#17 - 02/2020

bytes & genes

Το απόλυτο κακό· και το κράτος ως το απόλυτο καλό. Η πιο πάνω εικόνα είναι το αγαπημένο περιστατικό όσων προφητεύουν τους κινδύνους που δημιουργούνται απ’ τις τεχνολογικές εξελίξεις του 21ου αιώνα: ένα σχετικά μικροσκοπικό drone φυτεύει μια σφαίρα στο κεφάλι... Ποιός σκοτώνει ποιόν και γιατί; Το θύμα γίνεται γνωστό - αλλά ο θύτης; “Προσωπικές διαφορές”; Κάποιος “μανιακός” - ίσως απ’ την άλλη άκρη του κόσμου; Πώς θα εντοπιστεί, πώς θα αντιμετωπιστεί;
Η ορολογία που ήδη τρέχει είναι omniviolence: “καθολική βία”, προερχόμενη από οπουδήποτε, που ασκείται με διαδικτυακό τηλεχειρισμό οπουδήποτε στον πλανήτη. Η αποπλάνηση ανηλίκων μέσω social media είναι μια ήδη γνωστή μορφή. Και οι αστυνομίες ηλεκτρονικού εγκλήματος ένα νέο είδος μηχανισμών δημόσιας τάξης· που δεν είναι ορατό όπως η στολή στο δρόμο, αλλά αναπτύσσεται πολύ γρήγορα.

Οι ειδικοί “εγκληματολόγοι” τρίβουν τα χέρια τους: αυτή η καινούργια (και άγνωστης εφευρετικότητας, έντασης και έκτασης) cyberεγκληματικότητα ξεπερνάει τις κρατικές δομές και τις οριοθετήσεις τους όπως τις γνωρίσαμε στον 20ο αιώνα. Τι χρειάζεται λοιπόν για να προστατευτούν οι πολίτες απ’ αυτήν; Το καθολικό, high tech πανοπτικό - υπό κρατική διεύθυνση φυσικά. Εξοπλισμένο όχι μόνο με κάθε διαθέσιμο μέσο μικρο-μοριακής επιτήρησης (κάμερες, αισθητήρες παντού, έλεγχο του κυβερνοχώρου) αλλά και με “έξυπνα λογισμικά” που θα διαχειρίζονται τις τεράστιου όγκου “ροές δεδομένων” απ’ αυτά τα μέσα, το cyberκράτος προτείνεται σαν η μόνη σανίδα σωτηρίας. Σ’ έναν πλανήτη που (έτσι λένε οι ειδικοί) έχει καταλάθος εξοπλιστεί για έναν διαρκή “πόλεμο όλων εναντίον όλων”.
Θα χρειαστούν, φυσικά, πολλές παραχωρήσεις εκ μέρους των υπηκόων. Αλλά μπροστά στην ασφάλεια τι αξία έχουν τα “δικαιώματα” και οι “ιδιωτικότητες”; Ε;;;

Τα γονίδια χορεύουν! Είχαν ανακαλυφθεί απ’ την δεκαετία του ‘40. Μάταια: η επίσημη γενετική (δηλαδή οι mainstream γενετιστές και βιολόγοι) τα θεωρούσαν “γονίδια σκουπίδια”, άχρηστα. Δεν λέγεται “επιστημοσύνη” στα σοβαρά αυτή η γνώμη· αλλά μην ανησυχείτε: υπάρχει άπειρο επιστημονικό σκουπίδι μέσα στις επιστήμες.
Τελικά, μόλις πρόσφατα, αυτή η παράξενη γονιδιακή συμπεριφορά άρχισε να γίνεται αντικείμενο προσοχής· και επιστημονικό ζήτημα ερμηνείας. Λέγονται “jumping genes” και πρόκειται για γονίδια (αλληλουχίες των 4 βάσεων) που ανεξήγητα αλλάζουν θέση και μετακομίζουν αλλού στο γονιδίωμα! Γιατί γίνεται αυτό; Γονίδια πρόσφυγες; Γονίδια μετανάστες; Και γιατί η (εικαζόμενη) λειτουργία ενός γονιδίου δεν αλλάζει παρότι έχει προστεθεί ένας “μουσαφίρης” με άλλη σύνθεση; Γιατί τα γονιδιώματα δεν λένε “έξω οι ξένοι”;

Η βιοτεχνολογική κοινότητα μόνο εικασίες μπορεί να κάνει· αν και έχει μια κληρονομημένη επαγγελματική εγωπάθεια έτσι ώστε την οποιαδήποτε εικασία της να την σερβίρει σε τρίτους σαν βεβαιότητα μόλις αποκτήσει έναν καλό όγκο οπαδών. Το εν οίδα ότι ουδέν οίδα δεν συναντιέται στους τεχνοεπιστημονικούς κύκλους, ειδικά αν είναι αιχμής, κι ακόμα ειδικότερα αν πρέπει να δικαιολογηθούν γενναίες χρηματοδοτήσεις.

Απομένει σ’ εσάς: την επόμενη φορά που θα ακούσετε κάτι σχετικό με γενετικό ντετερμινισμό (υπάρχουν πολλά σχετικά εμπορεύματα) να αρχίσετε να κοροϊδεύετε...

Βάτραχοι υπό βρασμό. Υπάρχει ένας αστικός μύθος, παραλλαγή παλιού παραμυθιού, που εξηγεί πώς γίνεται να βράσεις έναν ζωντανό βάτραχο. Αν δοκιμάσεις, λέει ο μύθος, να βάλεις τον βάτραχο σε κατσαρόλα με καυτό νερό, θα αντιληφθεί αμέσως το ζεμάτισμα κι από ένστικτο θα πηδήξει μακριά. Αλλά αν τον βάλεις σε χλιαρό νερό θα του αρέσει κι αν ανεβάζεις σταδιακά την θερμοκρασία μέχρι το σημείο βρασμού, δεν θα καταλάβει την απειλή παρά μόνο όταν θα είναι πλέον αργά...
Σε ένα πρόσφατο (20/1) άρθρο τους, με τίτλο «η μυστικοπαθής εταιρεία που μπορεί να τελειώσει την ιδιωτικότητα όπως την ξέρουμε», οι New York Times έφεραν στο φως την δραστηριότητα μιας σχετικά άγνωστης start-up εταιρείας με το όνομα Clearview AI, με ειδίκευση στην τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου. Ιδρυτής της είναι ο αυστραλός στην καταγωγή Hon Ton-That, γεννημένος το 1989, ο οποίος είχε ξεκινήσει την καριέρα του φτιάχνοντας phishing apps (προγράμματα ιών που κλέβουν τα στοιχεία των χρηστών) μέχρι που τον τσιμπήσανε οι διωκτικές αρχές, χωρίς όμως να τον στείλουν στα δικαστήρια .... Παρά τον εντοπισμό του, και με κάποιο Ο.Κ. από ψηλά, το επόμενο βήμα του ήταν το στήσιμο ενός site που έκανε ακριβώς αυτό: ξεγύμνωνε τους ανυποψίαστους επισκέπτες από τα προσωπικά τους δεδομένα. Τελικά έγινε πιο γνωστός όταν έστησε μια app με την οποία μπορούσες να επεξεργαστείς μια φωτογραφία και να «φορέσεις» στα κεφάλια τα μαλλιά του Τραμπ. Απ’ την απήχηση της app φάνηκε ότι ο Hon Ton-That διατηρούσε εξαιρετικές σχέσεις με αρκετούς από τους πιο επιφανείς εκπροσώπους της alt-right σκηνής των ΗΠΑ. Σεσημασμένος, ελεύθερος και με διασυνδέσεις… Λαμπρές προδιαγραφές!

Το μεγάλο βήμα (δικό του;) ήταν όταν έστησε την Clearview και κατοχύρωσε ένα ηλεκτρονικό εργαλείο αναγνώρισης προσώπων. Ανεβάζεις την φωτογραφία ενός προσώπου και η app βρίσκει όλες τις φωτογραφίες του ίδιου ατόμου που έχουν ανέβει στο διαδίκτυο, μαζί με τις ηλεκτρονικές τοποθεσίες όπου έχουν αναρτηθεί. Το πρόγραμμα μπορεί να λειτουργήσει σε συνδυασμό με smart glasses, που σημαίνει ότι αρκεί να σε δει κατά πρόσωπο το όργανο της τάξης κι απευθείας θα ξέρει την ψηφιακή σου ζωή. Το σύστημα αυτό λειτουργεί χάρη σε μια τεράστια βάση δεδομένων με περισσότερες από 3 δις φωτογραφίες, όλες συγκεντρωμένες από το Facebook, το YouTube, το Instagram και χιλιάδες άλλα sites, ασχέτως αν έχουν διαγραφεί ή όχι από τους χρήστες. Πρόκειται για μία (δοκιμασμένη κι αποτελεσματική) τεχνολογία αιχμής που ίσως να ξεπερνάει ακόμη κι αντίστοιχα πράγματα που κάνουν η Google ή το Facebook. Η Clearview έχει ήδη διαθέσει την app της σε περισσότερες από 600 αστυνομικές υπηρεσίες στις ΗΠΑ, ενώ πρόσφατα άρχισε να πουλάει την τεχνολογία της και σε ιδιωτικές εταιρείες - και βέβαια αποκλείεται να μάθουμε ποτέ πόσες και ποιες μυστικές υπηρεσίες είναι πελάτες.

Στις ψηφιακές κατσαρόλες η θερμοκρασία ανεβαίνει προσεκτικά και σταθερά...

Επιπλέον εκπυρσοκροτούν διαρκώς! Το Vermont είναι μια ιδιαίτερη πολιτεία ανάμεσα στις υπόλοιπες των ηπα. Θεωρείται γενικά προοδευτική (ο υποψήφιος για πρόεδρος στις επερχόμενες εκλογές Bernie Sanders εκλέγεται γερουσιαστής στο Vermont συνέχεια απ’ το 2007). Πότε πότε, επίσης, στην πολιτεία εκδηλώνεται ένα μειοψηφικό μεν αλλά δραστήριο κίνημα για απόσχιση απ’ τις ηπα και ένωση με τον καναδά: το αμερικανικό κράτος παραείναι προβληματικό έως επικίνδυνο κατά την γνώμη των αυτονομιστών του Vermont.

Τον περασμένο Γενάρη ένας άλλος δημοκρατικός γερουσιαστής της πολιτείας, ο John Rodgers, πρότεινε νόμο για την πλήρη απαγόρευση της χρήσης κινητών σε νέους και νέες κάτω των 21 χρόνων. Ξέρει βέβαια ότι η πρότασή του δεν θα περάσει απ’ την δικαστική επιτροπή της πολιτείας. Δεν πρόκειται να πιέσω για να εγκριθεί η πρότασή μου δήλωσε. Θέλω μόνο να δείξω ότι τα κινητά είναι το ίδιο επικίνδυνα όσο τα όπλα· για τα οποία επίσης απαγορεύεται η κατοχή κάτω των 21. Τα νεαρά άτομα δεν έχουν την συναισθηματική ωριμότητα να τα χρησιμοποιούν με ασφάλεια - συμπλήρωσε. Αν η πρότασή του γινόταν νόμος τότε η παραβίασή του θα σήμαινε πρόστιμο 1000 δολαρίων· ή ακόμα κι ένα χρόνο φυλακή.

Τίμιες οι προθέσεις του κυρ Rodgers. Οι ενοχλήσεις και οι προσβολές κάθε είδους έχουν διευκολυνθεί απ’ την πανεύκολη ψηφιακή διασπορά τους... Τι είναι όμως εκείνο που τον κάνει να πιστεύει ότι μετά τα 21 αποκαθίσταται η υπευθυνότητα; Θα πρέπει να είναι μοναδικό μέρος στον γαλαξία το Vermont αν εκεί η κινητοχρησία είναι τόσο περιορισμένη όσο η οπλοχρησία - μετά τα 21...

Κι ούτε καν να συνυπολογίσουμε ότι αυτά τα ατομικά τηλεχειριστήρια της καθημερινής ζωής εκπυρσοκροτούν κάθε δευτερόλεπτο...

Ψυχρή σύντηξη. Για κάποιους αντιπροσωπεύει το απόλυτο ενεργειακό μοντέλο: μια φτηνή πηγή ενέργειας χωρίς περιβαλλοντικές επιπλοκές. Η τελική (και, κυρίως, πρακτική) μορφή μιας τέτοιας πυρηνικής διαδικασίας δεν φαίνεται ακόμα πολύ κοντά. Για τους αισιόδοξους είναι στον ορίζοντα. Για τους ρεαλιστές χρειάζεται δουλειά ακόμα. Αν κάνουμε όμως εδώ ένα μικρό σχόλιο είναι για την ιστορική πορεία αυτής της ιδέας.

Ήταν το 1989 όταν δύο χημικοί, ο Martin Fleischmann και ο Stanley Pons ανακοίνωσαν ότι πέτυχαν πειραματικά την παραγωγή μιας καινούργιας μορφής πυρηνικής ενέργειας, χωρίς έκλυση ραδιενέργειας, που την ονόμασαν “ψυχρή σύντηξη”. Τι είχαν κάνει; Με πολύ απλό εξοπλισμό, πάνω σ’ ένα κοινό τραπέζι, είχαν διοχετεύσει ηλεκτρικό ρεύμα “σπρώχνοντας” μια μεγάλη ποσότητα δευτέριου σε μια μεταλλική ράβδο παλλαδίου. Μετά απο κάποιο συγκεκριμένο χρόνο, η ράβδος άρχισε να ακτινοβολεί θερμότητα δυσανάλογα μεγαλύτερη απ’ την ηλεκτρική που είχε χρησιμοποιηθεί. Σε κάποια απ’ τα πειράματά τους αυτή η έκλυση συνεχιζόταν επί μέρες, όντας εκατοντάδες φορές μεγαλύτερη από οποιαδήποτε γνωστή χημική αντίδραση. Υπέθεσαν ότι γίνεται κάποια πυρηνική αντίδραση, εικάζοντας ότι οι πυρήνες του δευτέριου συγκρούονται και μετατρέπονται σε ήλιο.

Καταγγέλθηκαν σαν απατεώνες: τέτοιου είδους πυρηνική αντίδραση ήταν παντελώς αδιανόητη με βάση τις τότε γνώσεις των φυσικών... Επιπλέον στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 θα ήταν “παράλογα επικίνδυνο” να τολμήσει κανείς να τα βάλει με τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες και τα συμφέροντά τους...

Υπήρξε όμως μια αισχρή μειοψηφία φυσικών (συμπεριλαμβανόμενων, πια, και πολύ διάσημων τέτοιων) που προτίμησαν να ψάξουν το ζήτημα. Μετά από 30 χρόνια ερευνών, μάλλον περιθωριακών σε σχέση με τον κύριο όγκο των σχετικών χρηματοδοτήσεων, είναι παραδεκτό ότι οι συνθήκες κάτω απ’ τις οποίες οι Fleischmann και Pons έκαναν τα πειράματά τους δεν είχαν μελετηθεί ποτέ προσεκτικά. Τα πειραματικά τους ευρήματα έχουν επιβεβαιωθεί - αλλά δεν υπάρχει ακόμα η θεωρία που να τα εξηγεί. Μόνο υποθέσεις.

Αυτοί που πριν 30 χρόνια θεωρήθηκαν απατεώνες μπορεί στα επόμενα 20 να κηρυχτούν “σωτήρες της ανθρωπότητας”! Ποιός νομίζει ότι η λεγόμενη “τεχνοεπιστημονική πρόοδος” αποκλείει τα τάκλιν στην καρωτίδα· ειδικά όταν υπάρχουν ισχυρά αντίθετα συμφέροντα σε “αιρετικές” ιδέες;

Ψηφιακό γουάν. Η τεχνολογία blockchain που δημιουργήθηκε για να επιτρέψει την παγκόσμια κίνηση ψηφιακών νομισμάτων παρακάμπτοντας τον έλεγχο των κεντρικών τραπεζών κατέληξε στη δημιουργία “κρυπτονομισμάτων” κατάλληλων μόνο για τζόγο· και για “μαύρες” πληρωμές. Στοιχειώδεις γνώσεις όχι πληροφορικής αλλά “νομισματικής” θα το έδειχναν αυτό εξ αρχής: οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει οτιδήποτε που παίζει τον ρόλο του γενικού μεσολαβητή των οικονομικών συναλλαγών χρειάζεται έναν αξιόπιστο εγγυητή της (έστω σχετικής) σταθερότητάς του στην αξία του.

Τα κράτη που θέλουν να απελευθερωθούν απ’ την παγκόσμια ηγεμονία του αμερικανικού δολαρίου έριξαν τους τεχνικούς τους με τα μούτρα στη δουλειά: για να βρουν τι απ’ την blockchain μπορεί να αξιοποιηθεί για την ψηφιοποίηση των δικών τους εθνικών νομισμάτων (και άρα των συναλλαγών σ’ αυτά). Φαίνεται ότι ο κινεζικός καπιταλισμός, αν και ξεκίνησε καθυστερημένα, θα κόψει πρώτος το νήμα: το ψηφιακό γουάν είναι σχεδόν έτοιμο από τεχνολογική άποψη· και πάντως είναι πολύ πιο έτοιμο από άλλα κεντροποιημένα ψηφιακά νομίσματα.

Εξαιτίας της τεχνολογίας που θα χρησιμοποιηθεί και του γεγονότος ότι αυτού του είδους οι συναλλαγές μπορούν να γίνονται οποτεδήποτε και από οπουδήποτε, η κινεζική πρωτιά σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο απ’ την ψηφιακή μεταμόρφωση ενός νομίσματος που ήδη υπήρχε. Σημαίνει ότι το Πεκίνο θα καθορίσει τις προδιαγραφές που θα πρέπει να έχουν όλα τα επόμενα ψηφιακά νομίσματα. Με άλλα λόγια θα ορίσει τους “κανόνες” ακόμα και για τα ανταγωνιστικά του ψηφιακά νομίσματα.
Καθόλου καλά νέα για την αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα....

Την βοήθειά σας!... Οι allien ήρθαν επιτέλους στον πλανήτη μας - αλλά έπεσαν στην περίπτωση. Αν δεν τους ανακοινώσει κάποιο newsfeed “δεν”...
Στη ζητιανιά, αναγκαστικά...

Κομβίον κινδύνου. Έχει (ή λέει πως έχει) 50 εκατομμύρια χρήστες / πελάτες παγκόσμια. Μάλλον λίγοι / ες είναι. Η εταιρεία ηλεκτρονικών συνοικεσίων Tinder δικαιούται πάντως να πανηγυρίζει ότι έχει καθιερωθεί σα μεσολαβητής των ανθρώπινων λιμπιντικών ροών στον πλανήτη. Και, φυσικά, τίποτα δεν γίνεται με το αζημίωτο: κάβλες - ξεκάβλες η Tinder διανέμει τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών / πελατών της σε 45 ακόμα εταιρείες (που ανήκουν στον ίδιο όμιλο, οπότε θεωρούνται “ενδο-ομιλικές συναλλαγές”) αλλά και σε διαφημιστικές. Παραβιάζοντας την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων (GDPR). Εντάξει. Όμως μπροστά στην ευτυχία τι αξία έχουν τα personal data;

Τώρα η Tinder αποφάσισε ότι πρέπει να πουλήσει ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον για τους χρήστες / πελάτες της. Πρόσθεσε στην εφαρμογή της ένα “κουμπί κινδύνου”. Πολλά γίνονται (ή μπορούν να γίνουν) όταν δυο άνθρωποι συναντιούνται με ψηφιακό συνοικέσιο· συνεπώς ένα alarm χρειαζόταν. Φυσικά δεν είναι τζάμπα. Πάει μαζί με τον γεωγραφικό προσδιορισμό θέσης. Διότι μόλις πατηθεί το “κομβίον κινδύνου” η εταρεία στέλνει ένα μήνυμα στο υπό απειλή άτομο (: κινητό) του είδους “όλα καλά”; Αν δεν υπάρξει απάντηση (ή η απάντηση είναι αρνητική) στο επόμενο λεπτό, η εταιρεία ειδοποιεί την “οικεία αστυνομία” - γι’ αυτό χρειάζεται και η διεύθυνση...

Καινούργια data για την φιλερωτική εταιρεία... Κάποτε ήταν η οικογένεια που ήθελε πλήρη λογαριασμό για τα ραντεβουδάκια. Τώρα, δόξα τη μεγαλοδύναμη τεχνολογία, κάνει ο καθένας ψηφιακό στριπτίζ σε πρωτοπόρους μπίζνεσμαν· αλλά δεν κινδυνεύει από κατσάδα: Τίιιιιιιιιιι!;;; Αυτόν / αυτήν βρήκες; Όχι. Η εταιρεία ανακατεύεται σε όλα τα υπόλοιπα εκτός απ’ το γούστο. (Προς το παρόν...)

η εκπαίδευση στα πρόθυρα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης

Το εκπαιδευτικό σύστημα, στην μορφή που το ξέρουμε σήμερα, έχει μια ηλικία μόλις 200 ετών. Σε προηγούμενες εποχές, οι εγκύκλιες σπουδές ήταν κάτι που αφορούσε μόνο τις ελίτ. Όμως η εκβιομηχάνιση, καθώς άλλαξε τον τρόπο που εργαζόμαστε, δημιούργησε και την ανάγκη για καθολική εκπαίδευση.
Οι εργοστασιάρχες χρειάζονταν πειθήνιους, υποτακτικούς εργάτες που δεν θα καθυστερούσαν στη δουλειά τους και θα έκαναν ό,τι τους λέγανε οι διευθυντές τους. Το να είσαι κλεισμένος όλη τη μέρα σε μια τάξη μαζί με ένα δάσκαλο ήταν καλή προπόνηση προς αυτή την κατεύθυνση. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι πρώτοι βιομήχανοι έπαιξαν καίριο ρόλο στη δημιουργία και την προώθηση της καθολικής εκπαίδευσης. Καθώς πλέον κατευθυνόμαστε προς μια καινούρια, μετα-βιομηχανική εποχή, είναι σημαντικό να θυμηθούμε το πώς έχει εξελιχθεί το εκπαιδευτικό μας σύστημα ώστε να ταιριάζει με τις εργοστασιακές εργασίες και να αναρωτηθούμε κατά πόσον αυτό το μοντέλο έχει κάποιο νόημα πια.
Τα «σχολεία – εργοστάσια», όπως αποκαλούνται πλέον, έχουν τις απαρχές τους στην Πρωσία του πρώιμου 19ου αιώνα. Για πρώτη φορά, η εκπαίδευση πέρασε στα χέρια του κράτους που ανέλαβε τη συστηματοποίηση και οργάνωσή της. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε τάξεις, ανάλογα με την ηλικία τους, περνώντας διαδοχικά από όλες τις τάξεις καθώς μάθαιναν την ύλη που αντιστοιχούσε σε κάθε μία. Επρόκειτο για μια βιομηχανικής έμπνευσης αντίληψη περί εκπαίδευσης: απρόσωπη, αποδοτική, προτυποποιημένη.

Όπως μας εξηγεί ο Joel Mokyr, καθηγητής οικονομικών του Northwestern University:
«Μεγάλο κομμάτι αυτής της εκπαίδευσης, ωστόσο, δεν ήταν τεχνικής φύσης, αλλά κοινωνικής και ηθικής. Ενώ οι εργάτες παραδοσιακά ήταν συνηθισμένοι να δουλεύουν σε ένα οικείο προς αυτούς περιβάλλον, τώρα πλέον έπρεπε να μάθουν να υπακούνε σε εντολές, να σέβονται τον χώρο και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας των άλλων, να είναι πειθήνιοι, νηφάλιοι, συνεπείς και πάντα στην ώρα τους. Οι βιομήχανοι του πρώιμου καπιταλισμού αφιέρωσαν πολύ κόπο και χρόνο στην κοινωνική εκγύμναση της εργατικής δύναμης που είχαν στα μισθολόγιά τους· ιδιαίτερης σημασίας ήταν τα κατηχητικά σχολεία που είχαν σχεδιαστεί έτσι ώστε να φέρουν τους εργάτες πιο κοντά σε μεσο-αστικές αξίες και συμπεριφορές και να τους κάνουν πιο ευεπίφορους στα κίνητρα που παρείχε το εργοστάσιο.»

Η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε δουλειές που ποτέ πριν δεν είχαν υπάρξει. Όπως λέει ο Mokyr, μέχρι τότε οι τεχνίτες και οι αγρότες εργάζονταν κατά κύριο λόγο από τα σπίτια τους, με βάση τα δικά τους ωράρια.

Η μετάβαση προς τις εργοστασιακές δουλειές δεν ήταν ευχάριστη, επιεικώς μιλώντας. Για έναν άντρα της εποχής, το να πρέπει να πάει σε μια δουλειά για να παίρνει διαταγές από ένα αφεντικό – κάποιον με τον οποίο δεν είχε καμμία άλλη σχέση – ήταν κάτι το ταπεινωτικό και ευνουχιστικό. Οι συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια ήταν συχνά ανυπόφορες και άλλαξαν ριζικά τον τρόπο που οι άνθρωποι οργάνωναν την μέρα τους. Ο χρόνος δεν τους ανήκε πλέον.
Σύμφωνα με τους οικονομολόγους Oded Galor και Omer Moav, το πρωσικό εκπαιδευτικό μοντέλο των σχολείων – εργοστασίων διαδόθηκε και στις υπόλοιπες δυτικές χώρες λόγω της ανάγκης που δημιούργησε η εκβιομηχάνιση για υπάκουους κι εγγράμματους εργάτες. Οι βιομήχανοι στις Η.Π.Α., στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην υπόλοιπη Ευρώπη αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος στη μάχη για την καθιέρωση της καθολικής εκπαίδευσης. Οι εργοστασιάρχες ήταν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του Νόμου περί Βασικής Εκπαίδευσης του 1870, που εισήγαγε την καθολική εκπαίδευση στην Αγγλία. Για τις ανάγκες ενός μετα-βιομηχανικού κόσμου, ίσως χρειαστεί να προβούμε σε εξίσου τολμηρές κινήσεις, Αυτό μπορεί να σημαίνει μια πιο περιεκτική εκπαίδευση ενηλίκων ή και μια διαρκή επανεκπαίδευση προς απόκτηση νέων ικανοτήτων καθώς ορισμένες δουλειές εξαφανίζονται για να εμφανιστούν καινούριες με πολύ διαφορετικές απαιτήσεις. Ή ίσως να σημαίνει τη χρήση νέων τεχνολογικών μέσων με τη δυνατότητα να δημιουργούν εξατομικευμένες εκπαιδευτικές εμπειρίες.
Οι σημερινοί ηγέτες της βιομηχανίας τηρούν αποστάσεις από το εκπαιδευτικό σύστημα. Ενώ παραπονιούνται για έλλειψη προσόντων εκ μέρους των εργατών, δεν έχουν τις ηγετικές ικανότητες των προγόνων τους ούτε την προθυμία να παλέψουν με κατεστημένα συμφέροντα. Ίσως ήρθε η ώρα πλέον να το πράξουν.

Το παραπάνω είναι ένα άρθρο του 2018 - από τη σελίδα qz.com . Στο περιγραφικό του κομμάτι, το άρθρο είναι αρκετά ακριβές. Αυτό που σήμερα λέμε «δικαίωμα στην εκπαίδευση», αναφερόμενοι στο μαζικό εκπαιδευτικό σύστημα, δεν υπήρξε πάντα «δικαίωμα»· γεννήθηκε ως κρατική στρατηγική και συχνά επιβλήθηκε βίαια ενάντια στις επιθυμίες και τις τότε ανάγκες των εργατών και των αγροτών. Και όπως εύστοχα σημειώνει, η ανάγκη για ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα δεν ανέκυψε μόνο λόγω του γνωσιολογικού κενού μεταξύ των όσων μαθαίνανε οι εργάτες εκτός εργοστασίου και των ικανοτήτων που θα χρειάζονταν μπροστά στη γραμμή παραγωγής. Ούτως ή άλλως, όπως συμβαίνει ακόμα και σήμερα, πολλές γνώσεις κατακτώνται στους ίδιους τους τόπους εργασίας και το όποιο υπόλοιπο γνώσεων σε καμμία περίπτωση δεν δικαιολογεί 12 (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση) συν 4 (αν προσθέσει κανείς και το πανεπιστήμιο) χρόνια στα θρανία. Υπάρχουν κι άλλοι λόγοι πίσω από την τόσο μακροχρόνια θητεία στα εκπαιδευτικά κάτεργα· λόγοι ιδεολογικοί και πειθαρχικοί, λόγοι εκγύμνασης τόσο του μυαλού όσο και του σώματος στις νόρμες του κοινωνικού εργοστασίου (η καθήλωση σε καρέκλες καταβάλει το σώμα πολύ περισσότερο από το νου, αν, κάπως απλοϊκά, θέλει να τα δει κάποιος ξεχωριστά αυτά τα δύο).
Εκεί που ξεκινά η τρικυμία εν κρανίω (της αρθρογράφου) ή ίσως ο απόλυτος κυνισμός είναι στο σημείο που έρχεται η συζήτηση στο τώρα. Από πού κι ως πού προκύπτει ότι το όποιο νέο σύστημα δεν θα πρέπει να επιβληθεί δια της βίας, ακόμα κι αν αυτή η βία δεν είναι οφθαλμοφανής; Γιατί το συνεχές κυνήγι προσόντων, που άλλωστε είναι ήδη πραγματικότητα, δεν θα πρέπει να θεωρείται κάτι ψυχοφθόρο, βάρβαρο κι εν τέλει ακόμα και σωματικά επικίνδυνο; Αρκεί απλώς να θυμίσουμε ότι η κατάθλιψη πλέον σαρώνει και αποτελεί μια βασική αιτία θανάτου στον δυτικό, μετα-βιομηχανικό κόσμο.

Άδικα ανησυχεί όμως η αρθρογράφος. Κάποτε μπορεί να χρειάζονταν ντουβάρια και δάσκαλοι – ανθρωποφύλακες για την επιβολή πειθαρχίας. Σήμερα το ίδιο επιτυγχάνεται με μικρές οθόνες και συλλέκτες δεδομένων.

Λεπτές αποστολές. Εμφανισιακά ο γερμανικού σχεδιασμού και IBM προγραμματισμού CIMON2 (το χαμογελαστό πλαστικό μπαλόνι στα αριστέρα) δεν διεκδικεί βραβείο. Έχει, όμως, πλούσιο συναισθηματικό (και λογικό) κόσμο. Πράγμα που πρέπει να το θυμάστε: ακόμα και με τα ρομπότ τα φαινόμενα απατούν...
Ο “Crew Interactive Mobile Companion 2” όπως είναι το πλήρες όνομά του, είναι ένα “έξυπνο” ρομποτ συντροφιάς και συνεργασίας - για τους διαστημάνθρωπους του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμ΄ού / ISS. Είναι “προικισμένος” με αλγόριθμους (απομίμησης / μηχανοποίησης) συναισθημάτων. Γιατί πέρα απ’ την συνεργασία του σε τεχνικά ζητήματα με τους ανθρώπους που περιστρέφονται γύρω απ’ τη γη, τα επόμενα 3 χρόνια, έχει αναλάβει και μια ιδιαίτερα δύσκολη αποστολή: να εμποδίζει αυτό που οι “ειδικοί” ονομάζουν group thinking. Στα ελληνικά λέγεται “κλεισούρα”, και είναι αυτό που μπορεί να πάθει ένας μικρός αριθμός ανθρώπων αν είναι απομονωμένοι και συνέχεια μαζί: υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να αρχίσουν να παίρνουν παράλογες αποφάσεις ή να “σκοτωθούν” (που λέει ο λόγος) με ασήμαντες αφορμές.

Τι ακριβώς θα κάνει ο CIMON2 σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν το ξέρουμε. Υποτίθεται πως έχει προγραμματιστεί να “συμπεριφέρεται” σαν αντικειμενικός, εξωτερικός παρατηρητής· σαν “εγώ τώρα ήρθα” σα να λέμε. Προσφέρεται για μοναχικές συζητήσεις (κάπου, κάπως, τέτοιες είναι εφικτές ακόμα και στον ISS...) καθώς και για “μεσολαβητής” για να ξεπερνιούνται τα καυγαδάκια στον διαστημικό σταθμό.

Μπορεί να αποφύγει να τον πετάξουν έξω από κανά φιλιστρίνι έκτακτης ανάγκης σε κάποια στιγμή έντασης; Μάλλον όχι. Αν όμως έτσι τα φέρει η τύχη του, ο CIMON3 θα είναι λιγότερο στρογγυλός, και θα έχει επιπλέον στιβαρά, ρομποτικά μπράτσα...

Ο άγνωστος πρόγονος. Είναι βέβαιο ότι όλη η ανθρωπότητα κατάγεται απ’ την Αφρική. Είναι βέβαιο ότι τα πιο πρόσφατα γονίδιά μας είναι διασταύρωση τριών παραλλαγών του αρχικού είδους, που εξελίχτηκαν διαφορετικά: του τύπου Neanderthal, του (καυκάσιου) τύπου Denisovan και του (μεταγενέστερου) τύπου που ονομάτηκε Homo Sapiens. Όλοι αυτοί οι τύποι ξεκίνησαν απ’ την Αφρική σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους (αν ήξεραν οι αφρικανοί που έμειναν στη “μάνα γη” τι θα έκαναν σε βάρος τους κάποιοι απ’ αυτούς τους μέτοικους σίγουρα θα κλείδωναν την έξοδο απ’ την ήπειρο).

Ως εδώ το family tree του είδους μας θεωρούνταν γνωστό - έλειπαν μόνο οι σχετικές οικογενειακές φωτογραφίες. Με τον προπάπππου, τον προπροπάππου, κλπ. Ώσπου μια γενετική έρευνα σε πληθυσμούς της νιγηρίας, του μπενίν και της σιέρρα λεόνε, έριξε μια βόμβα στο δέντρο της ανθρωπότητας. Ανακαλύφθηκαν (λένε οι γενετιστές) γονίδια που δεν ανήκουν σε κανέναν απ’ τους τρεις γνωστούς τύπους· και δεν έχουν βρεθεί πουθενά αλλού εκτός από εκεί. Στη δυτική Αφρική. Με μια σχετική έκπληξη μιλούν για έναν άγνωστο πρόγονο, ανθρωπόμορφο μεν, αλλά ... εντελώς εντόπιο.

Δεν μας χαλάνε καθόλου αυτά τα τα νέα! Ζηλεύοντας, μάλιστα, αυτήν την βιωμένη σωματικά ρυθμικότητα των δυτικοαφρικάνων, θα ονομάζαμε αυθαίρετα τον άγνωστο πρόγονο Μεγάλο Χορευτή. Είναι κρίμα που δεν κληρονομήσαμε κάτι κι απ’ αυτόν· απ’ την άλλη μεριά όμως μπορεί να ήταν σπιτόγατος...