#17 - 02/2020

απελευθέρωση απ’ την πραγματικότητα: η τελευταία σκλαβία...

Από την βαθιά ψηφιακή παραχάραξη (deep fake) ως την ψηφιακή διασπορά και δημοφιλία των “θεωριών συνωμοσίας”· απ’ την παθολογική προσήλωση / εξάρτηση απ’ τα προσωπικά τηλεχειριστήρια (smart phones) μέχρι την επικοινωνία των μηχανών μεταξύ τους: οι παράμετροι του θαυμαστού καινούργιου κόσμου διασταυρώνονται στη ρευστοποίηση της πραγματικότητας. Η πεποίθηση πως “όλα είναι σχετικά” μπορεί να μην είναι εντελώς καινούργια· εκείνο που είναι καινούργιο είναι οι διαδικασίες που παράγουν την κοινωνική, αντιληπτική σχετικότητα· και οι οφελούμενοι απ’ αυτήν.

Πολύ πριν αρχίσουν να παράγονται μαζικά “εναλλακτικές πραγματικότητες”, η απροσδιοριστία εγκαταστάθηκε στην καρδιά της επιστήμης που είναι η μήτρα και το ιδανικό μοντέλο όλων των επιστημών, της επιστήμης που είχε πριν κατοχυρώσει την βεβαιότητα υπέρ της μίας και μοναδικής πραγματικότητας: της φυσικής. Η αρχή της αβεβαιότητας του Βέρνερ Χάιζενμπεργκ (1927) και η Γάτα του Έρβιν Σρόντινγκερ (1935) αφορούσαν, βέβαια, την υλική μικροκλίμακα που προσπαθούσε να κατανοήσει η εκκολαπτόμενη κβαντική φυσική. Ωστόσο η άποψη ότι ο παρατηρητής επηρεάζει το παρατηρούμενο (και πως, κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να υποθέτουμε πως υπάρχει οτιδήποτε “καθ’ αυτό”, χωρίς την επίδραση της παρατήρησής του) μπήκε στην καρδιά μιας φυσικής που, έκτοτε, άρχισε να τείνει σε μεταφυσική, παρά τις αυξανόμενες τεχνολογικές εφαρμογές της.

Το 1950, όταν οι ζωντανοί του πλανήτη θρηνούσαν ακόμα τους νεκρούς τους απ’ τον β παγκόσμιο πόλεμο ζώντας την ισχυρή πιθανότητα ενός τρίτου θερμοπυρηνικού, ο Αινστάιν, που δεν ήταν καθόλου φιλικός με βασικά αξιώματα της κβαντικής φυσικής, έγραφε στον Στέντινγκερ:

...Είσαι ο μοναδικός σύγχρονος φυσικός, πέραν του Λάουε, ο οποίος μπορεί να δει ότι κάποιος δε μπορεί απλά να προσπεράσει την υπόθεση της πραγματικότητας, αν θέλει είναι ειλικρινής. Οι περισσότεροι δε βλέπουν το επικίνδυνο παιχνίδι που παίζουν με την πραγματικότητα-πραγματικότητα ως κάτι ανεξάρτητο από αυτό που είναι πειραματικά καθιερωμένο. Η ερμηνεία τους, ωστόσο, αντικρούεται τόσο κομψά από το δικό σου σύστημα του ραδιενεργού ατόμου + ενισχυτή + πυρίτιδας + γάτας στο κουτί, στο οποίο η κυματοσυνάρτηση του συστήματος περιέχει και την ζωντανή γάτα και την κομματιασμένη. Κανένας δε μπορεί να αμφιβάλει ότι η παρουσία ή απουσία της γάτας, είναι κάτι ανεξάρτητο της πράξης του παρατηρητή...

Ωστόσο η διαδρομή των κοινωνικών πεποιθήσεων, των ιδεολογιών σε σχέση με την πραγματικότητα και την αλήθεια στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, δεν ακολούθησε τις εξελίξεις στην κβαντική θεωρία· ούτε εμπνεύστηκε απ’ αυτές...
Στο μικρό αφιέρωμα που ακολουθεί παρακολουθούμε εν μέρει την γενεαλογία και εν μέρει τις κοινωνικές συνέπειες της Αλλαγής Παραδείγματος, σε ότι αφορά τις εννοήσεις του “πραγματικού” - ως την εμπορευματοποίησή τους.
Το πρώτο κείμενο, Η πραγματικότητα σε έκπτωση (και στις εκπτώσεις) ξεκινάει από το μακρινό παρελθόν, όταν ο προβληματισμός περι πραγματικότητας ήταν ακόμα φιλοσοφική (ή και θρησκευτική) ενασχόληση.
Το δεύτερο, Η νευρομηχανική ως γεννήτρια πραγματικότητα, εστιάζει στον αιώνα της 2ης βιομηχανικής επανάστασης, τον 20 αιώνα· και στη δυναμική μετεξέλιξή του στον 21ο.