#10 - 10/2017

cern: το γιγάντιο μικροσκόπιο

Λέγεται ότι οι μετακινούμενες σε ευρωπαϊκές και αμερικανικές πόλεις μεγάλες βιομηχανικές εκθέσεις απ’ τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά ήταν, μεταξύ άλλων (ή και κυρίως) η “ένοπλη παρέλαση του κεφάλαιου”, με την πιο ακλόνητη και αξιοθαύμαστη μορφή του, αυτή του παγίου κεφαλαίου, των μηχανών, μέσα στις κοινωνίες της πρωτοσχηματιζόμενης καπιταλιστικής εποχής. Στο Παρίσι το 1844· στη Βέρνη και στη Μαδρίτη το 1845· στις Βρυξέλες και στο Μπορντώ το 1847· στην αγία Πετρούπολη το 1848· στη Λισσαβώνα το 1849· και, ίσως η πιο δημοφιλής, στο Λονδίνο το 1851. Και ύστερα το 1853 στη Ν. Υόρκη, το 1862 ξανά στο Λονδίνο, το 1876 στη Φιλαδέλφεια, το 1889 ξανά στο Παρίσι· το 1893 στο Σικάγο...
Δεν είναι καταγραμμένη η πρόθεση κάποιου απ’ τους οργανωτές αυτών των ανοικτών στον κόσμο μηχανικών, τεχνολογικών εκθέσεων να τρομοκρατήσει τον κόσμο. Μάλλον το ανάποδο. Ο σκοπός ήταν να επιδειχθούν τα κατορθώματα της ανθρώπινης, επιστημονικής και τεχνικής σκέψης· μ’ έναν τέτοιο τρόπο ώστε να εμπνέεται αισιοδοξία για το μέλλον. Υπήρχε κι ένας ακόμα σκοπός, διακρατικού τεχνολογικού ανταγωνισμού στις εφευρέσεις και στις εφαρμογές. Αλλά σε γενικές γραμμές ο αέρας που έπρεπε να αποπνέουν οι μηχανές εκτεθειμένες, καλογυαλισμένες, σαν έργα τέχνης, ήταν εκείνος της αισιοδοξίας.
Γιατί ήταν απαραίτητη μια τέτοια επίδειξη και η επιδίωξη μιας μαζικής αποδοχής για το πρώτο τεχνολογικό / μηχανολογικό κύμα του καπιταλισμού, στις ταραγμένες κοινωνικά και πολιτικά δεκαετίες του 19ου αιώνα; Ίσως επειδή υπήρχε και κάποια σκοτεινή πλευρά. Αυτές ή παρόμοιες μηχανές θα είχαν βέβαια εξαιρετικές επιδόσεις· αλλά μόνο αναγκάζοντας τους εργάτες / χειριστές τους να πειθαρχήσουν στους ρυθμούς και στους τρόπους της λειτουργίας της. Για τον Andrew Ure, για παράδειγμα, που το 1845 εξέδωσε το εμβληματικό Η φιλοσοφία της βιομηχανίας:

... Η μεγάλη αρχή της σύγχρονης βιομηχανίας είναι, μέσα από την ένωση κεφαλαίου και επιστήμης, να μειωθεί η εργασία των εργατών και να γίνει απλή άσκηση επαγρύπνησης και επιδεξιότητας· ιδιότητες που μπορούν να φτάσουν μέχρι ένα είδος τελειότητας στα παιδιά...

Η επίγνωση ότι τα θαύματα της επιστήμης και της τεχνικής στην εφαρμογή τους θα μπορούσαν να προκαλέσουν κοινωνικές εντάσεις ήταν ένας βασικός παράγοντας για την οργάνωση τέτοιων εκθέσεων. Τότε. Και η πιθανολόγηση ότι ακόμα και η έκθεση των μηχανών θα ήταν αρκετή να προκαλέσει θυμό στο πλήθος έκανε διάφορους κύκλους συντηρητικών μέσα στις τότε ευρωπαϊκές κοινωνίες να θεωρούν τέτοιες εκθέσεις επικίνδυνες για την δημόσια τάξη...

Στον 20ο αιώνα τέτοιες εκθέσεις άρχισαν να παίζουν μικρότερο ιδεολογικό ρόλο, ειδικά απ’ την στιγμή που κάποια καταναλωτικά αντικείμενα ευρύτερης απεύθυνσης (πρώτα απ’ όλα ο ηλεκτρισμός, και ύστερα τα ι.χ., τα ηλεκτρικά σίδερα, τα πλυντήρια, ο τηλέγραφος) γίνονται χειροπιαστά σε μαζική κλίμακα. Κάνοντας, πράγματι, την ζωή ευκολότερη.
Φυσικά οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, ο πρώτος με τα χημικά αέρια και τις ανελέητες σφαγές μέσω του πυροβολικού, και ο δεύτερος με τις ατομικές βόμβες, προκάλεσαν ηθικά σοκ ως προς το που το πάει η επιστήμη και οι τεχνολογίες. Ας πούμε βιαστικά ότι αυτά τα ηθικής τάξης ερωτήματα δεν εξαφανίστηκαν μεν ποτέ, πήραν όμως μορφές περιπτωσιακές, “λιανικής”· και εν μέρει ξεπερνιούνται μετατοπίζοντας το θέμα στο ζήτημα το “ποιοί;” (“καλοί άνθρωποι”; “κακοί άνθρωποι”;) χρησιμοποιούν την τεχνολογία. Μ’ αυτήν την έννοια οι ατομικές βόμβες στα χέρια των ναζί θα ήταν “κακές” για την ανθρωπότητα· στα χέρια των αμερικάνων ήταν “καλές”...

Αυτή η γραμμή, με αφετηρία την εντυπωσιακή επίδειξη των μηχανών και, ύστερα, την σταδιακή φυσιολογικότητα της συνύπαρξης με τα ανθρώπινα, δεν θα εξαρτιόταν πια, στη φάση των τελευταίων 30 - 40 χρόνων και της αλλαγής καπιταλιστικού παραδείγματος, από τεχνοεπιστημονικές “παρελάσεις”. Γίνονται τέτοιες φυσικά. Ωστόσο, όπως συνέβαινε και στην 2η και 3η βιομηχανική επανάσταση, οι υπήκοοι πιάνουν στα χέρια τους (ή συλλαμβάνουν στο οπτικό τους πεδίο) ορισμένα (ελάχιστα) απ’ τα σύγχρονα τεχνοεπιστημονικά επιτεύγματα. Απολαμβάνουν, επίσης, κάποιες υπηρεσίες που οι ανάλογες μηχανές μπορούν να προσφέρουν. Είναι ευχαριστημένοι απ’ αυτή τη σχέση. Σπάνια έχουν, ή θέλουν να έχουν, μια πλήρη εποπτεία του μηχανολογικού υποστρώματος του καπιταλισμού, αυτήν εδώ την ιστορική στιγμή· ή χτες· ή αύριο. Κυκλοφορούν, επιπλέον, διάφορες επίμονες “φήμες” ότι ίσως να μην υπάρχουν πια μηχανές· ή να είναι δευτερεύουσας σημασίας: ο καπιταλισμός (λένε αυτοί οι “ενημερωμένοι”) έχει γίνει “άυλος”. Ίσως, μάλιστα, εξαιτίας της εξαϋλωσής του να μην είναι καν καπιταλισμός...

Η μεγαλύτερη μηχανή του κόσμου δεν φαίνεται μεν απ’ το διάστημα όπως το Σινικό τείχος· έχει όμως αξιοσημείωση έκταση...

cern

Εκείνο που τρόμαξε τον πλανήτη το 1945, οι δύο βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, που ήταν “καλές” εφόσον την απαραίτητη επιστήμη και τις σχετικές τεχνολογίες πρόλαβε να τις αξιοποιήσει η “καλή” πλευρά (των νικητών...), ήταν η αφετηρία δεκαετιών τρόμου. Αλλά και ανάπτυξης της φυσικής και των βοηθητικών τεχνολογιών για τις σχετικές έρευνες. Στις 29 Σεπτέμβρη του 1954 δώδεκα κράτη της δυτικής ευρώπης (βέλγιο, δανία, γαλλία, γερμανία, ελλάδα, ιταλία, ολλανδία, νορβηγία, σουηδία, ελβετία, αγγλία και γιουγκοσλαβία· αυτή αποχώρησε το 1961) υπέγραψαν συμφωνία για την δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οργανισμού για την πυρηνική έρευνα. Απ’ τα αρχικά του γαλλικού ονόματος της συμφωνίας (Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire) προέκυψε το τότε (και σημερινό) όνομα: cern. Ο οργανισμός δεν προοριζόταν να φτιάχνει ατομικές βόμβες. Αλλά να οδηγήσει τους φυσικούς όσο βαθύτερα γινόταν στον ατομικό πυρήνα· δίνοντάς τους την δυνατότητα να τον διαχειρίζονται. Ήταν σαφές ότι κανένα απ’ τα ευρωπαϊκά κράτη, μόνο του, μετά το τέλος του β παγκόσμιου, δεν είχε τους πόρους να προχωρήσει μακρυά έρευνες τέτοιου είδους. Ακόμα σαφέστερο ήταν το ότι η αποκάλυψη των “μυστικών της ύλης” θα ήταν πανίσχυρη γνώση· άσχετα με το πόσο “καλά” ή “κακά” θα μπορούσαν να την χρησιμοποιήσουν οι “καλοί” και οι “κακοί” αυτού του (καπιταλιστικού) κόσμου.

Έτσι δημιουργήθηκε, εξελίχθηκε, αναπτύχθηκε και διαρκώς μεγενθύνεται ένα γιγάντιο “μικροσκόπιο”. Σύμφωνα με τις χιλιάδες των επιστημόνων και των τεχνικών που δουλεύουν εκεί πρόκειται για την μεγαλύτερη μηχανή στον κόσμο και στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η μεγαλύτερη μηχανή που, ταυτόχρονα, δεν μπορεί να την δει κανείς: είναι θαμένη. Σε μια εντυπωσιακή αντίθεση με τις “ένοπλες παρελάσεις του κεφάλαιου” στον 19ο αιώνα, η (ας την πούμε έτσι) “υψηλότερη ever μηχανική πυραμίδα του κεφάλαιου” είναι αόρατη.
Η “μεγαλύτερη μηχανή στον κόσμο” δεν είναι κρυμμένη, πάντως, για συνωμοτικούς λόγους. Μόνο για τεχνικούς: εξαιτίας της μεγάλης λεπτότητας των συνθηκών μέσα στις οποίες δουλεύει, δεν πρέπει να επηρεάζεται από καταστάσεις και φαινόμενα της επιφάνειας της γης. Μαγνητικά ή/και ηλεκτρικά πεδία. Όμως, με τη σειρά τους, αυτοί οι πραγματικοί τεχνικοί λόγοι απομόνωσης έχουν ένα πολιτικό νόημα: η σημαντική αιχμή της καπιταλιστικής φυσικής έρευνας που αφορά τα στοιχειώδη σωματίδια της ύλης και λέγεται cern δεν μπορεί να υπάρξει στον “υπαρκτό” κόσμο της γήινης επιφάνειας. Δεν γίνεται υπό-γεια παρά μόνο συμπτωματικά. Στην ουσία της γίνεται από-κοσμη (ή υπέρ-κοσμη), αν και (διατείνεται ότι) αναζητεί την “αλήθεια του κόσμου”. Πρακτικά αυτό οφείλεται στην καταγωγή της και στο προπατορικό της αμάρτημα: την πυρηνική φυσική (και τις ατομικές βόμβες).
Το ενδιαφέρον είναι, ωστόσο, πως αυτό δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της μηχανής cern, παρότι αυτή το δείχνει με κάποιον τρόπο. Ο “παγκόσμιος ιστός” (το internet) είναι επίσης μια “μηχανή υπεράνω εμπειρίας”, παρότι χρησιμοποιείται μαζικά. Αλλά αυτή η δεύτερη περίπτωση είναι μηχανή ανταλλαγών και επιτήρησης· εξού και η (από καπιταλιστική άποψη) αξία της μεταεμπειρικής “κοινωνικότητάς” της. Ο cern είναι άλλης σκοπιμότητας μηχανή.

Ο cern παράγει, με δύο έννοιες. Με την έννοια της (σωματιδιακής) φυσικής· αλλά και συμβολικά. Στις 30 Μάρτη του 2010 οι τεχνοεπιστήμονες του cern κατάφεραν να εκπέμψουν απ’ τις αντίθετες άκρες του σωλήνα και να επιταχύνουν δύο δέσμες πρωτονίων, που συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Σύμφωνα με την γλαφυρή περιγραφή ενός απ’ αυτούς ήταν σα να εκτοξεύονταν δύο βελόνες του ραψίματος απ’ τις δύο πλευρές του Ατλαντικού και να συγκρούονταν, μύτη με μύτη, κάπου στη μέση. Εντυπωσιακό! Αλλά για μια μηχανή της οποίας το συνολικό κόστος λειτουργίας είναι λίγο κάτω από 1,5 δισεκατομύρια ευρώ τον χρόνο (τα έξοδα τα μοιράζονται τα κράτη που είναι συνεταίροι στο εγχείρημα, ανάλογα με το αεπ τους), τέτοιες ταχυδακτυλουργίες, ακόμα κι αν έχουν τέραστια τεχνοεπιστημονική δουλειά πίσω τους, δεν είναι πειστικές. Κατά καιρούς εκδηλώνονται γκρίνιες σε διάφορα κοινοβούλια, για το κάτα πόσο η χρηματοδότηση του cern είναι πεταμένα λεφτά, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν καλύτερα αλλού.
Μια σχετική έκθεση του οασε, που είχε στόχο να εκτιμήσει την αξία του cern και να δικαιολογήσει το οικονομικό κόστος της (δημοσιοποιήθηκε το 2014), αναφέρει μεταξύ άλλων:

... Οι επιστήμονες που αναλαμβάνουν βασική έρευνα μπορεί να μην κινητοποιούνται απ’ την επιθυμία να πετύχουν συμπαγή κοινωνικά οφέλη. Σε μερικές περιπτώσεις η ανάδυση των οφελημάτων είναι μια διαδικασία μακροπρόθεσμη και έντονα έμμεση, όπως για παράδειγμα οι πρόοδοι στην κατανόηση [σ.σ.: ορισμένων φυσικών φαινομένων] προκαλούν μια “επιστημονική κρίση” που στη συνέχεια εξελίσσεται σε οδηγό για καινοτόμες ανακαλύψεις. Αυτές, με την σειρά τους, μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλες οικονομικές συνέπειες πολλά χρόνια αργότερα. Για παράδειγμα, σχεδόν έναν αιώνα πριν, η υιοθέτηση της ατομικής θεωρίας για την ύλη οδήγησε στην δυσοίωνη πρόβλεψη ότι ο φυσικός κόσμος θα έπρεπε να είναι ασταθής, π.χ. ότι τα ηλεκτρόνια ενός ατόμου θα έπρεπε να πέφτουν πάνω στον πυρήνα, προκαλώντας σύνθλιψη της ύλης σε χρόνο μικρότερο του δευτερολέπτου.
Προφανώς αυτή η προσέγγιση απαιτούσε αναθέωρηση. Με τον καιρό η κβαντική επανάσταση, που τροποποίησε ριζοσπαστικά την ατομική θεωρία, οδήγησε στην ανάπτυξη των ημιαγωγών, που με την σειρά τους έκαναν εφικτές όλες τις τις σύγχρονες ηλεκτρονικές εφαρμογές, την πληροφορική και τις επικοινωνίας.... Οι συνέπειες της προόδου στην φυσική υψηλής ενέργειας [σ.σ.: ένας άλλος όρος για την σωματιδιακή φυσική] στην κοινωνία και την οικονομία είναι ένα εν δυνάμει συναρπαστικό θέμα, με δεδομένη την πολύ εσωτερική φύση της έρευνας σ’ αυτό το πεδίο, και τους ενδιαφέροντες δεσμούς που έχει με άλλες περιοχές της έρευνα αιχμής...

Λογική προσέγγιση όταν πρόκειται για “βασική έρευνα” και για τις μηχανές της. Ένας απ’ τους τεχνοεπιστήμονες που εμπλέκονται στα πειράματα του cern ενισχύει, με τον τρόπο του, το προσανατολισμό σε μελλοντικές προσδοκίες. Στο μέλλον... Είναι, ωστόσο, κάπως πιο κατατοπιστικός:

... Φαίνεται ότι τα νετρίνο μπορεί να έχουν κάποιες ιδιότητες που θα μπορούσαν να τους επιτρέπουν να απορροφούν και να μεταφέρουν δεδομένα, με κάποιον τρόπο. Αυτό μπορεί να είναι ίδιο με τις δέσμες ακτινοβολίας που μπορούν να ερμηνεύσουν συγκεκριμένα είδη ηλεκτρονικών δεδομένων. Με βάση την εκτεταμένη δουλειά που κάνουμε μέσω των υπερυπολογιστών προσπαθούμε να ερευνήσουμε το νετρίνο, για να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε κάποιες απ’ τις μοναδικές του ιδιότητες.
Και πάλι, επιτρέψτε μου να θυμίσω, ότι δεν δουλεύουμε με πραγματικά νετρίνα, αλλά με υπολογιστικά ηλεκτρονικά μοντέλα. Δουλεύουμε με προβολές στη βάση θεωριών. Γιατί έχουμε μπροστά μας τα μεγάλα όρια που μας βάζουν αυτές οι εξαιρετικά μικρές διαστάσεις.
Οι υπολογισμοί μας επαναλαμβάνονται πολλές φορές, ώστε να είναι διαθέσιμοι σε πλήρη έλεγχο... Αυτή η δουλειά είναι συναρπαστική και ενδιαφέρουσα για μένα, και τα αποτελέσματα των τελευταίων ερευνών κάνουν αυτό που κάνει η επιστήμη: ανοίγουν μια σειρά από καινούργιες πόρτες που οδηγούν σε νέα δωμάτια γνώσης. Ο ρόλος των νετρίνων στο σύμπαν μας είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστος, και παραμένει τέτοιος, ακόμα κι αν έχουμε ήδη ένα μικρό κομμάτι πληροφοριών για μερικές απ’ τις θεωρητικές ιδιότητές τους...

Νετρίνο, και μάλιστα όχι ενός είδους αλλά τριών: ηλεκτρονικό, μιονικό και ταυ. Επιπλέον μιόνιο, ταυ, ηλεκτρόνιο: αυτή είναι μια εξάδα λεπτονίων. Άλλη μια εξάδα κουάρκς: πάνω, κάτω, παράξενο, γοητευτικό, βυθός (ή ομορφιά), κορυφή. Μποζόνια (2), συν ένα ακόμα, το θρυλικό “μποζόνιο του Higgs”. Αυτά είναι ονόματα, είναι ενδεχομένως “πράγματα”· οπωσδήποτε όμως είναι προβολές θεωρίας: του “καθιερωμένου προτύπου”. Μιας θεωρίας της φυσικής για τα “δομικά στοιχεία της ύλης”, που ολοκληρώθηκε στα μέσα των ‘70s - όχι χωρίς προβλήματα και κενά. Μιας θεωρίας που συνιστά έκφραση ενός έντονου και παρατεταμένου επιστημονικού άγχους: να εξηγηθεί η βαρύτητα (αυτή η Μεγάλη Άγνωστη!). Και μάλιστα με τέτοιον τρόπο ώστε η “ανάλυσή” της να είναι συμβατή με τις εξηγήσεις του ηλεκτρομαγνητισμού, των ασθενών και των ισχυρών πυρηνικών δυνάμεων· έτσι ώστε να κατακτηθεί το “ιερό δισκοπότηρο” της επιστημονικής αυθεντικότητας: η Ενιαία Θεωρία των Πάντων...
Να λοιπόν, σε πρώτο χρόνο, τι προσπαθεί να παράξει η “μεγαλύτερη μηχανή του κόσμου”: μια επιβεβαίωση ότι η (καπιταλιστική) επιστήμη είναι σε θέση να εξηγήσει τα Πάντα. Άρα και να τα κατακτήσει.
Τα “Πάντα” πρέπει και γίνεται να ανακαλυφτούν, να εξηγηθούν, να κατακτηθούν “ψάχνοντας μικροσκοπικά”... Αυτή είναι μια παλιά και μόνιμη πια πεποίθηση της αστικής αντίληψης για τον κόσμο: η “αλήθεια”, οποιαδήποτε τέτοια, βρίσκεται ανατέμνοντας, κομματιάζοντας... Η “αλήθεια”, οποιαδήποτε τέτοια, βρίσκεται στα “συστατικά” της· ύστερα στα “συστατικά των συστατικών” της· μετά στα “συστατικά των συστατικών των συστατικών” της. Και ούτω καθ’ εξής. Είναι μια αυταπόδεικτη και αυτοτροφοδούμενη πεποίθηση, τόσο ισχυρή ώστε πάνω της έχουν θεμελειωθεί όλες οι τεχνοεπιστήμες· και στην τωρινή φάση της αναδιάρθρωσής τους [1Η “αλήθεια της ζωής” βρισκόταν στα “όργανα”. Ύστερα στα “κύτταρα”. Ύστερα στα “συστατικά των κυττάρων”. Ύστερα στην διπλή έλικα. Ύστερα σε κάποια τμήματά της, στα γονίδια. Ύστερα...].
Το ενδιαφέρον τώρα είναι ότι για τα περισσότερα απ’ αυτά τα υποατομικά σωματίδια είναι δύσκολο κάποιος που δεν είναι “πιστός” της θεωρίας (του “καθιερωμένου προτύπου”) να αποφανθεί ότι υπάρχουν - με την τυπική, λογική, συνηθισμένη έννοια. “Υπάρχουν”, κατ’ αρχήν σε εισαγωγικά, σαν θεωρητικές προβλέψεις... Στη συνέχεια υπάρχουν, σαν ηλεκτρομηχανικές ανιχνεύσεις / προβολές σε οθόνες (κι αυτή είναι η βασική δουλειά του cern, αν και όχι μόνον αυτής της μηχανής· υπάρχουν κι άλλες παρόμοιες, κάπως μικρότερες ή λιγότερο ισχυρές) υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα εμφανίζονται (αυτά τα υποατομικά σωματίδια) σαν αναπαραστάσεις μέσα από κατασκευασμένους γι’ αυτόν τον σκοπό ηλεκτρομηχανικούς ανιχνευτές μόνο μέσα από συγκρούσεις μεταξύ τους. Συγκρούσεις που για να γίνουν και να “απελευθερώσουν” άλλα (εικαζόμενα...) υποατομικά σωματίδια απαιτούν τεράστιες ποσότητες ενέργειας: έτσι δουλεύουν γενικά οι επιταχυντές σωματιδίων. Έτσι δουλεύει ο μεγάλος ανδρονικός επιταχυντής, η σπονδυλική στήλη του cern. Οι ηλεκτρικές απαιτήσεις της μηχανής είναι 1,3 teraβατώρες τον χρόνο. Είναι το ρεύμα που χρειάζονται το ίδιο διάστημα 300.000 σπίτια στην πρωτοκοσμική ευρώπη. Ή το 1/10 της ετήσιας παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από ένα πυρηνικό εργοστάσιο. Εξού και η φυσική σωματιδίων λέγεται πια φυσική υψηλής ενέργειας.

ενέργεια, έργο, γνώση

Τόσο μεγάλη ποσότητα ενέργειας για να επιτευχθεί κάτι τόσο “μικρό” από φυσική άποψη, όπως η σύγκρουση δύο βελονών στη μέση του Ατλαντικού; Μήπως πρόκειται για μεγάλη σπατάλη; Αν δει κανείς το ζήτημα απ’ την σκοπιά του ενεργειακού προτεσταντισμού, της μοντέλου της “εξοικονόμησης” δηλαδή, πράγματι πρόκειται για σπατάλη. Όμως ο cern (και κάθε παρόμοιος επιταχυντής σωματιδίων) φαίνεται ότι ανήκει σ’ ένα επόμενο παράδειγμα: εκείνο της ενεργειακής εκπομπής / στόχευσης· αν μπορούμε να το περιγράψουμε σωστά. Εδώ η “οικονομική” σχέση ενέργειας / έργου, η παραγωγή, δηλαδή, του όσο δυνατόν μεγαλύτερου έργου με την όσο το δυνατόν μικρότερη ανάλωση ενέργειας, δεν φαίνεται να έχει θέση: αν θέλεις να λύσεις τα “μυστήρια του σύμπαντος”, του σύμπαντος που φαίνεται ότι είναι ενεργειακά πληθωρικό, δεν πρέπει να τσιγγουνεύεσαι.

Και εδώ ξετυλίγεται εκείνο που καταλαβαίνουμε σαν την συμβολική παραγωγή αυτής της μεγαλύτερης (καπιταλιστικής) μηχανής του κόσμου. Οι μηχανές που συγκροτούσαν την “ένοπλη παρέλαση του κεφάλαιου” τον 19ο αιώνα είχαν προορισμό να οργανώσουν, να τυποποιήσουν και να αυξήσουν το παραγόμενο έργο· σε σχέση με την ανθρώπινη εργασία, και σε βάρος της αυτονομίας της. Η κρίσιμη ιστορική στιγμή όπου το κεφάλαιο (σαν σύστημα αλλά και σαν τεχνοεπιστήμη) ανεβαίνει μερικούς ορόφους πάνω απ’ αυτήν την αναγκαιότητα, όχι επειδή την εγκαταλείπει αλλά επειδή θέλει να επιδείξει την απόλυτη κυριαρχία του, είναι το 1945: όταν δύο πυρηνικές σχάσεις, κατάλληλα καθοδηγούμενες, εκλύουν τόση ενέργεια ώστε σκοτώνει και σακατεύει μέσα σε χρόνο dt πολλές δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Από εκείνο το χρονικό σημείο το κεφάλαιο και οι τεχνοεπιστημονικές δυνάμεις που έχει επιστρατεύσει εμφανίζονται ταυτόχρονα σαν κύριοι του έργου - επι της γης· και σαν κύριοι της ενέργειας - με ισοδυναμία “ήλιου”. Αυτή η “τεράστια ενέργεια” δεν είναι απαραίτητο ότι θα χρησιμοποιηθεί “παραγωγικά”. Συσκευάζεται σαν όπλο: μπορεί να χρησιμοποιηθεί καταστροφικά. Αλλά ήδη η “οικονομία” της σχέσης ενέργειας / έργου έχει ξεφύγει απ’ τον πουριτανισμό της εξοικονόμησης της πρώτης. Προκειμένου για την (πολεμική) καταστροφή αυτή η ενέργεια θα εκλυθεί απεριόριστα!
Αυτή η σχέση, που μπορεί να ειπωθεί σαν δυναμική, είναι ήδη παλιά αν μιλάμε για τον cern σαν εκφραστή του καινούργιου παραδείγματος. Γιατί η ενέργεια που κυρίως καταναλώνει αυτή η μηχανή δεν είναι η ηλεκτρική. Είναι η διανοητική. Όντως, οι κάμποσες χιλιάδες τεχνοεπιστημόνων που εμπλέκονται στα πειράματα και στις έρευνες μέσω αυτής της μηχανής, απ’ τα κράτη / μέλη αλλά και από άλλα συνεργαζόμενα, συγκροτούν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί η απαλλοτριωμένη απ’ το κεφάλαιο συλλογική διανόηση. Φυσικά ο cern δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η μοναδική έκφανση αυτού του καπιταλιστικού asset. Είναι, όμως, μια πολύ παραστατική τέτοια. Σε τελευταία ανάλυση ο σκοπός των εκεί ερευνών δεν είναι η κατασκευή κάποιου δύσκολου αλλά σωτήριου για την ανθρωπότητα φαρμάκου. Είναι, μόνο, τόσο λίγο - τόσο πολύ, η αναζήτηση της Θεωρίας των Πάντων. Μ’ άλλα λόγια η ακλόνητη (μέχρι νεωτέρας...) θεμελείωση “αληθειών” που να είναι αξιοποιήσιμες· ή να υπόσχονται ότι μπορούν να γίνουν κάποια στιγμή στο μέλλον.

Δεν δουλεύουν στον cern μόνο τεχνοεπιστήμονες υψηλού επιπέδου. Αλλά και συνεργεία καθαριότητας. Κάποια ειδικευμένα, κάποια όχι. Γιατί εκτός από επιταχυντές υπάρχουν και τουαλέτες, εστιατόρια...

Η διασύνδεση και η συγκέντρωση της διανοητικής ενέργειας σε παγκόσμια κλίμακα δεν γίνεται, βέβαια, απ’ τον cern αποκλειστικά ή κυρίως. Γίνεται μέσω μιας άλλης μηχανής, που παρήχθηκε απ’ το “περιβάλλον cern” και, αρχικά, για λογαριασμό του: απ’ τον παγκόσμιο ιστό, κατά κόσμο internet. Πράγματι, απ’ τις αρχές των ‘80s, κάποιοι τεχνικοί του cern άρχισαν να αναζητούν τρόπο διανομής και κυκλοφορίας των πληροφοριών απ’ τις εκεί έρευνες μεταξύ των ειδικών της φυσικής σωματιδίων. Στα τέλη της δεκαετίας οι Tim Berners-Lee και Robert Cailliau ξεκίνησαν το τελικό project που ονομάστηκε Enquire: αφορούσε την δημιουργία των “υπερκειμένων” (hypertext). Στα τέλη Απρίλη του 1993 ήταν το cern που ανακοίνωσε ότι το world wide web απελευθερώνεται για την χρήση οποιουδήποτε.
Δεν θα έπρεπε η γέννηση του www να θεωρηθεί παρεμπίπτουσα και μάλλον τυχαία ή και άσχετη σε σχέση με την μηχανή cern. Γιατί, υποστηρίζουμε, ο cern είναι (πέρα απ’ τα γνωστά) μια αλληγορία. Οι ασυμμετρίες στη λειτουργία και στην τυπική παραγωγή της, όπως για παράδειγμα “η μεγαλύτερη μηχανή του κόσμου αφιερωμένη στο κυνήγι των πιο απειροελάχιστων σωματιδίων της ύλης” ή “η τεράστια ηλεκτρική κατανάλωση για την επιτάχυνση της κίνησης υπατομικών σωματιδίων” ή “συγκέντρωση εκατομυρίων επιστημονικών εργατοωρών για να αποδειχθεί ή να διαψευστεί μια θεωρία” μόνο με καπιταλιστικά κριτήρια μπορεί να αποκτήσει νόημα· και, προφανώς, συνηγορία.
Συγκέντρωση κεφαλαίου, “παγίου” και “μεταβλητού”, ενεργειακή συγκέντρωση και κατανάλωση, με αβέβαιο έργο. Αλλά: υπό την αυστηρή καπιταλιστική κανονικότητα της τεχνοεπιστήμης και της “ανάπτυξής” της.

Συγκέντρωση κεφαλαίου, μηχανή, επιβλητική, σε ένα “ανώτερο επίπεδο”. Κι ωστόσο τόσο ευάλωτη. Το 2009 ένα κομμάτι ψωμί έπεσε απ’ το ράμφος ενός διερχόμενου πουλιού, κατευθείαν σε έναν εξαερισμό· με αποτέλεσμα να προκληθεί βραχυκύκλωμα και σταμάτημα της λειτουργίας των ηλεκτρομαγνητών. Και τον Απρίλη του 2016 ένα κουνάβι (αληθινό!), είδος που ενδημεί στην περιοχή, έφαγε κάμποσα καλώδια, αναγκάζοντας την μεγαλύτερη μηχανή του κόσμου να βγει εκτός λειτουργίας για δέκα μέρες...

Ziggy Stardust

In the offices of this corridor, all the fundamental technologies of the World Wide Web were developed.
Started in 1990 from a proposal made by Tim Berners-Lee in 1989, the effort was first divided between an office in building 31 of the Computing and Networking Division (CN) and one in building 2 of the Electronics and Computing for Physics Division (ECP).
In 1991 the team came together in these offices, then belonging to ECP. It was composed of two CERN staff members, Tim Berners-Lee (GB) and Robert Cailliau (BE), aided by a number of Fellows, Technical Students, a Cooperant and Summer Students.
At the end o 1994 Tim Berners-Lee left CERN to direct the WWW Consortium (W3C), a world-wide organization devoted to leading the Web to its full potential. The W3C was founded with the help of CERN, the European Commission, the Massachusetts Institute of Technology (MIT), the Institut National pour la Recherche en Informatique et en Automatique (INRIA), and the Advanced Research Projects (ARPA).
In 1995 Tim Berners-Lee and Robert Cailliau received the ACM Software System Award for the World Wide Web. In 2004, Tim Berners-Lee was awarded the first Millenium Technology Prize by the Finnish Technology Award Foundation.

The CERN Library
June 2004

Σημείωση

1 - Η “αλήθεια της ζωής” βρισκόταν στα “όργανα”. Ύστερα στα “κύτταρα”. Ύστερα στα “συστατικά των κυττάρων”. Ύστερα στην διπλή έλικα. Ύστερα σε κάποια τμήματά της, στα γονίδια. Ύστερα...
[ επιστροφή ]

In the surroundings of this corridor...