υπόθεση. Ο Richard J. Roberts είναι ο επικεφαλής επιστημονικός υπεύθυνος για τη New England Biolabs, μια ιδιωτική εταιρεία βιοτεχνολογίας της οποίας τα προϊόντα αναφέρονται σε διπλώματα ευρεσιτεχνίας από την Dow Agrosciences (τώρα μέρος της Corteva) και τη Monsanto (που σήμερα ανήκει στην Bayer). Ο Roberts είναι ένας φανατικός υπέρμαχος της βιοτεχνολογίας, που ισχυρίζεται ότι εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν εάν δεν υιοθετηθούν γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες και ότι η αντίθεση στην υιοθέτησή τους συνιστά «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας».

Έχει επίσης εμπειρία στο να μαζεύει μεγάλους αριθμούς νομπελίστων - συχνά χωρίς ειδικές γνώσεις για το εκάστοτε θέμα – ώστε να δημιουργούνται “πιασάρικες” ανοιχτές επιστολές για την υπεράσπιση των συμφερόντων της βιοτεχνολογίας. [19] Το 2020, για παράδειγμα, ο Roberts μάζεψε 77 νομπελίστες για να υπογράψουν μια επιστολή που υπερασπιζόταν τη EcoHealth Alliance του Peter Daszak και ζητούσε την επαναφορά της επιχορήγησης που έπαιρνε από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIH), η οποία είχε διακοπεί λόγω ανησυχιών για τις αμφιλεγόμενες δραστηριότητές της με κορονοϊούς στη Γουχάν, και όπου ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι θα μπορούσε να είναι υπεύθυνες για την πανδημία Covid-19 [20]. Φαίνεται επίσης ότι ο Roberts “προειδοποίησε” (απειλητικά) όσους επιστήμονες συζητούσαν ανοιχτά μια τέτοια πιθανότητα για την προέλευση της πανδημίας.

Ακόμη πιο ενδεικτική είναι η πρώτη προσπάθεια του Roberts να μαζέψει νομπελίστες το 2016, όταν σύμφωνα με ένα άρθρο της Washington Post, «περισσότεροι από 100 νομπελίστες υπέγραψαν μια επιστολή καλώντας την Greenpeace να τερματίσει την αντίθεσή της στους ΓΤΟ». Αυτή η επιστολή βασίζονταν σε πολύ προκλητικούς ισχυρισμούς ότι η Greenpeace παρεμπόδιζε την ανάπτυξη του χρυσού ρυζιού – οι οποίοι στη συνέχεια όμως αντικρούστηκαν από έναν κορυφαίο ερευνητή στο ινστιτούτο που δημιούργησε το ρύζι - που ακόμη και ο Mark Lynas ένιωσε αναγκασμένος να παραδεχτεί ότι ήταν ανακριβείς και υπερβολικοί. [21]

Αν και ο Roberts ήταν ο κεντρικός άνθρωπος αυτής της καμπάνιας #Nobels4GMOs, αργότερα προέκυψε ότι ένας άλλος βασικός παίκτης ήταν ο πρώην διευθυντής εταιρικών επικοινωνιών της Monsanto, Jay Byrne [22], ο οποίος μάλιστα ενήργησε και ως “πορτιέρης” σε χώρο που έγινε μια εκδήλωση της καμπάνιας. Ο Byrne στη συνέχεια επιβεβαίωσε στον δημοσιογράφο Vincent Harmsen ότι είχε παράσχει καθοδήγηση δημοσίων σχέσεων στον Roberts για έναν ολόκληρο χρόνο πριν από την έναρξη της καμπάνιας #Nobels4GMOs.

Μετά την αποχώρησή του από τη Monsanto, ο Byrne ξεκίνησε τη δική του εταιρεία δημοσίων σχέσεων, την v-Fluence, που βρίσκεται, όπως η Monsanto, στο St Louis και με τη Monsanto μεταξύ των πελατών της στον κλάδο των χημικών και της βιοτεχνολογίας. Ο Byrne είναι ειδικός στις μυστικές επιχειρήσεις δημοσίων σχέσεων και στην άσκηση κρυφής επιρροής, η οποία, όπως σημειώνει ο Vincent Harmsen “περιλαμβάνει τη μεταφορά κεφαλαίων της βιομηχανίας σε επιστήμονες, την πρόσληψη επιστημόνων για σκοπούς δημοσίων σχέσεων και την στοχοποίηση στους επικριτές της βιομηχανίας, ενώ κρατά τη συμμετοχή της βιομηχανίας προσεκτικά κρυμμένη”.

Ο Byrne υπήρξε επίσης σύμβουλος δημοσίων σχέσεων του εργοδότη του Mark Lynas, της Συμμαχίας για την Επιστήμη, από την ίδρυσή της το 2014. Στην πραγματικότητα, ο Byrne και ο Lynas είναι γνωστό ότι εργάζονταν μαζί για την προώθηση των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών ακόμη και πριν ο Lynas ενταχθεί στη Συμμαχία το 2014. [23]

Δεδομένου ότι αυτός ο “γεννημένος-από-την-βιομηχανία” διαβόητος γιατρός ήταν μέντορας δημοσίων σχέσεων για πάνω από μια δεκαετία τουσυνιδρυτή της WePlanet και έχει επίσης συνεργαστεί στενά με τον Roberts σε τουλάχιστον μια εντυπωσιακά παρόμοια προσπάθεια να μαζέψει νομπελίστες για να επηρεάσει την δημόσια συζήτηση για τους ΓΤΟ, είναι δύσκολο να μην δούμε την τελευταία επιστολή τους για την υποστήριξη της βιοτεχνολογίας ως απλώς μια συνέχεια της φιλικής προς τη βιομηχανία διαδρομής τους, εξίσου παραπλανητικής όπως εκείνη την περίπτωση του χρυσού ρυζιού. Τέλος, καθώς ο Byrne είναι σύμβουλος δημοσίων σχέσεων του Lynas και της Συμμαχίας για την Επιστήμη, φαίνεται επίσης πιθανό ότι είχε ρόλο και στην έκθεση που συνέταξαν, σχετικά με όλα αυτά τα δις ευρώ σε οφέλη εάν γίνει η απορρύθμιση.

Όλα αυτά μπορούν να εξηγήσουν γιατί οι άνθρωποι που ισχυρίζονται ότι «υπερασπίζονται την επιστήμη» έρχονται οπλισμένοι όχι με την επιστήμη αλλά με ένα ενημερωτικό δελτίο πωλήσεων που εκφράζει τα συμφέροντα της βιομηχανίας.

Στην επιστολή της WePlanet δεν υπάρχει κάποια εξήγηση στο γιατί ειδικοί επιστήμονες της γαλλικής κυβερνητικής υπηρεσίας ασφάλειας τροφίμων ANSES λένε ότι δεν υπάρχει καμία επιστημονική βάση στις προτάσεις της απορρύθμισης ή γιατί η Γερμανική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Προστασίας της Φύσης έχει επίσης ανησυχίες για αυτές τις προτάσεις. Ούτε υπάρχει κάτι που να αντικρούει τους προβληματισμούς που βρίσκονται σε πολλές δηλώσεις και επιστολές άλλων ευρωπαίων επιστημόνων και ακαδημαϊκών. [24] Αντίθετα, η επιστολή της WePlanet εστιάζει στις αναπόδεικτες υποσχέσεις της βιομηχανίας ΓΤΟ ότι οι νέοι ΓΤΟ θα κάνουν επιτέλους αυτό που οι προηγούμενοι ΓΤΟ απέτυχαν τόσο σοβαρά: να μειώσουν τη χρήση φυτοφαρμάκων και να δώσουν τη δυνατότητα στους αγρότες να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής - παρά τις αναλύσεις που βασίζονται σε στοιχεία που δείχνουν ότι οι νέοι ΓΤΟ μπορούν να συμβάλουν ελάχιστα ή καθόλου σε αυτούς τους στόχους.

Το ότι η επιστολή της WePlanet είναι διατυπωμένη στη γλώσσα των δημοσίων σχέσεων και του μάρκετινγκ, όχι της επιστήμης, είναι κατά κάποιο τρόπο κατανοητό, επειδή το ζήτημα της απορρύθμισης δεν αφορά την επιστήμη - αφορά τις πωλήσεις των νέων πατενταρισμένων προϊόντων ΓΤΟ. Βέβαια, η επιστολή της WePlanet έχει προσελκύσει πολύ περισσότερες υπογραφές επιστημόνων από οποιαδήποτε από τις τεκμηριωμένες επιστολές που εκφράζουν προβληματισμούς. Κατανοητό ίσως σε αυτές τις μέρες των περιορισμένων προϋπολογισμών και των περιορισμένων ευκαιριών σταδιοδρομίας, δεδομένης της τεράστιας χρηματοδότησης και των «νέων θέσεων εργασίας και μεγαλύτερης οικονομικής ευημερίας» που υπόσχονται όλα αυτά τα δισεκατομμύρια ευρώ. Και επιπλέον υπάρχει η ασφάλεια να είσαι παρέα με 35 νομπελίστες.

Αλλά όπως σχολίασε ο Philip Stark, αναπληρωτής κοσμήτορας στο τμήμα μαθηματικών και φυσικών επιστημών και καθηγητής στατιστικής στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Μπέρκλεϋ, σχετικά με την πρώτη επιστολή “Νομπελίστες υπερ των ΓΤΟ”: «η επιστήμη έχει να κάνει με τα στοιχεία και όχι με την εξουσία… Στην επιστήμη υποτίθεται ότι υποστηρίζουμε το “δείξε μου”, όχι το “εμπιστεύσου με”… Είτε έχεις βραβείο Νόμπελ είτε όχι».

Σε τελική ανάλυση, ακόμη και οι πιο έγκυροι επιστημονικοί φορείς μπορεί να κάνουν μεγάλα λάθη, όπως σημείωσε πρόσφατα ο επιστημονικός ανταποκριτής της Le Monde, Stephane Foucart, σε ένα άρθρο στο οποίο αποκάλεσε την κατάχρηση της επιστημονικής εξουσίας ως “μάστιγα”. Ο Foucart δίνει πολλά παραδείγματα εθνικών επιστημονικών ακαδημιών που λειτουργούν ως σταθμοί αναμετάδοσης της βιομηχανίας. Κάποτε, για παράδειγμα, η Ακαδημία Επιστημών της Γαλλίας ήταν ακόμη ένα προπύργιο του σκεπτικισμού για το κλίμα. Μίλησε επίσης κατά της αρχής της προφύλαξης στις έρευνες σχιστολιθικού αερίου. Ομοίως, η δήλωση της Ακαδημίας Γεωργίας που υποστήριζε την πλήρη ιδιωτικοποίηση των γεωργικών συμβούλων αποδείχθηκε ότι είχε γραφτεί από πρώην στελέχη και συμβούλους της βιομηχανίας φυτοφαρμάκων. Και μέχρι το 1996, η Εθνική Ακαδημία Ιατρικής ζητούσε να συνεχίζεται η χρήση του αμιάντου.

Αλλά η τωρινή επιστολή των νομπελίστων δεν βασίζεται μόνο στην επίκληση της εξουσίας και στις αναπόδεικτες υποσχέσεις. Επίσης, όπως σημείωσε ο καθηγητής Αντωνίου, καταφεύγουν και σε ύβρεις. Έτσι, όσοι διαφωνούν με την απορρύθμιση, σύμφωνα με την επιστολή, είναι χαμένοι “στην ιδεολογία και τον δογματισμό” και απλώς “αρνούνται την επιστημονική πρόοδο”. Αποκαλούνται επίσης ως “αντιδραστικοί λομπίστες κατά της επιστήμης στη φούσκα των Βρυξελλών” που είναι χαμένοι στο “σκοτάδι της αντι-επιστημονικής τρομοκρατίας”.

Αυτό το είδος επιθετικής γλώσσας χρησιμοποιείται από τον Jay Byrne - και από τον Lynas και την Alliance for Science, τους οποίους έχει καθοδηγήσει - ο οποίος αναφέρει τον όρο “αντι-επιστήμη” σε αηδιαστικά μεγάλο βαθμό. Αλλά είναι πραγματικά αυτός ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να αντιμετωπιστούν οι απόψεις των ειδικών της ANSES και της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας για την Προστασία της Φύσης ή όλων των άλλων επιστημόνων που έχουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την απορρύθμιση;

Απαντώντας στην επιστολή των νομπελίστων, ο καθηγητής Jack Stilgoe, ο οποίος διδάσκει μαθήματα για την πολιτική της επιστήμης και της τεχνολογίας, την υπεύθυνη επιστήμη και την καινοτομία και τη διακυβέρνηση των αναδυόμενων τεχνολογιών στο University College του Λονδίνου, επέστησε την προσοχή σε ένα άρθρο που είχε γράψει στο παρελθόν [25] στο οποίο υποστήριζε ότι ο όρος “αντι-επιστήμη” είναι ένα όπλο που χρησιμοποιείται ενάντια σε όσους κάνουν άβολες ερωτήσεις. Λέει ότι «αντανακλά μια ιδιωτικοποίηση της ιδέας της προόδου που είναι επικίνδυνη για την επιστήμη και την κοινωνία. Από τη στιγμή που η επιστήμη θεωρείται άρρηκτα συνδεδεμένη με μια συγκεκριμένη διαδρομή - ιδιαίτερα όταν αυτή η διαδρομή είναι οι ΓΤΟ - η συζήτηση γίνεται αδύνατη. Ξέρω δεκάδες επιστήμονες που είναι κατά των ΓΤΟ ή κατά ενός συγκεκριμένου είδους ΓΤΟ. Είναι αντι-επιστήμονες;»

Ο καθηγητής Αντωνίου κάνει μια παρόμοια παρατήρηση: «Δεν είμαι ο μόνος επιστήμονας στον κυρίαρχο ακαδημαϊκό χώρο και ειδικός στη μοριακή γενετική και τις τεχνολογίες γενετικής μηχανικής που έχει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απορρύθμιση των ΝΓΤ. Δεν είμαστε “αντιδραστικοί λομπίστες κατά της επιστήμης στη φούσκα των Βρυξελλών”, που σε κάθε περίπτωση είναι μια ψευδής και συκοφαντική περιγραφή των ΜΚΟ στις Βρυξέλλες και αλλού στην Ευρώπη που αμφισβητούν την απορρύθμιση των ΝΓΤ. Η δική μου εμπειρία από τη συνεργασία με αυτούς τους οργανισμούς είναι ότι καθοδηγούνται από επιστημονικά στοιχεία και μια υπεύθυνη αποφασιστικότητα να βάλουν τους ανθρώπους και το περιβάλλον πάνω από τα κέρδη».

Η επιστολή των νομπελίστων εγείρει πραγματικές αμφιβολίες για το εάν αυτοί που βρίσκονται πίσω από αυτήν συμμερίζονται αυτήν την αποφασιστικότητα.

Μετάφραση: Windermute

Σημειώσεις

1 - Πηγή: www.testbiotech.org
[ επιστροφή ]

2 - Υπάρχει μία εξαίρεση: το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι (MON810), που καλλιεργείται περιστασιακά σε μικρή κλίμακα (https://kurzelinks.de/pits)
[ επιστροφή ]

3 - Στμ: Ο όρος στα αγγλικά είναι “conventional breeding” και σημαίνει τις καλλιέργειες στις οποίες γίνονται και μεταλλάξεις με φυσικό τρόπο π.χ. την διασταύρωση δύο διαφορετικών ποικιλιών από το ίδιο είδος.
[ επιστροφή ]

4 - Στμ: Δεν είναι παρομοίωση, αλλά ένα εργαλείο με το οποίο γίνεται η εισαγωγή “ξένων” γονιδίων σε οργανισμούς και έχει το σχήμα πιστολιού. Μπορείτε να το δείτε αναζητώντας στο διαδίκτυο το “gene gun”.
[ επιστροφή ]

5 - Στμ: Εδώ είναι παρομοίωση...
[ επιστροφή ]

6 - https://www.gmwatch.org/en/106-news/latest-news/20368-laureates-letter-misled-signatories-about-gmo-regulation-in-europe-has-industry-s-fingerprints-all-over-it
[ επιστροφή ]

7 - https://www.weplanet.org/ngtopenletter
[ επιστροφή ]

8 - https://www.weplanet.org/post/envi-committee-back-ngts-in-historic-vote
[ επιστροφή ]

9 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/106-news/latest-news/20297
[ επιστροφή ]

* Σ.τ.μ.: Το astroturf είναι το όνομα της μεγαλύτερης εταιρείας παραγωγής ψεύτικου γρασιδιού για γήπεδα κλπ. Χρησιμοποιείται και ως όρος (astroturf movement) για να περιγράψει κατασκευασμένα κινήματα/δράσεις τα οποία φαίνονται σαν να "φυτρώνουν" αυθόρμητα και "από τα κάτω". Κάτι σαν το αντίθετο του "grassroots movements".
[ επιστροφή ]

10 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/myth-makers-l#Lynas
[ επιστροφή ]

11 - www.rebootfood.org
[ επιστροφή ]

12 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/myth-makers-b#Breakthrough_institute
[ επιστροφή ]

13 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/myth-makers-c#CAS
[ επιστροφή ]

14 - https://events.euractiv.com/event/info/new-genomic-techniques-what-lies-ahead
[ επιστροφή ]

15 - Πχ. www.theguardian.com/environment/2024/jan/19/nobel-laureates-call-on-eu-to-relax-rules-on-genetic-modification
[ επιστροφή ]

16 - Περισσότερα: www.greens-efa.eu/files/assets/docs/chapter_6_gene-editing_technology_is_owned_and_controlled_by_big_corporations.pdf
[ επιστροφή ]

17 - https://link.lens.org/XShwHKpwL3b
[ επιστροφή ]

18 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/main-menu/news-menu-title/archive/85-2014/15318
[ επιστροφή ]

19 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/106-news/latest-news/17077
[ επιστροφή ]

20 - Περισσότερα: www.nytimes.com/2020/05/21/health/wuhan-coronavirus-laboratory.html
[ επιστροφή ]

21 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/106-news/latest-news/17316
[ επιστροφή ]

22 - Περισσότερα: www.gmwatch.org/en/myth-makers-b#Jay_Byrne
[ επιστροφή ]

23 - Περισσότερα: https://spinwatch.org/index.php/issues/science/item/5522-biotech-ambassadors-in-africa
[ επιστροφή ]

24 - Όπως εδώ: https://newgmo.org/2023/11/19/open-letter-serious-concerns-about-the-eu-commission-proposal-on-new-genomic-techniques,
εδώ: https://ensser.org/publications/2023/statement-eu-commissions-proposal-on-new-gm-plants-no-science-no-safety
και εδώ: https://www.testbiotech.org/sites/default/files/Expert_statement_risks_of_NGT_plants.pdf
[ επιστροφή ]

25 - https://jackstilgoe.wordpress.com/2012/02/21/anti-anti-science/

[ επιστροφή ]