#19 - 10/2020

Τα σκυλάκια του Pavlok

Τα social media είναι ο κατεξοχήν τόπος των «σοκαριστικών» διαφημίσεων, πόσο μάλλον στην εποχή της γενικευμένης καραντίνας που οι online καταναλωτές είναι έτοιμοι να επενδύσουν σε οποιοδήποτε προϊόν υπόσχεται να τους μειώσει το άγχος του εγκλεισμού και τον υγειονομικό φόβο. Μικρά κουτάκια που αποστειρώνουν μάσκες, κλειδιά και μικροαντικείμενα με υπεριώδεις ακτινοβολίες; Έξυπνες συσκευές που ψεκάζουν την επιφάνεια με απολυμαντικό πριν την αγγίξεις; Μικροσκοπικά bluetooth θερμοκήπια για να καλλιεργείς βιολογικά μπρόκολα στην κουζίνα σου όσο είσαι έγκλειστος στο σπίτι; Ό,τι «μαγεία» θες θα την βρεις σίγουρα στο instagram ή το facebook.

Υπάρχει όμως μια συσκευή που φαίνεται να ξεπερνάει κάθε φαντασία και να εκπληρώνει την ονείρωξη κάθε μπιχεβιοριστή και υποχόνδριου: το Pavlok! Η διαφήμιση της συσκευής δείχνει ένα άτομο να φοράει ένα βραχιόλι σαν το Fitbit, με την λεζάντα «καταπολεμήστε τις λιγούρες!» Λίγο πιο δίπλα από το χέρι που φοράει το βραχιόλι βρίσκεται ένα λαχταριστό κομμάτι κέικ. Καθώς το χέρι τείνει με αφέλεια προς την γευστική αμαρτία, το βραχιόλι γίνεται κόκκινο και εξαπολύει ένα ηλεκτρικό χτύπημα! Το καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για ηλεκτροσόκ, επειδή όλο το καρέ τρεμοπαίζει σαν να το διαπερνά ηλεκτρικό ρεύμα και μικροί animation κεραυνοί πετάγονται από το βραχιόλι, σαν παλιά low-budget ταινία με τον Batman. Το μόνο που λείπει είναι ένα συννεφάκι που να γράφει «μπαμ!»
Αυτή η εικονογραφία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια μεταφορά ή παρατραβηγμένο αστείο. Θα μπορούσε να αφορά μία ακόμη φορετή συσκευή από τις πολλές που καταγράφουν την συμπεριφορά και δίνουν «οδηγίες ευεξίας». Ή θα μπορούσε να είναι παρελκόμενο του Fitbit που καταγράφει διατροφικές συνήθειες και βοηθάει στην απώλεια βάρους.

Αλλά όχι! Το Pavlok είναι αυτό ακριβώς που περιγράφει η διαφήμιση: μια φορετή συσκευή, συνδεδεμένη μέσω bluetooth με ένα app, διαθέτει διάφορους αισθητήρες κι ηλεκτρικά κυκλώματα και χτυπάει τον χρήστη (ή κατάδικο) με 450 volts όταν κάνει κάτι «ανεπιθύμητο». Η συσκευή κοστίζει μόλις 150 δολάρια και είναι διαθέσιμη μέσω amazon. Η εταιρεία που το κατασκευάζει υποστηρίζει ότι υπάρχουν πάνω από 100.000 πελάτες που χρησιμοποιούν το Pavlok για να κόψουν τη λαιμαργία, το κάπνισμα ή για να σταματήσουν να αγγίζουν το πρόσωπό τους εν μέσω πανδημίας (με τ’ απόκρυφα δεν υπάρχει πρόβλημα· συνεχίστε ελεύθερα μέχρι την έκδοση σχετικής απόφασης).

Το Pavlok πρωτο-κυκλοφόρησε το 2014 ως ένα βοήθημα για ανθρώπους που προσπαθούν να διακόψουν «κακές» συνήθειες όπως το κάπνισμα ή το φάγωμα των νυχιών. Η συσκευή στηρίζεται σε μια παραλλαγή της θεωρίας των εξαρτημένων αντανακλαστικών - αυτής ακριβώς που είχε περιγράψει ο Παβλόφ, απ’ τον οποίο πήρε κιόλας το όνομα της - που ονομάζεται «θεραπεία της αποτροπής».

Η ιδέα είναι απλή - σύνδεσε μια αρνητική συμπεριφορά με ένα αρνητικό ερέθισμα, όπως το ηλεκτροσόκ, και ο εγκέφαλος του «ασθενούς» θα αρχίσει να τα συνδυάζει και να τα ταυτίζει. Μετά από ένα διάστημα και κάμποσα «αρνητικά ερεθίσματα», ακόμη και η σκέψη της «κακής συμπεριφοράς» θα ξυπνά μνήμες επώδυνων σοκ και ο «ασθενής» θα εγκαταλείψει την υπό θεραπεία συνήθεια. Ο σχεδιαστής του Pavlok λέει πως εμπνεύστηκε την ιδέα όταν δούλευε σε μια εταιρεία και πλήρωνε έναν συνεργάτη του να τον χαστουκίζει κάθε φορά που έμπαινε στο facebook (είναι όντως άνθρωπος για πολλά χαστούκια…)
Η «θεραπεία της αποτροπής», όπου εφαρμόστηκε, ήταν μια ωμή αθλιότητα και αρκεί σαν απόδειξη η αναφορά και μόνο των βασανιστηρίων που υποβλήθηκαν άνθρωποι για να «θεραπευτούν» από την ομοφυλοφιλία ή την υστερία. Ακόμη και οι θιασώτες της την εγκατέλειψαν όταν έγινε ολοφάνερο ότι τα «αρνητικά ερεθίσματα» είχαν αποτελέσματα όσο υπήρχε ένας «θεραπευτής» με τον βούρδουλα πάνω από το κεφάλι του δύστυχου «ασθενούς». Έξω από το περιβάλλον της κλινικής, όλες οι «κακές συνήθειες» επανέρχονταν χωρίς επώδυνους συσχετισμούς.

Το Pavlok λειτουργεί ξεπερνώντας αυτό ακριβώς το «μειονέκτημα» της θεραπείας, βάζοντας έναν μόνιμο, μικροσκοπικό αλγοριθμικό «ψυχίατρο» στο χέρι του χρήστη, που εφαρμόζει σε διαρκή βάση την «θεραπεία», εξαπολύοντας ηλεκτροσόκ. Στις πρώτες εκδόσεις, οι χρήστες έπρεπε να ενεργοποιήσουν οι ίδιοι την σχετική δυνατότητα, αν αντιλαμβάνονταν ότι πλησίαζαν επικίνδυνα στο να διαπράξουν μια «κακή συνήθεια» - για παράδειγμα όταν τους «έτρωγε» να ανοίξουν το ψυγείο και να περιδρομιάσουν. Αλλά σήμερα, χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας, το Pavlok μπορεί να αντιλαμβάνεται από μόνο του πότε επίκειται η παρασπονδία - για παράδειγμα, λέει η εταιρεία, ότι ανιχνεύει από τις κινήσεις του χεριού πότε πας να φας τα νύχια σου - και δρα από μόνο του, χωρίς παρέμβαση του χρήστη. Ένας μικρός μπάτσος, φορεμένος στο χέρι σου!

Μέσω μιας επέκτασης στο Chrome μπορεί επίσης αυτόματα να τιμωρεί συμπεριφορές, όπως η σπατάλη ώρας στο facebook, το twitter ή άλλα sites χασίματος χρόνου· μπορεί ακόμη να σε χτυπάει με ρεύμα αν ανοίγεις πολλά tabs ή ακόμη κι αν αποτύχεις να κάνεις όλες τις δουλειές στη λίστα με τις υποχρεώσεις σου. Αλλά εκεί που ο τεχνο-μπατσο-ψυχίατρος-τιμωρός-σε-φορετή-συσκευασία ξεδιπλώνει πλήρως τις δυνατότητες του είναι σήμερα εν μέσω πανδημίας: κάθε φορά που πας να ακουμπήσεις το πρόσωπό σου, τρως το σοκ και μαζεύεις τα ξερά σου! Οι κατασκευαστές είναι ξεκάθαροι: 16 φορές την ώρα, πιάνουμε το πρόσωπό μας ασυναίσθητα - σκαλίζουμε μύτη, ξύνουμε αυτί, καθαρίζουμε δόντι, τρίβουμε μάτι, ακουμπάμε μάγουλο, κάνουμε δηλαδή του κεφαλιού μας στου κεφαλιού μας. Αλλά έτσι δεν γίνεται· διασπείρουμε τον ιό και θα πεθάνουμε όλοι! Οπότε, φάτε ένα ηλεκτροσόκ να μάθετε να συμμορφώνεστε…
Το Pavlok έπιασε το κλίμα του «μην αγγίζετε!» από πολύ νωρίς, με ένα μήνυμα που έστειλε στους χρήστες (τους οποίους αποκαλεί «shockers») στις 4 Μαρτίου 2020. «Ακόμη κι όταν ξέρετε ότι κάτι είναι κακό για εσάς, είναι εύκολο να το συνεχίζεται αυτόματα». Όχι όμως, αν έχετε ένα βραχιόλι έτοιμο να σας πονέσει για να συμμορφωθείτε - και μπορεί να το κάνει μέχρι 150 φορές την μέρα με μία μόνο φόρτιση! Υπάρχουν ασφαλώς κι άλλες συσκευές που υπόσχονται τα ίδια, όπως για παράδειγμα το Immutouch (ανοσο-άγγιγμα;) που έχει μια παρόμοια λειτουργία, αλλά δεν φτάνουν μέχρι το σημείο να προκαλούν φυσικό πόνο για να επιβάλλουν την συμμόρφωση. Ερασιτέχνες… τι να πεις;

Με το ξέσπασμα του υγειονομικού πανικού, το Pavlok μπήκε για τα καλά σε ρυθμούς covid-19. Η εταιρεία έχει ρίξει στα social media νέες διαφημίσεις που παίζουν με τις φοβίες και τα άγχη. «Κανείς δεν ξέρει πόσο θα κάτσουμε κλεισμένοι σε καραντίνα… Οι περισσότεροι θα καταλήξουν πιο άρρωστοι, πιο χοντροί και με χειρότερη υγεία, επειδή σταμάτησαν να ακολουθούν θετικές ρουτίνες. Εάν είχες παραγγείλει το Pavlok μια βδομάδα νωρίτερα, τώρα θα είχες ήδη καταφέρει να σπάσεις τις κακές συνήθειες» (150 σοκ την ημέρα είναι αυτά).

Εκτός από το να καταπολεμάει τις λιγούρες, η συσκευή περιλαμβάνει επίσης την δυνατότητα, χρησιμοποιώντας τους αισθητήρες της, να ανιχνεύει πότε κοιμάσαι. Μπορείς να βάλεις το ξυπνητήρι να χτυπήσει μια συγκεκριμένη ώρα κι αν δεν σηκωθείς εγκαίρως, η συσκευή αρχίζει πρώτα να δονείτε για να σε ξυπνήσει. Αν αυτό δεν δουλέψει, τότε αρχίζει τα ελαφρά ηλεκτρικά τσιμπήματα. Αν δεν πιάσει ούτε αυτό, τότε ξέρετε: πόνος!

Το Pavlok μπορεί να φαίνεται τεχνο-τερατούργημα, αλλά δεν είναι παρά η λογική κατάληξη της τάσης που θέλει την τεχνολογία ικανή να ταρακουνήσει και να σπρώξει την μηχανή/εγκέφαλο σε νέους τρόπους αντίληψης και σκέψης. Μπορείς να νανουρίσεις τον εγκέφαλό σου στέλνοντάς του σήματα αγαλλίασης με apps όπως το Calm ή το Headspace, να τον βάλεις σε τάξη με το Welltory ή το Muse, ή να τον εξασκήσεις με το Luminosity ή το Elevate. Αν αυτά τα apps είναι τα καροτάκια της «ευεξίας», τότε το Pavlok είναι ο βούρδουλας, που σκοπός του είναι να επιβάλλει στον εγκέφαλο την συμμόρφωση, αντί να τον «καλοπιάνει».

Από την άλλη, υπάρχουν τα ζητήματα ψηφιακής ασφάλειας μιας συσκευής συνδεδεμένης στο διαδίκτυο και σχεδιασμένης να προκαλεί πόνο στον χρήστη. Η τεχνολογία bluetooth - στην οποία στηρίζεται το Pavlok για να επικοινωνεί - δεν είναι ιδιαίτερα ασφαλής. Ένας χάκερ θα μπορούσε θεωρητικά να αποκτήσει εύκολα πρόσβαση στη συσκευή μέσω της ασύρματης σύνδεσής της· και θα μπορούσε εύκολα να προκαλεί ηλεκτροσόκ στον χρήστη κατά βούληση. Θεωρητικά, μια τέτοια υποθετική περίπτωση δεν θα ήταν τίποτε περισσότερο από μία ενόχληση - ο χρήστης μπορεί πάντα να βγάλει το βραχιόλι. Αλλά σε συνδυασμό με τα δεδομένα θέσης, ένας ψηφιακός εισβολέας θα μπορούσε να ενεργοποιήσει την συσκευή κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας που απαιτεί αυξημένη προσοχή - παράδειγμα η οδήγηση - αναγκάζοντας τον χρήστη να βγάλει το βραχιόλι που τον χτυπάει με την μέγιστη ισχύ του την ώρα που προσπαθεί να κρατήσει την πορεία του.

Στις απαρχές της πληροφορικής αναδιάρθρωσης, το να φορέσει κάποιος «βραχιολάκι» ήταν το σύμβολο της επέκτασης της φυλακής κι αξεσουάρ του κατάδικου που έβγαινε από το κελί αλλά κουβαλούσε διαρκώς πάνω του τον δεσμοφύλακα. Μετά, τα βραχιολάκια έγιναν η φανταχτερή απόδειξη της ψηφιακής καταδυνάστευσης, τεχνολογικά σύμβολα πίστεως στην «ευεξία» και την καλή λειτουργία του σώματος/μηχανής. Το Pavlok είναι αναμφίβολα η επιτομή και των δύο: αξεσουάρ χαρωπών κατάδικων που χρειάζονται τιμωρία όταν παρεκλίνουν από το δόγμα της «καλής υγείας»…

Harry Tuttle