#23 - 02/2022

The Internet of Bodies: το σώμα ως τεχνολογική πλατφόρμα

εισαγωγή

Δεν έχουν περάσει ούτε δέκα χρόνια από τότε που το Internet of Things έφτιαχνε πρωτοσέλιδα κι έτρεφε τις ονειρώξεις των απανταχού τεχνολάγνων. Έξυπνα ρούχα που μπορούν να μετράνε τη διάθεσή σου και να ενημερώνουν το κινητό σου, έξυπνα γυαλιά με τα οποία μπορείς να επαλείφεις την πραγματικότητα με μια δεύτερη στρώση δικής σου, ι.χ. και customized πραγματικότητας, έξυπνες, οικονομικές λάμπες επιφορτισμένες με το ρόλο να κουβαλάνε αυτές το βάρος της οικολογικής σου συνείδησης ανάβοντας μόνο όταν είσαι στο χώρο ή όταν δίνεις εντολή από το χειριστήριο της ζωής σου γνωστό και ως smartphone, έξυπνες καφετιέρες, ιδιοφυείς κούπες, wi-fi enabled λεκάνες και ο κατάλογος τελειωμό δεν έχει. Όλη αυτή η νέα, «έξυπνη» και ιλουστρασιόν ζωή που υποσχόταν η καθολική διασύνδεση όλων των πραγμάτων στο διαδίκτυο έχει αποδειχτεί, τουλάχιστον μέχρι τώρα, μια απλή φαντασίωση. Είναι αυτό ωστόσο τεκμήριο αποτυχίας του Internet of Things; Από μια άποψη, η απάντηση θα έπρεπε να είναι καταφατική (ξανά, τουλάχιστον για την ώρα), τουλάχιστον αν κανείς θέλει να λάβει στην ονομαστική τους αξία τέτοιες υποσχέσεις. Από την άλλη, το Internet of Things μπορεί να θεωρηθεί τόσο «αποτυχημένο» όσο «αποτυχημένο» είναι και το όποιο νέο μοντέλο μιας αυτοκινητοβιομηχανίας επειδή οι οδηγοί του τελικά καταλήγουν να περνούν την περισσότερη ώρα τους κινούμενοι με ρυθμούς βραδύποδα στην Αλεξάνδρας και όχι με τη χάρη αιλουροειδούς σε ανοιχτές, αχανείς εκτάσεις ή σε φιδίσιους, γραφικούς δρόμους σκαρφαλωμένους σε καταπράσινα βουνά, όπως εξάλλου θα όφειλαν με βάση τα σχετικά διαφημιστικά σποτάκια. Η κρίσιμη διαφορά στην περίπτωση του Internet of Things, που θα δώσει και το μέτρο της όποια αποτυχίας ή επιτυχίας του, είναι το ότι δεν έγινε απλώς μια απόπειρα προώθησης ενός προϊόντος ή έστω μιας γκάμας προϊόντων. Αυτό που σε μεγάλο βαθμό προωθήθηκε ή ακόμα και επιβλήθηκε δεν ήταν τόσο και δεν ήταν μόνο τα καθρεφτάκια των έξυπνων συσκευών, αλλά η ίδια η ιδέα της καθολικής διασύνδεσης, η αντίληψη ότι από τα πάντα μπορεί να αντληθεί πληροφορία και ότι αυτή η πληροφορία μπορεί να αξιολογηθεί, να αξιοποιηθεί και να διατιμηθεί.

Υπήρξαν αρκετοί, πάρα πολλοί, μάλλον η μεγάλη πλειοψηφία των υποτελών των δυτικών κοινωνιών, που φάνηκαν υπερβολικά πρόθυμοι να πιαστούν από το δόλωμα των κάθε είδους έξυπνων συσκευών. Για να βρεθούν με το αγκίστρι της καθολικής διασύνδεσης σφηνωμένο μέσα τους, χωρίς ενδεχομένως ακόμα να συνειδητοποιούν σε επαρκή βαθμό τις συνέπειες της θέσης στην οποία έχουν βρεθεί. Οι ωκεανοί ψυχο-διανοητικής νοβοκαΐνης μέσα στους οποίους καθημερινά κολυμπάνε (ευγενική χορηγία των μέσων κοινωνικής αποκτήνωσης και των πλατφορμών συνδρομητικής λοβοτόμησης) δεν τους αφήνουν άλλωστε πολλά περιθώρια. Το μέγεθος αυτής της συνειδησιακής οπισθοχώρησης και της πανικόβλητης παραχώρησης θέσεων μάχης που κάποτε θα θεωρούνταν αδιαπραγμάτευτες έγινε αν μη τι άλλο φανερό με την πρόσφατη κυκλοφορία των πιστοποιητικών υγειονομικών φρονημάτων. Η ανέφελη προθυμία με την οποία οι υποτελείς επιδεικνύουν τα σύμβολα της αναξιοπρεπούς συμμόρφωσής τους με ένα παρανοϊκό καθεστώς (ακόμα και για μετακινήσεις που δεν είναι απαραίτητες, όπως οι σχετικές με την εργασία ή τις σπουδές) είναι ένα χαμηλό αλλά όχι το κατώτατο σημείο πολιτικής και αισθητικής - ηθικής κατάπτωσης· στην άλλη άκρη του αποχετευτικού σωλήνα βρίσκονται εκείνοι που αναλαμβάνουν τον ρόλο του ελεγκτή, όχι σπάνια απολαμβάνοντας το ρόλο τους, ακόμα κι αν δεν το ομολογούν ανοιχτά, ίσως ούτε και στον ίδιο τον εαυτό τους (ο τόνος της φωνής και η γλώσσα του σώματος είναι ωστόσο αδιάψευστοι μάρτυρες). Μια θαυμάσια κοινωνική συνθήκη που επιτρέπει να δημιουργούνται παντού μικροκλίματα και κυψελίδες εντός των οποίων οι μύκητες των μικροπρεπών εξουσιαστικών συμπεριφορών αποκτούν το καθεστώς του αυτονόητου: ο δάσκαλος ελέγχει τους μαθητές (θα έλεγε κάποιος κακεντρεχής, «δεν είναι δα και κάποιος καινούριος ρόλος για τους δασκάλους»), ο πωλητής στο κατάστημα ελέγχει τον δάσκαλο όταν αυτός εμφανιστεί εκεί ως πελάτης, ο σερβιτόρος ελέγχει τον πωλητή όταν αυτός πάει να αγοράσει έναν καφέ κ.ο.κ. Σε καθέναν δίνεται η δυνατότητα να αναλάβει τον ρόλο του εξεταστή· αλλά και κανείς δεν γλιτώνει από αυτόν του εξεταζόμενου: με άλλα λόγια, ο ορισμός της κανιβαλικής συνθήκης.

Υπενθύμιση όχι τετριμμένη: όλα τα παραπάνω οφείλουν σε μεγάλο βαθμό την «επιτυχία» τους στο γεγονός ότι τυγχάνουν μιας μηχανικής διαμεσολάβησης. Τα smartphone που υπόσχονταν το άνθος μιας ζωής όπου τα πάντα θα είναι διαθέσιμα με το πάτημα (ή ακόμα και πριν από αυτό) ενός κουμπιού φαίνεται ότι πρώτα πρέπει να απλώσουν την κοπριά της κοινωνικής βαρβαρότητας υπό τη μορφή της αλληλο-επιτήρησης. Είναι προφανές ότι χωρίς τη δυνατότητα άμεσης σάρωσης και ταυτοποίησης ενός πιστοποιητικού, το όλο καθεστώς «ιατρικής» επιτήρησης θα ήταν διαβλητό και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε στο τέλος ενδεχομένως να κατέρρεε. Ποιος όμως θα τολμούσε να υψώσει ανάστημα απέναντι σε τέτοιες πρακτικές ανάμεσα σε όσους, για χάρη της όποιας δωρεάν «ευκολίας», έχουν μετατραπεί σε ασπόνδυλους αιμοδότες δεδομένων μέσα από τις κάθε είδους διασυνδεδεμένες συσκευές τους;

το σώμα ως πεδίο επεμβάσεων

Αυτή η διασταύρωση της ιατρικής «μέριμνας» και επιτήρησης με τις τεχνολογίες της δικτύωσης δεν είναι κάτι πρόσκαιρο ούτε κάτι ευκαιριακό, παρόλο που συχνά παρουσιάζεται έτσι. Πρόκειται για έναν βασικό άξονα της καπιταλιστικής επέλασης προς την 4η βιομηχανική επανάσταση που εξελίσσεται κατά καιρούς κάτω από διάφορες ταμπέλες. Δύο από αυτές είναι η ιατρική ακριβείας (precision medicine), η οποία φροντίζει να κινείται σε ένα κάπως πιο απτό και προσγειωμένο επίπεδο, και ο μετα-ανθρωπισμός, για τον οποίο καμμία μεταφυσική ματαιοδοξία και καμμία θρησκευτική σωτηριολογία δεν είναι ξένες και ανοίκειες [1Βλ. σχετικά προηγούμενα άρθρα στο Cyborg, πολλά, πάρα πολλά, και υγιεινά: τα health big data είναι ένα ακόμα χρυσωρυχείο, τ. 18 - φορητά, φορετά, υποδόρεια: το σώμα σαν motherboard, τ. 10 - precision medicine: η εξατομίκευση της ιατρικής, τ. 9.]. Σαν να μην έφταναν αυτές, εσχάτως κυκλοφορεί και μία τρίτη παρεμφερής ταμπέλα: αναφερόμαστε στο λεγόμενο «Διαδίκτυο των Σωμάτων (Internet of Bodies)». Δεν είμαστε οπαδοί της πληθωριστικής δημιουργίας νέων όρων για το ο,τιδήποτε μπορεί να σκαρφιστεί ένας γραφειοκράτης σε κάποιο think tank ή ένας ερευνητής σε αναζήτηση νέας χρηματοδότησης. Το Internet of Bodies μοιάζει κατ’ αρχάς να είναι μια τέτοια περίπτωση ενός όρου άνευ ιδιαίτερου αντικειμένου που έρχεται να ανακυκλώσει παλιά υλικά. Ακόμα κι αν αυτό ισχύει σε κάποιο βαθμό, σε μια δεύτερη ματιά ο όρος φαίνεται να σηματοδοτεί όντως μια νέα τροπή στις σχέσεις σωματικής και ηλεκτρονικής επιτήρησης που αξίζει μια κάπως πιο επισταμένη προσοχή. Σε αντίθεση με την ιατρική ακριβείας, το Internet of Bodies δεν αφορά μόνο σε ζητήματα υγείας αλλά δυνητικά σε ο,τιδήποτε μπορεί να αφορά το σώμα, είτε το υγιές είτε το πάσχον. Και ως επέκταση κατά κάποιον τρόπο του μετα-ανθρωπισμού, δεν οραματίζεται απλά το βιολογικό σώμα ως εσαεί αναβαθμίσιμο, αλλά ταυτόχρονα και ως «ανοιχτό» προς τον έξω κόσμο, ως μια αστείρευτη πηγή πληροφοριών, ως έναν κόμβο εντός ενός μεγα-μηχανισμού ανάδρασης (το παλιό, καλό όνειρο της κυβερνητικής).

Τι ακριβώς όμως είναι το Internet of Bodies; Αν το Internet of Things ήταν η ιδέα ότι κάθε αντικείμενο του κόσμου μπορεί πλέον να εξοπλιστεί με αισθητήρες που έχουν τη δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο, το Internet of Bodies προχωράει ένα βήμα παραπέρα αντιμετωπίζοντας το ίδιο το σώμα ως ένα τέτοιο «αντικείμενο». Το σώμα νοείται πλέον ως μια «τεχνολογική πλατφόρμα» [2Ο όρος δεν είναι δικός μας. Βλ. το άρθρο του World Economic Forum, Shaping the Future of the Internet of Bodies: New challenges of technology governance, Ιούλιος 2020.] επί της οποίας μπορούν να αναπτυχθούν και να προσδεθούν διαφόρων ειδών συσκευές. Λίγο – πολύ αυτός ήταν και ο σκοπός του ρεύματος της αυτο-ποσοτικοποίησης και του ποσοτικοποιημένου εαυτού (quantified self). Για το Internet of Bodies από την άλλη, η αυτο-ποσοτικοποίηση συνιστά μόνο το πρώτο βήμα. Η ένταξη των ποσοτικοποιημένων και χακαρισμένων σωμάτων σε ένα δίκτυο επικοινωνίας, η οιονεί ανατομική διάνοιξή τους προς τα έξω, έστω και υπό τη μορφή ροής πληροφοριών, είναι το δεύτερο βήμα.

Οι πρώτες αναφορές στον όρο Internet of Bodies (τουλάχιστον με βάση τη δική μας έρευνα) φαίνεται να πηγαίνουν πίσω στο 2014 και ήταν σχετικές με τις φιλοδοξίες της Google να αναπτύξει τέτοιες ενσωματώσιμες συσκευές, όπως φακούς επαφής που περιέχουν νανο-κυκλώματα και κεραίες στο μέγεθος τρίχας [3https://web.archive.org/web/20140121011604/ http://motherboard.vice.com/blog/googles-internet-of-things-now-includes-your-body και https://www.vice.com/en/article/gvyqgm/the-internet-of-bodies-is-coming-and-you-could-get-hacked]. Παρά τον εύηχο και εντυπωσιοθηρικό του χαρακτήρα, ως όρος δεν απέκτησε κάποια ιδιαίτερη δυναμική στα αμέσως επόμενα χρόνια. Η ευρύτερη καθιέρωσή του επήλθε σε δύο φάσεις, με μια μικρή καθυστέρηση. Πρώτον, χρησιμοποιήθηκε από την ακαδημαϊκό, καθηγήτρια δικαίου στις Η.Π.Α., Andrea Matwyshyn σε ένα διεξοδικό της άρθρο όπου περιγράφει, κατηγοριοποιεί και αναλύει, συχνά με έντονα κριτική διάθεση, τις εν λόγω συσκευές και τις νομικές συνέπειες που θα έχει η διάδοσή τους στο μέλλον [4The Internet of Bodies, William & Mary Law Review, 2019.]. Αυτό το άρθρο αποτελεί έκτοτε σταθερό σημείο αναφοράς σε όλες τις συζητήσεις τις σχετικές με το Internet of Bodies. Σε δεύτερο χρόνο τώρα, ο συγκεκριμένος όρος φαίνεται να εκτινάσσεται ως προς τη δημοφιλία του από το 2020 κι έπειτα. Τον πρώτο ρόλο έχουν αναλάβει πλέον think tank (όπως η RAND) [5https://www.rand.org/about/nextgen/art-plus-data/giorgia-lupi/internet-of-bodies-our-connected-future.html και https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR3226.html], οργανισμοί τύπου World Economic Forum [6https://www.weforum.org/agenda/2020/06/internet-of-bodies-covid19-recovery-governance-health-data/ ] και τεχνοεπιστημονικές ενώσεις μέσω των περιοδικών τους [7Intelligent Ingestibles: Future of Internet of Body, IEEE Internet Computing, 2020, The Internet of Bodies: A Systematic Survey on Propagation Characterization and Channel Modeling, IEEE Internet of Things Journal, 2022]. Το γεγονός ότι ο όρος αυτός βρέθηκε ξαφνικά να είναι θαμώνας στα πιο επίσημα χείλη και στις πιο επίσημες πένες ακριβώς την περίοδο που η πανδημία ολοκληρωτισμού με πρόσχημα τον κορωνοϊό έχει θέσει υπό αμφισβήτηση βασικές αντιλήψεις περί του σώματος και της αυτονομίας του δεν μπορεί να θεωρηθεί απλά τυχαίο. Δεν πρόκειται για μια χρονική σύμπτωση. Όσοι νόμιζαν ότι η διαχείριση του κορωνοϊού αφορούσε απλά και μόνο τον ίδιο τον ιό και πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής του σύντομα θα μάθουν ότι στην πραγματικότητα αφορούσε όλο τους το σώμα. Και το Internet of Bodies θα είναι ένας από τους όρους του πολυωνύμου στη βάση του οποίου θα περι-γράφονται και θα περι-ορίζονται τα σώματα των υποτελών των δυτικών κοινωνιών.

Το κείμενο της Matwyshyn που αναφέρθηκε παραπάνω επιχειρεί, πέρα από το να δώσει έναν ορισμό του Internet of Bodies, να κάνει και μια πρώτη γενεαολογική ταξινόμηση των σχετικών συσκευών. Ως πρώτη γενιά συσκευών Internet Of Bodies αναφέρει όσες αλληλεπιδρούν με το σώμα παραμένοντας στο εξωτερικό του (body-external). Παραδείγματα τέτοια υπάρχουν άφθονα: από τα έξυπνα γυαλιά της Google που αποσύρθηκαν κακήν κακώς (αλλά μόνο προσωρινά, κατά τη δική μας εκτίμηση) μέχρι τα κάθε είδους wearable για καταγραφή της σωματικής δραστηριότητας ή ακόμα και συσκευές ηλεκτρονικού δέρματος που επικολλούνται στο κανονικό δέρμα και λαμβάνουν μετρήσεις ιατρικού ενδιαφέροντος. Εδώ είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι πολλές από αυτές τις συσκευές δεν θεωρούνται καν ιατρικού τύπου και κατά συνέπεια η πώληση και χρήση τους δεν απαιτεί έγκριση από αρμόδιους φορείς. Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν πάντα έχουν τη δυνατότητα συλλογής, επεξεργασίας και αποθήκευσης των υπό καταγραφή δεδομένων, μακριά από τον έλεγχο των χρηστών. Το θέμα της ιδιοκτησίας, της νομής και της κατοχής αυτών των δεδομένων βρίσκεται ακόμα σε ένα νομικό κενό, κάτι που φυσικά δεν εμποδίζει σε τίποτα όσες εταιρείες βρίσκονται από πίσω να προχωρούν σε πρωτοφανείς επιχειρήσεις πρωταρχικής συσσώρευσης «ψηφιακού κεφαλαίου», δεδομένης και της άγνοιας και της ακηδίας που επιδεικνύουν οι χρήστες για τέτοια ζητήματα.

Η δεύτερη τώρα γενιά συσκευών IoB αφορά σε συσκευές που, για να λειτουργήσουν, οφείλουν να «εγκατασταθούν» στο σώμα του χρήστη τους μέσω επεμβατικών τεχνικών που διαρρηγνύουν τα δερματικά όρια του σώματος (body internal). Τα κοχλιακά εμφυτεύματα (και εν γένει οι συσκευές αποκατάστασης αισθητηριακών βλαβών), οι έξυπνοι βηματοδότες, τα ηλεκτρονικά χάπια με τη δυνατότητα να εκπέμπουν πληροφορίες μετά την κατάποσή τους, τα τεχνητά όργανα (προϊόντα τρισδιάστατων εκτυπωτών) είναι μόνο μερικά από τα σχετικά παραδείγματα. Ακόμα και αν δεν συνιστούν κάτι το καινοφανές ως ιδέες (οι συμβατικοί βηματοδότες έχουν μακρά ιστορία), το στοιχείο που τις διαφοροποιεί τώρα από τους προγόνους τους είναι η δυνατότητα διασύνδεσής τους με τον έξω κόσμο σε πρώτο χρόνο· και σε δεύτερο χρόνο η δυνατότητα να λαμβάνουν εντολές από τον έξω κόσμο και να αναπροσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους, είτε με βάση τέτοιες έξωθεν εντολές είτε ακόμα και αυθόρμητα με βάση έσωθεν οδηγίες, εφόσον πολλές εξ αυτών διαθέτουν μια δική τους υπολογιστική ισχύ, εξοπλισμένες κάποιες φορές με αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης [8Ο Dick Cheney, ο γνωστός πρώην αντι-πρόεδρος των Η.Π.Α., είχε λάβει έναν τέτοιο έξυπνο βηματοδότη. Ωστόσο, μετά από λίγο καιρό αποφασίστηκε να απενεργοποιηθούν οι δυνατότητες Wi-Fi διασύνδεσής του με τον έξω κόσμο από τον φόβο τυχόν χακαρίσματος της συσκευής.]. Εννοείται φυσικά ότι και σε αυτόν τον τύπο συσκευών το πρόβλημα του νομικού καθεστώτος των δεδομένων που συλλέγουν εξακολουθεί να υφίσταται. Για την ακρίβεια, εφόσον σε αρκετές περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με έλεγχο ζωτικών λειτουργιών του σώματος, αν το λογισμικό αυτών των συσκευών θεωρηθεί ιδιοκτησία της κατασκευάστριας εταιρείας, τότε το ζήτημα μετατίθεται σε ένα ακόμα βαθύτερο επίπεδο: οι εταιρείες, με βάση τις δικές τους διαθέσεις, προθέσεις και αρνήσεις να συντηρήσουν, να καταργήσουν ή να αναβαθμίσουν τα σχετικά πακέτα λογισμικού αποκτούνε de facto δικαιώματα νομής πάνω στα σώματα των χρηστών· σε ακραίες περιπτώσεις ακόμα και δικαιώματα ζωής και θανάτου. Σε καμμία περίπτωση πάντως δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι η συγκεκριμένη γενιά συσκευών IoB αφορά μόνο σε θεραπευτικές ή προληπτικές ιατρικές εφαρμογές. Για παράδειγμα, οι έξυπνοι φακοί επαφής που μπορούν να προβάλλουν απευθείας στο μάτι πληροφορίες ή ακόμα και ολόκληρους εικονικούς κόσμους πιάνουν το κομμάτι της διασκέδασης και της κοινωνικότητας· ένα κομμάτι που σε βάθος χρόνου ίσως αποδειχτεί πιο σημαντικό και κερδοφόρο από το αυστηρά ιατρικό.

Τέλος, η τρίτη γενιά, που θεωρείται και η λιγότερο ανεπτυγμένη για την ώρα, περιλαμβάνει εκείνες τις συσκευές που στόχος τους είναι η σύμφυση βιολογικής και τεχνητής νοημοσύνης· με άλλα λόγια, συσκευές που συνδέονται στο νευρικό σύστημα των χρηστών κι έτσι μπορούν να τίθενται υπό τον άμεσο έλεγχο του «πνεύματός» τους. Οι διάφοροι τύποι προσθετικών άκρων με δυνατότητα κίνησης μέσω ηλεκτροδίων τα οποία συνδέονται με τα εναπομείναντα νεύρα του ακρωτηριασμένου μέλους εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία. Και πάλι όμως, δεν είναι καθόλου απαραίτητο η χρήση τέτοιων συσκευών να παραμείνει σε αυστηρά ιατρικά – θεραπευτικά πλαίσια. Δεν θα πρέπει να υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι ο τομέας της γνωσιακής και νευρικής αναβάθμισης και βελτιστοποίησης θα στοχεύει ολόκληρους πληθυσμούς, όχι μόνο ασθενείς, αλλά και υγιείς· ή μάλλον κατά κύριο λόγο υγιείς. Προς το παρόν, οι υπάρχουσες συσκευές δεν φαίνεται να παρέχουν δυνατότητες κατάδυσης σε βαθιές δομές του νευρικού συστήματος, περιοριζόμενες κατά κανόνα σε ό,τι λέγεται «διεπαφές εγκεφάλου – μηχανής (brain-computer interfaces)» που λειτουργούν μέσω μιας εφαπτομενικής σύνδεσης με το νευρικό σύστημα (π.χ., μέσω ηλεκτροδίων). Ωστόσο, οι ανασκαπτικές έρευνες στα ενδότερα του εγκεφάλου προχωράνε με ταχείς ρυθμούς [9Μια αναφορά στις έρευνες τις σχετικές με τη μνήμη έχουμε κάνει στο προηγούμενο τεύχος. Βλ. Η μηχανολογία του πνεύματος, Cyborg, τ. 22.] χωρίς κανείς να μπορεί να πει με βεβαιότητα πότε τα πορίσματά τους θα βρουν το δρόμο τους προς τον πραγματικό κόσμο. Αν θεωρήσουμε ότι η περίπτωση του κορωνοϊού και των προληπτικών γενετικών σκευασμάτων που παρουσιάστηκαν ως σωτηρία απέναντί του είναι ένα καλό δείγμα του τι έπεται, τότε δεν θα πρέπει να περιμένει κανείς ενδελεχείς ελέγχους ασφαλείας και για αυτές τις συσκευές που φιλοδοξούν να αγκιστρωθούν πάνω στο νευρικό σύστημα. Αν το ανοσοποιητικό σύστημα πετάχτηκε στον κάλαθο των αχρήστων ως απαρχαιωμένο με τέτοια ευκολία, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μη συμβεί το ίδιο και με το νευρικό σύστημα.

η μεγάλη κατάρρευση

Θα έπρεπε να είναι προφανές από τα παραπάνω ότι δεν βρισκόμαστε μόνο μπροστά σε μια αλλαγή παραδείγματος όσον αφορά στην εννόηση της υγείας και συνεπώς των κατάλληλων θεραπευτικών τεχνικών, αλλά μπροστά και σε μια εξίσου σημαντική αναδιάρθρωση της εννόησης του σώματος και κατ’ επέκταση ακόμα και του ίδιου του εαυτού. Το σώμα δεν διαθέτει πλέον απαραβίαστα σύνορα, δεν συνιστά κάποιο άβατο η πρόσβαση στο οποίο επιτρέπεται μόνο υπό πολύ συγκεκριμένες περιστάσεις και με τις μεγαλύτερες των επιφυλάξεων, δεν είναι καν κάτι το οποίο κατέχω κατ’ αποκλειστικότητα, σύμφωνα με τις δοξασίες του κλασσικού φιλελευθερισμού. Το σώμα ανοίγεται προς τον κόσμο, γίνεται σχεδόν διάφανο, από μια αναδιπλωμένη στον εαυτό της σφαίρα γίνεται μια ξεδιπλωμένη επιφάνεια κάθε εκατοστό της οποίας είναι διαθέσιμο προς μέτρηση και εξέταση. Δεν υφίσταται πλέον κάποιος ορίζοντας γεγονότων, έστω και θολός, εντεύθεν του οποίου εδράζεται ένας σκληρός πυρήνας υποκειμενικότητας. Πλήθος σωματικών λειτουργιών (ή ακόμα και οργάνων) μπορούν να αντικατασταθούν από άλλες, να ενισχυθούν τεχνητά ή και να αφεθούν να ατροφήσουν στο βαθμό που θα κριθούν «απαρχαιωμένες».

Μια τέτοια εξέλιξη ενδεχομένως να θεωρηθεί και ως ευχής έργον από κάποιους ή ακόμα και ως επιβεβαίωση των θεωριών του λεγόμενου εκτεταμένου νου (extended mind, βλ. τη σχετική δουλειά των «φιλοσόφων του νου» Andy Clark και David Chalmers) σύμφωνα με τις οποίες αυτό που λέμε «νους» δεν περιορίζεται στα όρια του εγκεφάλου ή ακόμα και του σώματος, αλλά περιλαμβάνει και τμήματα του εξωτερικού κόσμου (π.χ., οι σελίδες στις οποίες εγώ γράφω αυτό το άρθρο κι εσύ το διαβάζεις είναι κομμάτι του δικού μου και του δικού σου νου αντίστοιχα). Τέτοιες θεωρίες εκκινούν από μια κατ’ αρχήν ορθή διάθεση κριτικής απέναντι σε αντιλήψεις που βλέπουν το νου ως μια κατά βάση περίκλειστη και πλήρως εξατομικευμένη μονάδα (θυμίζοντας έτσι την μεταφυσική οντολογία του Λάιμπνιτς) που μόνο σε δεύτερο χρόνο συνάπτει σχέσεις με το περιβάλλον της. Στο βαθμό που πάσχουν όμως από μια έλλειψη διαλεκτικής ευαισθησίας – και πρόκειται για μια συνήθη πάθηση - μπορούν εύκολα να καταλήξουν σε έναν άκρατο ιδεαλισμό (τύπου Μπέρκλεϋ). Συν τοις άλλοις, η αντίληψη περί εκτεταμένου σώματος (για να παραφράσουμε τον όρο «εκτεταμένος νους») που υποβάλλει το Internet of Bodies ουσιαστικά ακυρώνει την πρότερη αντίληψη που έβλεπε το σώμα (και τον εαυτό) ως μια απαρτιωμένη ολότητα, το αποτέλεσμα εκατομμυρίων ετών βιολογικής εξέλιξης. Με άλλα λόγια, το σώμα δεν αντιμετωπιζόταν ως μια απλή σωρευτική συνάθροιση μεμονωμένων και ανεξάρτητων οργάνων και λειτουργιών που μπορούν να αναδιαταχτούν κατά το δοκούν, αλλά ως μια ολότητα με τη δική της ιδιάζουσα τελεολογία κάτω από την οποία υπάγονταν τα επιμέρους όργανα – κι εδώ θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί ακόμα και τη σπινοζική έννοια του conatus, της προσπάθειας, δηλαδή, που καταβάλλει κάθε έμβιο ον για να διατηρήσει την ύπαρξή του ως ολότητα. Σύμφωνα με το Internet of Bodies, το σπινοζικό conatus δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ψευδαίσθηση· το σώμα (μπορεί να και θα) βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με το περιβάλλον του, δεχόμενο εντολές από αυτό και σε μόνιμη ετοιμότητα να ανταποκριθεί. Είναι άγνωστο (τουλάχιστον για τα δικά μας απλοϊκά μάτια) το τι συνέπειες θα έχει μια τέτοια «θραύση των αγγείων» του ανθρώπινου (και πιθανώς όχι μόνο) σώματος [10Για τους ξεσκολισμένους κονστρουκτιβιστές, δεν θα έπρεπε να υπάρχει κανένα πρόβλημα. Και μόνο το να υπονοεί κανείς ότι μια τέτοια άπειρη πλαστικότητα μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες, σημαίνει αυτόματα ότι διαπράττει το σφάλμα της «ουσιοκρατίας». Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι...]. Το ελάχιστο που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς είναι σοβαρά διαταραγμένες και ψυχο-διανοητικά ακρωτηριασμένες υπάρξεις σε πλήρη σύγχυση ταυτότητας και σε αδυναμία να συνθέσουν τις εμπειρίες τους σε μια συνεκτική αντίληψη για τον κόσμο και τον εαυτό τους. Γεγονός που με τη σειρά του είναι απολύτως βέβαιο ότι θα επιφέρει σοβαρές διαταραχές και σε αυτό που λέμε σωματική υγεία· ένας οργανισμός που αδυνατεί να διακρίνει με μια κάποια ευκρίνεια το «έξω» από το «μέσα» είναι ένας οργανισμός του οποίου το ανοσοποιητικό σύστημα θα βρίσκεται σε μόνιμη κρίση και το νευρικό σύστημα σε μια μανιο-καταθλιπτική κατάσταση: είτε σε μια υπερ-διέγερση προσπαθώντας να ανταποκριθεί αδιάλειπτα σε νέα ερεθίσματα και εντολές είτε σε μια κατατονία, παραιτούμενο από την απαίτηση για συνεχή δράση, αντίδραση και ανάδραση.

Το πλήγμα κατά της αίσθησης του εαυτού και η διάλυση της βασισμένης στο σώμα υποκειμενικότητας δεν θα επέλθουν ωστόσο μόνο μέσα από την κατάρρευση του αισθήματος ολότητας των μεμονωμένων βιολογικών οργανισμών. Εφόσον οι φιλοδοξίες του Internet of Bodies έχουν ένα έντονο άρωμα μετα-ανθρωπισμού, στοχεύοντας στην υπερ-εξακόντιση της έννοιας της υγείας προς το «ιδανικό» της συνεχούς αναβάθμισης, αυτό συνεπάγεται ότι οι όποιοι (ταξικοί και όχι μόνο) διαχωρισμοί μεταξύ των ανθρωπίνων υποκειμένων ενδεχομένως να αρχίσουν να αποκτάνε ακόμα και μια βιολογική διάσταση [11Σε όσους φαίνεται κάπως υπερβολικό αυτό, ας σκεφτούν ότι ήδη συμβαίνει σε έναν βαθμό: μέσω του διαχωρισμού σε εμβολιασμένους και ανεμβολίαστους. Το υγιές σώμα έχει τεθεί επί της ουσίας εκτός νόμου. Ο διαχωρισμός αυτός λαμβάνει πλέον και ξεκάθαρα ταξικές διαστάσεις, με τα μεσαία και ανώτερα στρώματα των WAPL (white anglo-saxon progressive liberals) να υπερ-αντιπροσωπεύονται στο σύνολο των φανατικών του εμβολιασμού και των μέτρων κοινωνικής πειθάρχησης. Βλ. το σύντομο άρθρο στο unherd, To witness the covid divide, walk from Brooklyn to Queens, https://unherd.com/thepost/to-witness-the-covid-divide-walk-from-brooklyn-to-queens/. Ευτυχώς, η αγρυπνούσα αριστερά δεν παρασύρεται έτσι εύκολα από τα δεδομένα της πραγματικότητας και κρατάει γερή αντίσταση. Ζητάει περισσότερα εμβόλια για όλο τον κόσμο, ακόμα κι αν ο υπόλοιπος κόσμος δεν τα θέλει. Κάποιοι άλλοι «επαναστάτες» από την άλλη, έχοντας αφομοιώσει καλά το μάθημα των συνδικαλιστικών ελιγμών, επιμένουν ότι ο εμβολιασμός είναι δευτερεύον ζήτημα («είμαστε κατά των διαχωρισμών, αλλά όποιος δεν εμβολιάζεται είναι ηλίθιος»). Και την «επαναστατική» πίτα ολάκερη, και τον σκύλο της (διανοητικής και κοινωνικής) βολής χορτάτο. ]. Αν ορισμένα υποκείμενα, λόγω των τεχνητών «βελτιώσεων» και αναβαθμίσεών τους, διαθέτουν ένα φάσμα εμπειριών ριζικά διαφορετικό από αυτό των πιο «απαρχαιωμένων» μοντέλων, χωρίς καν να μπορούν να απαλλαγούν από αυτές τις επαυξημένες εμπειρίες τους λόγω της βαθιάς σύμφυσης των σχετικών συσκευών με το σώμα τους (παρά μόνο ίσως με πολύ μεγάλο κόστος), τότε θα αρχίσει να ξηλώνεται και το (ούτως ή άλλως όχι πολύ ανθεκτικό, μετά από τόσες δεκαετίες προέλασης της εξατομίκευσης) πλέγμα της δι-υποκειμενικότητας. Ποιο θα είναι το κοινό εμπειρικό έδαφος πάνω στο οποίο τέτοια υποκείμενα θα μπορούν να σταθούν και να στήσουν διαύλους επικοινωνίας; Πώς θα μπορούν να συνομιλήσουν και με όχημα ποια γλώσσα; Θα είναι καν δυνατό «το έργο του μεταφραστή» όταν θα έχει αποστραγγιστεί η βιωματική κοινότητα εμπειριών, εκείνη η μυστική γλώσσα των ανθρωπίνων πλασμάτων (και των έμβιων όντων εν γένει) που ζωοδοτεί τις επιμέρους ανθρώπινες γλώσσες; [12Όχι, δεν είμαστε κονστρουκτιβιστές ούτε στο επίπεδο της γλώσσας για να τη βλέπουμε ως ένα σύστημα αυθαίρετων συμβάσεων. Όσοι δεν έχουν ξεπεράσει ακόμα τέτοιες παιδικές ασθένειες, ας δουν τα γραπτά του Μπένγιαμιν. Βλ. Δοκίμια φιλοσοφίας της γλώσσας, W. Benjamin, μτφρ. - επιμ. - εισαγ. Φ. Τερζάκης, εκδ. Νήσος.]

Το ζήτημα βέβαια δεν είναι απλά «επικοινωνιακό». Δεδομένου του ότι η ταυτότητα και η αντίληψη του εαυτού αναδύονται μέσα από τη δι-υποκειμενικότητα, σαν κόμποι πάνω στο πλεχτό των κοινωνικών σχέσεων (ένα μεμονωμένο ον δεν θα μπορούσε να συγκροτήσει καν ταυτότητα), τυχόν ξήλωμα αυτού του πλεχτού αυτόματα θα σημάνει και μια εξαέρωση των μεμονωμένων ταυτοτήτων. Κάτι τέτοιο θα ήταν βέβαια ένα εξαιρετικά ακραίο σενάριο με μικρές πιθανότητες πραγματοποίησής. Στην πιο ακραία περίπτωση, θα μιλούσαμε για την πιθανότητα δημιουργίας ακόμα και νέων βιολογικών ειδών μέσα από μια τέτοια διαδικασία συνεχούς τεχνο-βιολογικής διαφοροποίησης. Ακόμα και στα πιο ήπια σενάρια ωστόσο, το πρόβλημα της συγκρότησης των ταυτοτήτων παραμένει. Ταυτοτήτων τόσο ατομικών όσο και συλλογικών. Η 4η βιομηχανική επανάσταση φαίνεται να οραματίζεται μια καθολική αποειδίκευση, όχι μόνο απέναντι στην εργασία και σε σχέση με τις γνώσεις που αυτή απαιτεί, αλλά απέναντι ακόμα και σε βασικές λειτουργίες του σώματος, ακόμα και όσον αφορά στον εαυτό και στην απαρτίωσή του σε μια ολότητα. Ποτέ ο εαυτός δεν ήταν βέβαια μια απομονωμένη μονάδα, αποκλεισμένη από τον υπόλοιπο κόσμο. Η υπαγωγή του ωστόσο στις νόρμες κάθε είδους συσκευών και αλγορίθμων δεν είναι τίποτα άλλο παρά εξανδραποδισμός.

Πέρα από τα πιο πάνω, κάπως φιλοσοφικά και υπαρξιακά, ζητήματα, υπάρχει ένα ακόμα που είναι εξόχως πολιτικό και οικονομικό. Πρόκειται για το ζήτημα του κόστους της κοινωνικής αναπαραγωγής των υποτελών στρωμάτων στις δυτικές κοινωνίες και της σχέσης αυτού του κόστους με το Internet of Bodies. Ποια είναι τα οφέλη του Internet of Bodies, με βάση τις εκτιμήσεις του World Economic Forum: [13Shaping the Future of the Internet of Bodies: New challenges of technology governance, WEF, 2020, https://www3.weforum.org/docs/WEF_IoB_briefing_paper_2020.pdf ] «enabling remote patient tracking (η εκ του μακρόθεν παρακολούθηση των ασθενών)», «improving patient engagement and promoting a healthy lifestyle (η αυξημένη συμμετοχή των ασθενών και η προώθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής)», «advancing preventive care and precision medicine (η έμφαση στην προληπτική αγωγή και στην ιατρική ακριβείας)» και «enhancing workplace safety (η βελτίωση της ασφάλειας στους χώρους εργασίας)». Δεν χρειάζεται κάποιο ιδιαίτερα διεισδυτικό βλέμμα για να αντιληφθεί κανείς ότι βασικός στόχος όλης αυτής της εκστρατείας ποσοτικοποίησης του σώματος και διάθεσης των πληροφοριών του προς τα έξω είναι ο αυστηρότερος έλεγχός του, η επιτήρησή του ώστε να εκριζωθούν οι κακές συνήθειες του και να εμπεδωθεί το αίσθημα ότι δεν σου ανήκει όπως νόμιζες, ότι τυχόν κακομεταχείρισή του συνιστά αντι-κοινωνική συμπεριφορά. Πίσω από τις φλυαρίες περί ιατρικής ακριβείας, προληπτικών αγωγών και συνεχούς φροντίδας κρύβεται η εκ βάθρων αναδιάρθρωση της έννοιας της υγείας, των συστημάτων παροχής υπηρεσιών υγείας, των σχετικών δικαιωμάτων που μπορούν να απαιτούν οι ασθενείς και των αντίστοιχων υποχρεώσεων εκ μέρους του κράτους και ιδιωτών παρόχων. Το κόστος της κοινωνικής αναπαραγωγής κρίνεται πλέον «δυσβάσταχτο» - ή, με άλλα λόγια, φαινομενικά μόνο αντιφατικά ως προς το «δυσβάσταχτο» κόστος, ο τομέας της κοινωνικής αναπαραγωγής που αφορά στην υγεία μπορεί να γίνει εξαιρετικά προσοδοφόρος αν απαλλαγεί από το περιττό «λίπος» που λέγεται «εγώ αποφασίζω πότε είμαι άρρωστος, πότε θα αναζητήσω θεραπεία και αν θα ακολουθήσω τις συμβουλές του τάδε ή του δείνα γιατρού».

Δεν θα ήταν ίσως υπερβολικό να πει κανείς ότι εισερχόμαστε πλέον σε ένα μοντέλο ισχνής κοινωνικής αναπαραγωγής (lean social reproduction), κατά παράφραση του όρου lean production (γνωστός και ως τογιοτισμός). Η ασθένεια, ειδικά η μη εγκεκριμένη ασθένεια, θεωρείται πλέον ως φύρα, ως κάτι που οφείλει να προβλεφθεί και να προληφθεί. Κι όποτε αυτό δεν είναι δυνατό, θα πρέπει να εξαλειφθεί το συντομότερο δυνατό υπό την άγρυπνη επιτήρηση του ιατρικού βλέμματος [14Δεν πρόκειται για φανταστικό σενάριο. Μια ασφαλιστική εταιρεία αρνήθηκε να καλύψει τα κόστη σε ασθενείς με άπνοια, με βάση τα δεδομένα που έστελναν οι αναπνευστήρες στους σέρβερ της, εν αγνοία των ασθενών. Όσοι ασθενείς έκαναν χρήση των μηχανημάτων για μικρότερο διάστημα απ’ όσο αναφερόταν στις οδηγίες, έχασαν την αποζημίωση. Βλ. Health Insurers Are Vacuuming up Details About You - and It Could Raise Your Rates, ProPublica, 2018, https://www.propublica.org/article/health-insurers-are-vacuuming-up-details-about-you-and-it-could-raise-your-rates]. Θα ήταν αφελές ωστόσο να πιστέψει κανείς ότι κάτι τέτοιο θα επέφερε τουλάχιστον μια γενική βελτίωση της υγείας. Όπως ο τογιοτισμός δεν εισήχθη στην παραγωγική διαδικασία σε μια απόπειρα απο-ανάπτυξης, αλλά ακριβώς για να αυξηθεί η παραγωγή, έτσι και ο υγειονομικός τογιοτισμός μάλλον θα αυξήσει τα επίπεδα νοσηρότητας, όντας ο ίδιος σε θέση να αποφασίζει για το τι είναι νοσηρό. Το δυστύχημα: δεν θα πρόκειται για τη νοσηρότητα των επιμέρους ασθενειών, αλλά για τη νοσηρότητα ως καταστατική συνθήκη της κοινωνικής ύπαρξης, για την κοινωνία ως μια τεράστια μονάδα εντατικής θεραπείας όπου όλοι οι βιολογικοί δείκτες θα καταγράφονται. Μια τέτοια κοινωνία σε μόνιμη αντιμαχία με το περιβάλλον της και τη φύση γύρω της είναι ήδη μια κοινωνία νοσηρή στον πυρήνα της. Η μόνη της διαφυγή θα είναι τα αναλγητικά, τα ηρεμιστικά και η αυτο-καταστροφή.

Separatrix

Σημειώσεις

1 - Βλ. σχετικά προηγούμενα άρθρα στο Cyborg, πολλά, πάρα πολλά, και υγιεινά: τα health big data είναι ένα ακόμα χρυσωρυχείο, τ. 18 - φορητά, φορετά, υποδόρεια: το σώμα σαν motherboard, τ. 10 - precision medicine: η εξατομίκευση της ιατρικής, τ. 9.
[ επιστροφή]

2 - Ο όρος δεν είναι δικός μας. Βλ. το άρθρο του World Economic Forum, Shaping the Future of the Internet of Bodies: New challenges of technology governance, Ιούλιος 2020, https://www3.weforum.org/docs/WEF_IoB_briefing_paper_2020.pdf
[ επιστροφή]

3 - https://web.archive.org/web/20140121011604/ http://motherboard.vice.com/blog/googles-internet-of-things-now-includes-your-body και https://www.vice.com/en/article/gvyqgm/the-internet-of-bodies-is-coming-and-you-could-get-hacked
[ επιστροφή]

4 - The Internet of Bodies, William & Mary Law Review, 2019.
[ επιστροφή]

5 - https://www.rand.org/about/nextgen/art-plus-data/giorgia-lupi/internet-of-bodies-our-connected-future.html και https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR3226.html
[ επιστροφή]

6 - https://www.weforum.org/agenda/2020/06/internet-of-bodies-covid19-recovery-governance-health-data/
[ επιστροφή]

7 - Intelligent Ingestibles: Future of Internet of Body, IEEE Internet Computing, 2020 (https://ieeexplore.ieee.org/document/9195138), The Internet of Bodies: A Systematic Survey on Propagation Characterization and Channel Modeling, IEEE Internet of Things Journal, 2022 (https://ieeexplore.ieee.org/document/9490369)
[ επιστροφή]

8 - Ο Dick Cheney, ο γνωστός πρώην αντι-πρόεδρος των Η.Π.Α., είχε λάβει έναν τέτοιο έξυπνο βηματοδότη. Ωστόσο, μετά από λίγο καιρό αποφασίστηκε να απενεργοποιηθούν οι δυνατότητες Wi-Fi διασύνδεσής του με τον έξω κόσμο από τον φόβο τυχόν χακαρίσματος της συσκευής.
[ επιστροφή]

9 - Μια αναφορά στις έρευνες τις σχετικές με τη μνήμη έχουμε κάνει στο προηγούμενο τεύχος. Βλ. Η μηχανολογία του πνεύματος, Cyborg, τ. 22.
[ επιστροφή]

10 - Για τους ξεσκολισμένους κονστρουκτιβιστές, δεν θα έπρεπε να υπάρχει κανένα πρόβλημα. Και μόνο το να υπονοεί κανείς ότι μια τέτοια άπειρη πλαστικότητα μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες, σημαίνει αυτόματα ότι διαπράττει το σφάλμα της «ουσιοκρατίας». Μακάριοι οι πτωχί τω πνεύματι...
[ επιστροφή]

11 - Σε όσους φαίνεται κάπως υπερβολικό αυτό, ας σκεφτούν ότι ήδη συμβαίνει σε έναν βαθμό: μέσω του διαχωρισμού σε εμβολιασμένους και ανεμβολίαστους. Το υγιές σώμα έχει τεθεί επί της ουσίας εκτός νόμου. Ο διαχωρισμός αυτός λαμβάνει πλέον και ξεκάθαρα ταξικές διαστάσεις, με τα μεσαία και ανώτερα στρώματα των WAPL (white anglo-saxon progressive liberals) να υπερ-αντιπροσωπεύονται στο σύνολο των φανατικών του εμβολιασμού και των μέτρων κοινωνικής πειθάρχησης. Βλ. το σύντομο άρθρο στο unherd, To witness the covid divide, walk from Brooklyn to Queens, https://unherd.com/thepost/to-witness-the-covid-divide-walk-from-brooklyn-to-queens/. Ευτυχώς, η αγρυπνούσα αριστερά δεν παρασύρεται έτσι εύκολα από τα δεδομένα της πραγματικότητας και κρατάει γερή αντίσταση. Ζητάει περισσότερα εμβόλια για όλο τον κόσμο, ακόμα κι αν ο υπόλοιπος κόσμος δεν τα θέλει. Κάποιοι άλλοι «επαναστάτες» από την άλλη, έχοντας αφομοιώσει καλά το μάθημα των συνδικαλιστικών ελιγμών, επιμένουν ότι ο εμβολιασμός είναι δευτερεύον ζήτημα («είμαστε κατά των διαχωρισμών, αλλά όποιος δεν εμβολιάζεται είναι ηλίθιος»). Και την «επαναστατική» πίτα ολάκερη, και τον σκύλο της (διανοητικής και κοινωνικής) βολής χορτάτο.
[ επιστροφή]

12 - Όχι, δεν είμαστε κονστρουκτιβιστές ούτε στο επίπεδο της γλώσσας για να τη βλέπουμε ως ένα σύστημα αυθαίρετων συμβάσεων. Όσοι δεν έχουν ξεπεράσει ακόμα τέτοιες παιδικές ασθένειες, ας δουν τα γραπτά του Μπένγιαμιν. Βλ. Δοκίμια φιλοσοφίας της γλώσσας, W. Benjamin, μτφρ. - επιμ. - εισαγ. Φ. Τερζάκης, εκδ. Νήσος.
[ επιστροφή]

13 - Shaping the Future of the Internet of Bodies: New challenges of technology governance, WEF, 2020, https://www3.weforum.org/docs/WEF_IoB_briefing_paper_2020.pdf
[ επιστροφή]

14 - Δεν πρόκειται για φανταστικό σενάριο. Μια ασφαλιστική εταιρεία αρνήθηκε να καλύψει τα κόστη σε ασθενείς με άπνοια, με βάση τα δεδομένα που έστελναν οι αναπνευστήρες στους σέρβερ της, εν αγνοία των ασθενών. Όσοι ασθενείς έκαναν χρήση των μηχανημάτων για μικρότερο διάστημα απ’ όσο αναφερόταν στις οδηγίες, έχασαν την αποζημίωση. Βλ. Health Insurers Are Vacuuming up Details About You - and It Could Raise Your Rates, ProPublica, 2018, https://www.propublica.org/article/health-insurers-are-vacuuming-up-details-about-you-and-it-could-raise-your-rates
[ επιστροφή]