#13 - 10/2018

όχι μόνο artificial inteligence...
...αλλά και artificial anoia [*Το κείμενο αυτό μπορεί να διαβαστεί αυτοτελώς. Ακόμα καλύτερα όμως σα συνέχεια του επιλόγου του 3ου τετραδίου για εργατική χρήση με θέμα την μηχανοποίηση της σκέψης.]

Κάθε μέρα ξεκινάει με τον ίδιο τρόπο. Θα πρέπει να τσεκάρει μια σειρά από sites, να παρακολουθήσει τις πιο πρόσφατες ειδήσεις, να ενσωματωθεί εντελώς σ’ αυτό που ο ίδιος ονομάζει “η ροή της ιντερνετικής συνείδησης”. Υπάρχει μετά το twitter, τα τελευταία video, και τα καινούργια “δημοφιλή”. Σκανάρισμα, έλεγχος, διαχείριση, σχολιασμός, επανάληψη. Όλη τη μέρα. Εφτά μέρες την βδομάδα. Το δημοφιλές blog του απαιτεί ανανέωση κάθε μισή ώρα, οπότε η απαίτηση για νέο υλικό δεν τελειώνει ποτέ.
Μέχρι που αρρώστησε.
...

“Όχι πολύ παλιά το να σερφάρεις στο διαδίκτυο, εθιστικό οπωσδήποτε, ήταν μια στατική δραστηριότητα. Στο γραφείο σου στη δουλειά ή στο laptop στο σπίτι, εξαφανιζόσουνα μέσα σε μια ποντικοφωλιά γεμάτη links και ξαναέβγαινες στην επιφάνεια του κόσμου ύστερα από λίγη ώρα (ή ώρες)” έγραψε πρόσφατα ο γνωστός αμερικάνος blogger Andrew Sullivan στο New York Magazine. “Αλλά ύστερα ήρθε το smart phone και έκανε την ποντικότρυπα φορητή, καλώντας μας να χανόμαστε οπουδήποτε, οποιαδήποτε στιγμή, οτιδήποτε άλλο κι αν κάνουμε”.
...

Ο δρ. Michael Van Ameringen, καθηγητής ψυχιατρικής και συμπεριφορικών νευροεπιστημών στο πανεπιστήμο McMaster στο Hamilton του Ontario, παρουσίασε στην ετήσια συνάντηση (στη Βιέννη) του Ευρωπαϊκού Κολλεγίου Νευροψυχοφαρμακολογίας μια έρευνα για τα ιντερνετικά ήθη 254 πρωτοετών φοιτητών. Οι 107 πληρούσαν τα κριτήρια περί “προβληματικής χρήσης του internet”.

“Τα άτομα που κάνουν προβληματική χρήση έχουν αξιοσημείωτα περισσότερο άγχος και συμπτώματα κατάθλιψης. Έχουν σημαντικά προβλήματα με την συγκέντρωση της προσοχής τους” είπε ο Van Ameringen. “Το ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν προβλήματα δυσλειτουργικότητας. Που εμφανίζονται παντού, στο σχολείο, στη δουλειά, στην οικογενειακή ζωή”.... “Οι άνθρωποι μεταφέρουν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους στο internet, κι αυτό πολλαπλασιάζει την σύγχυση” προσέθεσε.

Οι νευρολόγοι και οι διαφόρων ειδών ψυχο-γιατροί έχουν λόγους να τρίβουν (κρυφά) τα χέρια τους: μια καινούργια μαζική πελατεία συγκεντρώνεται στις πόρτες τους. Οι μετρήσεις (όλα μετριούνται, ειδικά στην ψηφιακή αυτοκρατορία) δείχνουν ότι ο μέσος τυπικός χρήστης ενός smart phone ακουμπάει την οθόνη 2.617 φορές κάθε μέρα. Το 10% των πιο φανατικών ακουμπάει την οθόνη πάνω από 5.000 φορές κάθε μέρα. Η apple (κάνοντας τις δικές της μετρήσεις - κι ας ξεχαστεί η ιδιωτικότητα) ανακοίνωσε στις αρχές του 2018 ότι οι πελάτες της κλειδώνουν και ξεκλειδώνουν το τηλέφωνό τους 80 φορές κάθε μέρα κατά μέσο όρο. Αυτό σημαίνει 6 έως 7 φορές την ώρα. Άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές ύπνου, αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής, σοβαρή μείωση της μνήμης, διαρκής αναταραχή στη σκέψη είναι οι συνέπειες / “συμπτώματα” που εύκολα μπορούν να ομολογηθούν. Η “ροή της ιντερνετικής συνείδησης” (ή/και κοινωνικότητας) είναι ένας διαρκώς φουσκωμένος χείμαρρος, καθώς τροφοδοτείται συνέχεια από όλο και εντονότερες “ροές”... Θολή, γεμάτη στροβιλισμούς, σκουπίδια και λάσπες αυτή η “ιντερνετική συνείδηση” εκτός από ρίζες (κι αυτό αν...) δεν αφήνει τίποτα άλλο ζωντανό στο πέρασμά της.

Κι ωστόσο αυτό που ξεκίνησε σαν “φορητό τηλέφωνο έκτακτης ανάγκης” και, μέσα σε μισή μόνο γενιά έγινε τηλεχειριστήριο της καθημερινής ζωής δεν έχει εξαντλήσει τα όρια των δυνατοτήτων του· τα όρια των προσφορών της χρήσης του. Μόλις τώρα οι πρωτοκοσμικές καπιταλιστικές κοινωνίες μπαίνουν στην εποχή του internet of things και των αισθητήρων παντού. Και οι εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης μόλις που έχουν αρχίσει να ξεδιπλώνονται αθόρυβα, πειστικά, ελκυστικά, γεμάτες “φιλανθρωπία”.

Τεχνητή Νοημοσύνη; Μήπως η διαρκώς βελτιούμενη “νοημοσύνη” των μηχανών καθημερινής χρήσης παράγει, υποχρεωτικά, την διαρκώς επιδεινούμενη άνοια των χρηστών τους;
Ως τώρα η άνοια αποδιδόταν στους ηλικιωμένους, σαν εκφυλισμός ορισμένων εγκεφαλικών λειτουργιών. Μια τυπική περιγραφή αυτής της “φυσικής άνοιας” (απ’ την wikipedia) πάει έτσι:

Η άνοια ("α" στερητικό + "νους") είναι μια σοβαρή απώλεια της γενικής νοητικής ικανότητας (απώλεια μνήμης) σε ένα άτομο που προηγουμένως δεν ήταν εξασθενημένο, πέρα από ό, τι θα προκαλούσε η φυσιολογική γήρανση. Μπορεί να είναι στάσιμη, ως αποτέλεσμα μίας μοναδικής γενικής εγκεφαλικής βλάβης, ή προοδευτική, με αποτέλεσμα τη μακροπρόθεσμη μείωση της νόησης που οφείλεται σε βλάβη ή ασθένεια του σώματος. Παρά το γεγονός ότι η άνοια είναι πολύ πιο συχνή στους ηλικιωμένους (περίπου 5% των ατόμων άνω των 65 ετών εμπλέκεται ) μπορεί να παρουσιαστεί και πριν από την ηλικία των 65 ετών, οπότε και ονομάζεται «άνοια πρώιμης έναρξης».

Η άνοια δεν είναι μια απλή ασθένεια, αλλά ένα γενικό σύνδρομο (δηλ. ένα σύνολο συμπτωμάτων και σημείων). Γνωστικές περιοχές που επηρεάζονται είναι η μνήμη, η προσοχή, η γλώσσα και η επίλυση προβλημάτων. Κανονικά, τα συμπτώματα πρέπει να υπάρχουν για τουλάχιστον έξι μήνες ώστε να γίνει διάγνωση. Γνωστική διαταραχή μικρότερης διάρκειας ονομάζεται ντελίριο.

Στα επόμενα στάδια της πάθησης, οι ασθενείς μπορεί να χάσουν τον προσανατολισμό τους στον χρόνο (μη γνωρίζοντας την ημέρα, την εβδομάδα, ή ακόμη και το έτος), στον χώρο (μην ξέροντας πού βρίσκονται), και στο πρόσωπο (μη γνωρίζοντας ποιοι είναι οι ίδιοι ή/και οι γύρω τους).

Το τελευταίο πράγμα που θα έκαναν οι κάθε είδους ειδικοί θα ήταν να μελετήσουν τις διαδικασίες μηχανοποίησης τα τελευταία 150 χρόνια: ποτέ και πουθενά, σε καμμία απ’ τις προηγούμενες καπιταλιστικές βιομηχανικές επαναστάσεις, η μηχανοποίηση δεν έγινε εφικτή χωρίς μαζικές υπεξαιρέσεις. Αν η λέξη “υπεξαίρεση” σας φαίνεται υπερβολική μπορούμε να το πούμε αλλιώς: χωρίς μεγάλης έκτασης αντικαταστάσεις ανθρώπινων ικανοτήτων από μηχανικές δυνατότητες. Η “δύναμη” (μυική δύναμη) και η “ενέργεια” ήταν στο κέντρο των δύο πρώτων βιομηχανικών επαναστάσεων / μηχανικών αντικαταστάσεων. Ώσπου στην τρίτη στο κέντρο μπήκε η “επικοινωνία” και στην τέταρτη έχει μπει η “νόηση”.

Σε μια ερευνητική / αναλυτική της δουλειά η συνέλευση του game over έδειξε το .... το προφανές. Ότι η ψηφιοποίηση της μνήμης αντικαθιστά και αχρηστεύει όλη την επίμονη και επίπονη διαδικασία “μνημοτεχνίας” του παραδοσιακού εκπαιδευτικού συστήματος, ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος της χρησιμότητάς του.
Κι όχι μόνον αυτό. Πρακτικά όχι μόνο δεν χρειάζεται πια να θυμάται κανείς, αλλά θα πρέπει ήδη να θεωρείται γεγονός ότι εξαφανίζονται και οι τρόποι να μαθαίνεις να θυμάσαι - καθώς η αντικατάσταση της ανθρώπινης μνήμης απ’ την “μνήμη των μηχανών” τείνει να γίνει καθολική. Το ζητούμενο δεν είναι αν θυμάται κανείς τους 10ψήφιους αριθμούς τηλεφώνου των φίλων του· αλλά τα γενέθλιά τους, τα ραντεβού του/της, τις δουλειές της ημέρας· ή, όπως το είπε ο ποιητής, “... τι ήθελα να κάνω...” [1Τρύπες, αμνησία, 1985.] (Υπάρχουν εφαρμογές του είδους να “σου θυμίζουν να πιείς νερό” - πόσοι άραγε πέθαναν από δίψα στις σύγχρονες μητροπόλεις επειδή ξεχνούσαν να πιουν νερό πριν απ’ αυτή τη σωτήρια εφαρμογή; Ή “σου θυμίζω ποια είναι η μέρα της επόμενης αδιαθεσίας σου” - πως ήταν δυνατόν να ζήσουν οι προηγούμενες γενιές γυναικών χωρίς αυτήν την μηχανική υπενθύμιση;)

Η αντικατάσταση της ανθρώπινης μνήμης απ’ την μηχανική δεν τοποθετείται στα “συμπτώματα άνοιας” (τεχνητής άνοιας) - παρότι στους ηλικιωμένους (χωρίς τέτοια μηχανική αντικατάσταση), η διάγνωση περί “απώλειας μνήμης” είναι βασική. Ανάλογα η απώλεια προσανατολισμού (χωρίς gps), η αδυναμία διατύπωσης λογικών συνειρμών ή η ανικανότητα διαχείρισης απλών καθημερινών ζητημάτων, αντιμετωπίζονται σαν ατομικά διανοητικά / ψυχοσυναισθηματικά “συμπτώματα” χωρίς γενική και απρόσωπη συσχέτιση με το καινούργιο κύμα μηχανοποίησης (της σκέψης και των αισθήσεων). Συμπτώματα που αρθρώνονται γύρω από ρητορείες “εξάρτησης” ή “κακής χρήσης”, και αντιμετωπίζονται με οδηγίες του τύπου “μην χρησιμοποιείς το κινητό σου για δυο ώρες αφού ξυπνήσεις”...

Η απαλλοτρίωση (και) της ανθρώπινης μνήμης / σκέψης απ’ τις μηχανές, είναι απαλλοτρίωση του “ζωντανού κεφάλαιου” (των ανθρώπινων και γενικότερα ζωϊκών ικανοτήτων) απ’ το “πάγιο κεφάλαιο” (τις μηχανές) - για λογαριασμό της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Η τεχνητή νοημοσύνη, σαν απόδοση “ευφυίας” στο πάγιο κεφάλαιο, δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο μέσα απ’ την αφαίρεση της ευφυίας του ζωντανού κεφάλαιου. Αυτό δεν γίνεται με ρεσάλτο την ώρα που κοιμόμαστε· δεν έρχονται οι πράκτορες των αφεντικών να μας κόψουν το κεφάλι! Αυτή η διαδικασία απαλλοτρίωσης / υπεξαίρεσης / μηχανικής αντικατάστασης (διαλέξτε) γίνεται μέσα απ’ την διαρκή χρήση των έξυπνων μηχανών.
Οι εργάτες στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση δεν έχασαν απ’ την μια μέρα στην άλλη τις δεξιότητες των χεριών τους ή την μυϊκή τους δύναμη· αυτά αχρηστεύτηκαν γενιά την γενιά αφού “χρειαζόταν όλο και λιγότερο” στην καπιταλιστική παραγωγή (και, αργότερα, στην καθημερινή ζωή). Μόνο που τώρα η απώλεια της ικανότητας σκέψεων δεν αφορά μόνο τους σύγχρονους εργάτες. Μόνο που τώρα αυτή η “αντικατάσταση” εξελίσσεται πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι οποιαδήποτε άλλη απαλλοτρίωση / υπεξαίρεση / μηχανική αντικατάσταση του παρελθόντος. Μισή, μια γενιά, και το πνεύμα έχει πετάξει μακριά απ’ την δεξιότητα της ζωής μας στα ηλεκτρονικά κυκλώματα. Αφήνωντάς πίσω του άγχη, σύγχιση, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, αδυναμία λογικών συνειρμών είτε σε κανονικές καταστάσεις είτε (ακόμα χειρότερα) σε συνθήκες συναισθηματικής πίεσης, βούλιασμα σε μανιχαϊστικές μεταφυσικές - κλπ. Ενδεχομένως ανομολόγητα, ενδεχομένως ενοχικά: τα πρωτοκοσμικά Εγώ παραδέχονται ότι “παθαίνουν βλάβες” απ’ τις καθημερινές τους συνήθειες μόνο όταν αυτές γίνονται εντατικές...

Όπως η υπόγεια αγωνία για την σάρκα των σωμάτων (που μοιάζει “άχρηστη” πια) γέννησε την προσχηματική φυγή στα γυμναστήρια, έτσι και ο εκφυλισμός της σκέψης θα γεννήσει, όπου νάναι, τον ψυχαναγκασμό των “γυμναστηρίων του ανθρώπινου εγκεφάλου”. Με τα ίδια θλιβερά αποτελέσματα...
Να και οι πρώτες υγιεινιστικές συμβουλές για την εποχή της μηχανοποίησης των πάντων: μην τρώτε δικτύωση για δύο ώρες μετά το ξύπνημά σας...

Ziggy Stardust

Σημειώσεις

* Το κείμενο αυτό μπορεί να διαβαστεί αυτοτελώς. Ακόμα καλύτερα όμως σα συνέχεια του επιλόγου του 3ου τετραδίου για εργατική χρήση με θέμα την μηχανοποίηση της σκέψης.
[ επιστροφή ]

1 - Τρύπες, αμνησία, 1985.
[ επιστροφή ]