Page 47 - Το βιβλίο των αντιρρήσεων

Η έντονη και σταθερή µείωση της απασχόλησης στον δευτερογενή (και στον πρω-
τογενή) και η αύξηση της απασχόλησης στον τριτογενή, µέσα στην 25ετία 1975 - 2000
είναι ξεκάθαρη σ’ αυτά τα 7 ευρωπαϊκά κράτη. Αξίζει όµως να προσέξει κανείς ότι ακό-
µα και το 1975, που ανήκει στην φάση του “βιοµηχανικού παραδείγµατος” για τον ευ-
ρωπαϊκό καπιταλισµό, εκτός απ’ την γερµανία, οι µισθωτοί του τριτογενούς ήταν πε-
ρισσότεροι απ’ αυτούς του δευτερογενούς.
Απ’ την άλλη µεριά, την ίδια περίοδο που ξεκινάει και προχωράει η “αποβιοµηχάνι-
ση” στα ευρωπαϊκά κράτη (και στις ηπα) µια αντίρροπη τάση ξεδιπλώνεται σε πολλά
άλλα µέρη του κόσµου, κυρίως (αλλά όχι µόνο) στην ανατολική ασία. Νότια κορέα,
σιγκαπούρη, ταϊβάν και χονγκ κονγκ αποκλήθηκαν “τίγρεις της ασίας” ακριβώς χάρη
στη ραγδαία ανάπτυξη του δευτερογενούς τους τοµέα. Σε άµεση συνάρτηση µε την
“αποβιοµηχάνιση” του “δυτικού καπιταλισµού”. Ειπωµένο απλά: µεταφέρθηκαν (και)
εκεί πολύ µεγάλα τµήµατα του πρωτοκοσµικού δευτερογενούς τοµέα.
Συνεπώς, τα ποσοτικά δεδοµένα που αφορούν την ευρώπη ή τις ηπα, έχουν αξία γι’
αυτές τις καπιταλιστικές περιοχές, αλλά ΔΕΝ αφορούν το σύνολο του καπιταλιστικού
πλανήτη. Ο τριτογενής τοµέας (και οι “γνωσιακοί εργάτες” σαν τµήµα του) δεν απο-
τελούν από ποσοτική άποψη την πλειοψηφία της εκµετάλλευσης της εργασίας ή/και
της απόσπασης της υπεραξίας· όχι ακόµα τουλάχιστον.
Όµως υπάρχει κάτι άλλο που είναι (κατά τη γνώµη µας) σηµαντικότερο: οι ποιοτικές
αλλαγές (στην οργάνωση και στην εκµετάλλευση της εργασίας) που έχουν γίνει (και
βρίσκονται σε εξέλιξη) υπό την τριτογενοποίηση. Τις δεκαετίες που ο βιοµηχανισµός
ήταν η καρδιά της οργάνωσης, του καταµερισµού και της εκµετάλλευσης της εργασίας
(ταιηλορισµός / φορντισµός) απετέλεσε το µοντέλο για την οργάνωση και του πρωτο-
γενούς τοµέα (γεωργία / κτηνοτροφία) και του τριτογενούς (υπηρεσίες εν πολλοίς κρα-
τικές: δηµόσια εκπαίδευση, δηµόσια υγεία, φυλακές, στρατός). Το ίδιο συµβαίνει αρ-
γά, σταθερά και όλο πιο καθοριστικά, απ’ την δεκαετία του ‘80, σε ότι αφορά την “τρι-
τογενοποίηση”: άσχετα απ’ την ποσοτική έκταση των υπηρεσιών, α υ τ έ ς ( ο ι υ πη-
ρ ε σ ί ε ς ) ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τ α ι σ α ν τ ο γ ε ν ι κό µ ο ν τ έ λ ο ο ρ γ ά ν ω σ η ς ( κ α ι
ε κ µ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς ) τ ο υ σ υ ν ό λ ο υ τ η ς ε ρ γ α σ ί α ς , σ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς τ ο -
µ ε ί ς. Κα ι τ ο ν πρ ω τ ο γεν ή , κα ι τ ο ν δ ευ τ ε ρ ο γε ν ή .
Και έχει σηµασία ότι µεγάλο µέρος των “νέων εργασιακών σχέσεων” (µεταξύ των γενούς, και οπωσδήποτε στους τοµείς της διασκέδασης, του εµπορίου και των νέων τε-
οποίων και η διάχυση του χρόνου εργασίας µέσα στον “ελεύθερο χρόνο” µέσα από τα χνολογιών, απ’ τα ‘80s και κυρίως απ’ τα ‘90s και µετά.
ελαστικά ωράρια και την µερική απασχόληση) ξεκίνησαν και σε πολλές βιοµηχανίες
της ευρώπης, των ηπα και της ιαπωνίας, παράλληλα και σε άµεση συσχέτιση µε την υπεραξία
εννόηση της εργασίας στον δευτερογενή σαν παροχής υπηρεσιών: παροχή υπηρεσιών
από τµήµα σε τµήµα, από τοµέα σε τοµέα, από εργοστασιακή εγκατάσταση σε εργο- Εάν η “γνώση” θεωρηθεί “άυλη”, και η “γνωσιακή εργασία” εννοηθεί σαν κάτι εν-
στασιακή εγκατάσταση. τελώς καινούργιο και άσχετο µε την διανοητική εργασία, τότε προκύπτουν µια σειρά
Στην πραγµατικότητα, η άµβλυνση (έως εξαφάνιση) των ορίων µεταξύ “επαγγελµα- θεωρητικές συνέπειες. Μία απ’ αυτές είναι η ιδέα (κατηγορηµατική...) ότι “...τ ο κ υ -
τικής και ιδιωτικής ζωής” δεν είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των “γνωσιακών εργα- ρ ί α ρ χο χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ η ς γ ν ω σ ι α κ ή ς ε ρ γ α σ ί α ς ε ί ν α ι ό τ ι π α ρ ά -
τών” αλλά η ανανεωµένη και επιλεκτική επιστροφή των αφεντικών γ ε ι µε γ α λ ύ τε ρ η υ π ε ρ α ξ ί α α π ό τη ν υ λ ι κή ε ρ γ α σ ία...”
σ ε έ ν α π ρ ο - φ ο ρ ν τ ι κό µ ο ν τ έ λ ο ο ρ γ ά ν ω σ η ς ( κα ι ε κ µ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς ) Πως, στ’ αλήθεια, µπορεί να µετρηθεί η υπεραξία που αποσπάται απ’ τους µισθωτούς
τ η ς ε ρ γ α σ ί α ς , π ο υ λ έ γε τ α ι φ α σ ό ν ή / κ α ι ε ρ γ ο λ α β ί α · σ υ χ ν ά κ α τ ’ του γραφείου σχεδιασµού ενός εµπορεύµατος ή από τους µισθωτούς της διαφηµιστι-
οίκον ή σε οικογενειακή κλίµακα. Στη θέση του φιξαρισµένου ωραρίου σε κής εταιρείας που έχει αναλάβει την προώθησή του; Και πως µπορεί να συγκριθεί αυ-
τόπο ιδιοκτησίας του αφεντικού µπήκε και µπαίνει (όπου κάτι τέτοιο είναι δυνατόν) η τή, σαν µέγεθος, µε την υπεραξία που αποσπάται απ’ τους εργάτες του εργοστάσιου
ανάθεση / ανάληψη έργου στο τόπο του εργάτη· που δεν πληρώνεται καν, πλέον, σαν κατασκευής του εµπορεύµατος ή τους εργάτες της εταιρείας που το µεταφέρει στα µα-
µισθωτός αλλά σαν “εργολάβος”. Αυτό µπορεί να συµβαίνει σε περιοχές της διανοη- γαζιά ή τους υπαλλήλους των εµπορικών λιανικής πώλησης; Πως µπορεί να µετρηθεί
τικής εργασίας (π.χ. µεταφράσεις, επιµέλεια κειµένων, επιµέλεια blog, ηλεκτρονικό η υπεραξία που κλέβεται απ’ την καθαρίστρια, την βρεφονηπιοκόµο, την γραµµατέα,
gaming..) αλλά και σε περιοχές της (θεωρούµενης) χειρωνακτικής εργασίας (µοδί- τη νοσοκόµα; Κι εν τέλει: πως µετριέται η υπεραξία στον τριτογενή, όπου δεν µπορεί
στρες, συναρµολογητές / συναρµολογήτριες παιχνιδιών, ή µικροαντικειµένων). Είναι να εφαρµοστεί µε τον ίδιο χειροπιαστό τρόπο το παράδειγµα του εργοστάσιου παπου-
βέβαια προφανές ότι µεγάλο µέρος των εργασιών που γίνονται ηλεκτρονικά και µπο- τσιών του κυρ Κάρολου;
ρούν να ελεγχθούν ή/και να παραδοθούν δικτυακά, προσφέρονται για φασόν / εργο- Υπάρχει πάντα, και έχει κοµβική σηµασία, η έννοια του κοιν ω ν ι κά α ν α γ κα ίο υ
λαβίες. Όµως υπάρχουν άλλοι (και όχι ασήµαντοι) τοµείς της διανοητικής εργασίας χρόνου εργασίας, που µπορεί να οριστεί όχι κατά κλάδο και κατά αντικείµενο ερ-
που γίνονται υπό την “φυσική” επιτήρηση του εργοδότη. Το πιο γνωστό (αλλά όχι το γασίας, αλλά συνολικά, σαν µέσος όρος. Πέρα απ’ αυτό, έχουµε υπ’ όψη µια θαυµάσια
µοναδικό) παράδειγµα είναι τα τηλεφωνικά κέντρα. εξήγηση του George Caffentzis, για το πως µεταφέρεται ένα µέρος απ’ την υπεραξία
Ας ανακεφαλαιώσουµε τα βασικά αυτού του υπο-κεφαλαίου. που κλέβει το αφεντικό ενός µπαρ απ’ την γκαρσόνα, στο µισθό του πυρηνικού φυσι-
α) Ο “γνωσιακός εργάτης” είναι ο διανοητικός εργάτης, του οποίου η εργασία ται- κού που δουλεύει σ’ ένα εργοστάσιο (πυρηνικής) παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. 3
ηλοροποιείται ραγδαία µέσω της πληροφορικής. Προκύπτει (τόσο εµπειρικά όσο και απ’ την κατάλληλη θεωρητική ανάλυση) πως όσο
β) Η εν πολλοίς µηχανοποιηµένη (ηλεκτρονικά) διανοητική εργασία αποτελεί τµήµα πιο σύνθετη και καταµερισµένη είναι η οργάνωση του συνόλου της καπιταλιστικής ερ-
της γενικής τριγενοποίησης. Κι αυτή, µε τη σειρά της, βασικό στοιχείο της Αλλαγής γασίας, τόσο περισσότερο η υπεξαίρεση της υπεραξίας είναι µια “αλυσιδωτή” διαδι-
(καπιταλιστικού) Παραδείγµατος. κασία, που διαµορφώνεται σαν αλληλουχία επιµέρους υπεξαιρέσεων, οι οποίες µπο-
γ) Οι εργασιακές σχέσεις άρχισαν (πειραµατικά) να αλλάζουν στον δευτερογενή το- ρεί να απέχουν πολύ µεταξύ τους στο χώρο και στο χρόνο.
µέα ήδη απ’ τα τέλη της δεκαετίας του ‘70, σαν απάντηση των αφεντικών στις εκρη-
47 κτικές εργατικές αρνήσεις της προηγούµενης περιόδου. Αλλά η γενίκευση και η κα- Ο πανεπιστηµιακός Ν.Σ. υποστηρίζει ότι έχει την “απάντηση” στο γεγονός ότι η ap-
θιέρωση των “νέων σχέσεων” βρήκε “γόνιµο έδαφος” σε διάφορους τοµείς του τριτο- ple έκανε τον απίστευτο τζίρο των 697.000 δολαρίων ανά εργαζόµενο για το 2012: απ’