#17 - 02/2020

κλιματική αλλαγή και 4η βιομηχανική επανάσταση

...Αναγνωρίζεται τώρα πια ευρέως ότι θα χρειαστεί ένα χωρίς προηγούμενο επίπεδο συνεργασίας και καινοτομίας, που θα εμπλέκει πολλούς πέρα απ’ τον δημόσιο τομέα, για να προχωρήσουμε τις μεγάλες, συστημικές μεταβάσεις που απαιτούνται στη βιομηχανία, στη τεχνολογία και στον σχεδιασμό των καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών για να συγκρατήσουμε την υπερθέρμανση κάτω απ’ τους 1,5 βαθμούς Κελσίου...[1Από εισήγηση του Klaus Schwab, εκτελεστικού διευθυντή του “παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ”, 14 Γενάρη 2019.]

Πανταχού παρόντες, φορητοί υπερυπολογιστές. Έξυπνα ρομπότ. Αυτο-οδηγούμενα οχήματα. Νευροτεχνολογικές ενισχύσεις του ανθρώπινου εγκέφαλου. Γενετική κοπτοραπτική. Τρισδιάστατη εκτύπωση. Ο φουτουρισμός του καπιταλιστικού κόσμου μπορεί να γοητεύει ή να φοβίζει. Ωστόσο είναι πολύ πιο κοντά απ’ όσο υποθέτει η μέση απώθηση (ή ο μέσος επαρχιωτισμός...)

Έχει, ωστόσο, σχέση όλη αυτή η παρέλαση της μηχανοποίησης των πάντων με την θρυλική “κλιματική αλλαγή”; Ή, για να το διατυπώσουμε ανάποδα: είναι η “κλιματική αλλαγή” ο διαφημιστικός προπομπός, η ηθικο-ιδεολογική προληπτική νομιμοποίηση, η υποχρέωση μαζικής (κοινωνικής) υιοθέτησης του “θαυμαστού καινούργιου κόσμου” της 4ης βιομηχανικής επανάστασης; Είναι, απλά, η “κλιματική αλλαγή” ΤΟ πρόβλημα και η 4η βιομηχανική επανάσταση ΟΙ λύσεις, ή μήπως ισχύει και το ανάποδο, ότι δηλαδή η γρήγορη και μαζική αποδοχή των εφαρμογών της 4ης βιομηχανικής επανάστασης απαιτεί την αναγνώριση (ακόμα και την κατασκευή) ενός τόσο τεράστιου, παγκόσμιου, επικίνδυνου προβλήματος έτσι ώστε οι “λύσεις” να υιοθετηθούν μαζικά και χωρίς ιδιαίτερες αντιρρήσεις σαν Σωτηρία;
Προτιμάμε αυτήν την διαλεκτική (και σύνθετη) σχέση ανάμεσα στην “κλιματική αλλαγή” και την “4η βιομηχανική επανάσταση” παρά την μονόδρομη, γραμμική (και ιδεολογική) σχέση “προβλήματος - λύσεων” που προτείνεται όλο και πιο έντονα παγκόσμια. Όχι, μόνο, για λόγους πολιτικής ή/και θεωρητικής ακρίβειας· επίσης και για λόγους ιστορικής τέτοιας: το κλίμα, στο ξεδίπλωμα της μεγάλης ρητορικής των επικίνδυνων ”αλλαγών” του, είναι μια αφηρημένη (και μόνο ευκαιριακά απτή) αλληγορία για την Φύση. Κατά συνέπεια η σχέση ανάμεσα στην “κλιματική αλλαγή” και μια “βιομηχανική επανάσταση” είναι ήδη εγγεγραμμένη στην ιστορία του καπιταλισμού, σαν οι πολύπλοκες σχέσεις του συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης με τα φυσικά αποθέματα· συμπεριλαμβανόμενου σ’ αυτά τα τελευταία και του ανθρώπινου είδους.
Η Μάνα Φύση εμφανίζεται κατά περιόδους σαν όριο της καπιταλιστικής ανάπτυξης· περισσότερο δραματοποιημένα σαν τιμωρός της. Αμέσως μετά ο καπιταλισμός αναδιαρθρώνεται, όχι τόσο για να γίνει πιο “φρόνιμος” απέναντι στη “μάνα φύση” αλλά, κυρίως, να την εκμεταλλευτεί ακόμα πιο αποτελεσματικά και αποδοτικά.

Οι παλιές “Αποκαλύψεις”...

Στον πυρήνα της απειλής της “κλιματικής αλλαγής” (είτε είναι εντελώς ανθρωπογενής, δηλαδή καπιταλιστικογενής, είτε εν μέρει) βρίσκεται το ενεργειακό μοντέλο του καπιταλισμού: το ξεπέρασμα της κεντρικότητας των υδρογονανθράκων (και του άνθρακα όπου αυτός χρησιμοποιείται ακόμα, αν και δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενεργειακού μοντέλου του 20ου αιώνα). [2Περισσότερα στο cyborg 16, η ιδεολογική διαχείριση της κλιματικής αλλαγής.]
Ο άνθρακας ήταν η ενεργειακή καρδιά της 1ης βιομηχανικής επανάστασης: ατμομηχανές. Οι υδρογονάνθρακες, κυρίως το πετρέλαιο, ήταν η ενεργειακή καρδιά της 2ης: μηχανές εσωτερικής καύσης, και όχι μόνο. Επιπλέον πλαστικά, χημεία (από τα λιπάσματα ως...), μαζική ηλεκτροδότηση προερχόμενη από θερμοηλεκρικά εργοστάσια (ηλεκτρισμός εν μέρει παραγόμενος από την καύση άνθρακα, εν μέρει απ’ την καύση μαζούτ, και - στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, από πυρηνική ενέργεια...) Κι ούτε καν μόνον αυτά. Οι μηχανές εσωτερικής καύσης με την μορφή του ι.χ., του λεωφορείου και του τραίνου αναδιαμόρφωσαν τις πόλεις, τις μετακινήσεις και τις μεταφορές, τους χρόνους εργασίας, την αντίληψη περί αξιοποίησης του “ελεύθερου χρόνου”, τα είδη διασκέδασης, κλπ.

Ο George Caffentzis σ’ ένα άρθρο του πριν 40 χρόνια, μας ξεναγεί στις καπιταλιστικές ασυνέχειες γύρω απ’ το δίπολο ενέργεια / έργο: [3The Work / Energy crisis and the Apocalypse, Νοέμβριος 1980, απ’ τον συλλογικό τόμο Midnight Oil, work, energy, war, 1973 - 1992, της αμερικανικής κολλεκτίβας Midnight Notes.]

Η λιτανεία των φυσικών πρώτων υλών - πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ουράνιο, άνθρακας, ξύλο, νερό, ηλιακό φως - η αγωνία για τα όριά τους, η απόλαυση της αφθονίας τους, ο σκεπτικισμός για τα οφέλη τους, περιλαμβάνονται στον όγκο των “αναλύσεων” για την “ενεργειακή κρίση” που αντιπετωπίζουμε. Ενώ στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 η Φύση ήταν “υπό έλεγχο”... τώρα φαίνεται ότι η Μάνα Φύση αλλάζει πρόσωπο. Αντί να είναι το υπάκουο, αόρατο και αιώνια εύπλαστο υλικό της κοινωνικής ανάπτυξης, ο πλανήτης εμφανίζεται σαν μια τσιγγούνα και ύπουλη μάγισσα. Κι αυτό επειδή η ενεργειακή κρίση συνήθως εντοπίζεται σε δύο προβλήματα:
α) στην “περιορισμένη” ή “πεπερασμένη” ποσότητα ορυκτών καυσίμων και ουρανίου στη γη·
β) στην αυξανόμενα “γεμάτη εκπλήξεις” ανακάλυψη των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στη χρήση αυτών των καυσίμων και τα βιολογικά και κοινωνικά αποτελέσματα που έχουν.

Αν και οι αναλύσεις δίνουν διαφορετική έμφαση σ’ αυτά τα δύο “προβλήματα”, οι “λύσεις” που προτείνουν τα πιάνουν και τα δύο. Έτσι η “μεγάλη ενεργειακή συζήτηση” (ή αυτό που εμφανίζεται έτσι) είναι μια σύγκρουση ανάμεσα στους οπαδούς του “δεν υπάρχουν όρια”, που ανησυχούν για την άβυσσο του μηδέν-πετρέλαιο-άνθρακας-φυσικό αέριο-ουράνιο που πλησιάζει πολύ γρήγορα και είναι διατεθειμένοι να υιοθετήσουν οποιαδήποτε “έξοδο”, ακόμα και λύσεις που δεν έχουν δοκιμαστεί, και εκείνους που λένε ότι υπάρχουν όρια, που υποστηρίζουν ότι η “ισορροπία” ή η “δομή” της Φύσης είναι τόσο πολύπλοκη και εύθραυστη ώστε οποιαδήποτε απ’ τις λύσεις που προτείνουν οι οπαδοί του “δεν υπάρχουν όρια” θα μπορούσε να οδηγήσει την Μάνα Φυση σε σχιζοφρενική κατάρρευση.

Εξ αιτίας αυτής της αντιπαράθεσης, θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί ότι ζούμε σε μοναδικές στιγμές. Ζούμε τέτοιες, αλλά όχι με τον τρόπο που παρουσιάζεται. Απ’ τη μια μεριά, οι οπαδοί των μη ορίων ανατριχιάζουν από τρόμο για τον ερχομό της ημέρας “που η γη θα μείνει ακίνητη”, την μέρα που ο “πολιτισμός” (μερικές φορές με την προσθήκη “όπως τον ξέρουμε”) θα καταρρεύσει και θα ακολουθήσει μια εποχή κοινωνικής αναρχίας - πείνας, βιασμών, δολοφονιών και καννιβαλισμού. [4Το πρώτο αυστραλιανής παραγωγής θρίλερ Mad Max βγήκε στους κινηματογράφους παγκόσμια το 1979, και είχε τεράστια επιτυχία. Ακολούθησαν 3 sequels, το Mad Max 2 (1981), το Beyond Thunderdome (1985) και το Fury Road (2015).] Απέναντι στέκονται οι εξίσου αποκαλυψιακοί οπαδοί των ορίων που προβλέπουν τρομερές πλημμύρες που θα οφείλονται στο CO2 και στο “φαινόμενο του θερμοκηπίου”· ή το τέλος της βιολογικής ζωής εξαιτίας της μείωσης του στρώματος του όζοντος, που θα οδηγήσει σ’ ένα παλιρροϊκό κύμα ηλιακής ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας, που θα διαπεράσει τα χρωματοσώματα και θα διαλύσει τις πρωτεΐνες· ή την έκρηξη μιας ζούγκλας μεταλλάξεων απ’ τα διαρροές ακτινοβολίας των πυρηνικών αντιδραστήρων. Συμπέρασμα: είτε κοινωνική κατάρρευση είτε φυσική κατάρρευση. “Διαλέξτε” μας λένε. Αλλά γιατί θα έπρεπε να διαλέξουμε;

Αυτή η αντιπαράθεση, με τις αποκαλυψιακές υπερβολές της, υποδεικνύει μια κρίσιμη κρίση για το κεφάλαιο και τις προσπάθειές του να πετύχει μια μεγάλη αναδιοργάνωση στη διαδικασία συσσώρευσης, έτσι ώστε να ξεπεράσει τις τωρινές δυσκολίες. Η Αποκάλυψη δεν είναι ατύχημα. Οποτεδήποτε το τρέχον μοντέλο εκμετάλλευσης γίνεται μη βιώσιμο, το κεφάλαιο αρχίζει τους υπαινιγμούς περί θανάτου με την μορφή του τέλους του κόσμου.
Κάθε περίοδος καπιταλιστικής ανάπτυξης έχει τα αποκαλυψιακά της οράματα... Αναφέρομαι στις λειτουργικές Αποκαλύψεις που σημαδεύουν κάθε περίοδο σημαντικών αλλαγών στην καπιταλιστική ανάπτυξη και σκέψη. Γιατί η Αποκάλυψη εμφανιζόταν σε άλλες περιόδους της καπιταλιστικής ιστορίας όταν (όπως συμβαίνει και στην τελευταία δεκαετία) ο ταξικός ανταγωνισμός έφτανε ένα επίπεδο έντασης που αμφισβητούσε τον έλεγχο του κεφάλαιου...[5Midnight Oil... σελ. 215 - 216.]

Η επίγνωση ότι η “Αποκάλυψη” περί επικείμενης καταστροφής αν όχι του πλανήτη συνολικά σίγουρα μεγάλου μέρους των πολιτισμένων κοινωνιών λόγω “κλιματικής αλλαγής” (πρώην “φαινόμενο του θερμοκηπίου”) έχει ηλικία δεκαετιών δεν θα έπρεπε να σοκάρει. Υπάρχει μια σφικτή σχέση που κάνει αναγκαστική την δραματοποιημένη αναπαράσταση ενός Επερχόμενου Τέλους κάθε φορά που τα αφεντικά του καπιταλισμού τον αναδιαρθρώνουν: είναι η σχέση ανάμεσα στην ενέργεια και στο έργο. Την ανθρώπινη εργασία. Καμμία ανάγκη για ενεργειακές αναδιαρθρώσεις δεν θα υπήρχε σε καπιταλιστικές συνθήκες αν αυτές δεν στόχευαν στην αύξηση του παραγόμενου έργου.
Και επειδή κάθε τέτοιο (τεχνολογικά, μηχανικά) οργανωμένο κύμα αύξησης του παραγόμενου έργου (της εργασίας) προκαλεί μεγάλες και σοβαρές κοινωνικές ανακατατάξεις (όχι υποχρεωτικά ευχάριστες ή/και επιθυμητές απ’ τις μάζες των υπηκόων) η “Αποκάλυψη”, το Επερχόμενο Τέλος αν δεν γίνει η αναδιάρθρωση, λειτουργεί σαν ο αναγκαίος και ικανός μεγα-εκβιασμός.

Σημαίνει αυτό ότι η “κλιματική αλλαγή” είναι ανύπαρκτη, μια κατασκευασμένη ιδέα; Όχι ακριβώς. Υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία πως τεράστιες αλλαγές τέτοιου είδους έχουν γίνει στον πλανήτη γη κάμποσες φορές τόσο στην προϊστορία του είδους μας όσο και στην καταγραμμένη ιστορία του· τεράστιες αλλαγές των οποίων οι αιτίες δεν ήταν ανθρωπογενείς. Το γεγονός ότι ο καπιταλισμός “αυτο-ενοχοποιείται” κατά κάποιον τρόπο κοιτώντας την προηγούμενη φάση του και υπόσχεται ότι στην καινούργια θα διορθωθούν όλα τα στραβά (χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, δηλαδή την υιοθέτηση νέου είδους μηχανών) είναι αδιάφορο, άσχετο με οποιαδήποτε “κλιματική αλλαγή”. Είναι, μάλλον, μια πολιτική αλλαγή (με την έννοια των τεχνικών της εξουσίας...) που εφευρίσκει τα λίγο πολύ μεταφυσικά επιχειρήματά της, όχι τόσο για να πείσει για την αναγκαιότητά της όσο για να επιβληθεί χωρίς αντιρρήσεις.

Γι’ αυτό και οι τωρινές αντιπαραθέσεις για το αν η “κλιματική αλλαγή” είναι πραγματικότητα ή όχι, και για το αν είναι ανθρωπογενής ή όχι, είναι μάλλον αντιπαραθέσεις για το φύλο των αγγέλων... Αυτό που πράγματι συμβαίνει είναι πρώτα η 3η και πλέον η 4η βιομηχανική επανάσταση, που προβάλλεται σαν η Σωτηρία. Θα μπορούσε να εμφανιστεί ακόμα και σαν η Σωτηρία απ’ τον Θάνατο, όχι τον συλλογικό αλλά τον ατομικό - αν αυτό αφορούσε εμπορεύματα “σωτηρίας” προς πώληση.

Η νέα κλιματική οικονομία

[6New Climate Economy: πρόκειται για project της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Οικονομία και το Κλίμα (Global Commission on the Economy and Climate), που συστάθηκε το 2013 απ’ τις κυβερνήσεις της κολομβίας, της αιθιοπίας, της ινδονησίας, της νορβηγίας, της νότιας κορέας, της σουηδίας και της αγγλίας. Ένα ακόμα διακυβερνητικό think tank, αποτελούμενο από 28 πρώην επικεφαλής κρατών και υπουργούς οικονομικών, διάφορες ενώσεις και ινστιτούτα, και βαριά ονόματα στα πεδία της οικονομίας, των επιχειρήσεων και του χρηματοπιστωτισμού, με σκοπό την αξιοποίηση της “κλιματικής αλλαγής” για την καπιταλιστική μετάβαση. ]

“Η ιστορία της αναπτυξης του 21ου αιώνα θα ξεκλειδώσει ευκαιρίες χωρίς προηγούμενο, που θα διαμορφώσουν μια δυνατή, βιώσιμη και περιεκτική οικονομία. Τα οφέλη απ’ την δράση για το κλίμα είναι μεγαλύτερα από οποτεδήποτε στο παρελθόν, την ίδια ώρα που τα κόστη της αδράνειας συνεχίζουν να αυξάνουν. Είναι καιρός για ένα αποφασιστικό άλμα προς μια νέα κλιματική οικονομία”. [7Η συγκεκριμένη έκθεση απ’ την οποία αντιγράφουμε διάφορα αποσπάσματα, 208 σελίδων, που ολοκληρώθηκε με την επιπλέον βοήθεια των κυβερνήσεων της γερμανίας, της δανίας, της νορβηγίας και της σουηδίας, είναι διαθέσιμη (στα αγγλικά) στη διεύθυνση https://newclimateeconomy.report/2018/]

Η σχεδόν αποκλειστική κεντρικότητα της ενέργειας στη σύνδεση της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και της “κλιματικής αλλαγής” (αλλά όχι, αντίστοιχα, του έργου / της εργασίας...) δεν έχει διαφύγει από κανέναν απ’ τους υπεύθυνους! Στην πολυσέλιδη έκθεση για τη “νέα κλιματική οικονομία”, η ενέργεια είναι το πρώτο κεφάλαιο:

Η ενέργεια είναι βαθιά ριζωμένη σ’ όλες τις πλευρές της ανθρώπινης ζωής: είναι ο τρόπος που δουλεύουν τα σπίτια μας, τα σχολεία και τα νοσοκομεία, οι επιχειρήσεις μας, τα εργοστάσια και οι μεταφορές μας. Αλλά σήμερα 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζούν χωρίς πρόσβαση στον ηλεκτρισμό, και σχεδόν 3 δισεκατομμύρια ανθρώπων ζούμε χωρίς πρόσβαση στο καθαρό μαγείρεμα. Ακόμα και στις αναπτυγμένες οικονομίες, περίπου 200 εκατομμύρια άνθρωποι, πάνω απ’ το 15% του πληθυσμού, υποφέρουν από ενεργειακή φτώχια. Τα ορυκτά καύσιμα, που ήταν βασικά στην τροφοδότηση της ανάπτυξης ως τώρα και αντιστοιχούν στο 80% της βασικής ενεργειακής κατανάλωσης παγκόσμια, έχουν καταλήξει σε οικονομίες που είναι ευπρόσβλητες στις μεταπτώσεις των τιμών των καυσίμων, και εξαρτώνται απ’ τις ενεργειακές εισαγωγές. Τα ορυκτά καύσιμα είναι υπεύθυνα επίσης για το 75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, καθώς και για την μόλυνση της ατμόσφαιρας που είναι υπεύθυνση για 4,2 εκατομμυρία θανάτους κάθε χρόνο.

Η εξασφάλιση της πρόσβασης σε φτηνή, αξιόπιστη, βιώσιμη και σύγχρονη ενέργεια για όλους είναι θεμελιώδης για τις οικονομίες μας και την ανθρώπινη ανάπτυξη. Η πρόκληση δεν είναι μόνο να ικανοποιήσουμε τις τωρινές ενεργειακές μας ανάγκες, αλλά επίσης εκείνες που θα αφορούν 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους το 2050, και να το πετύχουμε αυτό από χαμηλού κόστους και μηδενικού άνθρακα ενέργεια. Με δεδομένους τους άρρηκτους δεσμούς ενέργειας - τροφής - νερού, η αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας και η ενεργειακή πρόκληση, πρέπει να εννοηθούν στο ευρύτερο πλαίσιο τόσο της σοφής διαχείρισης του νερού (κεφάλαιο 4) όσο και της βιώσιμης χρήσης των τροφών και της γης (κεφάλαιο 3). Μαζί θα μορφοποιήσουν σε σημαντικό βαθμό την παγκόσμια οικονομία.

Η μετάβαση σε ένα σύστημα ενέργειας χαμηλού άνθρακα για να ικανοποιήσουμε τις τρέχουσες και αυξανόμενες ανάγκες όχι μόνο είναι τεχνικά εφικτό, αλλά επίσης οικονομικά και αναπτυξιακά επιθυμητό. Η μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, για παράδειγμα, μπορεί να βελτιώσει την ανθρώπινη υγεία και την ποιότητα ζωής, και να μειώσει τα έξοδα των δημόσιων υπηρεσιών υγείας. Σύμφωνα με μια ανάλυση αυτής της έκθεσης, πάνω από 700.000 πρόωροι θάνατοι που οφείλονται σε μόλυνση του αέρα θα μπορούσαν να αποφευχθούν το 2030 σε σύγκριση με το να συνεχίσουμε όπως τώρα, αν υπάρξει ένα σχέδιο παγκόσμιας κλιματικής δράσης. Επιπρόσθετα, η μετάβαση σε ενεργειακές πηγές χαμηλού άνθρακα - κυρίως μέσω της απανθρακοποίησης της ενέργειας και της χρήσης ηλεκτρισμού σε ένα ευρύτερο σετ οικονομικών δραστηριοτήτων, πρώτα στα κτίρια και στην ελαφριά αστική μετακίνηση (κεφάλαιο 2) και έπειτα στην βαριά μετακίνηση και στη βιομηχανία (κεφάλαιο 3), θα εξασφαλίσει περίπου τα δύο τρίτα της μείωσης των εκπομπών άνθρακα που απαιτείται στον ενεργειακό τομέα ως το 2040, για να φτάσουμε στην τροχιά αύξησης κατά 2 βαθμούς Κελσίου· οι βελτιώσεις της ενεργειακής απόδοσης θα μπορούσαν να συμβάλλουν το υπόλοιπο ένα τρίτο, σύμφωνα με την Επιτροπή Ενεργειακών Μεταβάσεων.

Πολλές τεχνολογίες που μπορούν να επιταχύνουν την ενεργειακή μετάβαση τις ερχόμενες δεκαετίες είναι ήδη γνωστές, αποδεδειγμένες και αρχίζουν να εφαρμόζονται σε μεγάλη κλίμακα· υπάρχουν ωστόσο ακόμα αποτρεπτικοί παράγοντες. Χρειάζονται αποτελεσματικές πολιτικές, τόσο για να εντατικοποιηθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις σε καινοτομίες χαμηλού ή μηδενικού άνθρακα, όπως η τιμολόγηση των εκπομπών· όπως επίσης για την κατευθείαν χρηματοδότηση έρευνας, ανάπτυξης και διάδοσης των τεχνολογιών καθαρής ενέργειας, κάποιες φορές σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Για παράδειγμα η ανάπτυξη της ψηφιοποίησης, των έξυπνων δικτύων και των τεχνολογιών των μπαταριών μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην αύξηση της ευκαμψίας του δικτύου και της ικανότητάς του να προσαρμόζεται ομαλά στη ζήτηση.

... Αν και έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά μας, η δυναμική της απομάκρυνσης απ’ τα ορυκτά καύσιμα κτίζεται πολύ γρήγορα... Το κόστος των ηλιακών και των ανεμογεννητριών πέφτει με ρυθμό 86% και 67% αντίστοιχα μεταξύ 2009 και 2017. Ακόμα και χωρίς επιδοτήσεις η ανανεώσιμη ενέργεια γίνεται όλο και περισσότερο ανταγωνιστική με την ενέργεια από ορυκτά καύσιμα σε όλο και περισσότερα μέρη του κόσμου. Σαν αποτέλεσμα, η ανάπτυξη των ανανεώσιμων επιταχύνεται σε πολλές περιοχές του κόσμου: προστίθεται πλέον ετήσια περισσότερη παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές παρά απ’ το σύνολο των ορυκτών καυσίμων. Η εξασφάλιση της τροφοδοσίας όταν δεν υπάρχει ήλιος και άνεμος παραμένει πρόκληση, αλλά οι τεχνολογίες αποθήκευσης που εξασφαλίσουν την ενσωμάτωση της ασυνεχούς παροχής των ανανεώσιμων στο δίκτυο γίνεται όλο και πιο φτηνή, όπως συμβαίνει με τις τιμές των μπαταριών. Σε συνδυασμό με άλλες πηγές ευελιξίας, όπως τα υπάρχοντα υδροηλεκτρικά και η καλύτερη αναπόκριση στη ζήτηση που εξασφαλίζεται από το Internet of Things, μαζί με την ανάπτυξη εφαρμογών έξυπνου δικτύου, όλα αυτά στον συνδυασμό τους θα κάνουν εφικτή την διαχείριση σχεδόν πλήρως ανανεώσιμων συστημάτων ενέργειας ως το 2035 σε πολλές ζώνες.

... Παράλληλα, ο ρυθμός της βελτίωσης της ενεργειακής παραγωγικότητας [9Η ενεργειακή παραγωγικότητα μετριέται σαν ποσοστό του αεπ (κάθε κράτους) ανά ενέργεια ισοδύναμη μ’ εκείνη που παράγεται από ένα κιλό πετρελαίου. Στα κράτη μέλη της ε.ε. υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις σ’ αυτό το μέγεθος, και ενδιαφέρουσες διαφορές στην εξέλιξη της αύξησης (ή όχι) της ενεργειακής παραγωγικότητας. Ενδεικτικά, το 2018, ο πιο “ενεργειακά παραγωγικός” καπιταλισμός στην ε.ε. ήταν αυτός της ιρλανδίας (18.800 ευρώ ανά κιλό πετρελαϊκού ισοδύναμου), ακολουθούμενος απ’ αυτόν της δανίας (14.682), της ιταλίας (10.122), και της γερμανίας (9.404). Από την άποψη της βελτίωσης του μεγέθους μεταξύ 2008 - 2018 στη χειρότερη θέση βρίσκεται ο μαλτέζικος (από 3460 στα 3447), ο ισλανδικός (από 2002 στα 2082), και ο ελληνικός (από 7267 στα 7387).] έχει αρχίσει να επιταχύνεται, ανεβαίνοντας από το 1,4% τον χρόνο το διάστημα 1990 - 2005, στο 1,7% την τελευταία δεκατία, κυρίως λόγω της γρήγορης προόδου στην Κίνα. Η μείωση της ενεργειακής σπατάλης στα κτίρια, στη βιομηχανία και στους τομείς των μεταφορών συμβάλει στην αύξηση της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγικότητας, όπως το ίδιο πετυχαίνει η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, και ειδικά η αποδοτική χρήση υπηρεσιών έντασης ενέργειας, όπως η παραγωγή ενέργειας, οι μεταφορές / ψυγεία και προϊόντα όπως το ατσάλι.
...

“Έξυπνες” συσκευές, “έξυπνα” σπίτια, “έξυπνες” πόλεις, internet of things, big data, νέα υλικά: να ένα καλό τμήμα της προελαύνουσας εμπροσθοφυλακής όχι μόνο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης αλλά και της αντιμετώπισης της “κλιματικής αλλαγής”.

Το 2015 δημιουργήθηκε η Συμμαχία των CEO που ηγούνται της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. [8Alliance of CEO Climate Leaders.] Στις 12 Δεκέμβρη του 2018 συμμετείχαν στη “συμμαχία” 51 στελέχη από αντίστοιχες εταιρείες (χημικές, κατασκευαστικές, ενεργειακές, τράπεζες, μεταφορικές, κλπ) που - σύμφωνα με τους ίδιους - έχουν δουλειές σε 20 τομείς του καπιταλισμού, σε περισσότερα από 150 κράτη, με έσοδα πάνω από 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2017.
Σε μια έκθεσή τους που δημοσιοποιήθηκε τον Γενάρη του 2018 παρουσιάζουν τις επιτυχίες της αναδιάρθρωσης της παραγωγής τους, με παραδείγματα· καθώς και τις προοπτικές του υπεύθυνου καπιταλισμού για την σωτηρία του πλανήτη. [10Two Degrees of Transformation: Business are coming together to lead on climate change. Will you join them? Διαθέσιμο στο http://www3.weforum.org/docs/WEF_Two_Degrees_of_Transformation.pdf
Η νεαρή σουηδή Greta Thunberg, που πρωτοεμφανίστηκε τον Αύγουστο του 2018, καθυστέρησε πολύ...] Ενδεικτικά:

... Πολλές επιχειρήσεις περιορίζουν τις εκπομπές τους. Η δράση αυτή έχει σημασία, αλλά δεν είναι ικανή από μόνη της να δημιουργήσει μια οικονομία χαμηλού άνθρακα. Αυτό το τελευταίο απαιτεί αλλαγές όχι μόνο στο επίπεδο της μεμονωμένης επιχείρησης, αλλά σ’ όλη την οικονομία. Το μεγαλύτερο δυναμικό αυτού του μετασχηματισμού βρίσκεται σε 5 τάσεις:
1. Επανεφεύρεση του επιχειρείν: οι εταιρείες πρέπει να αλλάξουν τη νοοτροπία και τις φιλοδοξίες τους για να ξαναεφεύρουν το τι είναι και τι προσφέρουν. Μόνο με την θεμελιώδη επαναξέταση του είδους των επιχειρήσεων μπορούμε να προχωρήσουμε σ’ ένα μέλλον χαμηλού άνθρακα.
2. Γεφύρωση των τομέων: επιχειρήσεις από διαφορετικούς κλάδους πρέπει να συναντηθούν για να αναπτύξουν προϊόντα, παραγωγικές διαδικασίες και τεχνολογίες χαμηλού άνθρακα.
3. Δημιουργία βιώσιμων αλυσίδων προστιθέμενης αξίας: οι επιχειρήσεις πρέπει να συνεργαστούν με κυβερνήσεις και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για να αναπτύξουν νέες προσεγγίσεις για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις στην πρόσθεση αξίας στις παραγωγικές και καταναλωτικές αλληλουχίες.
4. Συγκέντρωση data και συνδεσιμότητα: έρευνες για το πως μπορεί να εφαρμοστούν οι τεχνολογίες και η συγκέντρωση των data της 4ης βιομηχανικής επανάστασης για την διαχείριση των πρώτων υλών με πιο βιώσιμο τρόπο.
5. Αλλαγές στη χρηματοδότηση: το να βρεθούν νέοι τρόποι ιδιωτικών επενδύσεων στην οικονομία χαμηλού άνθρακα.

Τα μέλη της συμμαχίας δουλεύουν πάνω σ’ όλους αυτούς τους τομείς, σ’ όλο τον κόσμο, για να πετύχουν τον μετασχηματισμό που απαιτεί ο πλανήτης.
...

Οι επιχειρήσεις που είναι επικεφαλής στους τομείς τους πρέπει να ανανεώνουν διαρκώς την κατεύθυνση που παίρνουν οι αγορές που έχουν δημιουργήσει, καθώς και να ψάχνουν ευκαιρίες σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής έχει δημιουργήσει έναν πλούτο ευκαιριών και νέων αγορών. Πολλές απ’ αυτές προκαλούν τις υπάρχουσες επιχειρήσεις να συνεχίσουν να βρίσκουν νέους τρόπους σκέψεις. Νέα προϊόντα, υπηρεσίες και συστήματα πιέζουν για αλλαγές. Οι επιχειρήσεις που δεν δίνουν σημασία στις τομές στην οικονομία και στις αναδυόμενες ευκαιρίες για ανάπτυξη, θα τείνουν να εξαφανιστούν την επόμενη δεκαετία.

Αυτό το “μπείτε στο κόλπο αλλιώς θα εξαφανιστείτε”, από αφεντικά και ceo προς αφεντικά και ceo, θα μπορούσε πράγματι να υποδεικνύει έναν επιχειρηματικό / καπιταλιστικό Αρμαγεδδώνα για τους ξεροκέφαλους και τους αδιάφορους! Οι πρωτοπόροι σύμμαχοι συνεχίζουν, με κάποια παραδείγματα:

... Το ING Group [μεγάλη ολλανδική ασφαλιστική / χρηματοπιστωτική πολυεθνική] ανακοίνωσε ότι απ’ το 2025 δεν θα δίνει δάνεια σε πελάτες του χρηματοδοτικού της βραχίονα με περισσότερο απ’ το 5% της αξίας της χρήσης άνθρακα στο ενεργειακό τους μίγμα. Θα συνεχίσει φυσικά την χρηματοδότηση των ενεργειακών τους project που είναι καθαρά από άνθρακα.... Το ING Group στηρίζει επίσης σχέδια και πελάτες που πολεμούν την κλιματική αλλαγή. Το Νοέμβρη του 2017 χρηματοδότησε με πάνω από 29 δισεκατομμύρια ευρώ projects ανανεώσιμων πηγών, και έδωσε 4 δισεκατομμύρια ευρώ απευθείας δάνεια σε τέτοια εγχειρήματα. Αυτό ήταν το 60% των χρηματοδοτήσεων σε υποδομές του ομίλου.
...

Η παραγωγή τσιμέντου είναι υπεύθυνη για το 5% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων διοξειδίου του άνθρακα... Το 2016 η LafargeHolcim [μεγάλη γαλλική πολυεθνική τσιμεντοβιομηχανία] δημιούργησε μια κοινή επιχείρηση με το όνομα 14 Δέντρα με τον αγγλικό αναπτυξιακό χρηματοδοτικό οργανισμό CDC Group. Έχει στο κέντρο του το DURABRIC, ένα οικοδομικό υλικό χαμηλού άνθρακα. Ως αποτέλεσμα της συμπίεσης ενός συγκεκριμένου είδους χώματος, άμμου, τσιμέντου και νερού, εκλύει το 1/10 των αερίων CO2 σε σχέση με τα κοινά τούβλα, και είναι 20% φτηνότερο ανά τετραγωνικό μέτρο τοίχου. Επιπλέον, επειδή δεν χρειάζεται ψήσιμο, εξοικονομεί το ισοδύναμο του μεταβολισμού έως και 14 δέντρων ανά κατοικία, στη διάρκεια της παραγωγής του. Το DURABRIC χρησιμοποιείται ήδη στο Malawi, στη Rwanda, στην Tanzania και στη Zambia. Μέσω αυτού του κοινού σχήματος με το CDC Group η LagargeHolcim σκοπεύει να αυξήσει την παραγωγή στην υποΣαχάρια Αφρική. [11Απ’ τα υλικά κατασκευής αυτού του “οικολογικού τούβλου”, εκείνο που προκύπτει να είναι σημαντικό είναι το είδος του τσιμέντου. Η Lafarge είναι τσιμεντοβιομηχανία και όχι τουβλο-βιομηχανία· συνεπώς - για - χάρη - της - αντιμετώπισης - της - κλιματικής - αλλαγής επεκτείνει τον κύκλο εργασιών της σε νέο πεδίο.... Εν τέλει αυτό που πουλάει σαν “οικολογία” είναι οι γνωστοί στα μέρη μας τσιμεντόλιθοι, που φτιάχνονται πρεσαριστοί (με χαρμάνι που περιέχει οπωσδήποτε τσιμέντο, μαζί με διάφορα γήινα υλικά, ακόμα και ηφαιστιογενούς προέλευσης...) και στεγνώνουν στον ήλιο. Δεν χρειάζονται, δηλαδή, ψήσιμο. (Αντίστοιχα κατασκευάζονται και τσιμεντοσωλήνες).
Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Lafarge θα αυξήσει και τις πωλήσεις της σε τσιμέντο - το οποίο απαιτεί ψήσιμο!... Το κατά πόσο αυτή η αύξηση θα είναι “φιλική με το κλίμα” δεν θα το πει, βέβαια, η πρωτοπόρα εταιρεία...]

...
Στις πόλεις ζει περισσότερο απ’ το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού (το 2050 αυτό μπορεί να φτάσει στο 66%) και παράγουν το 80% του παγκόσμιου αεπ. Την ίδια στιγμή χρησιμοποιούν το 75% των φυσικών υποθεμάτων του πλανήτη, και παράγουν περισσότερο απ’ το 70% των αερίων διοξειδίου του άνθρακα. Νέοι τρόποι για να μειωθεί αυτή η επίδραση αναδύονται, περιλαμβανομένων των έξυπνων δικτύων, των ηλεκτρικών μεταφορών και των σπιτιών χαμηλού άνθρακα.
Η ινδική κυβέρνηση ανακοίνωσε το Σχέδιο Έξυπνων Πόλεων το 2016, με εστίαση την βιώσιμη, περιεκτική ανάπτυξη για καλύτερη ποιότητα ζωής... Εάν τα ηλεκτρικά δίκυκλα αντικαταστήσουν το σύνολο των 250.000 τρικύκλων που κινούνται με πετρέλαιο στην ινδία, αυτό θα κόψει πάνω από 2 εκατομμύρια τόνους εκπομπών την ημέρα....
...
Οι άνθρωποι που βρίσκονται μέσα σε κτίρια παίρνουν λιγότερο απ’ το 40% του ηλιακού φωτός που θα μπορούσαν να απολαύσουν, πράγμα που οδηγεί σε μεγάλα κόστη τόσο απ’ την άποψη της ενέργειας όσο και της ανθρώπινης υγείας. Η BASF ανέπτυξε ένα σύστημα που μαζεύει το 95% του φωτός στη διάρκεια της ημέρας, χρησιμοποιώντας τεχνολογία χωρίς κατανάλωση ενέργειας, και το οδηγεί μέσα στο κτίριο χωρίς την χρήση παραθύρων. Το σύστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μεταφερθεί το φως της ημέρας στα εσωτερικά των γραφείων και των κτιρίων κατοικίας, των εργοστασίων, των σχολείων, των νοσοκομείων, αλλά επίσης των πλοίων και των αεροπλάνων. Πέρα απ’ την εξοικονόμηση ενέργειας, η χρήση του φυσικού φωτός έχει θετικές συνέπειες στην παραγωγικότητα, την καλή ποιότητα ζωής και την ανάνηψη από ασθένειες.

Στα τέλη της περασμένη χρονιάς παρουσιάστηκε ένα φιλόδοξο σχέδιο για έναν ευρωπαϊκό καπιταλισμό που ως το 2050 θα έχει μηδενίσει τις “καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου” - αποδεικνύοντας ότι πράγματι οι “σωτήριες” επιχειρήσεις θα έχουν δίπλα τους τα “σωτήρια” κράτη και τους προϋπολογισμούς τους.
Το ευρωπαϊκό “green [new] deal” που κατ’ αρχήν προβλέπει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις 1 τρισεκατομυρίου ευρώ είναι ένα σχέδιο καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης πολλών στοχεύσεων. Η “προστασία του κλίματος” είναι, βέβαια, η σημαία. Τα ουσιαστικά στοιχεία του όμως είναι:
α) Η σύγκλιση (και ένα αναπτυξιακό άλμα) των ευρωπαϊκών ψηφιακών τεχνολογιών και εφαρμογών, με πρώτο (αν και καθόλου μοναδικό) βήμα την δημιουργία του european open science cloud (EOSC) σαν πλατφόρμας ανταλλαγών και συνθέσεων μεταξύ ερευνητών, πανεπιστημίων και επιχειρήσεων·
β) Η αύξηση της παραγωγικότητας τόσο της εργασίας όσο και του κεφαλαίου, μέσα στην 4η βιομηχανική επανάσταση, κυρίως έναντι της κινεζικής προέλασης·
γ) Η άσκηση ισχυρής “κλιματικής” εμπορικής πολιτικής έναντι των ανταγωνιστών των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, με την αύξηση των δασμών στις εισαγωγές από κράτη / καπιταλισμούς που δεν προχωρούν το ίδιο γρήγορα προς την “κλιματική ουδετερότητα” - ας πούμε τις ηπα. Εδώ μια καινούργια έννοια κλειδί είναι “η διαρροή άνθρακα”, που σημαίνει πως αν άλλοι καπιταλισμοί συνεχίσουν να παράγουν διοξείδιο άνθρακα, αυτό αναπόφευκτα θα επηρεάσει και τις ευρωπαϊκές προσπάθειες (την “ποιότητα ζωής” στην ευρώπη...), άρα θα πρέπει να απωθούνται...

Κάποιοι (που έχουν κατά νου τον ρόλο που έπαιξε το αυτοκίνητο και η αυτοκινητοβιομηχανία στην 2η βιομηχανική επανάσταση) θεωρούν ότι στον πυρήνα του ευρωπαϊκού “green new deal” βρίσκεται μια επανάσταση της κινητικότητας. Αυτή προϋποθέτει γενίκευση της χρήσης της “τεχνητής νοημοσύνης”, που με την σειρά της απαιτεί γενίκευση των 5G επικοινωνιών. Ο Bela Galgoczi, [12Ερευνητής στο ευρωπαϊκό συνδικαλιστικό ινστιτούτο (european trade union institute).] εστιάζοντας κατ’ αρχήν στο πεδίο των μεταφορών, σημείωνε στις αρχές Δεκέμβρη του 2019:

Η επιτάχυνση των κλιματικών φιλοδοξιών της ε.ε. είναι, χωρίς αμφιβολία, προτεραιότητα. Αλλά πρέπει να προσέξουμε το τι σημαίνει να μειωθεί η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου τα επόμενα 30 χρόνια με τετραπλάσιο ρυθμό απ’ αυτόν που πέτυχε η ε.ε. τα προηγούμενα 30, απ’ το 1990 ως το 2020. Ένας τέτοιος στόχος απαιτεί μια θεμελιακή αναθεώρηση του γραμμικού, εξορυκτικού και βασισμένου σε ορυκτά καύσιμα μοντέλου ανάπτυξης του παρελθόντος, με την αναδιάρθρωση του συνόλου της οικονομίας. Πράγμα που θα οδηγήσει σε μεγάλες αλλαγές και προσαρμογές που θα επηρεάσουν τις δουλειές, τους τρόπους ζωής, τις εργασιακές συνθήκες, τα εργασιακά προσόντα και τις προοπτικές απασχόλησης.
...
Είναι σε εξέλιξη μια “επανάσταση της κινητικότητας”, που μαζί με την εκτεταμένη ψηφιοποίηση και τον εξηλεκτρισμό των οχημάτων θα εκτινάξει την ανάπτυξη νέων επιχερηματικών μοντέλων και τομέων παροχής υπηρεσιών, βασισμένων στη συνδεσιμότητα και σε χαρακτηριστικά αυτονομίας. Τέτοιες αλλαγές είναι πραγματικά επαναστατικές απ’ την στιγμή που έχουν την δυνατότητα αναβάθμισης της χρήσης και της ιδιοκτησίας των οχημάτων, μαζί με το παραδοσιακό επιχειρηματικό μοντέλο των αντίστοιχων εταιρειών.
Η ψηφιοποίηση κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής αξίας της αυτοκινητοβιομηχανίας υπόσχεται να σπρώξει ακόμα πιο μακριά τα φυσικά όρια της ευέλικτης παραγωγής, με αξιοσημείωτες συνέπειες στα εργασιακά περιβάλλοντα. Τα συστήματα έξυπνης παραγωγής δημιουργούν την διεπαφή ανάμεσα στις μηχανές παραγωγής και τους εργαζόμενους μέσα από ένα αναβαθμισμένο δίκτυο επικοινωνιών. Μαζί με τις δυνατότητες που ανοίγουν για τη νέα αυτοματοποίηση, αυτά θα συμβάλλουν στην εγκαθίδρυση ενός συνολικού ελέγχου στην παραγωγική διαδικασία...

Προφανώς δεν πρόκειται μόνο για μια “επανάσταση της κινητικότητας”, παρότι πράγματι οι 5G επικοινωνίες την κινητικότητα αφορούν κατ’ αρχήν. Οπωσδήποτε θα υπάρξει και μια αντίστοιχη “επανάσταση των υπηρεσιών υγείας”, μια “επανάσταση της διασκέδασης”, μια “επανάσταση των ειδών διατροφής”, και ποιος ξέρει ακόμα ποιές άλλες...
Ο κροάτης πρωθυπουργός Andrej Plenkovic ήταν (σίγουρα δεν βρίσκεται εκτός λογικής..) πολύ συγκεκριμένος και απλός στις αρχές Γενάρη του 2020:

...
Πιστεύουμε ότι το γεγονός ότι η επιτροπή της Ursula von der Leyen ανακοίνωσε το “green deal” τόσο σύντομα σε σχέση με την διάρκεια της επιτροπής, το ότι δεν χρειάστηκαν εκατό ημέρες αλλά το υιοθέτησαν μέσα σε 10 ημέρες [σ.σ.: εννοεί δέκα ημέρες απ’ την ανάληψη των καθηκόντων της νέας ευρωπαϊκής επιτροπής], δίνει μια ευκαιρία για την ανάπτυξη της οικονομίας μας. Που σημαίνει ότι πρέπει να ξεκινήσουμε σε εκείνες της περιοχές της οικονομίας και σ’ εκείνες τις βιομηχανίες που θα μας δώσουν μια καλή ώθηση για να συγχρονιστούμε με τις προκλήσεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης...

Ο “έξυπνος φωτισμός” της BASF κατευθύνει το ηλιακό φως στο εσωτερικό των κτιρίων μέσω ανακλαστικών μεμβρανών από ειδικό υλικό που τοποθετούνται στο εσωτερικό των ψευδοροφών...

Η ενεργειακή αλυσίδα δεν είναι “ιππότης πάνω σε άσπρο άλογο”

Η αλλαγή ενεργειακού μοντέλου του καπιταλιστικού κόσμου, που κωδικοποιείται ως “να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή πριν καταστρέψει τον πλανήτη”, ήτοι “να περιορίσουμε δραστικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα απ’ την χρήση ορυκτών καυσίμων πρώτων υλών” θα έπρεπε πιο σωστά να ονομαστεί γενικευμένος εξηλεκτρισμός. Οπουδήποτε μπορεί ο οποιοσδήποτε να φανταστεί την αντικατάσταση της τεχνολογίας εσωτερικής καύσης με την χρήση ηλεκτρισμού, μπορεί να θαυμάσει ένα αποφασιστικό βήμα κατά του Αρμαγεδώνα του προηγούμενου ενεργειακού μοντέλου. Με δεδομένο ότι η 4η (όπως και η 3η που προηγήθηκε) βιομηχανική επανάσταση υποσχέται ηλεκτρικά θαύματα, δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί η σύμπτωση αυτών των δύο: της 4ης καπιταλιστικής μηχανικής επανάστασης και της φροντίδας για το κλίμα απ’ την άποψη της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας.

Φυσικά παραμένει το ερώτημα του πως θα παράγεται αυτός ο ηλεκτρισμός, του οποίου η ζήτηση υποχρεωτικά θα αυξηθεί, μπορεί και εκθετικά, όταν για παράδειγμα οι μεταφορές θα τείνουν προς την πλήρη ηλεκτροκίνηση. Εκεί η απάντηση εμφανίζεται σαν στρατηγική: ανανεώσιμες πηγές ενέργειες. Δηλαδή: φωτοβολταϊκά, ανεμοτουρμπίνες, υδροηλεκτρικά. (Σε ένα άλλο επίπεδο: πυρηνική ενέργεια. Μελλοντικά, κι αν το επιτρέψουν τα επιχειρηματικά συμφέροντα; Ψυχρή σύντηξη. Θα έρθουμε σ’ αυτά το συντομότερο).
Υπάρχουν επιμέρους ζητήματα για την περιβαλλοντική “αθωώτητα” κάθε μιας απ’ αυτές τις μορφές (φωτοβολταϊκά πάρκα, συστοιχίες ανεμογεννητριών, υδροηλεκτρικά φράγματα), που έχουν ενδιαφέρον αλλά δεν θα εξετάσουμε εδώ. Εκείνο που κρίνουμε σημαντικό είναι ότι το σύνολο των θαυμάτων της 4ης βιομηχανικής επανάστασης στηρίζεται σε μια γκάμα υλικών (μετάλλων) με εξωτικά ονόματα που, συνολικά, ονομάζονται σπάνιες γαίες.

Η απόκτηση, προς χρήση, κάθε ενός απ’ τα υλικά που ανήκουν στις “σπάνιες γαίες” και συνολικά η εξόρυξη και η επεξεργασία τους είναι ένα σχετικά νέο είδος “κλασσικής” βιομηχανίας, της οποίας τα χαρακτηριστικά σπάνια (αν ποτέ) συνυπολογίζονται τόσο στα τεχνολογικά θαύματα όσο και στην φιλολογία σχετικά με το κλίμα και το περιβάλλον. Μοιάζει ως εάν κάποιος σχολιάζει το “οικολογικό αποτύπωμα” του πετρελαίου, αφαιρώντας όμως τις πετρελαιοπηγές, τα τάνκερ, τα διυλιστήρια και τα βυτιοφόρα καυσίμων.
Μια ενδεικτική παρουσίαση αυτής της πλευράς από κάποιον ειδικό / κρατικό αξιωματούχο, φιλικό προς τις “σπάνιες γαίες”: [13Πέτρος Τζεφέρης, προϊστάμενος (τότε)της διεύθυνσης πολιτικής ορυκτών πρώτων υλών, οι πέντε αλήθειες για τις σπάνιες γαίες, 24/10/2014, capital.gr.]

...
Είναι αλήθεια ότι ορισμένα κοιτάσματα σπάνιων γαιών περιέχουν σημαντικές συγκεντρώσεις θορίου (Th) και άλλων ραδιενεργών στοιχείων, των οποίων η περιβαλλοντική διαχείριση έχει ειδικές απαιτήσεις αδειοδότησης (τουλάχιστον στην βόρεια αμερική και στην ε.ε.) ενώ ταυτόχρονα είναι ιδιαίτερα δαπανηρή... Είναι επίσης αλήθεια ότι ο εν συνεχεία διαχωρισμός και ανάκτηση των μετάλλων σπανίων γαιών (εμπλουτισμός, μεταλλουργία) προϋποθέτουν την χρήση χημικών ουσιών που είναι εν δυνάμει αέριοι ή υγροί ρυπαντές, στην περίπτωση που δεν ακολουθηθούν με σχολαστικότητα τα δέοντα περιβαλλοντικά πρωτόκολλα. Κι εδώ πρέπει να ξεχωρίσουμε εξαρχής την χρήση ενός μετάλλου σπανίων γαιών που μπορεί να είναι επωφελής για το περιβάλλον (π.χ. χρήση λανθάνιου στα υβριδικά ι.χ., χρήση νεοδύμιου στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κλπ) από την τεχνολογία παραγωγής του η οποία, αντιθέτως και υπό προϋποθέσεις, μπορεί να είναι ιδιαίτερα επισφαλής για το περιβάλλον!

Για παράδειγμα ο μοζανίτης [14Ορυκτό φωσφορικό οξείδιο του δημητρίου, του λανθάνιου, του πρασεοδύμιου, του νεοδύμιου, του ύττριου και του θόριου.] ... είναι συχνά ραδιενεργός λόγω περιεκτικότητας σε θόριο. Αυτό μπορεί να προκαλέσει περιβαλλοντικά προβλήματα κατά την εξόρυξη. Το Bayan-Obo, το μεγαλύτερο κοίτασμα σπανίων γαιών του κόσμου, που βρίσκεται στην εσωτερική μογγολία της κίνας (διαθέτει περισσότερα από 40 εκατομμύρια τόνους ορυκτών σπανίων γαιών, και μετά από 40 και πλέον χρόνια εξόρυξης έχει αποληφθεί μόλις το 35%) περιέχει μοναζίτη - μπαστναζίτη και ελαφρές γαίες δημητρίου, υττρίου και λανθανίου. Ωστόσο περιέχει και θόριο, το οποίο ανιχνεύεται στα απορρίμματα της εκμετάλλευσης, δημιουργώντας εστίες μόλυνσης του εδάφους και των νερών στην ευρύτερη περιοχή Baotou.
Μεγαλύτερα ζητήματα με θόριο και ουράνιο έχουν ορισμένα εκτός κίνας υφιστάμενα ή εκκολαπτόμενα projects εξόρυξης σπανίων γαιών, όπως εκείνα στη μαλαισία και στην αυστραλία (στο όρος Weld), στις ηπα (στο όρος Pass στην Καλιφόρνια) αλλά και στη γροιλανδία.
Ειδικότερα στη μαλαισία, σημαντικά κοιτάσματα με κύριο ορυκτό το ξενότιμο με μεγάλη περιεκτικότητα ουρανίου (2%) και θορίου (0,7%) εγκαταλείφθηκαν στο παρελθόν λόγω αντιδράσεων.... [15Αυτό που ειδικός κομψά ονομάζει “αντιδράσεις” ήταν η μεγάλη αύξηση διάφορων μορφών καρκίνου στους κατοίκους πόλεων και κωμοπόλεων μιας μεγάλης περιοχής γύρω απ’ το ορυχείο σπανίων γαιών στο Bukit Merah, στο κεντρικό Perak της μαλαισίας. Την πλειοψηφία των μετοχών του ορυχείου είχε η ιαπωνική mitsubishi chemical, του ομώνυμου ομίλου.
Οι αγώνες και τα δικαστήρια των ντόπιων κατά του ορυχείου κράτησαν μια δεκαετία. Το ορυχείο έκλεισε τελικά το 1992. Ενδιάμεσα οι μετρήσεις ραδιενέργειας κοντά στον σκουπιδότοπό του έδειξαν ραδιενέργεια από 90 μέχρι 800 φορές μεγαλύτερη απ’ τα υψηλότερα (διεθνώς) επιτρεπόμενα όρια. Η mitsubishi πλήρωσε αποζημίωση το τρομερό ποσό των 164.000 δολαρίων για τα σχολεία της περιοχής, αρνούμενη οποιαδήποτε ευθύνη για τους καρκίνους...]

Κανένα απ’ τα οξείδια των σπανίων γαιών δεν βρίσκεται πουθενά “μόνο” του, σε καθαρή μορφή. Πρακτικά είναι “μπλεγμένα” μεταξύ τους διάφορα τέτοια οξείδια, και επιπλέον είναι “μπλεγμένα” με άλλα υλικά που θεωρούνται άχρηστα. Απ’ την εξόρυξη ως την διάθεση στο εμπόριο των εμπλουτισμένων εκδοχών των σπανίων γαιών που, στη συνέχεια, αξιοποιούνται όχι μόνο στην αλλαγή ενεργειακού παραδείγματος αλλά και στο σύνολο των κατασκευών της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, μεσολαβούν διαδικασίες που ανήκουν στις πιο “βρώμικες” και “ενεργειοβόρες” εκδοχές του καπιταλισμού. (Η διαχωρισμός μεταξύ τους υπηρετεί όχι μόνο την “καθαρότητα” κάθε υλικού, αλλά και το ότι δεν έχουν όλα την ίδια τιμή στη διεθνή αγορά...)
Εκείνο, λοιπόν, που βρίσκεται ακριβώς πίσω απ’ την αλλαγή ενεργειακού μοντέλου και την 4η βιομηχανική επανάσταση είναι η αισθητή απομάκρυνση των “βρώμικων” έως και τοξικών κρίκων της “αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής” μακριά απ’ την εποπτεία των πρωτοκοσμικών υπηκόων, που είναι οι κυρίως θορυβημένοι απ’ τα αποτελέσματα του προηγούμενου (υδρογονανθρακικού) μοντέλου. Ένα είδος outsourcing (ακόμα και ψευτο“απο-υλοποίησης”) της υλικής ενεργειακής βάσης μέσω της οποίας η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας του πλανήτη θα συγκρατηθεί σε ανεκτά όρια (αν η αύξησή της είναι όντως ανθρωπογενής / καπιταλιστικογενής και δεν οφείλεται κυρίως ή σε μεγάλο βαθμό σε άλλες αιτίες, π.χ., σε ηλιακές εκρήξεις...)

Προσωρινός επίλογος

Η εποχή της ατμομηχανής και του άνθρακα σαν κεντρικής ενεργειακής πρώτης ύλης τέλειωσε όχι επειδή τέλειωσαν τα ανθρακωρυχεία. Η εποχή της μηχανής εσωτερικής καύσης και του πετρελαίου / φυσικού αερίου θα τελειώσει όχι επειδή θα στερέψουν τα κοιτάσματα. Η απειλή ενός είδος μαζικού “θερμικού θανάτου” επί της γης, που συμβολικά και συμβατικά ονομάζεται “κλιματική αλλαγή”, εμφανίζεται σαν η αιτία της αλλαγής ενεργειακού μοντέλου. Είναι όμως τα πράγματα όπως φαίνονται και όπως μας σερβίρονται;

Στο Cyborg νο 14 (άνοιξη 2019), υπό τον τίτλο engineering of everything: η ατμόσφαιρα, κάναμε μια σύντομη περιδιάβαση στη γενεολογία της ενοχοποίησης του CO2 της γήινης ατμόσφαιρας για την αύξηση της θερμοκρασίας την επιφάνειά του. Παράδοξο ή όχι, αυτή είναι μια ιδέα των μέσων του 19ου αιώνα, του ιρλανδού φυσικού φιλόσοφου John Tyndall. Που διατύπωσε την άποψη περί “υπερθέρμανσης λόγω διοξειδίου του άνθρακα” το 1859, όταν η 1η βιομηχανική επανάσταση ήταν ακόμα μια εξαίρεση στον πλανήτη. Η ιδέα του Tyndall δεν “έπιασε”, αλλά κατά καιρούς, τις επόμενες δεκαετίες, βρισκόταν κάποιος να την ζωντανέψει. Γράφαμε:

...
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο σουηδός φυσικο-χημικός Svante Arrhenius, με τα ίδια προ-ιστορικά ενδιαφέροντα με τον Tyndall, υποστηρίξε ότι αν η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αυξηθεί στο μέλλον, αυτό ίσως επηρεάσει το κλίμα. Αναδρομικά, κατά την γνώμη του Arrhenius, το ξεπέρασμα της εποχής των παγετώνων θα έπρεπε να αποδοθεί στο διοξείδιο του άνθρακα που είχε εκλυθεί απ’ τις εκρήξεις των ηφαιστείων.
Γιατί, όμως, ο Arrhenius έδωσε τέτοια έμφαση, σε σχέση με την θερμότητα στην επιφάνεια και τα χαμηλά στρώματα της ατμόσφαιρας, στο διοξείδιο του άνθρακα και όχι στους πολύ περισσότερους υδρατμούς; Για ταπεινούς λόγους: η ποσότητα των υδρατμών στην ατμόσφαιρα αλλάζει συνέχεια, συνεπώς δεν θα μπορούσε ένας τόσο ασταθής παράγοντας να γίνει αντικείμενο μέτρησης και, κατά συνέπεια, επιστημονικό στοιχείο... Κατά την άποψη του Arrhenius η αύξηση της συγκέντρωσης CO2 δεν θα επηρέαζε άμεσα αλλά έμμεσα την θερμοκρασία, επειδή θα μείωνε την εξάτμιση του νερού - που, κατά τα άλλα, παρέμενε ο βασικός (αλλά μη μετρήσιμος) ρυθμιστής της θερμοκρασίας του πλανήτη.

Οι ιδέες αυτές δεν έγιναν αποδεκτές σαν πραγματική επιστήμη για κάμποσες δεκαετίες· παρότι κατά διαστήματα, διάφοροι φυσικοί τις επανάφεραν στην ημερήσια διάταξη. Στη δεκαετία του 1950 το θέμα της αύξησης της θερμοκρασίας παρέμενε ένα μάλλον περιθωριακό ζήτημα στους επιστημονικούς κύκλους· ήταν όμως η δημοσιογραφική προβολή του που άρχισε να μαγνητίζει την προσοχή. Το Νοέμβρη του 1957 η εφημερίδα της Ιντιάνα The Hammond Times είχε ρεπορτάζ για την θέση ενός ακαδημαϊκού γεωλόγου / ωκεανολόγου, του Roger Revelle, σύμφωνα με τον οποίο η εκπομπή CO2 προκαλεί ενα “φαινόμενο του θερμοκηπίου” ... που μπορεί να προκαλέσει ριζικές αλλαγές στο κλίμα... Θα έπρεπε να υπάρχει ήδη, κοινωνικά κατακτημένη η έννοια του “θερμοκηπίου” αφενός· και θα έπρεπε να έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον (και η αγωνία) για τα ζητήματα πάνω απ’ την επιφάνεια της γης (ο ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων για το διάστημα), για να αρχίσει να γίνεται η ατμόσφαιρα αντικείμενο ενδιαφέροντος και, πιθανόν, πηγή κινδύνων. Τα μέσα του 20ου αιώνα ήταν “ώριμη” εποχή για αυτό...
Εν τέλει, κι ενώ η ανθρωπογενής υπερθέρμανση της γης περιστρεφόταν γύρω απ’ την βιομηχανική εκπομπή CO2, παρέμενε στα σχετικά χαμηλά ράφια των επιστημονικών ενδιαφερόντων. Ήταν άλλα πιο απτά ζητήματα, όπως η (επίσης βιομηχανική) προέλευση της μόλυνσης της ατμόσφαιρας των πόλεων (συμπεριλαμβναομένεις, φυσικά, της ραγδαίας αύξησης στη χρήση ι.χ.), που έκαναν τον αέρα (και το κλίμα) απτά θέματα υγείας - και πολιτικού ενδιαφέροντος.
Το καλοκαίρι του 1988 ήταν ιδιαίτερα ζεστό στις ηπα, ενώ προέκυψε και έντονη λειψυδρία σε διάφορες περιοχές, καθώς είχε βρέξει λίγο τους αμέσως προηγούμενους χειμώνες. Ο κλιματολόγος της nasa James Hansen κλήθηκε να καταθέσει στο αμερικανικό κογκρέσσο τις επιστημονικές εξηγήσεις. Στις 23 Ιούνη (1988) ο Hansen δήλωσε ότι “... Η παγκόσμια υπερθέρμανση έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε μπορούμε να πούμε με υψηλό βαθμό βεβαιότητας ότι υπάρχει σχέση αιτίου αποτελέσματος ανάμεσα στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και τις παρατηρούμενες θερμοκρασίες...”
Η ημερομηνία θα μπορούσε να θεωρηθεί γενέθλια από πολιτική άποψη: ο τύπος (εφημερίδες και τηλεόραση) διέδωσαν μαζικά την γνωμάτευση του ειδικού, το κοινό έδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, οι δημόσιες συζητήσεις άναψαν... Απο εκείνο το χρονικό σημείο και μετά ο καπιταλιστικός πλανήτης άρχισε να νοιώθει σα να είναι σκεπασμένος με ένα τεράστιο αλλά αόρατο νάυλον - δικής του κατασκευής.

Η τόσο μακριά ιστορία (πάνω από 1,5 αιώνα!) της ιδέας περί υπερθέρμανσης της ατμόσφαιρας του πλανήτη λόγω CO2 και η ανανέωσή της στα ‘90s (όταν η 3η βιομηχανική επανάσταση άρχιζε να “ανοίγει τα φτερά της”) δεν σημαίνει για εμάς τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο απ’ το ότι δεν υπάρχει “σύμπτωση” στο γεγονός ότι οργανώνεται πια, υπό τον τίτλο της κλιματικής αλλαγής, σαν η “ατμομηχανή” (ξεπερασμένη παρομοίωση!) της επιτάχυνσης της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης... Μιας αναδιάρθρωσης που, άσχετα απ’ την όποια κλιματική αλλαγή, έχει ήδη ξεκινήσει.

Ήταν / είναι, όμως, αναγκαία η αλλαγή ενεργειακού μοντέλου, η ενεργειακή αναδιάρθρωση μέσα στην ευρύτερη καπιταλιστική αναδιάρθρωση, που ξεκίνησε με την 3η βιομηχανική επανάσταση και επιταχύνεται / συγκεντροποιείται με την 4η; Μ’ άλλα λόγια: ακόμα κι αν δεν είναι συμπτωματική η σχέση ανάμεσα στη ρητορική περί “κλιματικής αλλαγής” και την 4η βιομηχανική επανάσταση, είναι αυτή η σχέση όντως οργανική; Η απάντησή μας και στα δύο ερωτήματα είναι “ναι”.

Το ένα στοιχείο του “ναι” αφορά αυτό που οι ειδικοί ονόμασαν απ’ την δεκαετία του 1960 πετρελαϊκή κορύφωση. Η κορύφωση, δηλαδή, της εξορυκτικής / παραγωγικής δυνατότητας των κοιτασμάτων· σε συνθήκες, ωστόσο, διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης για ενέργεια. Ανάλογα με την μέθοδο ανάλυσης και τα διαθέσιμα στοιχεία, οι προβλέψεις γι’ αυτήν την κορύφωση την τοποθετούσαν ανάμεσα στο 2020 και το 2040.
Καινούργια κοιτάσματα ανακαλύπτονται βέβαια· κυρίως φυσικού αερίου. Αλλά στο βαθμό που η ενεργειακή ζήτηση στον καπιταλιστικό πλανήτη αυξανόταν γρηγορότερα απ’ την ανακάλυψη καινούργιων εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων· και στο βαθμό που οι ενεργειακές πρώτες ύλες παρέμεναν οι υδρογονάνθρακες και η πυρηνική ενέργεια, οι τιμές των πρώτων θα αυξάνονταν αισθητά· προκαλώντας σοβαρές δυσλειτουργίες στο σύνολο της καπιταλιστικής συσσώρευσης / εκμετάλλευσης.
Αν και η θεωρία της επικείμενης “κορύφωσης” στη διαθεσιμότητα υδρογονανθράκων αμφισβητήθηκε κατά καιρούς από επιστήμονες παρόμοιου κύρους μ’ εκείνους που την υποστηρίζαν, η ρυπαρότητα των κινητήρων εσωτερικικής καύσης αλλά και η μειωμένη ενεργειακή απόδοση της εσωτερικής καύσης δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν. Αυτά, σε συνδυασμό με τις οικολογικές διαμαρτυρίες (ειδικά για την ποιότητα του αέρα στις όλο και διογκούμενες πόλεις) και την γεωπολιτική των υδρογονανθράκων (η αυξημένη βαρύτητα των καθεστώτων της μέσης Ανατολής στην προμήθεια πετρελαίου) μετέτρεψαν το ενεργειακό Παράδειγμα της 2ης βιομηχανικής επανάστασης σε πρόβλημα για την καπιταλιστική εξέλιξη· πρόβλημα από εκείνα που μπορεί να γίνουν πρώτης τάξης ευκαιρία για τους τολμηρούς και τους “πρωτοπόρους”. Αυτό άσχετα με το αν το διοξείδιο του άνθρακα ευθύνεται (και σε ποιο βαθμό) για την “υπερθέρμανση του πλανήτη”....

Το δεύτερο στοιχείο του “ναι” αφορά τα χαρακτηριστικά της 3ης και, ακόμα εντονότερα, της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Η γενικευμένη μηχανική μεσολάβηση, η μηχανοποίηση των πάντων, απαιτεί ακόμα περισσότερη ενέργεια - ηλεκτρική. Ή/και διαφορετικές χρήσεις της· με υψηλότερες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης και σταθερότητας.
Για παράδειγμα, διάφοροι “ειδικοί” που λατρεύουν ταυτόχρονα την 4η βιομηχανική επανάσταση και την αντιμετώπιση της “κλιματικής αλλαγής” σχολιάζουν σταθερά το πως η δουλειά απ’ το σπίτι (μέσω των 5G επικοινωνιών, του cloud, της τηλεκατεύθυνσης ρομπότ, της επαυξημένης πραγματικότητας, κλπ) θα μειώσει σημαντικά τις μετακινήσεις προς και από τόπους εργασίας· συμβάλλοντας (πέρα απ’ την ηλεκτροκίνηση) στη μείωση της θέρμανσης της ατμόσφαιρας... Θα μπορούσε να ειπωθεί το ίδιο για τις εικονικές αγορές ή τα εικονικά ταξίδια (παρότι δεν έχουμε υπόψη μας συγκεκριμένες έρευνες που να εκτιμούν με αριθμούς τα αποτελέσματα).

Δεν είναι, λοιπόν, η “αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας” η αιτία και η αλλαγή ενεργειακού μοντέλου το αποτέλεσμα. Η αιτία είναι η μηχανοποίηση των πάντων, σαν διεύρυνση των δυνατοτήτων καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Και η “κλιματική αλλαγή”, όπως κι αν αυτή προσδιορίζεται, καταμετριέται, αποδεικνύεται ή αμφισβητείται, είναι η ιδεολογικό-ηθική συσκευασία και νομιμοποίηση της επιτάχυνσης αυτής της μηχανοποίησης των πάντων.Ένα είδος μαζικά επιβεβλημένης ώθησης στο τεχνολογικό / καπιταλιστικό άλμα.
Αν τα πράγματα ήταν διαφορετικά οι ιδέες του John Tyndall και του Svante Arrhenius δεν θα είχαν μείνει στο ράφι τόσες πολλές δεκαετίες. Θα μνημονεύονταν ξανά και ξανά σαν το άλυτο πρόβλημα της επιβίωσης στον πλανήτη απ’ τις αρχές του 20ου αιώνα...

Ziggy Stardust

Σημειώσεις

1 - Από εισήγηση του Klaus Schwab, εκτελεστικού διευθυντή του “παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ”, 14 Γενάρη 2019.
[ επιστροφή]

2 - Περισσότερα στο cyborg 16, η ιδεολογική διαχείριση της κλιματικής αλλαγής.
[ επιστροφή]

3 - The Work / Energy crisis and the Apocalypse, Νοέμβριος 1980, απ’ τον συλλογικό τόμο Midnight Oil, work, energy, war, 1973 - 1992, της αμερικανικής κολλεκτίβας Midnight Notes.
[ επιστροφή]

4 - Το πρώτο αυστραλιανής παραγωγής θρίλερ Mad Max βγήκε στους κινηματογράφους παγκόσμια το 1979, και είχε τεράστια επιτυχία. Ακολούθησαν 3 sequels, το Mad Max 2 (1981), το Beyond Thunderdome (1985) και το Fyry Road (2015).
[ επιστροφή]

5 - Midnight Oil... σελ. 215 - 216.
[ επιστροφή]

6 - New Climate Economy: πρόκειται για project της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Οικονομία και το Κλίμα (Global Commission on the Economy and Climate), που συστάθηκε το 2013 απ’ τις κυβερνήσεις της κολομβίας, της αιθιοπίας, της ινδονησίας, της νορβηγίας, της νότιας κορέας, της σουηδίας και της αγγλίας. Ένα ακόμα διακυβερνητικό think tank, αποτελούμενο από 28 πρώην επικεφαλής κρατών και υπουργούς οικονομικών, διάφορες ενώσεις και ινστιτούτα, και βαριά ονόματα στα πεδία της οικονομίας, των επιχειρήσεων και του χρηματοπιστωτισμού, με σκοπό την αξιοποίηση της “κλιματικής αλλαγής” για την καπιταλιστική μετάβαση.
[ επιστροφή]

7 - Η συγκεκριμένη έκθεση απ’ την οποία αντιγράφουμε διάφορα αποσπάσματα, 208 σελίδων, που ολοκληρώθηκε με την επιπλέον βοήθεια των κυβερνήσεων της γερμανίας, της δανίας, της νορβηγίας και της σουηδίας, είναι διαθέσιμη (στα αγγλικά) εδώ.
[ επιστροφή]

8 - Alliance of CEO Climate Leaders.
[ επιστροφή]

9 - Η ενεργειακή παραγωγικότητα μετριέται σαν ποσοστό του αεπ (κάθε κράτους) ανά ενέργεια ισοδύναμη μ’ εκείνη που παράγεται από ένα κιλό πετρελαίου. Στα κράτη μέλη της ε.ε. υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις σ’ αυτό το μέγεθος, και ενδιαφέρουσες διαφορές στην εξέλιξη της αύξησης (ή όχι) της ενεργειακής παραγωγικότητας. Ενδεικτικά, το 2018, ο πιο “ενεργειακά παραγωγικός” καπιταλισμός στην ε.ε. ήταν αυτός της ιρλανδίας (18.800 ευρώ ανά κιλό πετρελαϊκού ισοδύναμου), ακολουθούμενος απ’ αυτόν της δανίας (14.682), της ιταλίας (10.122), και της γερμανίας (9.404). Από την άποψη της βελτίωσης του μεγέθους μεταξύ 2008 - 2018 στη χειρότερη θέση βρίσκεται ο μαλτέζικος (από 3460 στα 3447), ο ισλανδικός (από 2002 στα 2082), και ο ελληνικός (από 7267 στα 7387).
[ επιστροφή]

10 - Two Degrees of Transformation: Business are coming together to lead on climate change. Will you join them? Διαθέσιμο εδώ.
Η νεαρή σουηδή Greta Thunberg, που πρωτοεμφανίστηκε τον Αύγουστο του 2018, καθυστέρησε πολύ...
[ επιστροφή]

11 - Απ’ τα υλικά κατασκευής αυτού του “οικολογικού τούβλου”, εκείνο που προκύπτει να είναι σημαντικό είναι το είδος του τσιμέντου. Η Lafarge είναι τσιμεντοβιομηχανία και όχι τουβλο-βιομηχανία· συνεπώς - για - χάρη - της - αντιμετώπισης - της - κλιματικής - αλλαγής επεκτείνει τον κύκλο εργασιών της σε νέο πεδίο.... Εν τέλει αυτό που πουλάει σαν “οικολογία” είναι οι γνωστοί στα μέρη μας τσιμεντόλιθοι, που φτιάχνονται πρεσαριστοί (με χαρμάνι που περιέχει οπωσδήποτε τσιμέντο, μαζί με διάφορα γήινα υλικά, ακόμα και ηφαιστιογενούς προέλευσης...) και στεγνώνουν στον ήλιο. Δεν χρειάζονται, δηλαδή, ψήσιμο. (Αντίστοιχα κατασκευάζονται και τσιμεντοσωλήνες).
Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Lafarge θα αυξήσει και τις πωλήσεις της σε τσιμένο - το οποίο απαιτεί ψήσιμο!... Το κατά πόσο αυτή η αύξηση θα είναι “φιλική με το κλίμα” δεν θα το πει, βέβαια, η πρωτοπόρα εταιρεία...
[ επιστροφή]

12 - Ερευνητής στο ευρωπαϊκό συνδικαλιστικό ινστιτούτο (european trade union institute).
[ επιστροφή]

13 - Πέτρος Τζεφέρης, προϊστάμενος (τότε)της διεύθυνσης πολιτικής ορυκτών πρώτων υλών, οι πέντε αλήθειες για τις σπάνιες γαίες, 24/10/2014, capital.gr.
[ επιστροφή]

14 - Ορυκτό φωσφορικό οξείδιο του δημητρίου, του λανθάνιου, του πρασεοδύμιου, του νεοδύμιου, του ύττριου και του θόριου.
[ επιστροφή]

15 - Αυτό που ειδικός κομψά ονομάζει “αντιδράσεις” ήταν η μεγάλη αύξηση διάφορων μορφών καρκίνου στους κατοίκους πόλεων και κωμοπόλεων μιας μεγάλης περιοχής γύρω απ’ το ορυχείο σπανίων γαιών στο Bukit Merah, στο κεντρικό Perak της μαλαισίας. Την πλειοψηφία των μετοχών του ορυχείου είχε η ιαπωνική mitsubishi chemical, του ομώνυμου ομίλου.
Οι αγώνες και τα δικαστήρια των ντόπιων κατά του ορυχείου κράτησαν μια δεκαετία. Το ορυχείο έκλεισε τελικά το 1992. Ενδιάμεσα οι μετρήσεις ραδιενέργειας κοντά στον σκουπιδότοπό του έδειξαν ραδιενέργεια από 90 μέχρι 800 φορές μεγαλύτερη απ’ τα υψηλότερα (διεθνώς) επιτρεπόμενα όρια. Η mitsubishi πλήρωσε αποζημίωση το τρομερό ποσό των 164.000 δολαρίων για τα σχολεία της περιοχής, αρνούμενη οποιαδήποτε ευθύνη για τους καρκίνους...
[ επιστροφή]