#32 - 02/2025

στα εργοστάσια της τεχνητής νοημοσύνης

Έχουμε κάθε δικαίωμα να κοιμόμαστε
ή μήπως όχι;
για σκέψου να ανήκε στο κράτος
ο ύπνος
τα πράγματα θα ‘τανε δύσκολα
θ’ αγοράζαμε ύπνο με δελτίο; ή ελεύθερα; και πόσο;
κι αν είχε παραχωρηθεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία; ποια
η τιμή του σήμερα;
θα πεθαίναμε από εγρήγορση χωρίς χρήματα;
οι πάσχοντες από αϋπνίες τυχερότεροι λιγάκι
– δεν είναι έτσι;
Για σκέψου να μη μας άνηκε ο ύπνος.

Ν. Καρούζος

Αποφασίζεις ότι ήρθε επιτέλους η ώρα να πάρεις μια γεύση από πρώτο χέρι για τις «εντυπωσιακές» δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και των λεγόμενων μεγάλων γλωσσικών μοντέλων. Κάθεσαι, λοιπόν, στον υπολογιστή σου, πηγαίνεις στη σελίδα του ChatGPT [1Ή ίσως καλύτερα του κινέζικου και πιο αποδοτικού Deepseek.], φτιάχνεις έναν λογαριασμό και μέσα σε πέντε μόλις λεπτά βρίσκεσαι μπροστά από την «ομιλούσα» μηχανή. Ξεπερνάς την αρχική σου αμηχανία και μπαίνεις στη συζήτηση. Ξεκινάς με μερικές απλές ερωτήσεις («Πώς σε λένε; Τι ακριβώς είσαι; Πόσα ξαδέρφια έχεις;») και σταδιακά προχωράς σε πιο περίπλοκη και δύσβατη θεματολογία («Ήταν ο Σελίν φασίστας; Παράγουν αξία οι μηχανές; Είναι ο λογοτεχνικός νεοφορμαλισμός αντιδραστικό ρεύμα;»). Σε κανένα σημείο δεν σου δίνει η μηχανή την εντύπωση κάποιας δυστοκίας στην έκφραση. Μπορεί οι απαντήσεις της να μοιάζουν πολύ στρογγυλεμένες και «δασκαλεμένες», αλλά ταυτόχρονα μοιάζουν υπερβολικά πολύ με κομμάτι μιας κανονικής συζήτησης.

Πριν πατήσεις το Χ για να κλείσεις τον browser και να μπορείς να πας ήσυχος για ύπνο έχοντας ένα καινούριο θέμα συζήτησης με τους συναδέλφους στη δουλειά το πρωί, σου περνάει από το μυαλό η ιδέα να τεστάρεις τη μηχανή πάνω σε θέματα της δουλειάς σου. «Ποια είναι η ετυμολογία της λέξης χάδι;» [2Εκ του μεσαιωνικού «ηχάδιο», ήτοι ο μικρός ήχος – νανούρισμα που έκαναν οι μητέρες για να αποκοιμίσουν τα παιδιά τους.], «Πώς μπορώ να σχεδιάσω έναν ανορθωτή από εναλλασσόμενο σε συνεχές ρεύμα;», «Γράψε μου ένα σενάριο με αδιέξοδους έρωτες, καταχρήσεις ουσιών και καταραμένους ποιητές που έχουν αποστηθίσει τον Ρεμπώ.», «Φτιάξε μου ένα πρόγραμμα σε γλώσσα Python που να υπολογίζει τις ρίζες ενός πολυωνύμου δευτέρου βαθμού.». Μέγα λάθος. Οι απαντήσεις της μηχανής φαίνονται να είναι όχι μόνο σωστές, αλλά επιπλέον αναλυτικές και διεξοδικές. Ο ύπνος σου τελικά δεν θα είναι και τόσο ήσυχος και η αυριανή συζήτηση με τους συναδέλφους θα περιστρέφεται γύρω από εκτιμήσεις για το πότε θα χάσετε τη δουλειά σας για να αντικατασταθείτε από ομιλούσες μηχανές.

Τις ίδιες πάνω – κάτω ανησυχίες περί υπερ-ευφυών μηχανών που θα εξαφανίσουν τη μία μορφή εργασίας μετά την άλλη θα διαβάσεις και στην αγαπημένη σου εφημερίδα (προς θεού, μην τυχόν και ανοίξεις κάποιο βιβλίο), θα τις δεις να ανακυκλώνονται σε κοινωνικά δίκτυα, θα τις ακούσεις να επαναλαμβάνονται σε ραδιόφωνα, τηλεοράσεις και podcast. Μετά την εποχή του «άυλου» καπιταλισμού φαίνεται πως ήρθε και η εποχή του απολύτως αυτοματοποιημένου καπιταλισμού. Οι βασικές κοινωνικές και παραγωγικές λειτουργίες θα περάσουν στα χέρια των μηχανών οι οποίες θα λειτουργούν με ελάχιστη επιτήρηση, αρκεί μόνο να ταΐζονται σαν υπάκουα κατοικίδια με αρκετή ηλεκτρική ενέργεια. Όπως και οι ρητορείες περί «αύλου» καπιταλισμού πριν μερικά χρόνια, ωστόσο, έτσι και αυτές περί «αυτοματοποιημένου» καπιταλισμού περιέχουν πολλές και βαριές δόσεις ιδεολογίας. Πίσω από την κουρτίνα του μάγου που εμφανίζει από τον αέρα ευφυείς απαντήσεις στην οθόνη σου κρύβεται πολλή ύλη, πολλή ενέργεια και πολλή εργασία. Βρώμικη ύλη, αντι-οικολογική ενέργεια και κακοπληρωμένη, ανθρώπινη εργασία σε κάθε στάδιο της «παραγωγής» μιας ευφυούς απάντησης από μία ομιλούσα μηχανή. Το γεγονός ότι όλη αυτή η ύλη, η ενέργεια και η εργασία δεν διατάσσονται σε ένα συγκεκριμένο χωροχρονικό σημείο υπό τη μορφή μίας γραμμής παραγωγής με την συνήθη σημασία του όρου δεν σημαίνει ότι εξαϋλώθηκαν. Απλούστατα μετατέθηκαν (σκόπιμα) εκτός της συνήθους εμβέλειας του βλέμματός σου.

Μαζί με την τεχνητή νοημοσύνη, ένας άλλος όρος που έχει γίνει δημοφιλής τα τελευταία χρόνια είναι αυτός του cloud computing (ή ακόμα και του fog computing) με τον οποίο εννοείται η δυνατότητα να εκτελούνται πολλές απαιτητικές υπολογιστικές εργασίες όχι στον επιτραπέζιο υπολογιστή που διαθέτει ο καθένας, αλλά κάπου «εκεί έξω», σε απομακρυσμένους server. Με αυτόν τον τρόπο η ψευδαίσθηση γίνεται πλήρης. Η αναρπαγή της τεχνητής νοημοσύνης στους ουρανούς και στις υπολογιστικές νεφέλες έρχεται να κουμπώσει πάνω στην ρητορική της πλήρους αυτοματοποίησης για να κατασκευάσει τον μύθο του ανάλαφρου, ανάερου και εμπνευσμένου Υπολογιστικού Πνεύματος. Όμως κάθε φορά που πατάς ένα enter για να στείλεις την ερώτησή σου προς μια ομιλούσα μηχανή, αυτή δεν πηγαίνει σε κανένα σύννεφο. Αντιθέτως, πρέπει να ταξιδέψει μέσα από χιλιόμετρα καλωδίων και οπτικών ινών, να περάσει από εκατοντάδες διακοπτάκια, διαμορφωτές / αποδιαμορφωτές σήματος και αποκωδικοποιητές πριν καταλήξει τελικά σε τερατώδη data center (στα οποία, πριν μπεις, ενδέχεται να χρειάζεσαι ακόμα και προστατευτικά στα αυτιά σου για να αποφύγεις τραυματισμούς λόγω του θορύβου που παράγουν σε συνεχή βάση) και σε κάποιους από τους επεξεργαστές του οι οποίοι θα υπολογίσουν την απάντηση. Για να λειτουργήσουν αυτά τα data center χρειάζονται με τη σειρά τους τεράστια φράγματα, πολλές ανεμογεννήτριες και ολόκληρα γκαζάδικα πλοία για να παράγουν τα απαιτούμενα ποσά ηλεκτρικής ενέργειας. Παρεμπιπτόντως, δεν είναι άσχημη ιδέα να υπάρχουν κοντά και κάνα - δυό ποτάμια για να ψύχουν τις μικρομηχανές των επεξεργαστών, των καρτών γραφικών και των σκληρών δίσκων. Φυσικά, το λογισμικό που τρέχει σε αυτές τις μηχανές δεν φυτρώνει αυθόρμητα μέσα τους. Απαιτούνται εκατοντάδες μηχανικοί για να το γράφουν και να το συντηρούν. Και χιλιάδες μικρο-συμβασιούχοι σε κάποια χώρα της Αφρικής που περνάνε ατελείωτες ώρες μπροστά από μία οθόνη να καθαρίζουν και να κατηγοριοποιούν τα δεδομένα με τα οποία οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης πρέπει να εκπαιδευτούν. Πρόκειται για μία διαδικασία που δεν λαμβάνει χώρα άπαξ, αλλά που πρέπει να επαναλαμβάνεται ανά διαστήματα ώστε ο αλγόριθμος να διατηρείται σε αξιοπρεπή επίπεδα.

Η ιστορία έχει τον τρόπο της να ειρωνεύεται τους ανθρώπους. Κάποτε, στα τέλη του 19ου, ο μηχανικός Τούρκος (που τόσο είχε εντυπωσιάσει τον Μπένγιαμιν) του Wolfgang von Kempelen περιόδευε στην Ευρώπη κατατροπώνοντας ακόμα και φτασμένους σκακιστές. Επρόκειτο για ένα μηχανικό αυτόματο, με τη μορφή ενός Τούρκου, για το οποίο ο εφευρέτης του ισχυριζόταν ότι είχε την ικανότητα να παίζει σκάκι αυτόνομα. Αρκετοί ήταν αυτοί που δοκίμασαν να αναμετρηθούν μαζί και με πίκρα επιβεβαίωσαν τις υψηλές ικανότητες του, αποχωρώντας ηττημένοι. Μέχρι που τελικά αποκαλύφθηκε ότι ο Τούρκος ήταν κατασκευασμένος με τέτοιον τρόπο ώστε στο εσωτερικό του να χωράει ένας μικρόσωμος (αλλά ευφυής) άνθρωπος ο οποίος μπορούσε να κινεί τα χέρια του και τα πιόνια της σκακιέρας. Η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα φαίνεται να αδιαφορεί για το σκάκι (το οποίο έχει καταφέρει, παρ’ όλα αυτά, να αυτοματοποιήσει). Ωστόσο, αυτό δεν την κάνει να μοιάζει λιγότερο με τον μηχανικό Τούρκο. Οι φιλοδοξίες της παραμένουν ίδιες με αυτές κάποιων εκ των μηχανικών αυτομάτων του 19ου και του 18ου αιώνα: η μηχανοποίηση της ανθρώπινης σκέψης. Και αν αυτό δεν είναι (άμεσα) εφικτό, δεν διστάζει να στήνει ηλεκτρονικούς Τούρκους πίσω από τους οποίους κρύβονται ολόκληρες στρατιές εργατών.

[...]

...η συνέχεια στο έντυπο τεύχος του Cyborg.
[ σημεία διακίνησης ]

Separatrix

Σημειώσεις

1 - Ή ίσως καλύτερα του κινέζικου και πιο αποδοτικού Deepseek.
[ επιστροφή ]

2 - Εκ του μεσαιωνικού «ηχάδιο», ήτοι ο μικρός ήχος – νανούρισμα που έκαναν οι μητέρες για να αποκοιμίσουν τα παιδιά τους.
[ επιστροφή ]

3 - Έχουμε κάνει μια πιο αναλυτική περιγραφή των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων σε προηγούμενο άρθρο. Βλ. “τεχνητή νοημοσύνη”: μεγάλα γλωσσικά μοντέλα στην εποχή των «πνευματικών» περιφράξεων, Cyborg, τ. 26.
[ επιστροφή ]

4 - Στην ορολογία της τεχνητής νοημοσύνης, αυτή η κατηγορία μοντέλων που βασίζονται σε γιγάντια νευρωνικά δίκτυα (από transformer) ονομάζονται εν γένει θεμελιώδη μοντέλα («foundation models»). Τα πρώτα, όπως το ChatGPT, ήταν γλωσσικά καθώς επικεντρώνονταν στην επεξεργασία και παραγωγή (γραπτής) γλώσσας. Πλέον υπάρχουν παραλλαγές τους που χειρίζονται και άλλους είδους δεδομένα.
[ επιστροφή ]

5 - Μιλάμε πάντα για το είδος αυτών των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης. Υπάρχουν και άλλοι, λιγότερο εντυπωσιακοί αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης και τεχνητής νοημοσύνης που εφαρμόζονται σε πιο ταπεινές εργασίες, π.χ., στον σχεδιασμό κινήσεων των ρομπότ σε ένα εργοστάσιο. Κανένας μάνατζερ δεν θα εμπιστευόταν προς το παρόν αυτή τη δουλειά σε ένα θεμελιώδες μοντέλο, εκτός κι αν ήθελε να παίξει ρωσική ρουλέτα, περιμένοντας πότε θα διαλυθεί η αλυσίδα παραγωγής.
[ επιστροφή ]

6 - Εδώ το κινέζικο Deepseek δημιούργησε ένα ρήγμα, καθώς παρέχεται υπό τη μορφή ανοιχτού κώδικα και δεν χρειάζεται μισό βουνό λιγνίτη για να τρέξει.
[ επιστροφή ]

7 - Μπορεί να φανταστεί κανείς τι θα σημαίνει αυτό σε χώρες σαν την ελλάδα, όπου βέβαια ποτέ μα ποτέ δεν δημιουργούνται καρτέλ σε τομείς με ισχυρές τάσεις συγκεντροποίησης.
[ επιστροφή ]

8 - Άλλη μία ειρωνεία της ιστορίας. Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα υποτίθεται ότι είχε ως σκοπό τον εκδημοκρατισμό της δουλειάς του προγραμματιστή. Τώρα μπορεί να χρησιμοποιείται για να εκπαιδεύσει μοντέλα που θα τον υποκαταστήσουν.
[ επιστροφή ]

9 - Αντιστάσεις σίγουρα θα υπάρξουν σε νέες μορφές. Ένας Κενυάτης εργάτης επισήμανσης έχασε την πρόσβαση στον λογαριασμό του σε μια σχετική πλατφόρμα για άγνωστους σε αυτόν λόγους. Δεν το έβαλε κάτω, όμως. Έφτιαξε πολλαπλούς λογαριασμούς με ψευδώνυμα και χρησιμοποιεί το ChatGPT για να διεκπεραιώνει τις εργασίες που του ανατίθενται πιο γρήγορα. Αντί να ταλαιπωρείται ο ίδιος πάνω από εικόνες και κείμενα, έχει βάλει το ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης να «εκπαιδεύει» τα άλλα. Τα σέβη μας!
[ επιστροφή ]