#18 - 06/2020

lock step

Το 2012, η πανδημία που τόσα χρόνια ο κόσμος ανέμενε τελικά χτύπησε. Σε αντίθεση με τον Η1Ν1 του 2009, αυτό το νέο στέλεχος γρίπης – που προήλθε από τις άγριες χήνες – ήταν εξαιρετικά μεταδοτικό και θανατηφόρο. Ακόμη και οι χώρες που ήταν καλύτερα προετοιμασμένες για μια πανδημία κατακλύστηκαν όταν ο ιός χτύπησε ταχύτατα σε όλη την υφήλιο, μολύνοντας το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού και σκοτώνοντας μέσα σε επτά μήνες 8 εκατομμύρια ανθρώπους, στην πλειοψηφία υγιείς νέους ενήλικες. Η πανδημία είχε επίσης δραματικές επιπτώσεις στις οικονομίες: η διεθνής κυκλοφορία ανθρώπων κι αγαθών πάγωσε, καταρρακώνοντας βιομηχανίες όπως ο τουρισμός και σπάζοντας τις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες. Ακόμη και τοπικά, καταστήματα και γραφεία που έσφυζαν άλλοτε από κόσμο, έμειναν άδεια επί μήνες, αποστερημένα τόσο από πελάτες όσο κι από υπαλλήλους.

Η πανδημία χτύπησε όλο τον πλανήτη – αν και δυσανάλογα μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών στην Αφρική, την Νοτιοανατολική Ασία και την Κεντρική Αμερική, όπου ο ιός εξαπλώθηκε σαν φωτιά εξαιτίας της απουσίας επίσημων πρωτοκόλλων περιορισμού. Αλλά ακόμη και στα αναπτυγμένα κράτη, ο περιορισμός αποδείχτηκε μια πρόκληση. Η αρχική πολιτική των ΗΠΑ της «ισχυρής αποθάρρυνσης» των πολιτών να ταξιδέψουν στο εξωτερικό αποδείχτηκε επιεικώς ανεφάρμοστη, επιταχύνοντας την εξάπλωση του ιού όχι μόνο στο εσωτερικό των ΗΠΑ αλλά και διασυνοριακά. Πάντως κάποιες λίγες χώρες τα κατάφεραν πολύ καλύτερα – ιδιαίτερα η Κίνα. Η απόφαση της κινεζικής κυβέρνησης για άμεση επιβολή και εφαρμογή υποχρεωτικής καραντίνας για όλους τους πολίτες, όπως και το άμεσο σχεδόν ερμητικό σφράγισμα όλων των συνόρων, έσωσε εκατομμύρια ζωές, σταματώντας την διάδοση του ιού πολύ νωρίτερα από ότι συνέβη σε άλλες χώρες κι επιτρέποντας μια ταχεία ανάκαμψη μετά την πανδημία.

Η κυβέρνηση της Κίνας δεν ήταν η μόνη που εφάρμοσε ακραία μέτρα για να προστατεύσει τους πολίτες της από τους κινδύνους της έκθεσης στον ιό. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι ηγέτες των χωρών σε όλο τον κόσμο ενίσχυσαν την εξουσία τους κι επέβαλλαν ασφυκτικούς κανονισμούς και περιορισμούς, από την υποχρεωτική χρήση μάσκας μέχρι την θερμομέτρηση στις εισόδους δημοσίων χώρων όπως οι σταθμοί των τρένων και τα σούπερ μάρκετ. Ακόμη κι όταν υποχώρησε η πανδημία, αυτός ο πιο απολυταρχικός έλεγχος κι επίβλεψη των πολιτών και των δραστηριοτήτων τους παρέμεινε, ακόμη κι ενισχύθηκε. Προκειμένου να προστατευτούν από την εξάπλωση των όλο και πιο διεθνοποιημένων προβλημάτων – από τις πανδημίες και την τρομοκρατία, μέχρι τις περιβαλλοντολογικές κρίσεις και την εντεινόμενη φτώχεια – οι ηγεσίες σε όλο τον κόσμο σκλήρυναν περισσότερο την εξουσία τους.

Στην αρχή, η προοπτική ενός πιο ελεγχόμενου κόσμου είχε μεγάλη αποδοχή κι υποστήριξη. Οι πολίτες ήταν διατεθειμένοι να παραδώσουν οικειοθελώς ένα μέρος της ανεξαρτησίας τους – και της ιδιωτικότητάς τους – σε ένα πιο πατερναλιστικό κράτος με αντάλλαγμα μεγαλύτερη ασφάλεια και σταθερότητα. Οι πολίτες αποδείχτηκαν πιο ανεκτικοί, αν όχι ανυπόμονοι, για καθοδήγηση κι επίβλεψη από τα πάνω και οι εθνικές ηγεσίες είχαν μεγαλύτερο περιθώριο να επιβάλλουν διατάγματα με όποιο τρόπο θεωρούσαν δόκιμο. Στις αναπτυγμένες χώρες αυτή η επαυξημένη επιτήρηση πήρε πολλές μορφές: βιομετρικές ταυτότητες για όλους τους πολίτες, για παράδειγμα, και αυστηρότερες ρυθμίσεις για κρίσιμες βιομηχανίες των οποίων η σταθερότητα κρίθηκε ζωτική για το εθνικό συμφέρον. Σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, οι υποχρεωτικές συνεργασίες στη βάση νέων ρυθμίσεων και συμφωνιών αποκατέστησαν αργά αλλά σταθερά τόσο την τάξη, όσο κι εν μέρει την οικονομική ανάπτυξη.

Στον αναπτυσσόμενο κόσμο απ’ την άλλη, η ιστορία εξελίχτηκε διαφορετικά – και με περισσότερες μεταβλητές. Η καθοδήγηση από τα πάνω πήρε διαφορετικές μορφές σε διαφορετικές χώρες, σε εξάρτηση με τις δυνατότητες, το διαμέτρημα και τις προθέσεις των ηγεσιών τους. Σε χώρες με ισχυρούς και διορατικούς ηγέτες, η οικονομική κατάσταση και η ποιότητα ζωής των πολιτών γενικά βελτιώθηκε. Στην Ινδία, για παράδειγμα, βελτιώθηκε θεαματικά η ποιότητα του αέρα μετά το 2016, όταν η κυβέρνηση απαγόρευσε την κυκλοφορία των πιο ρυπογόνων οχημάτων. Στην Γκάνα, η εφαρμογή φιλόδοξων κυβερνητικών προγραμμάτων για βελτίωση των βασικών υποδομών και για παροχή καθαρού νερού σε όλους, οδήγησε σε δραστική μείωση των ασθενειών. Αλλά η πιο απολυταρχική εξουσία είχε λιγότερα – και σε κάποιες περιπτώσεις τραγικά αποτελέσματα – σε χώρες με ανεύθυνες ελίτ που εκμεταλλεύτηκαν την αυξημένη εξουσία τους για να εξυπηρετήσουν δικά τους συμφέροντα σε βάρος των πολιτών τους.

Υπήρξαν κι άλλες αρνητικές συνέπειες, καθώς η άνοδος του δηλητηριώδους εθνικισμού δημιούργησε νέους κινδύνους: για παράδειγμα οι θεατές του Παγκοσμίου Κυπέλλου 2018 φορούσαν αλεξίσφαιρα γιλέκα, που είχαν βέβαια ραμμένα πάνω τους τα εθνόσημα. Οι σκληροί κανονισμοί στην τεχνολογία κατέπνιξαν την καινοτομία, κράτησαν ψηλά το κόστος και περιόρισαν τις ανταλλαγές. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η πρόσβαση σε «εγκεκριμένες» τεχνολογίες αυξήθηκε αλλά πέρα από αυτές τα πράγματα περιορίστηκαν. Η εστία της τεχνολογικής καινοτομίας παρέμεινε κατά βάση στις ανεπτυγμένες χώρες, επιτρέποντας στις αναπτυσσόμενες χώρες την πρόσβαση μόνο στα τελικά προϊόντα των τεχνολογιών που άλλες χώρες θεωρούσαν «κορυφαίες». Πολλές χώρες το θεώρησαν αυτό πατερναλιστικό κι αρνήθηκαν να διανείμουν υπολογιστές κι άλλα τεχνολογικά προϊόντα που τα θεώρησαν ότι είναι από «δεύτερο χέρι». Εντωμεταξύ, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες με περισσότερους πόρους και μεγαλύτερες ικανότητες άρχισαν να αναπτύσσουν την καινοτομία στο εσωτερικό τους για να αναπληρώσουν το κενό από μόνες τους.

Εντωμεταξύ, στον αναπτυγμένο κόσμο, η εφαρμογή μιας πληθώρας κανόνων και ρυθμίσεων σταδιακά περιόρισε τις πιο καινοτόμες δραστηριότητες. Επιστήμονες κι ερευνητές συχνά έπαιρναν οδηγίες από τις κυβερνήσεις για το ποιες ερευνητικές κατευθύνσεις να ακολουθήσουν και κατευθύνονταν κυρίως σε πρότζεκτ που θα έβγαζαν λεφτά (για παράδειγμα, ανάπτυξη προϊόντων για τις ανάγκες της αγοράς) ή που θα είχαν σίγουρα αποτελέσματα, αφήνοντας τα πιο προχωρημένα ή καινοτόμα πεδία της έρευνας χωρίς πόρους. Οι πιο πλούσιες χώρες και οι μονοπωλιακές εταιρείες με τους τεράστιους ερευνητικούς προϋπολογισμούς έκαναν μεγάλα προχωρήματα, αλλά η τεχνογνωσία πίσω από τα επιτεύγματά τους παρέμενε κλειδωμένη πίσω από αυστηρούς εθνικούς ή εταιρικούς προστατευτικούς κανονισμούς. Η Ρωσία και η Ινδία επέβαλλαν τους πιο αυστηρούς κανονισμούς στην επίβλεψη και έγκριση των προϊόντων που περιελάμβαναν κρυπτογράφηση – μια κατηγορία που κάλυπτε ουσιαστικά όλη την πληροφορική καινοτομία. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ ανταπάντησαν με αντίποινα, βάζοντας πρακτικά φρένο στην ανάπτυξη και την διάχυση της τεχνολογίας παγκόσμια.

Ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η πολιτική υπέρ των εθνικών συμφερόντων σημαίνει συχνά αναζήτηση συγκεκριμένων συμμαχιών που να είναι συμβατές με αυτά τα συμφέροντα – είτε έχουν να κάνουν με πρόσβαση σε απαραίτητους πόρους είτε με συνεργασίες με στόχο την αμοιβαία οικονομική ανάπτυξη. Στην Νότια Αμερική και την Αφρική, οι περιφερειακές συμμαχίες έγιναν πιο δομικές. Η Κένυα διπλασίασε το εμπόριο της με την νότια κι ανατολική Αφρική, καθώς νέες συνεργασίες αναδύθηκαν στην ήπειρο. Οι επενδύσεις της Κίνας στην Αφρική μεγεθύνθηκαν, καθώς οι διαπραγματεύσεις για νέες θέσεις εργασίες ή υποδομές με αντάλλαγμα πρόσβαση σε πολύτιμα ορυκτά ή τρόφιμα αποδείχτηκαν καλοδεχούμενες από πολλές κυβερνήσεις. Οι διασυνοριακοί δεσμοί ενισχύθηκαν επίσης με την μορφή επίσημης βοήθειας στον τομέα της ασφάλειας. Ενώ η ανάπτυξη αλλοδαπών δυνάμεων ασφαλείας αντιμετωπίστηκε θετικά σε κάποια από τα χτυπημένα κράτη, αποδείχτηκε τελικά ότι οι μονοδιάστατες λύσεις είχαν λίγα θετικά αποτελέσματα.

Από το 2025, οι άνθρωποι άρχισαν να δείχνουν όλο και πιο ανήσυχοι εξαιτίας του υπερβολικού ελέγχου από τα πάνω κι από την υπερβολική εξουσία είχαν οι αρχές για να κάνουν επιλογές για τους ίδιους.
Όποτε τα εθνικά συμφέροντα έρχονται σε αντίθεση με τα ιδιωτικά, ακολουθεί σύγκρουση. Οι σποραδικές αντιδράσεις άρχισαν να γίνονται όλο και πιο οργανωμένες και συντονισμένες, καθώς η δυσαρεστημένη νεολαία και οι άνθρωποι που είδαν το στάτους τους να χάνεται – κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες – προκαλούσαν κοινωνική αναταραχή. Το 2026, οι διαδηλωτές στην Νιγηρία έριξαν την κυβέρνηση, αντιδρώντας στην χρόνια διαφθορά και τον νεποτισμό. Ακόμη κι αυτοί που ήταν ευχαριστημένοι από την σταθερότητα και την προβλεψιμότητα του κόσμου άρχισαν να δυσαρεστούνται και να ασφυκτιούν από τους τόσο αυστηρούς κανονισμούς και τα κλειστά σύνορα. Η αίσθηση ήταν ότι αργά ή γρήγορα, κάτι τελικά θα διατάρασσε αναπόφευκτα την αυστηρή τάξη που οι κυβερνήσεις του κόσμου είχαν δουλέψει τόσο σκληρά για να επιβάλλουν.

[…]

Η τεχνολογία στο lock step

Ενώ δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψουμε με εγκυρότητα ποιες θα είναι οι σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις στο μέλλον, οι αφηγήσεις των σεναρίων εστιάζουν σε τομείς όπου οι συνθήκες ίσως επιτρέψουν ή επιταχύνουν την ανάπτυξη συγκεκριμένων τεχνολογιών. Έτσι, για κάθε σενάριο προσφέρουμε μια αρχική προσέγγιση του περιεχομένου της τεχνολογικής καινοτομίας, λαμβάνοντας υπόψη τον ρυθμό, την γεωγραφία και τους κρίσιμους δημιουργούς. Προτείνουμε επίσης ορισμένες τεχνολογικές τάσεις κι εφαρμογές που ίσως αναδειχτούν σε κάθε σενάριο.

Η τεχνολογική καινοτομία στο “lock step” καθοδηγείται βασικά από τις κυβερνήσεις κι εστιάζει στα θέματα της εθνικής ασφάλειας, της υγείας και της προστασίας. Τα περισσότερα τεχνολογικά επιτεύγματα δημιουργούνται από και για τις αναπτυγμένες χώρες, και μορφοποιούνται από την διπλή επιθυμία των κυβερνήσεων να ελέγξουν και να επιτηρήσουν τους πολίτες τους. Από την άλλη, σε χώρες με αποτυχημένα μοντέλα διακυβέρνησης, αφθονούν τα πρότζεκτ μεγάλης κλίμακας που αποτυγχάνουν να προχωρήσουν.

Τεχνολογικές τάσεις κι εφαρμογές που ίσως δούμε:

Τα σκάνερ που χρησιμοποιούν εξελιγμένη τεχνολογία λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού[*H λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού δείχνει την αιμοδυναμική αντίδραση που σχετίζεται με τη νευρωνική δραστηριότητα στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό. Είναι σχετικά πρόσφατη μέθοδος νευροαπεικόνισης (από την ελληνική wikipedia).] (functional magnetic resonance imaging, fMRI) γίνονται η νόρμα στα αεροδρόμια και σε άλλους δημόσιους χώρους για τον εντοπισμό ασυνήθιστης συμπεριφοράς που μπορεί να υποδεικνύει «αντικοινωνική πρόθεση».
Στον απόηχο του φόβου που προκάλεσε η πανδημία, εξυπνότερες συσκευασίες για τα τρόφιμα χρησιμοποιούνται πρώτα από τις μεγάλες εταιρείες και τους παραγωγούς στις δια-εταιρικές δοσοληψίες και στη συνέχεια υιοθετούνται και για μεμονωμένα προϊόντα στο λιανεμπόριο.

Νέα διαγνωστικά εργαλεία αναπτύσσονται για τον εντοπισμό μεταδιδόμενων ασθενειών. Η τεχνολογία του υγειονομικού ελέγχου κι εντοπισμού κρουσμάτων επίσης αλλάζει. Ο έλεγχος γίνεται προϋπόθεση για την έξοδο από το νοσοκομείο ή την φυλακή, επιβραδύνοντας με επιτυχία την εξάπλωση πολλών ασθενειών.

Οι τεχνολογίες τηλε-δραστηριότητας ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις για φτηνότερα, χαμηλότερου bandwidth, εξελιγμένα δίκτυα τηλεπικοινωνιών για πληθυσμούς που οι μετακινήσεις είναι περιορισμένες.

Καθοδηγούμενες από τον προστατευτισμό και την εθνική ασφάλεια, οι χώρες δημιουργούν τα δικά τους, ανεξάρτητα, τοπικά δίκτυα πληροφορικής, ακολουθώντας το παράδειγμα των firewalls της Κίνας. Οι κυβερνήσεις επιτυγχάνουν σε διάφορους βαθμούς να αστυνομεύσουν την κυκλοφορία στο διαδίκτυο, αλλά σε κάθε περίπτωση, οι προσπάθειες αυτές οδηγούν στον κατακερματισμό του “world wide” web.

μετάφραση: Harry Tuttle

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

* H λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού δείχνει την αιμοδυναμική αντίδραση που σχετίζεται με τη νευρωνική δραστηριότητα στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό. Είναι σχετικά πρόσφατη μέθοδος νευροαπεικόνισης (από την ελληνική wikipedia).
[ επιστροφή]