#15 - 06/2019

Πώς εξηγείται η συνείδηση;

[ David John Chalmers ]

Αυτή τη στιγμή έχετε μια ταινία που παίζεται στο κεφάλι σας. Είναι μια απίθανη ταινία με πολλαπλά κομμάτια. Είναι τρισδιάστατη, με πολυκάναλο ήχο για ό,τι βλέπετε και ακούτε αυτή τη στιγμή, αλλά αυτό είναι μόνο η αρχή. Η ταινία σας έχει οσμή, γεύση και αφή. Έχει αίσθηση του κορμιού σας, πόνο, πείνα, οργασμούς. Έχει αισθήματα, θυμό και χαρά. Έχει αναμνήσεις, όπως σκηνές από τα παιδικά σας χρόνια που παίζονται μπροστά σας. Έχει αυτή τη συνεχή φωνή που αφηγείται στη συχνότητα της συνείδησής σας. Στην καρδιά αυτής της ταινίας είστε εσείς που τα βιώνετε όλα αυτά άμεσα. Αυτή η ταινία είναι η συνείδηση σας, το αντικείμενο της εμπειρίας του μυαλού και του κόσμου.

Η συνείδηση είναι μία από τις θεμελιώδεις αρχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάθε ένας από εμάς έχει συνείδηση. Όλοι μας έχουμε την εσωτερική μας ταινία. Δεν υπάρχει κάτι πιο άμεσο από αυτό. Σίγουρα εγώ γνωρίζω ευθέως για τη συνείδησή μου. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος ότι το ίδιο ισχύει και για εσάς.

Η συνείδηση είναι αυτό που κάνει τη ζωή να αξίζει. Αν δεν είχαμε συνείδηση, τίποτα στις ζωές μας δεν θα είχε νόημα ή αξία. Αλλά την ίδια στιγμή, είναι το πιο μυστήριο φαινόμενο στο σύμπαν. Γιατί έχουμε συνείδηση; Γιατί έχουμε εσωτερικές ταινίες; Γιατί δεν είμαστε απλώς ρομπότ που επεξεργάζονται όλα αυτά τα δεδομένα, παράγουν το αποτέλεσμα, χωρίς να βιώνουν καθόλου τις εσωτερικές ταινίες; Αυτή τη στιγμή, κανείς δεν ξέρει τις απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις. Προτείνω ότι για να ενσωματωθεί η συνείδηση στην επιστήμη, θα χρειαστούν κάποιες ριζοσπαστικές ιδέες.

Κάποιοι λένε πως η επιστήμη της συνείδησης είναι αδύνατη. Η επιστήμη, από τη φύση της, είναι αντικειμενική. Η συνείδηση, από τη φύση της, είναι υποκειμενική. Έτσι δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει επιστήμη της συνείδησης. Για πολύ καιρό και στον 20ο αιώνα, επικρατούσε αυτή η άποψη. Οι ψυχολόγοι μελετούσαν τη συμπεριφορά αντικειμενικά, οι νευρολόγοι μελετούσαν τον εγκέφαλο αντικειμενικά, και κανείς δεν είχε αναφερθεί ποτέ στη συνείδηση. Ακόμα και πριν από τριάντα χρόνια, όταν ξεκίνησε το TED, υπήρχε πολύ λίγη επιστημονική εργασία για τη συνείδηση.
Περίπου είκοσι χρόνια μετά, αυτό έχει αρχίσει να αλλάζει. Νευρολόγοι όπως ο Φράνσις Κρικ και φυσικοί όπως ο Ρότζερ Πένροουζ είπαν πως τώρα είναι η ώρα για την επιστήμη να επιτεθεί στη συνείδηση. Από τότε, έχει γίνει μια πραγματική έκρηξη επιστημονικής εργασίας σχετικά με τη συνείδηση. Αυτή η δουλειά είναι απίθανη. Είναι εξαιρετική. Αλλά έχει κάποιους βασικούς περιορισμούς μέχρι τώρα.

Τα τελευταία χρόνια, το στολίδι της επιστήμης της συνείδησης είναι η έρευνα για τη συσχέτιση, συσχέτιση μεταξύ συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου και συγκεκριμένων καταστάσεων της συνείδησης. Είδαμε κάτι σχετικό απ' τη Νάνσυ Κάνγουισερ στην εξαίρετη δουλειά που παρουσίασε πριν λίγο. Τώρα καταλαβαίνουμε πολύ καλύτερα, για παράδειγμα, ποια μέρη του εγκεφάλου συσχετίζονται με τη συνειδητή εμπειρία του να βλέπεις πρόσωπα ή του να νιώθεις πόνο ή του να αισθάνεσαι χαρούμενος. Αλλά αυτό παραμένει συσχετισμένο με την επιστήμη. Δεν είναι επιστήμη της επεξήγησης. Γνωρίζουμε ότι αυτά τα μέρη του εγκεφάλου σχετίζονται με συγκεκριμένα είδη συνειδητής εμπειρίας, αλλά δεν γνωρίζουμε το γιατί. Το αναφέρω λέγοντας ότι αυτού του είδους η εργασία από τη νευροεπιστήμη απαντάει κάποιες από τις ερωτήσεις που έχουμε σχετικά με τη συνείδηση, την ερώτηση σχετικά με το τι κάνουν συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και με τι συσχετίζονται. Αλλά, ως ένα βαθμό, αυτά είναι τα εύκολα προβλήματα.

Δεν επιτίθεμαι στους νευρολόγους. Η συνείδηση δεν είναι εύκολο πρόβλημα. Αλλά δεν αγγίζεται το πραγματικό μυστήριο στον πυρήνα αυτού του θέματος: Γιατί όλες αυτές οι δραστηριότητες στον εγκέφαλο θα έπρεπε να συνοδεύονται από τη συνείδηση; Γιατί υπάρχει αυτή η εσωτερική προσωπική ταινία; Προς το παρόν δεν έχουμε κανένα στοιχείο.

Ίσως πείτε “ας δώσουμε στη νευροεπιστήμη μερικά χρόνια. Θα καταλήξει να είναι ένα ακόμα εξελισσόμενο φαινόμενο όπως το κυκλοφοριακό, οι τυφώνες, και η ζωή και θα το λύσουμε”. Οι κλασικές περιπτώσεις ανάδειξης είναι όλες περιπτώσεις που προκύπτουν από την αναδυόμενη συμπεριφορά [1“Αναδυόμενη συμπεριφορά” προκειμένου για συστήματα είναι η εμφάνιση αυξανόμενης πολυπλοκότητας με αφετηρία απλούστερες καταστάσεις. Είναι όρος που χρησιμοποιείται ενιαία είτε για φυσικά ζωικά φαινόμενα (π.χ. την συμπεριφορά ενός σμήνους πουλιών) είτε για την “αυτο-οργάνωση” ρομποτικών συστημάτων.], πώς συμπεριφέρεται το κυκλοφοριακό, πώς λειτουργεί ο τυφώνας, πώς αναπαράγεται ένας ζωντανός οργανισμός, προσαρμόζεται και μεταβολίζεται, ερωτήσεις για την αντικειμενική λειτουργία. Θα μπορούσαμε να το εφαρμόσουμε αυτό στον ανθρώπινο εγκέφαλο για εξήγηση συμπεριφορών και λειτουργιών του ανθρώπινου εγκεφάλου ως αναδυόμενα φαινόμενα: πώς περπατάμε, πώς μιλάμε, πώς παίζουμε σκάκι, ερωτήσεις σχετικές με τη συμπεριφορά. Αλλά όταν πρόκειται για τη συνείδηση, οι ερωτήσεις σχετικά με τη συμπεριφορά ανήκουν στα εύκολα προβλημάτα. Όταν έρχεται το δύσκολο πρόβλημα, τότε η ερώτηση είναι “γιατί όλη αυτή η συμπεριφορά συνοδεύεται με προσωπική εμπειρία;” Και εδώ, το βασικό υπόδειγμα ανάδειξης, ακόμα και το βασικό υπόδειγμα της νευροεπιστήμης, δεν έχουν, μέχρι τώρα, πολλά να πουν.

Είμαι ένας επιστημονικός υλιστής. Θέλω μια επιστημονική θεωρία για τη συνείδηση που να λειτουργεί, και για πολύ καιρό, έσπαγα το κεφάλι μου ψάχνοντας για μια θεωρία συνείδησης σε καθαρά φυσικούς όρους, που θα δούλευε. Αλλά τελικά κατάλαβα ότι αυτό δεν γινόταν για συστηματικούς λόγους. Είναι μεγάλη ιστορία, αλλά η βασική ιδέα είναι ότι αυτό που παίρνουμε από απλουστευμένες εξηγήσεις σε φυσικούς όρους, σε όρους σχετικά με τον εγκέφαλο, είναι ιστορίες για τη λειτουργία ενός συστήματος, τη δομή του, τις δυναμικές του, τη συμπεριφορά που παράγει, άριστο για τη λύση εύκολων προβλημάτων, όπως το πώς συμπεριφερόμαστε, το πώς λειτουργούμε.
Αλλά όταν έχει να κάνει με προσωπική εμπειρία; Γιατί όλο αυτό μοιάζει σαν κάτι από μέσα μας; Αυτό είναι κάτι ουσιαστικά καινούριο, και είναι πάντα μια παραπάνω ερώτηση. Θεωρώ ότι είμαστε σε αδιέξοδο εδώ. Έχουμε αυτή την απίστευτη, υπέροχη αλυσίδα εξηγήσεων, είμαστε συνηθισμένοι σε αυτό, όπου η φυσική εξηγεί την χημεία, η χημεία εξηγεί τη βιολογία, η βιολογία εξηγεί μέρη της ψυχολογίας. Αλλά η συνείδηση δεν φαίνεται να κολλάει σ' αυτή την εικόνα. Απ' τη μια πλευρά είναι δεδομένο ότι έχουμε συνείδηση. Απ' την άλλη, δεν ξέρουμε πώς να την χωρέσουμε στην επιστημονική μας άποψη για το κόσμο. Θεωρώ ότι η συνείδηση αυτή τη στιγμή είναι ένα είδος ανωμαλίας, κάτι που πρέπει να ενσωματώσουμε στην άποψή μας για τον κόσμο, αλλά ακόμα δεν βλέπουμε τον τρόπο. Απέναντι σε μια τέτοια ανωμαλία, μπορεί να χρειαστούμε επαναστατικές ιδέες, και πιστεύω ότι μπορεί να χρειαστούμε μία ή δυο ιδέες που μπορεί να φαίνονται τρελές πριν κατανοήσουμε τη συνείδηση επιστημονικά.

Υπάρχουν μερικές υποψήφιες τρελές ιδέες. Ο φίλος μου Νταν Ντένετ, που είναι εδώ σήμερα, έχει μία. Η τρελή του ιδέα είναι ότι δεν υπάρχει κανένα δύσκολο πρόβλημα με την συνείδηση. Η όλη ιδέα της εσωτερικής προσωπικής ταινίας περιλαμβάνει ένα είδος ψευδαίσθησης ή σύγχισης. Αρκεί να εξηγήσουμε τις αντικειμενικές λειτουργίες, τις συμπεριφορές του εγκεφάλου, και μετά έχουμε εξηγήσει όλα όσα χρειάζονται εξήγηση. Πρέπει να δώσουμε περισσότερη ώθηση στον Ντένετ. Αυτό είναι το είδος της πρωτοποριακής ιδέας που πρέπει να εξερευνήσουμε αν θέλουμε μια απλουστευμένη θεωρία της συνείδησης με βάση τον εγκέφαλο. Για πολλούς από μας όμως, αυτή η άποψη πλησιάζει επικίνδυνα την εξ ολοκλήρου απόρριψη της συνείδησης, έτσι ώστε να είναι ικανοποιητική. Έτσι αλλάζω κατεύθυνση. Στον χρόνο που απομένει, θέλω να εξερευνήσω δύο τρελές ιδέες που πιστεύω είναι πολλά υποσχόμενες.

Η πρώτη τρελή ιδέα είναι ότι η συνείδηση είναι βασική αρχή. Οι φυσικοί συχνά δέχονται κάποια στοιχεία για το σύμπαν ως βασικές θεμελιώδεις αρχές: χώρος, χρόνος και μάζα. Χτίζουν γύρω τους θεμελιώδεις νόμους, όπως ο νόμος της βαρύτητας ή της κβαντικής μηχανικής. Αυτές οι βασικές ιδιότητες και οι νόμοι δεν εξηγούνται από κάτι πιο βασικό. Αντιθέτως, θεωρούνται δεδομένοι, και ο κόσμος χτίζεται από εκεί και πέρα.
Μερικές φορές η λίστα με τις θεμελιώδεις αρχές διευρύνεται. Το 19ο αιώνα ο Μάξγουελ ανακάλυψε ότι δεν μπορείς να εξηγήσεις το ηλεκτρομαγνητικό φαινόμενο με τις υπάρχουσες θεμελιώδεις αρχές, τον χώρο, τον χρόνο, τη μάζα, τους νόμους του Νιούτον· έτσι πρότεινε θεμελιώδεις νόμους ηλεκτρομαγνητισμού και πρότεινε το ηλεκτρικό διάγραμμα σαν βασικό στοιχείο που κυβερνάται από αυτούς τους νόμους.

Πιστεύω ότι αντιμετωπίζουμε μια παρόμοια κατάσταση με την περίπτωση της συνείδησης. Αν δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την συνείδηση με τις υπάρχουσες θεμελιώδεις αρχές, τον χώρο, τον χρόνο, τη μάζα, το φορτίο, τότε με βάση τη λογική χρειάζεται να διευρύνουμε τη λίστα. Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να θεωρήσουμε την ίδια τη συνείδηση σαν κάτι θεμελιώδες, έναν θεμελιώδη λίθο της φύσης. Δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να την εξετάσουμε επιστημονικά. Αντιθέτως, κάτι τέτοιο μας ανοίγει τον δρόμο για να την εξετάσουμε επιστημονικά. Στη συνέχεια πρέπει να μελετήσουμε τους θεμελιώδεις νόμους που κυβερνούν τη συνείδηση, τους νόμους που συνδέουν τη συνείδηση με άλλες θεμελιώδεις αρχές: τον χώρο, τον χρόνο, τη μάζα, με τις φυσικές διαδικασίες. Οι φυσικοί κάποιες φορές λένε ότι θέλουμε θεμελιώδεις νόμους τόσο απλούς ώστε να μπορούμε να τους γράψουμε σε μπλουζάκια. Λοιπόν πιστεύω ότι κάτι παρόμοιο αντιμετωπίζουμε με τη συνείδηση. Θέλουμε να βρούμε θεμελιώδεις νόμους τόσο απλούς που να γράφονται πάνω σε μπλουζάκια. Δεν ξέρουμε ακόμα ποιοι είναι αυτοί οι νόμοι, αλλά αυτό κυνηγάμε.

Η δεύτερα τρελή ιδέα είναι ότι η συνείδηση ίσως είναι συμπαντική. Κάθε σύστημα ίσως έχει σε κάποιο βαθμό συνείδηση. Αυτή η άποψη ονομάζεται παμψυχισμός: “παν” για όλους, “ψυχισμός” για το μυαλό, κάθε σύστημα έχει συνείδηση, όχι μόνο οι άνθρωποι, τα σκυλιά, τα ποντίκια, οι μύγες, ακόμα και τα μικρόβια του Ρομπ Νάιτ, ή τα βασικά σωματίδια. Ακόμα και ένα φωτόνιο έχει κάποιο βαθμό συνείδησης. Η ιδέα δεν είναι ότι τα φωτόνια είναι έξυπνα ή ότι σκέφτονται. Δεν λέμε ότι ένα φωτόνιο είναι ανήσυχο επειδή σκέφτεται, «ωωω, πάντα τρέχω κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Ποτέ δεν μπορώ να σταματήσω και να μυρίσω τα τριαντάφυλλα;». Όχι. Αλλά η σκέψη είναι ότι ίσως τα φωτόνια έχουν κάποιο ίχνος ωμού, υποκειμενικού αισθήματος, κάποιον απλό προπομπό συνείδησης.

Αυτό ίσως σας ακούγετε λίγο τρελό. Για ποιο λόγο θα σκεφτόταν κάποιος κάτι τόσο τρελό; Κάποιο κίνητρο έρχεται από την πρώτη τρελή ιδέα, ότι η συνείδηση είναι θεμελιώδης αρχή. Αν είναι θεμελιώδης αρχή, όπως ο χώρος και ο χρόνος και η μάζα, είναι φυσικό να πιστεύουμε ότι ίσως είναι και συμπαντική, με τον τρόπο που είναι τα υπόλοιπα. Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ότι αν και η ιδέα φαίνεται παράλογη σε εμάς, είναι λιγότερο παράλογη σε ανθρώπους από άλλες κουλτούρες, όπου το ανθρώπινο μυαλό αντιμετωπίζεται περισσότερο ως συνέχιση της φύσης.

Ένα βαθύτερο κίνητρο προκύπτει απ' την ιδέα ότι ίσως ο πιο απλός και ισχυρός τρόπος να βρεις θεμελιώδεις νόμους που συνδέουν τη συνείδηση με τη φυσική λειτουργία είναι να συνδέσεις τη συνείδηση με την πληροφορία. Όποτε υπάρχει επεξεργασία πληροφορίας, υπάρχει συνείδηση. Αν υπάρχει σύνθετη επεξεργασία πληροφορίας, όπως σε έναν άνθρωπο, τότε υπάρχει σύνθετη συνείδηση. Στην απλή επεξεργασία πληροφορίας, απλή συνείδηση.

Κάτι πολύ συναρπαστικό τα τελευταία χρόνια είναι ότι ένας νευρολόγος, ο Τζούλιο Τονόνι, πήρε αυτή τη θεωρία και την ανέπτυξε με μια σχολαστική μαθηματική θεωρία. Έχει ένα μαθηματικό μέτρο της ενσωμάτωσης της πληροφορίας το οποίο αποκαλεί Φ, που μετράει την ποσότητα της πληροφορίας που ενσωματώνεται στο σύστημα. Υποθέτει ότι το Φ συνυπάρχει με τη συνείδηση. Έτσι σ' έναν ανθρώπινο εγκέφαλο ενσωματώνεται μεγάλο ποσοστό πληροφορίας, άρα έχουμε αυξημένο Φ, άρα έχουμε πολύ συνείδηση. Σ' ένα ποντίκι, μεσαίου βαθμού ενσωμάτωση πληροφορίας, θεωρείται εξίσου σημαντικό, δηλαδή μεγάλο ποσοστό συνείδησης. Αλλά καθώς πηγαίνεις προς τα σκουλήκια, τα μικρόβια, τα σωματίδια, ο βαθμός του Φ πέφτει. Το ποσοστό της πληροφορίας που ενσωματώνεται πέφτει, αλλά παραμένει μη μηδενικό. Στη θεωρία του Τονόνι, συνεχίζει να μην υπάρχει μη μηδενικό ποσοστό συνείδησης. Συνεπώς, προτείνει έναν θεμελειώδη νόμο συνείδησης: Υψηλό Φ, υψηλή συνείδηση. Δεν γνωρίζω αν αυτή η θεωρία είναι σωστή, αλλά ίσως είναι η κυρίαρχη θεωρία αυτή τη στιγμή στην επιστήμη της συνείδησης, και χρησιμοποιείται για να ενσωματώσει ένα ολόκληρο φάσμα επιστημονικών δεδομένων, και έχει κάποια ιδιότηττα η οποία είναι αρκετά απλή ώστε μπορείς να την γράψεις σ’ ένα μπλουζάκι.

Ένα άλλο τελευταίο κίνητρο είναι ότι ο πανψυχισμός ίσως μας βοηθήσει να ενσωματώσουμε τη συνείδηση στον φυσικό κόσμο. Οι φυσικοί και οι φιλόσοφοι έχουν συχνά παρατηρήσει ότι η φυσική είναι περιέργως θεωρητική. Περιγράφει τη δομή της πραγματικότητας χρησιμοποιώντας ένα σωρό εξισώσεων, αλλά δεν μας λέει για την πραγματικότητα στην οποία υπόκειται. Όπως το θέτει ο Στήβεν Χώκινγκ, “τι πυροδοτεί την εξίσωση;” Με βάση την άποψη του πανψυχιστή, αφήνουμε τις εξισώσεις της φυσικής ως έχουν, και θεωρούμε ότι περιγράφουν τη ροή της συνείδησης. Αυτό εξάλλου κάνει και η φυσική, περιγράφει τη ροή της συνείδησης. Με αυτή την άποψη, η συνείδηση πυροδοτεί την εξίσωση. Με αυτή την άποψη, η συνείδηση δεν αιωρείται έξω από το κόσμο της φυσικής σαν κάτι επιπλέον. Είναι στη σωστή θέση όπως η καρδιά.

Αυτή η θεωρία, πιστεύω, η θεωρία του πανψυχισμού, έχει τη δυνατότητα να μεταβάλλει τη σχέση μας με τη φύση, και ίσως έχει και κάποιες σημαντικές κοινωνικές και ηθικές επιπτώσεις. Κάποιες ίσως είναι παράλογες. Συνήθιζα να πιστεύω ότι δεν θα μπορούσα να φάω τίποτα που έχει συνείδηση, έτσι θα έπρεπε να είμαι χορτοφάγος. Αν είσαι πανψυχιστής και πάρεις αυτή τη θεωρία τοις μετρητοίς, θα πεινάσεις. Έτσι πιστεύω ότι αυτό μπορεί να μεταβάλλει τις απόψεις μας, εφόσον ό,τι αγγίζει δεοντολογικούς σκοπούς και ηθικές σκέψεις, δεν αφορά τόσο τη συνείδηση, όσο το βαθμό και την περιπλοκότητα της συνείδησης.

Είναι φυσικό να ρωτάμε για τη συνείδηση σε άλλα συστήματα, όπως στους υπολογιστές. Τι γίνεται με την τεχνητή νοημοσύνη της Σαμάνθα στην ταινία «Her»; [2Her: ταινία επιστημονικής φαντασίας (;) του 2013, σε σκηνοθεσία Spike Jonze. Μια ψηφιακή “βοηθός” τεχνητής νοημοσύνης (σαν αυτές που κυκλοφορούν ήδη στο εμπόριο: Alexa, Siri) αλλά πολύ υψηλότερου επιπεδου γοητεύει μόνο με την φωνή και την “παρέα” της τον πρωταγωνιστή...] Έχει συνείδηση; Αν την αντιμετωπίσουμε με τη θεωρία του πανψυχισμού, η Σαμάνθα εκτελεί σύνθετη διαχείριση πληροφορίας και ενσωμάτωσης, άρα η απάντηση πιθανότατα είναι ναι, έχει συνείδηση. Αν αυτό ισχύει, τίθενται κάποια σοβαρά ηθικά ζητήματα σχετικά με την ηθική της ανάπτυξης έξυπνων υπολογιστικών συστήματα και την ηθική του να τα διαγράφεις.

Στο τέλος, ίσως ρωτήσετε για τη συνείδηση ολόκληρων ομάδων, του πλανήτη. Έχει ο Καναδάς τη δική του συνείδηση; Ή ακόμα και σε τοπικό επίπεδο, μία ομάδα, όπως το κοινό του συνεδρίου TED, έχουμε αυτή τη στιγμή μια ομαδική συνείδηση TED, μια εσωτερική ταινία γι' αυτήν την ομάδα TED, ξεχωριστή από τις εσωτερικές ταινίες κάθε μέρους μας; Δεν γνωρίζω την απάντηση σε αυτή την ερώτηση, αλλά πιστεύω ότι είναι κάτι που αξίζει να το πάρουμε στα σοβαρά.

Έτσι το όραμα του πανψυχιστή είναι πρωτοποριακό, αλλά δεν ξέρω αν είναι σωστό. Είμαι πολύ πιο σίγουρος για την πρώτη τρελή ιδέα, ότι η συνείδηση είναι θεμελιώδης αρχή, απ' ό,τι για τη δεύτερη, ότι είναι συμπαντική. Η άποψη αυτή γεννά ερωτήματα και προκλήσεις, όπως το πώς αυτή η ελάχιστη συνείδηση προστίθεται στην περίπλοκη συνείδηση που ξέρουμε και αγαπάμε. Αν υπάρχουν απαντήσεις θα προοδεύσουμε στην αναζήτησή μιας σοβαρότερης θεωρίας περί συνείδησης. Αν όχι, αφού αυτό είναι ίσως το δυσκολότερο πρόβλημα της επιστήμης και της φιλοσοφίας, δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι θα το λύσουμε σε μια νύχτα. Αλλά πιστεύω ότι στο τέλος θα βρούμε την άκρη. Το να καταλάβουμε τη συνείδηση είναι το κλειδί, πιστεύω, στο να καταλάβουμε το σύμπαν και τους εαυτούς μας. Ίσως χρειάζεται η σωστή τρελή ιδέα.

Σας ευχαριστώ.

Σημειώσεις

1 - “Αναδυόμενη συμπεριφορά” προκειμένου για συστήματα είναι η εμφάνιση αυξανόμενης πολυπλοκότητας με αφετηρία απλούστερες καταστάσεις. Είναι όρος που χρησιμοποιείται ενιαία είτε για φυσικά ζωικά φαινόμενα (π.χ. την συμπεριφορά ενός σμήνους πουλιών) είτε για την “αυτο-οργάνωση” ρομποτικών συστημάτων.
[ επιστροφή ]

2 - Her: ταινία επιστημονικής φαντασίας (;) του 2013, σε σκηνοθεσία Spike Jonze. Μια ψηφιακή “βοηθός” τεχνητής νοημοσύνης (σαν αυτές που κυκλοφορούν ήδη στο εμπόριο: Alexa, Siri) αλλά πολύ υψηλότερου επιπεδου γοητεύει μόνο με την φωνή και την “παρέα” της τον πρωταγωνιστή...
[ επιστροφή ]