#13 - 10/2018

gig economy

(ή ψάχνοντας μοντέλα εργασίας για την 4η βιομηχανική επανάσταση)

Ένας αχανής χώρος, λίγο σαν φυλακή, με διάσπαρτες πύλες ασφαλείας που ελέγχουν τις κινήσεις σου όταν μπαίνεις και βγαίνεις από ένα κτίριο. Στη διάρκεια μιας βάρδιας που κρατάει πάνω από 10 ώρες θα πρέπει να διανύσεις πάνω από 20 χιλιόμετρα, διαλέγοντας, ξεδιαλέγοντας, φορτώνοντας, ξεφορτώνοντας. Για το βασικό ωρομίσθιο. Αν θες να πας τουαλέτα, θα πρέπει να το σκεφτείς καλά. Η απουσία σου από τη θέση εργασίας σου θα καταγραφεί ως αδρανής χρόνος και υπάρχει σοβαρή πιθανότητα επίπληξης. Ή ίσως να μην καταφέρεις να πιάσεις τελικά τη νόρμα της ημέρας. Για να γλιτώσεις λίγο χρόνο, μια λύση είναι να πας στα γρήγορα σε μια γωνία και να κατουρήσεις σε ένα μπουκάλι αναψυκτικού. Για κάθε παρασπονδία σου θα τιμωρείσαι με έναν πόντο ποινής κι αν μαζέψεις τρεις πόντους θα σε κάνουν “release” (λες και είναι κάποιο σαδομαζοχιστικό παιχνίδι εξουσίας). Μια απουσία λόγω ασθένειας είναι ένας σοβαρός λόγος για να τιμωρηθείς με έναν πόντο· ακόμα κι αν προσκομίσεις χαρτί από γιατρό. Και κάθε πρωί, όταν θα φτάνεις σε αυτόν τον τόπο μαρτυρίου θα σε καλωσορίζει ένας χαρτονένιος χαρακτήρας φυσικών διαστάσεων, με ένα συννεφάκι από πάνω του, σαν αυτά των κόμιξ: «λατρεύουμε τη δουλειά μας κι όταν δεν είμαστε εδώ, μας λείπει». Δεν πρόκειται για κάποιο ορυχείο του Ποτοσί· παρότι φορτώνεις όλη μέρα βαγονάκια... Ούτε για κάποιο γκούλαγκ· παρότι πρέπει να πιάσεις νόρμες… Ούτε για στρατόπεδο συγκέντρωσης· παρότι η επιγραφή στην είσοδο σε «καλωσορίζει» με ένα Arbeit macht frei… Είναι μια τυπική αποθήκη της Amazon στο κέντρο του ανεπτυγμένου κόσμου, στη Βρετανία. Είναι εδώ που καταφτάνουν οι ηλεκτρονικές παραγγελίες από τις σελίδες της Amazon για να συλλεχθούν από τα ράφια τα αποθηκευμένα προϊόντα, να πακεταριστούν και να αποσταλούν.

Στην ίδια εταιρεία κάποιοι προγραμματιστές και μάνατζερ μπορεί να πληρώνονται εκατοντάδες χιλιάδες δολλάρια το χρόνο, να τρώνε υγιεινά σε εσωτερικά εστιατόρια με το μενού προετοιμασμένο από κάποιον διάσημο σεφ (φυσικά υπάρχουν και vegan πιάτα...), να έχουν τα δικά τους γυμναστήρια, αίθουσες παιχνιδικών και ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να τους καθηλώσει σε μια κατάσταση παρατεταμένης παιδικότητας (ή μήπως να πούμε φοιτητικής ζωής…)· και κάποιοι άλλοι πρέπει να υφίστανται σε καθημερινή βάση μια άγρια κι εξευτελιστική υποτίμηση που λίγο απέχει από την απροσχημάτιστη δουλεία. Πρόκειται άραγε για μια τυχαία σύμπτωση; Οι ορέξεις της Amazon δεν σταματούν σε αυτά τα στρατόπεδα εργασίας της. Ακόμα και το όποιο ελάχιστο δίχτυ προστασίας που ίσως υπάρχει ακόμα για τους εργάτες αυτής της κατηγορίας – αν και πολλούς τους προσλαμβάνει έμμεσα, μέσα από ενδιάμεσα γραφεία εργασίας (από εργασιακούς νταβατζήδες, με απλά λόγια) – φαίνεται ότι της κάθεται σαν βραχνάς στο λαιμό. Πρόσφατα αποφάσισε να εφαρμόσει τις ιδιοφυείς συλλήψεις της για τα εργασιακά και στον τομέα της παράδοσης των παραγγελιών της. Και δεν αναφερόμαστε στα σχέδιά της για παραδόσεις με drone. Παρακάτω μεταφέρουμε αποσπάσματα από άρθρο του The Atlantic: [1I delivered packages for Amazon and it was a nightmare (από το The Atlantic)]

«Το Amazon Flex [είναι] ένα πρόγραμμα μέσω του οποίου ο γίγαντας του ηλεκτρονικού εμπορίου πληρώνει απλούς ανθρώπους 18 με 25 δολλάρια την ώρα (προ εξόδων) για να παραδίδουν πακέτα με τα δικά τους αυτοκίνητα.
…
Καλωσήρθατε στο μέλλον της παράδοσης πακέτων. Καθώς όλο και περισσότεροι κάνουν τα ψώνια τους ηλεκτρονικά, εταιρείες σαν την Amazon στρέφονται προς ανεξάρτητους εξωτερικούς συνεργάτες – στην ουσία προς τον οποιοδήποτε διαθέτει δικό του αυτοκίνητο – για την παράδοση παραγγελιών σε σπίτια κι επιχειρήσεις. Το Flex έχει γίνει απαραίτητο για την Amazon λόγω του ότι έχει τόσο γρήγορους ρυμθούς ανάπτυξης που δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στη FedEx, τη UPS και το ταχυδρομείο. Το Flex αναλαμβάνει το «τελευταίο χιλιόμετρο» των παραγγελιών, που είναι και το πιο περίπλοκο κομμάτι σε όλη τη διαδρομή από την αφετηρία τους μέχρι την πόρτα σας. Επιτρέπει επίσης στην Amazon να αντεπεξέρχεται στη αυξημένη κίνηση κατά την περίοδο γιορτών…
…
Όμως το Flex είναι σε λειτουργία καθόλη τη διάρκεια του χρόνου και όχι μόνο κατά τις εορταστικές περιόδους, γεγονός που υποδηλώνει ότι υπάρχει και κάποιος άλλος λόγος: το χαμηλό κόστος. Είναι μια ανακάλυψη που έκανε την τελευταία δεκαετία ο τομέας των μεταφορών με φορτηγά: η χρήση εξωτερικών συνεργατών στη θέση συνδικαλισμένων οδηγών εξοικονομεί χρήματα, εφόσον μεγάλο τμήμα του κόστους το επωμίζονται οι ίδιοι οι οδηγοί και όχι οι εταιρείες.
…
Σε μια πρώτη ματιά, αυτό το είδος δουλειάς … φαίνεται σαν μια καλή ευκαιρία. Όμως οι εργαζόμενοι του Flex δεν έχουν καμμιά ασφάλιση υγείας ή σύνταξης, αλλά ούτε κι εγγυημένες βάρδιες ή ώρες εργασίας ανά βδομάδα. Δεν καλύπτονται από στοιχειώδη μέτρα προστασίας, όπως ο ελάχιστος μισθός και η πληρωμή υπερωριών, και δεν δικαιούνται επιδόματα ανεργίας αν για κάποιον λόγο ξαφνικά δεν μπορούν να εργαστούν. Κι όταν προσπαθούν να υπολογίσουν τα πιθανά ημερήσια κερδη τους, πολλές φορές δεν λαμβάνουν υπόψιν τους τα έξοδα που έχουν αυτές οι δουλειές.
…
Οι εργαζόμενοι του Amazon Flex μερικές φορές βγάζουν λιγότερα από τον κατώτατο μισθό της πόλης που μένουν… Σε περίπτωση που ένας οδηγός χρειαστεί περισσότερο χρόνο να παραδώσει τις παραγγελίες του σε σχέση με αυτόν που έχει υπολογίσει η Amazon, δεν πληρώνεται για αυτόν τον επιπλέον χρόνο… Αν ένας οδηγός εμπλακεί σε ατύχημα, είναι αυτός και όχι η Amazon που πρέπει να καλύψει τα όποια ιατρικά κι ασφαλιστικά έξοδα. Αν ο οδηγός πάρει μια κλήση, τότε πρέπει να την πληρώσει αυτός… Λόγω του τρόπου που δουλεύει το Flex [σ.τ.μ. Απαιτείται να κατεβάσεις μια εφαρμογή στο κινητό κι εκεί σου έρχονται ειδοποιήσεις για διαθέσιμες νέες παραγγελίες με συγκεκριμένες χρονικές απαιτήσεις για την ολοκλήρωσή τους] οι οδηγοί δεν γνωρίζουν πότε θα είναι διαθέσιμα νέα μπλοκ χρόνου ούτε μπορούν να υπολογίσουν πόσα θα βγάλουν μέσα σε μια ημέρα.
...
Αν συνεχιστεί αυτή η τάση στον χώρο των παραδόσεων προς μη συνδικαλισμένους εργαζόμενους και προς εξωτερικούς συνεργάτες, οι εργαζόμενοι σε αυτόν τον τομέα μπορεί να βρεθούν από μια θέση όπου μπορούσαν να ζήσουν μια οικογένεια σε μία όπου θα βγάζουν λιγότερα κι από τον κατώτατο μισθό. Ο μέσος μισθός ενός οδηγού μεγάλων αποστάσεων είναι σήμερα στα 40.000 δολλάρια τον χρόνο, όταν το 1980 βρισκόταν στο ισοδύναμο των 100.000 σημερινών δολλαρίων .” [2Παρεμπιπτόντως, δείτε και την ταινία Convoy (1978) του Sam Peckinpah.]

Επαναλαμβάνουμε το ερώτημα: πρόκειται για τυχαία σύμπτωση όταν τέτοιες «καθαρές» εταιρείες υψηλής τεχνολογίας επιδίδονται σε πρακτικές εργατικού εξανδραποδισμού; Όχι, και η Amazon δεν είναι μεμονωμένο παράδειγμα. Έχει γίνει σχεδόν μόδα τα τελευταία χρόνια να εμφανίζονται εταιρείες που παριστάνουν ότι είναι απλές ηλεκτρονικές πλατφόρμες που διασυνδέουν μεταξύ τους χρήστες, προσφέροντας φτηνές εναλλακτικές στην παροχή υπηρεσιών. Οι Lyft και Uber ακολουθούν παρόμοια μοντέλα λειτουργίας στον τομέα των μετακινήσεων. Γράφεσαι στην πλατφόρμα τους και μπορείς να μεταφέρεις κόσμο με το δικό σου αυτοκίνητο. Στην Ελλάδα υπήρξαν βέβαια άτυχες· λόγω του ότι έπεσαν πάνω στο λόμπυ των ιδιοκτητών ταξί και όχι από κάποια διάθεση προστασίας των οδηγών. Το διαβόητο πλέον AirBnb κάνει ακριβώς το ίδιο με τις βραχυχρόνιες μισθώσεις ακινήτων. Εδώ φυσικά το ελληνικό επιχειρηματικό δαιμόνιο βρήκε την υγειά του και ο έλληνας μικροαστός το ιδανικό του: να κάθεται και η μηχανή να κόβει μονέδα από τον αέρα – μέχρι στιγμής ο όγκος του τουρισμού (το βαρύ όπλο της ελληνικής οικονομίας, γεγονός που από μόνο είναι αφορμή για γερά γέλια) φαίνεται να κρατάει τα μπόσικα στις εντάσεις μεταξύ των ιδιοκτητών ακινήτων και αυτών των ξενοδοχειακών μονάδων, με τα σπασμένα να τα πληρώνουν οι ενοικιαστές.

Εν πάση περιπτώσει κι ανεξάρτητα από την ελλάδα, που δεν είναι ούτως ή άλλως τυπική περίπτωση ανεπτυγμένης οικονομίας, η τάση προς απαλλαγή από όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι του εργατικού κόστους είναι υπαρκτή. Το έχουμε επισημάνει και στο παρελθόν, ωστόσο αξίζει να επαναλαμβάνεται: η τάση για συμπίεση του κόστους σε βαθμό που να εμφανίζονται σχεδόν φαινόμενα δουλείας συνδέεται οργανικά με την τάση προς την ακραία εκμηχάνιση των εργασιών και τη μεγέθυνση του παγίου κεφαλαίου σε σχέση με το μεταβλητό, ήτοι την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου μέσω της υψηλής τεχνολογίας. Οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, ακριβώς λόγω της υψηλής οργανικής τους σύνθεσης, δεν θα έπρεπε «κανονικά» να επιδεικνύουν τέτοια τερατώδη κέρδη, εφόσον έχουν μειωμένα περιθώρια απόσπασης υπεραξίας. Ωστόσο, το καταφέρνουν· διευρύνοντας «τεχνητά» αυτά τα περιθώρα μέσω της ένταξής τους σε ένα κύκλωμα που περιλαμβάνει και τομείς έντασης εργασίας, «βρώμικης» και άγρια υποτιμημένης. Κατά τη γνώμη μας, η τάση προς μοντέλα οικονομίας διαμοιρασμού (sharing economy, όπως κατ’ ευφημισμό και οργουελιανά έχουν ονομαστεί) τύπου AirBnb και Uber, ίσως υποδηλώνει και μια αμηχανία. Από τη μία οι νέες τεχνολογίες που οδηγούν προς την 4η βιομηχανική επανάσταση ζητούν επιτακτικά χώρο να αναπτυχθούν. Από την άλλη, δεν έχουν βρει ακόμα πλήρως τα πατήματά τους όσον αφορά στο πώς ακριβώς θα μεταφραστούν στο επίπεδο της εργασίας. Όσο «αξιόλογες» κι αν είναι οι προσπάθειες της οικονομίας διαμοιρασμού ως ένα πρώτο βήμα, υπόκεινται σε σημαντικό βαθμό στην καλή θέληση των συμμετεχόντων. Η Amazon ίσως έχει πάει ένα βήμα παραπέρα στην ανεύρεση μιας διεξόδου. Μέσω της κάθετης ολοκλήρωσης του «υψηλού» και του «βρώμικου» κομματιού της αλυσίδας παραγωγής της, ελέγχει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό και με πολύ πιο άμεσο τρόπο το πώς θα γίνεται η απόσπαση υπεραξίας. Κι από αυτή την άποψη, όντως δείχνει προς το μέλλον...

Separatrix

Σημειώσεις

1 - I delivered packages for Amazon and it was a nightmare
[ επιστροφή ]

2 - Παρεμπιπτόντως, δείτε και την ταινία Convoy (1978) του Sam Peckinpah.
[ επιστροφή ]