#02 - 02/2015

Fitter, happier, more productive… (περί αυτοποσοτικοποίησης)

Fitter, happier, more productive
Comfortable, not drinking too much
Regular exercise at the gym 3 days a week
Getting on better with your associate employee contemporaries
At ease, eating well
Sleeping well, no bad dreams, no paranoia
Keep in contact with old friends, enjoy a drink now and then
At a better pace, slower and more calculated
Less chance of illness
A good memory
Still cries at a good film
Still kisses with saliva
No longer empty and frantic
The ability to laugh at weakness
Calm, fitter, healthier and more productive
A pig
in a cage
on antibiotics

στίχοι από το τραγούδι των radiohead: Fitter Ηappier (OK Computer - 1997)

Οι στίχοι του Fitter Ηappier - κάποιους από τους οποίους αντιγράφουμε - είναι μία λίστα από slogans των 90's που αντιπροσωπεύουν τις κοινωνικές αξίες της κουλτούρας των γιάπηδων και του εταιρικού lifestyle.
Μία ομάδα ανθρώπων, αδυνατώντας ίσως να καταλάβει την ειρωνεία των στίχων, θα μπορούσε να κάνει αυτό το τραγούδι, ύμνο της. Αναφερόμαστε στους οπαδούς της ιδέας του “Ποσοτικοποιημένου Εαυτού” (Quantified Shelf ή απλώς QS), που μάλιστα ισχυρίζονται ότι είναι μέλη ενός παγκόσμιου κινήματος (the Quantified Self movement). Η ιδέα του “ποσοτικοποιημένου εαυτού” εμφανίζεται το 2007 και έρχεται να εκπληρώσει τις αξίες της προσωπικής αποτελεσματικότητας, της παραγωγικότητας, του υγιεινού τρόπου ζωής και των υψηλών επιδόσεων μέσω της ενσωμάτωσης των απαραίτητων μηχανών και εφαρμογών στα επίδοξα ποσοτικοποιημένα σώματα.
Τον όρο “ποσοτικοποιημένος εαυτός” εισήγαγαν για πρώτη φορά το 2007 δύο αρθρογράφοι τεχνολογίας του περιοδικού Wired, με έδρα το San Francisco, οι Gary Wolf και Kevin Kelly. Δημιούργησαν το blog “Quantified Self”, όπου ξεκίνησαν να αρθρογραφούν υπέρ της ποσοτικοποίησης. Σε ένα από τα αρχικά κείμενα του blog, με τον τίτλο “Τι είναι ο Ποσοτικοποιμένος Εαυτός”, σαν μια ιδρυτική διακήρυξη, ο Kevil Kelly ανακατεύει μερικά πολύ παλιά μεταφυσικά ερωτήματα με το inbox του e-mail, παρουσιάζοντάς τα ως την ουσία της σύγχρονης εποχής:

Το κεντρικό ερώτημα του αιώνα που έρχεται είναι “Ποιοι είμαστε; Τι είναι ο άνθρωπος; Το σημαίνει να είσαι ένα πρόσωπο; Είναι η ανθρώπινη φύση καθορισμένη; Ιερή; Απείρως διαστελλόμενη; Και ενδιαμέσως, πώς θα διαβάσω όλα τα e-mail μου; Ή θα ζήσω για να γίνω 100.”

Πολύ ψαγμένα τα ερωτήματα... Στη συνέχεια ο Kelly δίνει την δική του λύση, ώστε να μπορέσει η ανθρωπότητα να τα απαντήσει:

Πιστεύουμε ότι η απάντηση στα κοσμικά αυτά ερωτήματα θα θεμελιωθεί στην προσωπική διάσταση. Η πραγματική αλλαγή θα συμβεί στα άτομο όσο αναζητούν την αυτογνωσία. Την αυτογνωσία του σώματος, του μυαλού και του πνεύματος. Πολλοί ψάχνουν αυτήν την αυτογνωσία και εμείς αγκαλιάζουμε όλα τα μονοπάτια προς αυτήν. Παρόλα αυτά, το συγκεκριμένο απάτητο μονοπάτι που έχουμε επιλέξει να εξερευνήσουμε εδώ είναι ορθολογιστικό: Εάν κάτι δεν μπορεί να μετρηθεί, δεν μπορεί να βελτιωθεί. Επομένως, βρισκόμαστε σε μία εκστρατεία να συγκεντρώσουμε όσο περισσότερα προσωπικά εργαλεία θα μας βοηθήσουν για μία ποσοτικοποιήσιμη μέτρηση των εαυτών μας. Καλοδεχόμαστε εργαλεία που μας βοηθούν να δούμε και να κατανοήσουμε τα σώματα και το μυαλό μας, έτσι ώστε να καταλάβουμε για ποιόν λόγο βρίσκονται εδώ οι άνθρωποι. Προτεινόμενες κατηγορίες συμπεριλαμβάνουν:
Μέτρηση χημικών φορτίων του σώματος, Προσωπική αλληλουχία γονιδιώματος, lifelogging [1Το LifeLog ήταν ένα project του Γραφείου Τεχνικών Επεξεργασίας Πληροφορίας της Υπηρεσίας Ανεπτυγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων για την Άμυνα (DARPA) του Υπουργείου Άμυνας των Η.Π.Α. Ο στόχος της ιδέας του LifeLog, σύμφωνα με την Wikipedia ήταν να γίνει δυνατή η καταγραφή των «νημάτων» της ζωής ενός ατόμου με όρους γεγονότων, καταστάσεων και σχέσεων μέσω της ανάλυσης της εμπειρίας του υποκειμένου από τις τηλεφωνικές κλίσεις που έχει πραγματοποιήσει και τα μηνύματα e-mail που έχει διαβάσει μέχρι κάθε αναπνοή που παίρνει, βήμα που κάνει και μέρος που πηγαίνει. Από την ίδια την πρόταση του project που αντιγράφει η Wikipedia: “Το LifeLog στοχεύει να δημιουργήσει μία μαζική ηλεκτρονική βάση δεδομένων κάθε δραστηριότητας και σχέσης στην οποία εμπλέκεται ένα πρόσωπο. Αυτό θα πρέπει να συμπεριλάβει αγορές με πιστωτική κάρτα, web sites που έχει επισκεφθεί, το περιεχόμενο τηλεφωνικών κλίσεων και e-mail που έχει στείλει και λάβει, σκαναρισμένα fax ή μηνύματα συμβατικού ταχυδρομείου που έχει στείλει ή έχει λάβει, μηνύματα που έχει στείλει και έχει λάβει μέσω κινητού, βιβλία και περιοδικά που έχει διαβάσει, τις επιλογές τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων, την φυσική τοποθεσία που θα έχει καταγραφεί μέσω wearble GPS αισθητήρων, βιομετρικά δεδομένα που έχει συλλέξει από wearable αισθητήρες. Ο απώτερος στόχος από αυτή την καταγραφή δεδομένων είναι να καθοριστούν οι προτιμήσεις, τα σχέδια, οι στόχοι και άλλοι δείκτες αποβλεπτικότητας/πρόθεσης.” Το πρόγραμμα ακυρώθηκε το 2004 μετά από κριτική σχετικά με τις επιπτώσεις στην ιδιωτικότητα. Γενικά, ο όρος lifelog ή flog χρησιμοποιείται για να περιγράψει συστήματα αποθήκευσης δεδομένων που μπορούν αυτόματα και κατά εξακολούθηση να καταγράφουν και να αρχειοθετούν την πληροφοριακή διάσταση των εμπειριών της ζωής του χρήστη.], Αυτό-πειραματισμός, Ρίσκα/Νομικά δικαιώματα/Καθήκοντα, παρακολούθηση συμπεριφοράς, καταγραφή τοποθεσίας, μη επεμβατικοί (non-invasive) ανιχνευτές, ψηφιοποίηση της πληροφορίας του σώματος, ανταλλαγή καταγραφών υγείας, ψυχολογικές αυτό-αξιολογήσεις, ιατρική αυτό-διάγνωση.
Οι ξεναγοί σας σε αυτό το αρχικό ταξίδι είναι οι Kevin Kelly και Gary Wolf. Γράψτε μας τις προτάσεις σας, τις συμβουλές και τις παρατηρήσεις σας.

Πριν βιαστείτε να θεωρήσετε τον Kevin Kelly ως τον υιό του θεού μίας new-age τεχνο-θρησκείας, να εξηγήσουμε ότι, όπως διαβάζουμε σε κάποιο σημείο του blog, το “Quantified Self” είναι μία διεθνής συνεργασία χρηστών και κατασκευαστών εργαλείων αυτό-παρακολούθησης. Μάλιστα, η Quantified Self Labs είναι μια εταιρία με βάση την Καλιφόρνια που ιδρύθηκε από τους Kevin Kelly και Gary Wolf για να προσφέρει υπηρεσίες στην παγκόσμια κοινότητα χρηστών του QS μέσα από τη διοργάνωση διεθνών συναντήσεων, συνεδρίων και εκθέσεων, forums, διαδικτυακό περιεχόμενο και έναν οδηγό για τη χρήση εργαλείων αυτό-παρακολούθησης, με στόχο να βοηθήσει τους ανθρώπους να εξάγουν χρήσιμο νόημα από τα δεδομένα τπου οι ίδιοι παράγουν. Το blog σπονσοράρεται και συνεργάζεται με μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας και λογισμικού, όπως η intel.
Το “κίνημα του Ποσοτικοποιημένου Εαυτού” ευαγγελίζεται το κυνήγι της αυτοπραγμάτωσης κυρίως με την χρήση wearable μηχανών που χρησιμοποιούν αισθητήρες, big data, εφαρμογές και πλατφόρμες cloud ώστε να παρακολουθούν και να βελτιώνουν τις σωματικές λειτουργίες με τελικό σκοπό τον τέλειο εαυτό. “Αντί να αναζητούν τους εσωτερικούς τους κόσμους μέσα από προφορικό ή γραπτό λόγο” οι αυτο-παρακολουθητές, όπως εξηγεί ο Wolf, αναζητούν την “αυτογνωσία μέσω των αριθμών. Πίσω από τον ενθουσιασμό για τον ποσοτικοποιημένο εαυτό βρίσκεται η υπόθεση ότι πολλά από τα προβλήματά μας προέρχονται από την έλλειψη του κατάλληλου εξοπλισμού για να καταλάβουμε ποιοι είμαστε.”
Δεν γνωρίζουμε βέβαια εάν πρόκειται να δημιουργηθεί εκκλησία του ποσοτικοποιημένου θεού-εαυτού, αλλά το σίγουρο είναι ότι το οι πιστοί της “αυτο-ποσοτικοποίησης”, της “αυτο-παρακολούθησης” ή του “hacking του σώματος” κατά περιόδους συνέρχονται σε 128 - μέχρι σήμερα - πόλεις, σε 40 χώρες του κόσμου, όπου τοπικοί enthusiasts, ευαγγελιστές της ποσοτικοποίησης διοργανώνουν συνέδρια κάτω από το logo του Quantified Self blog. Στην Αθήνα το αντίστοιχο meeting διοργανώνεται στο εθνικό κέντρο έρευνας φυσικών επιστημών “Δημόκριτος”. Η πρόσκληση γίνεται με την ευκαιρία του ευρωπαϊκού project USEFIL που συντονίζει ο “Δημόκριτος”. Ο σκοπός είναι η διάδοση τεχνικών και εργαλείων για την παρακολούθηση του ύπνου, της άσκησης, της διάθεσης και για την ενίσχυση των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Η πρόσκληση απευθύνεται, όπως αναφέρεται στο website της συνάντησης, σε χρήστες, σχεδιαστές ή εφευρέτες τεχνολογίας, επιχειρηματίες, δημοσιογράφους, επιστήμονες, επαγγελματίες στον τομέα της υγείας ή απλά όσους ενδιαφέρονται από περιέργεια.

Χάντρες και καθρεφτάκια…

Για να δώσουμε μια ιδέα του πλήθους των Gadgets και των φορετών συσκευών (wearable devices) κάθε είδους κυκλοφορούν ήδη, θα κάνουμε ένα “διάλειμμα για διαφημίσεις” για να σας δώσουμε μία εικόνα, που δεν έρχεται από μακριά, αντιγράφοντας αποσπάσματα από δύο ενθουσιώδη άρθρα της εφημερίδας Καθημερινή. Το πρώτο, δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2014 και έχει τίτλο “Παρακολουθώντας τον εαυτό μας”:

Μια προσέγγιση που βρίσκει απήχηση στους καταναλωτές: σύμφωνα με έρευνα της Ericsson σε 40 χώρες, το 59% των χρηστών θέλουν π.χ. μια συσκευή που να καταγράφει πόσο περπατούν. Επομένως, η σουηδική εταιρεία προβλέπει πως ο “ποσοτικοποιημένος εαυτός” θα αποτελέσει το 2014 μία από τις σημαντικότερες τεχνολογικές τάσεις. Οι πρώτες ανάλογες συσκευές, τα fitness tracker, κυκλοφορούν ήδη στο εμπόριο, μετρώντας διάφορες βιολογικές παραμέτρους - μεταξύ άλλων, τις θερμίδες που κατανάλωσε κάποιος και, από τις κινήσεις του κατά τη διάρκεια της νύχτας, την ποιότητα του ύπνου. Από κατασκευαστές σαν τη Nike, η αγορά τους αγγίζει σήμερα τα 300 εκατ. δολάρια. Ένα ποσό που προβλέπεται να πολλαπλασιαστεί φέτος, καθώς ανάλογα μοντέλα θα κυκλοφορήσουν αρκετά ακόμη, και πιο γνωστές εταιρείες.
Έτσι, στην έκθεση τεχνολογίας CES στο Λας Βέγκας, νέα προϊόντα σε αυτήν την κατηγορία παρουσίασαν [μία σειρά από εταιρίες] …αυτά τα γκάτζετ μοιάζουν με “έξυπνα” περικάρπια, με ορισμένα να διαθέτουν και οθόνες, για να μεταφέρουν επίσης στον καρπό του χρήστη ειδοποιήσεις και μηνύματα από το κινητό τηλέφωνο. …το SmartBand – μια συσκευή που, εκτός από fitness tracker, καταγράφει και κοινωνικές δραστηριότητες, …μια συσκευή ειδικά για την παρακολούθηση των καρδιακών παλμών, …ένα βιομετρικό βραχιόλι …ένα “έξυπνο” μπρασελέ, …το οποίο θα καταγράφει την έκθεση στον ήλιο.
Για εκείνους, πάντως, που θέλουν πιο λεπτομερείς πληροφορίες για το αν ξεκουράζονται καλά, η Sleep Number προτείνει το Χ12, ένα κρεβάτι με σένσορες που παρακολουθούν την ποιότητα του ύπνου, την αναπνοή και τους σφυγμούς. Αν και το Χ12 θα ανακουφίζει επίσης όσους κοιμούνται με κάποιον που ροχαλίζει, καθώς θα ανασηκώνει το κεφάλι σταματώντας το ροχαλητό, θα κοστίζει 8.000 δολάρια. Αντίθετα, 300 δολάρια είναι η τιμή του Aura της Withings, με έναν αισθητήρα που τοποθετείται κάτω από το μαξιλάρι.
Όφελος από τη λογική της “ποσοτικοποίησης” θα έχει όμως και η στοματική υγιεινή, σύμφωνα με την εταιρεία Kolibree, η οποία ανέπτυξε την πρώτη “δικτυωμένη” ηλεκτρική οδοντόβουρτσα. Η οδοντόβουρτσα μεταφέρει στο κινητό στοιχεία για τη συχνότητα και τη διάρκεια του βουρτσίσματος. Επιπλέον, όσοι αγοράσουν το «έξυπνο» πιρούνι HAPIfork θα βλέπουν στο κινητό τους αν τρώνε όσο αργά χρειάζεται, ώστε να νιώθουν χορτασμένοι με μικρή ποσότητα τροφής, όπως και το ιστορικό με τα γεύματά τους. Το HAPIfork ξεκίνησε να πωλείται πρόσφατα στις ΗΠΑ, στα 100 δολάρια, ενώ επίσης δονείται όταν ο χρήστης του τρώει πολύ γρήγορα.

Απόσπασμα από Άρθρο της Καθημερινής, από τον δημοσιογράφο Κ. Δεληγιάννη, 18.01.2015 με τίτλο “Ένας γιατρός κρυμμένος... στα ρούχα μας”:

Παρόλο που T-shirt ή κάλτσες με... ευφυΐα βρίσκονται στα σκαριά εδώ και περίπου μία δεκαετία, ελάχιστα προϊόντα κυκλοφορούν σήμερα στην αγορά. Ωστόσο, μέσα στο 2015 τα “έξυπνα” ρούχα θα κάνουν σαφώς περισσότερο αισθητή την παρουσία τους. …η καναδική OMSignal, λανσάρισε ένα κοντομάνικο κι ένα μακρυμάνικο T-shirt που μετρούν τους παλμούς και τον ρυθμό της αναπνοής. Με τιμή 199 δολάρια, τα T-shirt μεταφέρουν τα δεδομένα σε μια αποσπώμενη συσκευή κάτω από τη μασχάλη, η οποία με τη σειρά της τα μεταδίδει ασύρματα στο smartphone του χρήστη. [..]
Για παράδειγμα, η Heapsylon θέλει στο μέλλον οι κάλτσες της να “αντιλαμβάνονται” πότε αυτός που τις φοράει είναι έτοιμος να χάσει την ισορροπία του. Επίσης, πειραματίζεται με “έξυπνες” πιτζάμες ... Από την πλευρά της, η βρετανική SmartLife προσβλέπει σε ρούχα που θα “αντιλαμβάνονται” τις ιώσεις σε χρόνο μηδέν, ώστε να λαμβάνει κανείς εγκαίρως τα μέτρα του. Γι’ αυτό τον λόγο, οι αισθητήρες ενός τέτοιου ρούχου θα μπορούν να ανιχνεύουν μικρές αλλαγές στη θερμοκρασία, την εφίδρωση και τη συχνότητα με την οποία βήχει, τις οποίες θα παρακολουθεί συνεχώς ένας αλγόριθμος.

Ανάλογη λειτουργία, μπορούν να έχουν τεχνολογίες που ενσωματώνονται πάνω στο δέρμα, όπως ηλεκτρονικά από υλικά που λυγίζουν και είναι ελαστικά ή εμφυτεύματα μικρά ή μεγαλύτερα.
Η δημοσιογράφος Emily Waltz το 2012 δημοσίευσε ένα άρθρο στο περιοδικό τεχνολογίας Spectrum της IEEE με τον τίτλο “Πώς ποσοτικοποίησα τον εαυτό μου”. Για δύο μήνες δοκίμαζε wearable συσκευές και αισθητήρες που της επέτρεψαν να περιγράφει τον εαυτό της μέσα από αριθμούς και διαγράμματα κάπως έτσι:

Καθημερινά: Ύπνος: 6 ώρες, 35 λεπτά. Κατανάλωση ενέργειας ανά ημέρα: 2306 kilocal. Θερμίδες που καταναλώθηκαν ανά ημέρα: 2269. Μέτρια δραστηριότητα ανά ημέρα: 2ώρες, 38 λεπτά. Έντονη δραστηριότητα ανά εβδομάδα: 56 λεπτά. Πίεση: 102/64. Χτύποι καρδιάς: 66 ανά λεπτό. Βάρος: 55 κιλά. Δείκτης σωματικής μάζας: 18,5

Οι εφαρμογές που αναπτύσσονται είναι επίσης πολλές και ουσιαστικά χρησιμοποιούνται για να συλλέξουν τα δεδομένα από τις wearable συσκευές και τους αισθητήρες και τελικά να τα οπτικοποιήσουν. Χρήστες του twitter, για παράδειγμα, δημοσιεύουν στον λογαριασμό τους εικόνες που δείχνουν το στίγμα της κίνησής τους σε μία πόλη για κάποιο χρονικό διάστημα. Τις εικόνες αυτές, τις λαμβάνουν χρησιμοποιώντας εφαρμογές χαρτογράφησης της κίνησης, τροφοδοτώντας τις με δεδομένα που έχουν συλλεχθεί μέσω GPS του έξυπνου κινητού τους ή κάποιας wearable συσκευής, καθώς μετακινούνταν στην πόλη.
Κάποια εργαλεία λογισμικού χρησιμοποιούνται για απευθείας εισαγωγή των δεδομένων. Ορισμένα, για παράδειγμα σου στέλνουν μήνυμα στο κινητό ή σου στέλνουν e-mail και σε ρωτάνε εάν έφαγες αυγό σήμερα, αν έχεις κέφια ή αν σου έχουν σπάσει τα νεύρα και άλλα τέτοια… και για το καλό σου πρέπει να απαντήσεις ειλικρινά. Αργότερα μπορείς όλα αυτά να τα δεις σε πίνακες και διαγράμματα.
Υπάρχουν επίσης και εφαρμογές που δημιουργούν ένα κοινωνικό δίκτυο πάνω από κάποια μέτρηση. Μία τέτοια είναι το MyFitnessPal, που έχει 40 εκατομμύρια χρήστες που συμμετέχουν σ’ ένα κοινωνικό δίκτυο γύρω από τον αριθμό των θερμίδων που καταναλώνουν.
Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε βέβαια σαν ένα κάρο τεχνολογικά σκουπίδια του καπιταλισμού για υποχόνδρια τεχνο-φρικιά που ψάχνουν τρόπους να κοινωνικοποιηθούν μέσα από τις θερμίδες που καίνε ή αναζητούν “πολιτισμένα” τεχνικά μέσα αυτοτιμωρίας και επιβράβευσης για να πετύχουν την αυτοπραγμάτωσή τους. Τα Quantified Self groups που δημιουργούνται ανά τον κόσμο, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν απλώς ομάδες για φρικιά της υγιεινής και αρρωστημένους γκατζετάκηδες. Μία άλλη οπτική θα μπορούσε να είναι ότι πρόκειται για ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης για την ομαλή ένταξη χρηστών των τεχνολογιών που καταγράφουν κάθε λεπτομέρεια του ανθρώπινου σώματος, στον κόσμο της αμείλικτης παρακολούθησης και ανάλυσης του κάθε ζωντανού κλάσματος του δευτερολέπτου. Ομάδες, εντός των οποίων, οι κατασκευαστές μπορούν να βλέπουν πώς τα πάνε οι πιο ενθουσιασμένοι οπαδοί και να έχουν υπό στενό έλεγχο την κατάσταση: πόσο το έχουν χωνέψει και μέχρι πού μπορούν να φτάσουν χρόνο με το χρόνο. Η εκμάθηση στη χρήση τέτοιων τεχνολογιών δεν είναι καθόλου απλή, από ψυχολογική πλευρά, γιατί όπως θα καταλάβατε ήδη, όσο κανείς χρησιμοποιεί συσκευές αυτό-καταγραφής, ο χρόνος γίνεται βαρύς, δευτερόλεπτο προς δευτερόλεπτο αναλύεται και δεν διαγράφεται. Το ιστορικό παραμένει στους σκληρούς δίσκους, στις μνήμες flash και ακόμα χειρότερα: στο cloud.
Πρέπει όμως να δούμε και ότι μέσα σε όλη αυτή την ιστορία, προπαγανδίζεται μία συντηρητική ιδεολογία που επιχειρεί να εισάγει ένα νέο παράδειγμα…

Ως ανθρώπινα όντα, συγκαταλεγόμαστε στην κατηγορία των αναλογικών πόρων - όπως υποτιμητικά θα μας χαρακτηρίσουν οι οπαδοί του ψηφιακού κόσμου. Για αυτούς, ο ψηφιακός κόσμος μπορεί να εικονοποιηθεί σαν μία εύφορη κοιλάδα απόλυτης παραγωγικότητας του κάθε δευτερολέπτου, την ίδια στιγμή που ο αναλογικός κόσμος μοιάζει με μία έρημο αναποτελεσματικότητας. Αυτό μπορεί όμως να διορθωθεί με την εφαρμογή των σωστών μηχανών πάνω στο αναλογικό μας σώμα, που θα αναλάβουν να κάνουν την μετατροπή.
Στον κόσμο του “Διαδικτύου των Πραγμάτων” κάθε άνθρωπος, κάθε τι ζωντανό και κάθε αντικείμενο, είναι ένας μικρός παραγωγός δεδομένων. Μία τελεία μέσα στον χώρο και το χρόνο που μπορεί να λειτουργήσει, ηθελημένα ή μη, σαν πομπός πληροφοριών. Όλα αυτά τα δεδομένα που παράγονται ανά πάσα στιγμή από το σύνολο των δικτυωμένων όντων και πραγμάτων ονομάζονται big data (γιγαντιαία δεδομένα). Είναι γιγαντιαία γιατί πρόκειται για τεράστιο όγκο πληροφορίας που παράγεται σε πραγματικό χρόνο. Όπως θα καταλάβατε, όλη αυτή η αγωνία και το ενδιαφέρον των τεχνοκρατών για τα big data δεν εκδηλώνεται σαν μία αγάπη για την ομορφιά της ζωής ως το απέραντο σύνολο των ταυτόχρονων διαφορετικών λέξεων που μπορεί να προφέρονται σε μία πόλη, των συναισθημάτων που εκδηλώνονται, τις άπειρες σκέψεις και σχέσεις που δημιουργούνται την κάθε στιγμή. Ούτε πρόκειται για κάτι το θεωρητικό, του τύπου: “αν όλα αυτά ήταν δεδομένα, θα είχαν γιγαντιαίο όγκο ανά δευτερόλεπτο”. Το ενδιαφέρον αφορά την ανάλυση των δεδομένων αυτών και βέβαια οι ενδιαφερόμενοι είναι τα κράτη και οι εταιρίες, που καταβάλουν μεγάλες προσπάθειες για να μετατρέψουν αυτές τις εν δυνάμει πηγές πληροφοριών σε σωστούς πομπούς ψηφιοποιημένων δεδομένων. Δεδομένων τέτοιων που θα διαμορφώνονται με βάση συγκεκριμένους κανόνες και πρωτόκολλα, ώστε να μπορούν να μεταφερθούν στα κατάλληλα κεντρικά συστήματα και να τεθούν υπό επεξεργασία. Η υπόθεση αυτή πλασάρεται σαν την μεγάλη ευκαιρία για τις εταιρίες στην εποχή της πληροφορίας, ώστε να επιφέρει τεράστια βελτίωση στην αποδοτικότητα και στις πωλήσεις τους. Έτσι, δεν υπάρχει αφεντικό στον τομέα της τεχνολογίας της πληροφορίας που να μην συγκινείται στο άκουσμα της φράσης “big data”.
Όσον αφορά το group QS των νευρωτικών τεχνο-υγιεινιστών, αυτό θα μπορούσε μάλλον να μην μας ενδιαφέρει. Θα τους αφήναμε στην ησυχία τους να μετράνε βήματα και τους λουκουμάδες που τρώνε. (Όχι βέβαια ότι η κριτική μας θα τους ενοχλήσει ιδιαίτερα. Είναι σίγουρο ότι δεν θα τους χαλάσουμε τους ρυθμούς των χτύπων της καρδιάς). Το έντονο ενδιαφέρον όμως κάποιας άλλης “ομάδας” για την ίδια υπόθεση, μας θέτει το ζήτημα να ασχοληθούμε. Και αυτοί δεν είναι άλλοι από τα αφεντικά και τις επιχειρήσεις τους. Γεγονός που δείχνει - όχι ότι δεν φαινόταν - ότι μάλλον η υπόθεση του κινήματος του Ποσοτικοποιημένου Εαυτού, δεν είναι παρά μία συμπαθητική βιτρίνα για την προώθηση των συμφερόντων των αφεντικών και την διείσδυση ενός νέου παραδείγματος επιτήρησης προς όφελός τους.
Πριν προχωρήσουμε θα θέλαμε να αφιερώσουμε σε όσους και όσες ενδεχομένως σκέφτηκαν να ποσοτικοποιήσουν κάποιο κομμάτι της ζωής τους ένα απόσπασμα από ένα ποιηματάκι που έγραψε και ανέβασε στο blog του Quantified Self, η Alexandra Carmichael, μία γνωστή και ενεργή αυτό-παρακολουθήτρια. Μέσω αυτού του ποιήματος, η αυτο-ποσοτικο-ποιήτρια θέλησε να εξηγήσει στα υπόλοιπα μέλη, γιατί σταμάτησε να αυτοκαταγράφεται:

Ναι, το έκανα.
Ένα τσουχτερό πρωινό μίας Τρίτης
Μετά από 40 μετρήσεις την ημέρα για ενάμισι χρόνο
Εγώ. Σταμάτησα. Να καταγράφομαι.

Γιατί;
Όταν έγραψα πρώτη φορά για την καταγραφή μου
Οι άνθρωποι νόμιζαν ότι ήταν από ναρκισσισμό
Αυτό που δεν είδαν
Ήταν
Η αυτό-τιμωρία
Ο φόβος
Το μίσος πίσω από την καταγραφή
Έπρεπε να σταματήσω να εμπιστεύομαι τον εαυτό μου
Να αφήσω τους αριθμούς να πνίξουν
Τις διαισθήσεις
Τα ένστικτά μου

Ήμουν φοβισμένη
Ότι δεν είχα τον έλεγχο
Ότι θα έπαιρνα πολύ βάρος όπως οι γενετικοί μου πρόγονοι
Ήμουν εθισμένη
Στις εφαρμογές του έξυπνου κινητού μου
Να λάβω τους σωστούς αριθμούς
Να νικήσω τον εαυτό μου
Κάθε μέρα
Η αξία μου ήταν δεμένη με τα δεδομένα
Ένα κιλό πιο βαριά αυτό το πρωί;
Είσαι χοντρή.
2 γραμμάρια περισσότερο λίπος καταναλώθηκε;
Είσαι εκτός ελέγχου.
Παρέλειψες μία ημέρα τρέξιμο;
Είσαι τεμπέλα.[..]

Δεν θα αφήσω [την αυτό-καταγραφή]
Να είναι ένα όργανο αυτό-βασανισμού
Ποτέ. Πια.

Η ποσοτικοποιημένη εργασία

Το περιοδικό Harvard Business Review, εικονοποιεί μέσω αυτού του σκίτσου, την ιστορία των συσκευών που φτιάχνουν το ποσοτικοποιημένο ανθρωποειδές, σε άρθρο με τίτλο “Wearables στον εργασιακό χώρο”.

Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στα σχέδια των αφεντικών για την εφαρμογή τεχνολογιών που επιφέρουν δυνατότητες ποσοτικοποίησης στον εργασιακό χώρο. Περιγράφουμε τους τρόπους με τους οποίους σκοπεύουν να επωφεληθούν -ή ήδη επωφελούνται- από την ποσοτικοποίηση του εργατικού δυναμικού και τους λόγους για τους οποίους θεωρούν σημαντική την εφαρμογή τέτοιων μέτρων.
Μεταφράζουμε κάποια αποσπάσματα από ένα άρθρο του περιοδικού τεχνολογίας Spectrum της ΙΕΕΕ, με τίτλο “Μπορεί η τεχνολογία να σας κάνει χαρούμενο;”, το οποίο κάνει ένα “χαριτωμένο” άλμα στην αρχή του. Οι συγγραφείς - δύο πανεπιστημιακοί ψυχολόγοι από το πανεπιστήμιο της California και ένας συνεργάτης της Hitachi - υποστηρίζουν ότι εφόσον η τεχνολογία και το διαδίκτυο μας έχουν τρελάνει με τα συνεχή μηνύματα, τον μη-διαχειρίσιμο όγκο της πληροφορίας και τους ρυθμούς που επέβαλε στην καθημερινή ζωή, τώρα επιτέλους μπορούμε να βάλουμε περισσότερη τεχνολογία στη ζωή μας - και παντού πάνω στο σώμα μας - για να ελέγξουμε την κατάσταση και να βρούμε την ηρεμία μας... Με μία τέτοιου τύπου δικαιολογία, το άρθρο συνεχίζει υποστηρίζοντας την εισαγωγή εργαλείων ποσοτικοποίησης, πέρα από την χρήση των συσκευών στον καθημερινό χρόνο, και στον χώρο εργασίας…

Τα ανεξέλεγκτα εισερχόμενα, το κινητό και το laptop που σε κρατούν ηλεκτρονικά δεμένο με το γραφείο, οι ατελείωτες διασπάσεις της προσοχής των 30-δευτερολέπτων από τα εισερχόμενα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή στο κινητό. Η περιγραφή ακούγεται γνώριμή; Οι ίδιες εξελίξεις στους τομείς των υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών που έχουν φέρει τεράστια οφέλη στην παραγωγικότητα, έχουν μετατρέψει σε μιζέρια την εργασιακή ζωή όσων βρίσκονται σε σχετικά επαγγέλματα. Καμία αμφιβολία ότι αυτές τις ημέρες πολλοί άνθρωποι ονειρεύονται διακοπές κάνοντας σκέψεις να πετάξουν τα κινητά τους τηλέφωνα σε μια ρεματιά σε ένα βουνό και να αποσυνδεθούν πλήρως.
Αλλά τι θα γινόταν εάν αντί να δημιουργούμε στρες, η τεχνολογία έκανε τους ανθρώπους να απολαμβάνουν τη ζωή περισσότερο;
Η κατασκευή της ευτυχίας δεν είναι τόσο καινούρια όσο ακούγεται. Κατά την τελευταία δεκαετία, μηχανικοί, επιστήμονες της πληροφορικής, ψυχολόγοι και άλλοι ερευνητές έχουν δείξει ότι μπορούν να κάνουν ακριβώς αυτό. Συγκεκριμένα, με την παρακολούθηση και την ανάλυση των μοτίβων του ύπνου ενός ατόμου, την άσκηση και τις διατροφικές συνήθειες, καθώς και στατιστικά στοιχεία ζωτικής σημασίας, μπορούν να εντοπιστούν τα προβληματικά σημεία στην καθημερινή ρουτίνα του ατόμου και στη συνέχεια να προταθούν τροποποιήσεις που βελτιώνουν μετρήσιμα τις προοπτικές και την ευεξία του εν λόγω προσώπου. [..]
Το ίδιο είδος τεχνολογίας που βοηθάει τους ανθρώπους να βελτιώσουν τις προσωπικές τους ζωές, μπορεί να αποφέρει θετικά αποτελέσματα στον χώρο εργασίας: καλύτερη επικοινωνία, καλύτερη συνεργασία στο πλαίσιο μίας ομάδας και μεγαλύτερη ικανοποίηση από την εργασία σε όλα τα επίπεδα της οργάνωσής της. [..] Μοιάζει πολύ καλό για να είναι αληθινό; Στην πραγματικότητα, είναι απολύτως δυνατό και δεν είναι μαγεία. Αλλά για να καταφέρει κανείς τα βέλτιστα αποτελέσματα απαιτείται το κατάλληλο μείγμα μηχανικής και ψυχολογίας.
Στις αρχές του 2000, ο καθηγητής του ΜΙΤ Alex Pentland ήταν ένας από τους πρώτους ερευνητές που πρότειναν τη χρήση των wearable αισθητήρων για την μελέτη της ανθρώπινης ευημερίας. [..] Η ιδέα του Pentland ήταν να χρησιμοποιήσει έναν wearable αισθητήρα που περιέχει μικρόφωνα, επιταχυνσιόμετρα και πομπούς υπέρυθρων το οποίο ονόμασε κοινωνιόμετρο (“sociometer”) για να ανιχνεύσει τον τόνο της φωνής ενός ατόμου, καθώς και τις κινήσεις του και να κερδίσει έτσι ένα παράθυρο στην εμπειρία του χρήστη, στα κοινωνικά του πρότυπα, καθώς και την ποιότητα της επικοινωνίας του. Εκείνον τον καιρό, παρόλα αυτά, η τεχνολογία δεν μπορούσε να βοηθήσει ιδιαίτερα για αυτόν το σκοπό. Ο αισθητήρες ζύγιζαν περίπου 200 γραμμάρια και δεν είχαν αρκετό αποθηκευτικό χώρο ή επεξεργαστική ισχύ ή μπαταρία με μεγάλη διάρκεια ζωής.
Αργότερα, η ομάδα του Pentland συνεργάστηκε με έναν από εμάς, τον Kazuo Yano και την ομάδα του στην Hitachi για να επεκτείνει την χρησιμότητα τέτοιων των συσκευών. Η Hitachi στη συνέχεια, το 2009, τις κυκλοφόρησε στην αγορά με το όνομα Επιχειρησιακό Μικροσκόπιο (Business Microscope).
Στην τελευταία του μορφή, το Επιχειρησιακό Μικροσκόπιο της Hitachi έχει περίπου το μέγεθος μίας ταυτότητας και ζυγίζει μόνο 33 γραμμάρια. Φοριέται γύρω από τον λαιμό με ένα λουρί, όπως θα φορούσε κανείς ένα καρτελάκι με το όνομά του. Μέσα στην θήκη υπάρχουν έξι πομποδέκτες υπερύθρων, ένα επιταχυνσιόμετρο, ένα chip μνήμης flash, ένα μικρόφωνο, ένας ασύρματος πομποδέκτης και μία επαναφορτιζόμενη μπαταρία ιόντων λιθίου που επιτρέπει στην κάρτα να λειτουργεί για μέχρι και δύο μέρες τη φορά.
Μέχρι το 2012, δηλαδή τρία χρόνια από την κυκλοφορία του Επιχειρησιακού Μικροσκοπίου της Hitachi, το έχουν χρησιμοποιήσει εκατοντάδες οργανισμοί, συμπεριλαμβάνοντας τράπεζες, εταιρίες υπηρεσιών πληροφορικής, σχεδιαστικές φίρμες, ερευνητικά κέντρα, τηλεφωνικά κέντρα και νοσοκομεία και έχουν συγκεντρωθεί περίπου 10 terabyte συμπεριφορικών δεδομένων, φτάνοντας στο μισό εκατομμύριο ανθρώπινες ημέρες. Φυσικά, η κατανόηση της υποκειμενικής εμπειρίας των ανθρώπων απαιτεί πολλά περισσότερα από την απλή καταγραφή του πώς κινούνται ή σε ποιόν μιλούν. Για να έχουν νόημα τα δεδομένα αυτά, χρειάζεται ένα επιστημονικό πλαίσιο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. [..]
Στο χώρο εργασίας, μία εκδήλωση της χαράς είναι η ικανότητα να πετύχει κανείς να βρεθεί σε μία κατάσταση πλήρους εμπλοκής και αφοσίωσης σε αυτό που κάνει ή αλλιώς “ροής” - ένας όρος που επινοήθηκε από τον ψυχολόγο Mihaly Csikszentmihalyi, στο Claremont Graduate University της California για να περιγράψει αυτό το φαινόμενο. Όταν αυτό συμβαίνει, οι ώρες περνάνε σαν λεπτά και ξεχνάς για τις εξωτερικές σου ανησυχίες. [..]
Σε μία μικρή αλλά ενδιαφέρουσα μελέτη, ο Yano, ο Koji Ara (εκ μέρους της Hitachi) και ο ψυχολόγος Csikszentmihalyi διερεύνησαν εάν μπορούν να ποσοτικοποιήσουν το πότε οι άνθρωποι έχουν φτάσει αυτό το ιδιαίτερο στάδιο της εμπλοκής και αφοσίωσης σε αυτό που κάνουν. Στο πείραμα, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να κρατήσουν ημερολόγια με τα συναισθήματά τους και τις αντίστοιχες δραστηριότητες μέσα στην μέρα. Τα δεδομένα τους από το Επιχειρησιακό Μικροσκόπιο - συγκεκριμένα ο ρυθμός των κινήσεών τους όπως μετρήθηκε από τα επιταχυνσιόμετρα - συγκρίθηκε με τα ημερολόγιά τους. [..] Ο δείκτης κλειδί της προσήλωσης φάνηκε ότι είναι η σταθερότητα και συνέπεια στην κίνηση, ανεξάρτητα εάν αυτή είναι αργή ή γρήγορη. [..]
Σε μία επόμενη έρευνα αναζητήθηκαν οι διαφορές στις καθημερινές ρουτίνες των συμμετεχόντων. Βρήκαμε ότι οι εργαζόμενοι που ασκούνταν στην ανάκληση θετικών συμβάντων έφταναν στην δουλειά με περισσότερη ενέργεια (όπως μετρήθηκε από τις κινήσεις τους) και πλησίαζαν τα κορυφαία σημεία φυσικής δραστηριότητας νωρίτερα μέσα στην ημέρα. Επιπλέον, ξόδευαν λιγότερο χρόνο αλληλεπιδρώντας με συναδέλφους. Με άλλα λόγια, όσο οι συμμετέχοντες ένοιωθαν καλύτερα, αφιέρωναν περισσότερο χρόνο στην δουλειά τους και λιγότερο χρόνο για κοινωνικοποίηση, έτσι ώστε ήταν πιο ενεργοί, προσηλωμένοι και επιμελείς στα καθήκοντά τους. Βέβαια, ένας υγιής οργανισμός χρειάζεται ένα επίπεδο κοινωνικής αλληλεπίδρασης, αλλά αυτή η μελέτη τονίζει την σημασία της ισορροπίας του χρόνου επικοινωνίας με τα προσωπικά επιτεύγματα. [..]
Εν καιρώ, περισσότερες επιχειρήσεις θα χρησιμοποιήσουν τέτοιους αισθητήρες για να μετρήσουν την συμπεριφορά και την ικανοποίηση των εργατών, για να μελετήσουν την αποτελεσματικότητα νέων πρακτικών και διαδικασιών. Ίσως ακόμη και για να καλλιεργήσουν μία ροή. Με αυτό τον τρόπο οι εργοδότες θα μπορέσουν να δημιουργήσουν περιβάλλοντα που ενισχύουν την θετική εμπλοκή, αφοσίωση και την συνολική παραγωγικότητα. Αυτό θα είναι αλήθεια ένα χαρούμενο αποτέλεσμα.

Μα τι ευχάριστη δυστοπία! Δεν μπορούμε να διαφωνήσουμε… Ο ίδιος ο Alex "Sandy" Pentland, που με την ομάδα του στο MIT, ψάχνεται πάνω σε αυτόν τον τομέα τα τελευταία 15 χρόνια, σε άρθρο του στο περιοδικό Harvard Business Review, γράφει τα εξής:

Όταν θέσαμε ως στόχο να τεκμηριώσουμε την συμπεριφορά ομάδων που “κλικάρουν”, μπορούσαμε να αντιληφθούμε έναν σιγανό βόμβο (σαν μελισσιού) στην ομάδα, ακόμα και εάν δεν καταλαβαίναμε για τι ακριβώς μιλάνε τα μέλη της ομάδας. [..] Με την υποψία ότι [η επικοινωνία αυτή] μπορεί να είναι καθοριστική [για την αποδοτικότητα] αποφασίσαμε να την διερευνήσουμε πιο βαθιά.[..]
Με τα δεδομένα που συγκεντρώσαμε, χαρτογραφήσαμε την επικοινωνιακή συμπεριφορά μεγάλου αριθμού ανθρώπων και σε ένα πρωτοφανή βαθμό λεπτομέρειας. Οι κάρτες παρήγαγαν μετρήσεις κοινωνικότητας (“sociometrics”) ή αλλιώς μετρήσεις για το πώς οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν, όπως τι τόνο φωνής χρησιμοποιούν, εάν αντικρίζουν ο ένας τον άλλον, πόσο πολύ χειρονομούν, πόσο πολύ μιλούν, ακούν, διακόπτουν. Ακόμα και μετρήσεις για τα επίπεδα της εξωστρέφειάς τους ή της εμπάθειας. Συγκρίνοντας τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από όλα τα άτομα μίας ομάδας με τα δεδομένα αποδοτικότητας, μπορούμε να εντοπίσουμε τα επικοινωνιακά μοτίβα που φτιάχνουν την επιτυχημένη ομαδική δουλειά.

Στη συνέχεια προτείνει τους τρόπους με τους οποίους θα πρέπει να χρησιμοποιήσει μία επιχείρηση τα δεδομένα αυτά. Το πρώτο βήμα είναι η οπτικοποίηση των δεδομένων ώστε να γίνει μία αναγνώριση των μοτίβων επικοινωνίας. Σαν δεύτερο βήμα συστήνει επαναληπτική εκπαίδευση των εργατών με βάση την ανατροφοδότηση που θα δέχονται από τα δεδομένα των μοτίβων συμπεριφοράς τους. Σαν τελικό στάδιο, εφαρμόζεται η τελειοποίηση της αποδοτικότητας, συγκρίνοντας τα δεδομένα για την ενεργητικότητα και την αφοσίωση στο αντικείμενο της εργασίας με απόλυτες μετρικές της αποδοτικότητας, όπως ο μέσος χρόνος χειρισμού (average handling time - AHT) σε ένα τηλεφωνικό κέντρο. Με αυτούς τους τρόπους ο Pentland και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι μπορούν να αυξήσουν την παραγωγικότητα μιας επιχείρησης κατά 25% και να μειώσουν το turnover κατά 70%.

Η ποσοτικοποίηση και η Επιστημονική Οργάνωση της Εργασίας

Οι υποστηρικτές αυτών των μεθόδων για την βελτίωση της παραγωγικότητας της εργασίας και την εξασφάλιση μεγαλύτερων κερδών, έχουν τους ιδεολογικούς τους προγόνους στο “Scientific Management”, δηλαδή στην Επιστημονική Οργάνωση της Εργασίας. Ο Frederick Winslow Taylor εισήγαγε την επιστημονική οργάνωση της εργασίας στα εργοστάσια, λίγο περισσότερο από έναν αιώνα πριν. Παρακολουθώντας και μετρώντας σχολαστικά τις κινήσεις των εργατών όσο έκαναν τα καθήκοντά τους, ο Taylor συμβούλευε ότι οι εταιρίες θα μπορούσαν να καθορίσουν τον έναν και μοναδικό καλύτερο τρόπο να γίνει μία δουλειά και στην συνέχεια να επιβάλουν αυτό το πρωτόκολλο σε όλους τους εργάτες. Μέσα από την συστηματική συλλογή δεδομένων, η βιομηχανία θα μπορούσε να βελτιωθεί και να λειτουργεί σαν μία τέλεια βαθμονομημένη μηχανή.
Ο Taylor σύστηνε στις επιχειρήσεις να μην αφήνουν στους ίδιους τους εργάτες την εκπαίδευσή τους στην δουλειά. Αλλά, με επιστημονικό τρόπο, μέσω της συλλογής στοιχείων από την παρατήρηση, να επιλέγουν, να εκπαιδεύουν και να αναπτύσσουν τον κάθε εργάτη ξεχωριστά. Και ξεχωριστά να επιτηρούν τον καθένα και να δίνουν λεπτομερή καθοδήγηση ώστε να είναι αποδοτικός στα δικά του, διακριτά καθήκοντά. Κάτι ανάλογο φαίνεται ότι προτείνει και τώρα ο Pentland.
Από το βιβλίο “Ο εργάτης και το χρονόμετρο”, του Μπενζαμέν Κοριά, αντιγράφουμε δύο παραγράφους που αναφέρονται στις μεθόδους του Taylor και μας θυμίζουν πολύ αυτό που ονομάζουν τώρα «ποσοτικοποίηση», δείχνοντας ότι η στιλάτη αυτή έννοια όντως, δεν είναι τόσο καινούρια.

Μέτρηση, εξασφάλιση, έλεγχος: αυτή η τριπλή ανάγκη θα εκφραστεί - και μάλιστα με τι θόρυβο - στη μεγάλη αναταραχή της δεκαετίας του 1930.[…] Ο Τέιλορ, ο Φορντ και πίσω απ’ αυτούς η στρατιά των χρονομετρητών και των αναλυτών - πεζικάριοι του καινούριου ορθολογισμού του κεφαλαίου - τα κατάφεραν λοιπόν: στο τέλος του πολέμου, μέσα στη δεκαετία 1920-1930, μια νέα οικονομία ρυθμίζει τους μηχανισμούς της παραγωγής. Μαζί μ’ αυτή και η ιδιωτική κοινωνία στο σύνολό της φαίνεται να έχει κυριαρχηθεί από έναν καινούριο και παράξενο ρυθμό.[..]
Το χρονόμετρο αποτελεί, κατά πρώτο λόγο, πολιτικό όργανο εξουσίας πάνω στην εργασία, γιατί εξαφανίζει την εργατική κυριαρχία πάνω στους τρόπους χειρισμού και υποκαθιστά τα «μυστικά» της τέχνης με ένα σύνολο από επαναλαμβανόμενες επιμέρους κινήσεις – εξασφαλίζει, δηλαδή, την απαλλοτρίωση της εργατικής γνώσης και την ιδιοποίησή της από τα επιτελεία των επιχειρήσεων. Τεχνολογία και τακτική λεπτομερειακού ελέγχου των σωμάτων που δουλεύουν, ο τεϊλορισμός και η Επιστημονική Οργάνωση της Εργασίας θα εξελιχθούν σε πραγματική “χειρονομική”, επιστήμη των ανθρώπινων κινήσεων της παραγωγής, σε τυπικό κώδικα άσκησης της βιομηχανικής εργασίας.

Το χρονόμετρο όμως έχει πλέον παλιώσει. Οι απόγονοι λοιπόν του Τεϊλορισμού σκοπεύουν να εισάγουν νέα τεχνικά μέσα για τη διαχείριση της εργασίας. Όσον αφορά τομείς εργασίας, που συμπεριλαμβάνουν σαν σταθερό κεφάλαιο μηχανές πληροφορικής, τηλεπικοινωνιών και δικτύων, όπου οι εργάτες φαίνεται ότι έχουν ακόμα αρκετά μεγάλο έλεγχο πάνω στα καθήκοντα και στους ρυθμούς τους, επιχειρείται με την εφαρμογή νέων μεθόδων, μέσω της ποσοτικοποίησης διάφορων δεικτών, να μεταφερθεί πιο αυστηρά ο έλεγχος της εργασίας από τους εργάτες, στο management. Ακριβώς σαν ακολουθία των κανόνων που έθεσε ο Taylor για την εργασία στις τότε βιομηχανίες. Εκτός από τις βελτιώσεις που θέλουν να επιφέρουν στην παραγωγικότητα και αφού τα νέα μέσα προσφέρουν πολύ περισσότερες δυνατότητες, σκοπεύουν να προχωρήσουν όσο πιο μακριά γίνεται. Στα σχέδιά τους συμπεριλαμβάνουν μεθόδους για να κατατμήσουν τον χρόνο σε πολύ μικρά κομμάτια, ώστε να μπορούν να αναλύσουν τις πιο λεπτές κινήσεις.
Θέλουν να επιταχύνουν τη διαχείριση, έτσι ώστε η επιχείρηση να λειτουργεί σαν μία καλά βαθμονομημένη μηχανή, αλλά και με ανατροφοδότηση σε πραγματικό χρόνο, ώστε το management να συναγωνίζεται τους όλο και πιο γρήγορους ρυθμούς εργασίας που μας επιβάλλονται. Επίσης, θέλουν να ελέγξουν με ποιους τρόπους επιδρά στην παραγωγικότητα η ίδια η επικοινωνία μας, να την μορφοποιήσουν σε ξεχωριστά μοτίβα και να την κατατάξουν με όρους αποδοτικότητας. Επιχειρούν να ανιχνεύσουν τις αιτίες που μας κάνουν περισσότερο ή λιγότερο παραγωγικούς, ψάχνοντας τις απαντήσεις τους ακόμα και σε χρόνους εκτός εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, κυκλοφορούν μελέτες που ισχυρίζονται συγκεκριμένα ότι μία επιχείρηση θα μπορούσε να βάλει χέρι και στον τρόπο ζωής των εργατών και εργατριών, χρησιμοποιώντας τεχνολογία ποσοτικοποίησης, καθώς με βάση έρευνες κάτι τέτοιο μπορεί να έχει σοβαρή επίδραση στα κέρδη. Ένα επιστημονικό άρθρο, για παράδειγμα, στο website Gigaom research αναφέρει τα εξής:

Ο Ποσοτικοποιημένος Εαυτός (QS) είναι τυπικά μία προσωπική προσέγγιση για τ ην καταγραφή δεδομένων σχετικά με την υγεία και την καθημερινή δραστηριότητα. Σήμερα, παρόλα αυτά, οι wearable τεχνολογίες και τα QS εργαλεία χρησιμοποιούνται επίσης για να βελτιώσουν την παραγωγικότητα του εργασιακού περιβάλλοντος. Το κόστος των χρόνιων ασθενειών είναι υψηλό, με επτά μεγάλες ασθένειες που αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό ποσό “presenteeism” - δηλαδή, οι εργαζόμενοι που έχουν χειρότερες επιδόσεις λόγω των επιπτώσεων της ασθένειας- και “absenteeism”. [2Ο όρος “absenteeism” αναφέρεται στις χαμένες εργατοώρες λόγω ασθένειας (ή λούφας), ενώ ο όρος “presenteeism” ως την χαμένη παραγωγικότητα όταν οι εργάτες πηγαίνουν στην δουλειά, αλλά έχουν επιδόσεις κάτω του μετρίου λόγω οποιουδήποτε είδους ασθένειας (ή βαρεμάρας).] Η κατάθλιψη από μόνη της είναι υπεύθυνη για σχεδόν το ένα τρίτο της μείωσης της παραγωγικότητας. Μία μελέτη έδειξε ότι οι απώλειες από μειωμένη παραγωγικότητα λόγω χρόνιων ασθενειών ανέρχονται σε πάνω από 84 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Η μεγέθυνση της wearable τεχνολογίας, της παρακολούθησης-καταγραφής, της ανάλυσης των κοινωνικών δικτύων και ο τομέας data analytics ανοίγουν νέους δρόμους για την αντιμετώπιση και της ευεξίας των εργαζόμενων, αλλά και για την κατανόηση των βαθύτερων κοινωνικών δυναμικών για οποιαδήποτε εταιρία θέλει να συνεισφέρει στη μείωση του άγχους και στην βελτίωση της υγείας [..] για τη θεμελίωση πιο υγειών και παραγωγικών εταιριών. Οι εργοδότες διαπιστώνουν ότι τα προγράμματα ευεξίας πάσχουν από μειωμένη συμμετοχή και αφοσίωση των εργαζόμενων. Θα πρέπει τα αποτελέσματα να αξιολογούνται και να προτείνονται ενδεχόμενες λύσεις, μέσα από τη χρήση εφαρμογών ποσοτικοποίησης, όπως τα Humana Vitality, Keas ή Jiff . [3Εφαρμογές που έχουν κατασκευαστεί για εταιρική χρήση:
Humana Vitality: εφαρμογή για δημιουργία προφίλ υγείας, για την εξάσκηση σε έναν υγιή τρόπο ζωής και στην καλή διατροφή που επιβραβεύονται με δώρα και πόντους.
Keas: πλατφόρμα με γραφικό περιβάλλον που μπορεί να στήσει μία εταιρία για να δημιουργήσει ένα κοινωνικό δίκτυο μεταξύ των εργαζομένων όπου μπορούν να βλέπουν όλοι τους πόσο ασκήθηκε ο καθένας, πόσες θερμίδες έκαψε, πόσο κοιμήθηκε, πόσο περπάτησε, πώς πάει από χοληστερίνη, πίεση κ.τλ.
Jiff: πλατφόρμα για την παρακίνηση των εργαζομένων να κάνουν υγιεινές επιλογές, για να μειωθούν οι δαπάνες από την πλευρά της εταιρίας και να βελτιώθει το εργατικό δυναμικό της. Σε πρώτο στάδιο, όπως αναφέρεται στο web site της εφαρμογής jiff, γίνεται διάγνωση ώστε να βρεθεί από τι υποφέρει ο καθένας (συγκεκριμένα: πολλές επισκέψεις στα επείγοντα, αϋπνίες, εγκυμοσύνη, αυξημένο βάρος, χρόνιες ασθένειες κ.α.) και στη συνέχεια καθορίζεται ένα προσωπικό πρόγραμμα για κάθε εργαζόμενο, θέτοντας στόχους - ανάλογα με τα προβλήματά του- για τους οποίους επιβραβεύεται με πόντους όταν τους εκπληρώνει. Στο τέλος, η εταιρία μπορεί να βλέπει σε ένα ηλεκτρονικό αμπλό την γενική κατάσταση από τη συμμετοχή του εργατικού δυναμικού και τα δικά της οφέλη από την υπόθεση σε διαγράμματα.]

Η παιχνιδοποίηση και η ένταση της εργασίας

Μέσα σε όλα αυτά, η εισαγωγή wearable συσκευών που μετρούν σε μεγάλη ανάλυση όλες μας τις δραστηριότητες στον χρόνο δουλειάς και αποκρίνονται σε πραγματικό χρόνο για τα αποτελέσματά τους, μπορεί να επιχειρεί και την αύξηση της έντασης της εργασίας με όρους ηλεκτρονικού παιχνιδιού. Υπάρχει μία λέξη για αυτό στην ορολογία της διοίκησης επιχειρήσεων (και της διαφήμισης): η παιχνιδοποίηση (gamification). Η έννοια αυτή αναφέρεται στην εφαρμογή της μηχανικής και των τεχνικών σχεδιασμού των video games με σκοπό την ενίσχυση της αφοσίωσης και της εμπλοκής κάποιου προς την επίτευξη ενός στόχου. Στην περίπτωση της εργασίας, όταν για παράδειγμα φοράει κανείς ένα gadget, όσο εργάζεται, το οποίο μετράει ότι έχει ολοκληρώσει ένα καθήκον που του έχει ανατεθεί, η συσκευή μπορεί την επόμενη στιγμή και ακατάπαυστα να θέτει έναν καινούριο στόχο. Έτσι, μπορεί να τον υποβάλει σε ταχύτερους ρυθμούς ολοκλήρωσης των επιμέρους καθηκόντων του. Η μηχανή δεν ξεκουράζεται, δεν κάνει διαλείμματα, βρίσκεται εκεί πάντα, δεμένη πάνω στο σώμα του, να καθορίζει τους αμείλικτους χρόνους του παιχνιδιού και να καταγράφει το σκορ. Αν οι χρόνοι ολοκλήρωσης είναι πιο γρήγοροι από το καθορισμένο, το gadget επιβραβεύει, προσθέτοντας έξτρα πόντους στο σκορ. Και πάντα καλύτερες επιδόσεις είναι εφικτές, όταν κανείς σκέφτεται με όρους video game. Οι επιπτώσεις της εισαγωγής τέτοιων μηχανών στο χώρο εργασίας, περιγράφονται στο παράδειγμα της εφαρμογής wearable συσκευών από την Tesco στους εργάτες που δουλεύουν στα supermarket της. (Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτό στα στοιχεία που έδωσε πρώην εργαζόμενος σε supermarket της Tesco στην ιρλανδική εφημερίδα Independent τον Φεβρουάριο του 2013).
Δύο από τις προκηρύξεις που μοιράστηκαν από εργάτες και εργάτριες με την υπογραφή Call Center Workers σε τηλεφωνικό κέντρο το 2011 περιγράφουν την κατάσταση στο εργασιακό περιβάλλον του τηλεφωνικού κέντρου, την επίδραση των μηχανών στους ρυθμούς εργασίας και την επιτήρησή της μέσω ηλεκτρονικών δεικτών. Αντιγράφουμε εδώ κάποια αποσπάσματα από τις δύο προκηρύξεις:

…Είναι ακριβώς αυτή η εργασία που πληροφοριοποιείται: οι τυποποιημένες εκφράσεις, οι αλγοριθμικές ερωταποκρίσεις, η ταυτόχρονη παρακολούθηση πολλών παραθύρων, η επιτήδευση της κοινωνικότητας ή/και σοβαρότητας της φωνής και ακόμα πιο πέρα: τα συνεχόμενα κλικ των ποντικιών και τα χτυπήματα πλήκτρων, τα καρφωμένα στις οθόνες βλέμματα και οι καθηλωμένοι κώλοι στις καρέκλες∙ η εργασία όσων έχουμε μεγαλώσει με τις κονσόλες των videogames, έχουμε «καεί» στα internet café, έχουμε -λίγο ή πολύ- εθιστεί στη σωματική πειθάρχηση των οθονών, των πληκτρολογίων και των ακουστικών, στην αντικειμενικότητα της μηχανής, στα high score και τους γρήγορους χρόνους, στις αυτόματες αντιδράσεις και τις αυτόματες σκέψεις, στην αλγοριθμική αναπαράσταση και τη δυαδική λογική...
… έχουμε αντιμετωπίσει την ολοένα και αυξανόμενη εντατικοποίηση της εργασίας μας. Η επιβολή κυλιόμενων ωραρίων, η εξαφάνιση των νεκρών χρόνων μεταξύ των κλήσεων, η πίεση για μείωση στους χρόνους των κλήσεων, η μετάφραση του χρόνου εργασίας σε χρόνο μηχανής (4, 6 ή 7 ώρες “Connected”, στην πράξη, σημαίνει: ένα 5-λεπτο νωρίτερα στην είσοδο και ένα 5-λεπτο αργότερα στην έξοδο) και η αξιοποίηση αναβαθμισμένων λογισμικών επιτήρησης δεν αποτελούν παρά συνεχόμενους κρίκους στην ίδια αλυσίδα της υποτίμησης της εργασίας…
…Όσο για την απαγόρευση βιβλίων, φαγητού, καφέ και άλλων προσωπικών αντικειμένων, μόνο ως κρύο αστείο μπορέσαμε να την εκλάβουμε. Μετά από λίγες μόνο εβδομάδες δουλειάς, καθόλου δεν μας “εμπόδιζαν” όλα αυτά να δουλεύουμε, αλλά αποτελούσαν μια πολύ ενοχλητική απόδειξη για τα αφεντικά μας ότι έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε πολλά πράγματα παράλληλα με αυτήν την τόσο μηχανική και βίαιη, για το μυαλό και το σώμα μας, δουλειά. Η εικόνα ενός πειθαρχημένου και ομοιόμορφου χώρου εργασίας δεν είναι παρά ένας ιδεολογικός εκβιασμός, η αποδοχή του οποίου ακρωτηριάζει κάθε ανθρώπινη έκφραση που ξεφεύγει από τη μηχανοποιημένη / πληροφοριοποιημένη εργασία για την οποία πληρωνόμαστε.
Η αλήθεια είναι πως δεν πληρωνόμαστε για να χορεύουμε ή για να μιλάμε μεταξύ μας. Παρόλα αυτά, είναι αυτή η ανταλλαγή των εμπειριών από τη δουλειά που βελτιώνει ακόμα περισσότερο την ταχύτητα και την ποιότητα της αντιμετώπισης των τεχνικών προβλημάτων. Αλλά είναι και αυτό που τους τρομάζει περισσότερο: η κουβέντα για το ύψος (πλέον βάθος!) του μισθού και τις συνθήκες εργασίας, η ενδεχόμενη συλλογικοποίηση των αρνήσεων, ο καθορισμός των ρυθμών και των χρόνων εργασίας από εμάς τους ίδιους - το συλλογικό, εργατικό σαμποτάζ…
…Για αυτό ο καθένας και η καθεμιά ξεχωριστά καλείται στο κυνήγι των καλύτερων χρόνων (KPIs – Key Performance Indicators) με έπαθλο της εξαθλίωσης ένα «μπόνους» ή, ακόμα χειρότερα, ένα θλιβερό φιλικό χτύπημα στην πλάτη και μια κρυφή απέλπιδα ελπίδα και προσπάθεια για ανέλιξη. Ακόμα περισσότερη εντατικοποίηση: τσίτωμα των νεύρων / μάτια που ανοιγοκλείνουν σπαστικά / μπροστά στις οθόνες / τρέμουλο στα πόδια / «ευχαριστούμε που μας καλέσατε, θα χαρούμε να σας εξυπηρετήσουμε και πάλι» / και πάλι από την αρχή / ολοένα και πιο γρήγορα / μετά από ένα μήνα / ένας λιγότερος θα χρειάζεται για να βγει η δουλειά / Στο ρυθμό της μηχανής...
…Συχνά, το CQ (ο αριθμός των αναμονών) ανεβαίνει και αρχίζει να αναβοσβήνει θυμίζοντας ότι αυτοί οι νεκροί χρόνοι δεν υπάρχουν καν∙ ή μάλλον, για να επιτευχθούν χρειάζεται εντατικότερη εργασία. Η πληροφοριοποίηση της οργάνωσης και της επιτήρησης της (ήδη πληροφοριοποιημένης) εργασίας, η αντικειμενικότητα της φωτεινής ένδειξης, των στατιστικών και των αριθμών της, καθορίζει και την εντατικοποίηση της εργασίας με τέτοιον τρόπο, ώστε να μειώνεται ο μέσος όρος της διάρκειας των κλήσεων χωρίς να χρειάζεται καν οι επόπτες να επεμβαίνουν ιδιαίτερα, παρεκτός ίσως για να υπενθυμίσουν την ύπαρξη του φωτεινού πίνακα. Η ελαχιστοποίηση των νεκρών χρόνων, χωρίς να υπάρχουν πολλές αναμονές, φαίνεται να είναι το βασικό αντικείμενο αυτής της οργάνωσης της εργασίας.
Μία ακόμη σημαντική μέτρηση έρχεται να συνδυαστεί με το κυνήγι του «χαμηλού μέσου όρου». Είναι τα διαγράμματα πυκνότητας της τηλεπικοινωνιακής κίνησης που σε συνδυασμό με το «μέσο όρο» υπαγορεύουν πόσοι χειριστές χρειάζονται και ποια ώρα της ημέρας, πράγμα που ποικίλει τουλάχιστον από μέρα σε μέρα ή/και ανάλογα με το μήνα ή την εποχή. Το πόσοι-ακριβώς-χρειάζονται-και-τι-ώρα-ώστε-να-ελαχιστοποιηθούν-οι-νεκροί-χρόνοι μεταφράζεται σε επιπλέον εντατικοποίηση της εργασίας με πειραματική εφαρμογή επικαλυπτόμενων και κυλιόμενων ωραρίων (που βγαίνουν μέσω software).

Τα εργαλεία ποσοτικοποίησης δεν εισάγουν πολύ διαφορετικούς όρους από αυτούς που περιγράφονται εδώ και που ήδη εφαρμόζονται. Αν εξαιρέσουμε βέβαια την πιο στενή σχέση των συσκευών και των εφαρμογών με το σώμα που βρίσκεται υπό επιτήρηση και ανάλυση. Σαν συνέχεια αυτού που ήδη συμβαίνει, η εφαρμογή των νεότερου τύπου μηχανών, μπορεί να σημαίνει την μεταφορά της έντασης με ακόμα μεγαλύτερη έμφαση σε κάθε άτομο ξεχωριστά. Μέσω της ποσοτικοποίησης, οι κανόνες του «παιχνιδιού» μπορούν να επιβληθούν σε κάθε εργάτη και εργάτρια χωριστά, με βάση τα δικά της προσωπικά στοιχεία. Ταυτόχρονα, προσφέροντας και τη δυνατότητα ανάλυσης πολύ περισσότερων δεικτών για το σύνολο και κατ’ άτομο, με ακόμα μεγαλύτερη λεπτομέρεια.
Έχει επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι σε μία παράγραφο του κειμένου αναφέρεται και το ζήτημα της κοινωνικότητας των εργατών και των εργατριών εκτός ακουστικού. Αυτή ίσως είναι η μόνη που δεν καταγράφεται σε ένα τηλεφωνικό κέντρο, καθώς ως γνωστόν οι κλίσεις ηχογραφούνται, οι χρόνοι σύνδεσης και αποσύνδεσης από το σύστημα καταχωρούνται, ο αριθμός των κλίσεων ανά ημέρα ανά υπάλληλο και οι χρόνοι διάρκειας των κλήσεων - είναι μερικά από τα στοιχεία που ήδη εύκολα - μετριούνται από τα υπολογιστικά συστήματα. Τα αφεντικά όμως ξέρουν ότι η επικοινωνία των εργατών και των εργατριών κρύβει θησαυρούς: τη γνώση για τον τρόπο που γίνεται η δουλειά, αλλά και κινδύνους: όπως το να οργανώσουν τις αρνήσεις τους, για παράδειγμα να αλληλοστηριχθούν ώστε επιβάλουν δικούς τους ρυθμούς στην παραγωγή. Αυτά θέλουν να τα γνωρίζουν, να τα αναλύσουν, να τα συστηματοποιήσουν, να τα μεταφράσουν σε κώδικες, όσο περισσότερο γίνεται.
Στο τέλος κάθε αφεντικό, όπως αναφέρεται και στο κείμενο των Call Center Workers, θα θέλει να δει ένα πράγμα και να βεβαιωθεί για αυτό: ότι όλα όσα συμβαίνουν στο πλαίσιο της επιχείρησης του, έχουν ως μόνο σκοπό την ίδια τη δουλειά και την βελτίωση των επιδόσεων σε αυτήν. Οτιδήποτε δεν προσφέρει τέτοια οφέλη είναι πρόβλημα για όλους. Καθώς, όπως προσπαθούν να μας πείσουν και οι σύμβουλοι των αφεντικών πιο πάνω, η κατάσταση της απόλυτης χαράς και ευτυχίας στην οποία μπορεί κανείς να βρεθεί είναι η τέλεια εμπλοκή και αφοσίωση στο αντικείμενο της εργασίας. Ξέρουμε πολύ καλά ότι δεν είναι καθόλου, μα καθόλου έτσι!
Προφανώς, λοιπόν, κανένας “καλύτερος τρόπος ζωής” και κανενός είδους κοινωνικότητα δεν ενδιαφέρει την εταιρία, εάν δεν σχετίζεται κάπως με την αποδοτικότητα. Έτσι, όσο τεχνολογικά βελτιωμένες μεθόδους και να εφαρμόζουν στο χώρο εργασίας, για τα υπόλοιπα - που είναι άσχετα με το θέμα για την εταιρία- φαίνεται ότι τα αφεντικά καταφεύγουν στο τέλος στις παραδοσιακές μεθόδους της επίπληξης και της απαγόρευσης.

Η απαλλοτρίωση της εργατικής γνώσης και της κοινωνικότητας

Για να επιτευχθούν όλα αυτά χρειάζεται και η δική μας βοήθεια και συγκατάθεση. Όπως λέει ένας ειδικός στον τομέα των Ανθρώπινων Πόρων (Human Resources) - μια “επιστήμη” που έχει επίσης τις ρίζες της στις θεωρίες του Taylor - γράφοντας στο επιχειρηματικό περιοδικό Forbes ένα άρθρο με τίτλο “Συναντήστε τον ποσοτικοποιημένο εργαζόμενο”:

Εάν αρχίσουμε όλοι να φοράμε FitBit και άλλες τέτοιες συσκευές, δεν είμαι σίγουρος γιατί οι εργοδότες δεν θα μπορούσαν να παρακολουθούνε και τις ροές δεδομένων που προέρχονται από τους εργαζόμενους. [..] Παραδοσιακά οι εταιρίες χρησιμοποιούσαν ετήσιες αξιολογήσεις για να συλλάβουν ανατροφοδότηση για την αφοσίωση των εργαζομένων. Αυτή η διαδικασία πλέον γίνεται υπερβολικά αργή, πολύ χονδροειδής και απλά όχι αρκετά χρήσιμη. Εταιρίες όλων των μεγεθών αρχίζουν να απομακρύνονται από την διαδικασία αυτή και να τοποθετούν συστήματα ανατροφοδότησης πραγματικού χρόνου.
Και απευθυνόμενος σε όσους και όσες δουλεύουν σε κάποια επιχείρηση, γράφει τα παρακάτω για να απαντήσει στις ενστάσεις τους και για να δώσει και έναν τόνο για το πώς θα πρέπει οι εργοδότες να πλασάρουν το επιχείρημα:
Πού πηγαίνει όλο αυτό; Θα γνωρίζει ο εργοδότης σας τόσα πολλά που θα χρειαστεί να προσλάβετε δικηγόρο και να διαβάσετε συμβόλαιο απασχόλησής σας για αποφασίσετε ποιος είναι ο κάτοχος των δεδομένων σας;
Σε τελική ανάλυση αυτό είναι κάτι πολύ καλό. Θυμηθείτε ότι οι εργοδότες έχουν ήδη αρκετά δεδομένα για όλους μας: το εργασιακό μας ιστορικό, τον μισθό μας, τις εκτιμήσεις για την απόδοσή μας και πότε μπαίνουμε και βγαίνουμε από την δουλειά καθημερινά. Εάν οι εταιρίες αρχίσουν να χρησιμοποιούν αυτές τις πληροφορίες για να βελτιώσουν το εργασιακό περιβάλλον, θα δούμε όλοι καλύτερο management, καλύτερες προσλήψεις και βελτίωση των εργασιακών συνθηκών.

Όλοι οι σύμβουλοι των αφεντικών που συναντήσαμε παραπάνω ευαγγελίζονται μία ακόμη λεηλασία πάνω στην εργασία. Αναζητούν τον κατάλληλο τρόπο και τον ειδικό εξοπλισμό να στύψουν κάθε σταγόνα από τον χρόνο μας και να βγάλουν πολλαπλάσια κέρδη από αυτή. Θα ήθελαν να αναλύσουν όλους τους τρόπους που κινούμαστε, επικοινωνούμε, σκεφτόμαστε, νιώθουμε και σχετιζόμαστε. Και προσπαθούν να κάνουν ξεκάθαρο ότι ολόκληρος ο χρόνος εργασίας, τον οποίον πληρώνουν και οτιδήποτε συμβαίνει μέσα σε αυτόν, ανήκει στη σφαίρα εκμετάλλευσης της εταιρίας. θέλουν να γνωρίζουν τι σημαίνουν ακόμα και οι σχέσεις που αναπτύσσουμε μεταξύ μας. Τι δίκτυα σχέσεων διαμορφώνονται; Κάποια μιλάει μόνο με κάποια άλλη, αλλά εκείνη δεν της απαντάει πολύ. Άλλος πιάνει κουβέντες με όλους τους υπόλοιπους. Τι σημαίνει αυτή η κοινωνικότητα; Δύο-τρεις έχουν αναπτύξει έντονες σχέσεις; Για ποιο σκοπό γίνεται αυτό; Κάνει αυτό την εργασία τους αρκετά αποδοτική ή όχι;
Τα μηνύματα που περνούν από συστήματα ενδοεπικοινωνίας ή μέσω του e-mail της εταιρίας μπορούν ήδη εύκολα να συλλεχθούν και να αναλυθούν. Αλλά, η δουλειά σε ένα κατάστημα λιανικής πώλησης, σε ένα τηλεφωνικό κέντρο, σε ένα γραφείο του τομέα των υπηρεσιών ή της πληροφορικής, δεν συμπεριλαμβάνει μόνο τα μηνύματα που ανταλλάσσονται μέσα από τέτοια συστήματα. Η γενικότερη κίνηση των εργατών και των εργατριών μέσα στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης και η επικοινωνία μεταξύ τους είναι σημαντικά κομμάτια της δραστηριότητας που συμβαίνει κατά τη διάρκεια του εργασιακού χρόνου. Αυτά μπορούν βέβαια να συλλεχθούν με κάμερες και μικρόφωνα, αλλά και πάλι πρόκειται για ένα μακρο-επίπεδο καταγραφής που δεν μπορεί να δώσει αρκετά λεπτομερή πληροφορία προς ανάλυση. Ιδίως για μαζικούς χώρους εργασίας. Ενώ λοιπόν μηνύματα, που ήδη περνούν μέσα από μηχανές, μπορούν εύκολα να βρεθούν στους σκληρούς δίσκους της εταιρίας, δεν είναι το ίδιο απλό να γίνει αυτό και για το υπόλοιπο κομμάτι της δραστηριότητας. Αλλά εάν καθώς οι λέξεις προφέρονται και οι κινήσεις συμβαίνουν, αντί να φεύγουν στον αέρα, μετατρέπονται σε ηλεκτρόνια, αν γίνονται πληροφορία σε μορφή μηδέν και ένα, κάπου θα πρέπει τελικά να πηγαίνουν. Θα πηγαίνουν σε κάποιον αποθηκευτικό χώρο που σίγουρα δεν θα ανήκει σε εμάς, αλλά σε όποιον έχει στην κατοχή του τα κατάλληλα τεχνικά μέσα για να κάνει την μετατροπή και στη συνέχεια να αποθηκεύσει αυτά τα μηδέν και ένα, όπως και το αντίστοιχο λογισμικό, ώστε να τα θέσει προς επεξεργασία. Και το ζητούμενο βρίσκεται ακριβώς εδώ! Σε ποιόν ανήκει ο τρόπος που κινούμαστε, επικοινωνούμε, σκεφτόμαστε, νιώθουμε και σχετιζόμαστε εν ώρα εργασίας; Ως τώρα η απάντηση είναι σίγουρα, σε εμάς τους ίδιους και τις ίδιες. Αυτό εδώ είναι λοιπόν που διεκδικεί η τάξη των αφεντικών από εμάς. Όλοι αυτοί οι τρόποι μας, να μετατραπούν σε δεδομένα που δεν θα ανήκουν σε εμάς, αλλά στην εταιρία. Έχοντας τα δεδομένα αυτά στην κατοχή του, το management, θα μπορεί να τα αναλύει για να επινοεί μοντέλα και πάλι για την διαχείριση της δικής μας εργασίας. Στην περίπτωση για παράδειγμα του Επιχειρησιακού Μικροσκοπίου, κάθε εργάτης όταν τελειώνει το ωράριο του, τοποθετεί την συσκευή/κάρτα σε μία ειδική βάση για να την φορτίσει, αλλά και για να μεταφερθούν τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί στην Hitachi όπου θα γίνει η ανάλυσή τους. Τα αποτελέσματα που θα προκύψουν, θα επιστρέψουν πίσω στην εταιρία. Αυτά τα στοιχεία δεν μπαίνουν για πρώτη φορά τώρα στη σφαίρα εκμετάλλευσης. Αλλά, μέσω της ποσοτικοποιημένης καταγραφής αυτής της κοινωνικότητας, επιχειρείται ακόμα πιο έντονη αξιοποίηση τους προς όφελος των αφεντικών. Πρόκειται για μία γιγαντιαίου μεγέθους κλοπή σε βάρος της τάξης μας, που δεν πρέπει να επιτρέψουμε.

Ο Pentland, κλείνοντας το άρθρο του στο Harvard Business Review, στο οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως γράφει:

Μπορούμε να μετρήσουμε και τα άτομα ως προς το ιδανικό. [..] Οραματιζόμαστε το σύνολο του προσωπικού μίας εταιρίας να φοράει κάρτες (αισθητήρες) για μία εκτεταμένη χρονική περίοδο, παράγοντας big data, μέσα στα οποία θα μπορούμε να βρούμε τα μοτίβα για το οτιδήποτε από το χτίσιμο μίας ομάδας μέχρι την καθοδήγηση, τις διαπραγματεύσεις και τις εκθέσεις αποδοτικότητας. Οραματιζόμαστε την αλλαγή της φύσης του εργασιακού χώρου και ίσως των εργαλείων που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνούμε. Πιστεύουμε ότι μπορούμε να βελτιώσουμε δραματικά την εργασία εξ αποστάσεως και τις διαπολιτισμικές ομάδες, οι οποίες είναι πολύ καθοριστικές για την παγκόσμια οικονομία, μαθαίνοντας τα μοτίβα τους και τροποποιώντας τα. Αρχίζουμε να δημιουργούμε αυτό που αποκαλώ το «Μάτι του Θεού» για τους οργανισμούς. Αλλά όσο πνευματικό και αν ακούγεται αυτό, η οπτική αυτή έχει τις ρίζες τις στα αποδεικτικά στοιχεία και στα δεδομένα. Είναι μία καταπληκτική οπτική και θα αλλάξει τον τρόπο που δουλεύουν οι οργανισμοί.

Σας θυμίζει κάτι αυτό το μεταφυσικό κλείσιμο μαζί με μία γερή δόση ορθολογισμού; Μήπως αυτός ο Θεός του Pentland και το μάτι του, μπορούν να μας απαντήσουν επιτέλους και τα ερωτήματα που έθεσε στην αρχή ο Kevin Kelly του “κινήματος του Quantified Self”: Τι ρημάδι πράγμα είναι τελικά ο άνθρωπος κ.τ.λ.; Μέχρι να ετοιμάσει όμως την απάντησή του ο Quantified God! θα δούμε δύο πιο απλές ερωτήσεις, για προθέρμανση. Ποιος παίζει το ρόλο του θεού εδώ, στην ιστορία του Pentland; Τι ψάχνει να δει το μάτι του; Οι πολύ σίγουρες απαντήσεις σε αυτές τις απλές ερωτήσεις, που επιχειρήσαμε να δώσουμε παραπάνω, μάς έχουν ήδη λύσει όλα τα μυστήρια. Ο QG μπορεί να κάνει από τώρα το διάλειμμά του, γιατί ήδη μπορούμε να αντικρύσουμε ακόμα και το χάος πριν από το ίδιο, το αρχικό ερώτημα του Kelly (για τον άνθρωπο, αλλά και για τα e-mail στο inbox του μαζί). Την αναγνωρίζουμε αυτήν την “μαύρη τρύπα” που κάθεται πίσω από τέτοιες θλιβερές ερωτήσεις και περιμένει εκεί αυτές και αυτούς που θα συγκινηθούν περισσότερο από τους ορθολογικούς-μεταφυσικούς προβληματισμούς, για να τους κοιμίσει βαθιά στην αγκαλιά της.

Εκεί, θα κουλουριαστούν και θα δουν φετιχιστικά όνειρα για οθόνες από υλικό που δεν χαράζεται, που τις χαϊδεύεις και αφοσιώνεσαι και ξεχνάς τον πόνο σου. Θα μπορέσουν μετά να αφεθούν στην θρησκευτική πίστη στην τεχνολογία, ως τον δρόμο του ανθρώπου προς το τέλειο, προς την αιωνιότητα, στην εποχή εκείνη όταν θα έχει άπειρο χρόνο για να διαβάσει όλο το inbox του/της και δεν θα υπάρχουν spam, ούτε μικρόβια για να ενοχλούν.
Έχοντας πουλήσει την συνείδηση και την εμπιστοσύνη μας στις συλλογικές μας δυνατότητες ως τάξη θα μπορούσαμε να παραδοθούμε στη μαγεία της κατανάλωσης των τεχνολογικών σκουπιδιών του καπιταλισμού. Θα μπορούσαμε να αποδεχτούμε την ρητορική των συμβούλων των αφεντικών, ότι δεν έγινε μωρέ και τίποτα εάν δώσεις λίγα παραπάνω δεδομένα. Θα είναι για το καλό, για τη βελτίωση όλων μας. Θεωρούμε όμως, ότι όσο είναι δυνατό, θα πρέπει να αντισταθούμε και να σαμποτάρουμε την επέλαση των τεχνο-φετιχιστικών πρακτικών πάνω στα σώματά μας, σε ΟΛΟΥΣ ΤΟΥ ΔΙΚΟΥΣ ΜΑΣ ΧΡΟΝΟΥΣ. Όπως και να ‘χει πάντως, στο τέλος, όσο και να προσπαθεί να μας “ποσοτικοποιήσει”, κανένα αφεντικό δεν θα μπορέσει να συλλάβει το μέγεθος και την πολλαπλότητα των δυνατοτήτων της τάξης μας.

Shelley Dee

Σημειώσεις

1 - Το LifeLog ήταν ένα project του Γραφείου Τεχνικών Επεξεργασίας Πληροφορίας της Υπηρεσίας Ανεπτυγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων για την Άμυνα (DARPA) του Υπουργείου Άμυνας των Η.Π.Α. Ο στόχος της ιδέας του LifeLog, σύμφωνα με την Wikipedia ήταν να γίνει δυνατή η καταγραφή των «νημάτων» της ζωής ενός ατόμου με όρους γεγονότων, καταστάσεων και σχέσεων μέσω της ανάλυσης της εμπειρίας του υποκειμένου από τις τηλεφωνικές κλίσεις που έχει πραγματοποιήσει και τα μηνύματα e-mail που έχει διαβάσει μέχρι κάθε αναπνοή που παίρνει, βήμα που κάνει και μέρος που πηγαίνει.
Από την ίδια την πρόταση του project που αντιγράφει η Wikipedia:

“Το LifeLog στοχεύει να δημιουργήσει μία μαζική ηλεκτρονική βάση δεδομένων κάθε δραστηριότητας και σχέσης στην οποία εμπλέκεται ένα πρόσωπο. Αυτό θα πρέπει να συμπεριλάβει αγορές με πιστωτική κάρτα, web sites που έχει επισκεφθεί, το περιεχόμενο τηλεφωνικών κλίσεων και e-mail που έχει στείλει και λάβει, σκαναρισμένα fax ή μηνύματα συμβατικού ταχυδρομείου που έχει στείλει ή έχει λάβει, μηνύματα που έχει στείλει και έχει λάβει μέσω κινητού, βιβλία και περιοδικά που έχει διαβάσει, τις επιλογές τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων, την φυσική τοποθεσία που θα έχει καταγραφεί μέσω wearable GPS αισθητήρων, βιομετρικά δεδομένα που έχει συλλέξει από wearable αισθητήρες. Ο απώτερος στόχος από αυτή την καταγραφή δεδομένων είναι να καθοριστούν οι προτιμήσεις, τα σχέδια, οι στόχοι και άλλοι δείκτες αποβλεπτικότητας/πρόθεσης.”

Το πρόγραμμα ακυρώθηκε το 2004 μετά από κριτική σχετικά με τις επιπτώσεις στην ιδιωτικότητα.
Γενικά, ο όρος lifelog ή flog χρησιμοποιείται για να περιγράψει συστήματα αποθήκευσης δεδομένων που μπορούν αυτόματα και κατά εξακολούθηση να καταγράφουν και να αρχειοθετούν την πληροφοριακή διάσταση των εμπειριών της ζωής του χρήστη.
[ επιστροφή ]

2 - Ο όρος “absenteeism” αναφέρεται στις χαμένες εργατοώρες λόγω ασθένειας (ή λούφας), ενώ ο όρος “presenteeism” ως την χαμένη παραγωγικότητα όταν οι εργάτες πηγαίνουν στην δουλειά, αλλά έχουν επιδόσεις κάτω του μετρίου λόγω οποιουδήποτε είδους ασθένειας (ή βαρεμάρας).
[ επιστροφή ]

3 - Εφαρμογές που έχουν κατασκευαστεί για εταιρική χρήση:
Humana Vitality: εφαρμογή για δημιουργία προφίλ υγείας, για την εξάσκηση σε έναν υγιή τρόπο ζωής και στην καλή διατροφή που επιβραβεύονται με δώρα και πόντους.
Keas: πλατφόρμα με γραφικό περιβάλλον που μπορεί να στήσει μία εταιρία για να δημιουργήσει ένα κοινωνικό δίκτυο μεταξύ των εργαζομένων όπου μπορούν να βλέπουν όλοι τους πόσο ασκήθηκε ο καθένας, πόσες θερμίδες έκαψε, πόσο κοιμήθηκε, πόσο περπάτησε, πώς πάει από χοληστερίνη, πίεση κ.τλ.
Jiff: πλατφόρμα για την παρακίνηση των εργαζομένων να κάνουν υγιεινές επιλογές, για να μειωθούν οι δαπάνες από την πλευρά της εταιρίας και να βελτιώθει το εργατικό δυναμικό της. Σε πρώτο στάδιο, όπως αναφέρεται στο web site της εφαρμογής jiff, γίνεται διάγνωση ώστε να βρεθεί από τι υποφέρει ο καθένας (συγκεκριμένα: πολλές επισκέψεις στα επείγοντα, αϋπνίες, εγκυμοσύνη, αυξημένο βάρος, χρόνιες ασθένειες κ.α.) και στη συνέχεια καθορίζεται ένα προσωπικό πρόγραμμα για κάθε εργαζόμενο, θέτοντας στόχους - ανάλογα με τα προβλήματά του- για τους οποίους επιβραβεύεται με πόντους όταν τους εκπληρώνει. Στο τέλος, η εταιρία μπορεί να βλέπει σε ένα ηλεκτρονικό αμπλό την γενική κατάσταση από τη συμμετοχή του εργατικού δυναμικού και τα δικά της οφέλη από την υπόθεση σε διαγράμματα.
[ επιστροφή ]