#02 - 02/2015

01001100110102 – cyborg

Επηρεάζει, κι αν “ναι” πώς, η προχωρημένη εξοικείωση των σύγχρονων υπηκόων με τον εικονικό χωροχρόνο, εκείνο που παραδοσιακά έχει ονομαστεί πολιτική συμπεριφορά; Μπορεί κανείς σήμερα (και αύριο) με τις λέξεις “πολιτική συμπεριφορά του κόσμου” να εννοεί το ίδιο που εννοούσε πριν 30 χρόνια; Ερωτήσεις τέτοιου είδους πιθανόν ερευνούνται από κοινωνιολόγους σε διάφορα πανεπιστημιακά ιδρύματα· κατά τα άλλα θα θεωρούνταν μάλλον σκανδαλώδεις, ειδικά εάν (οι ερωτήσεις τέτοιου είδους) υπονοούν απαντήσεις που υποδεικνύουν την καθολική κυριαρχία του Θεάματος.

Ωστόσο οφείλουμε να τις κάνουμε, επειδή γίνονται όλο και πιο κοινότυπα διάφορα φαινόμενα “πολιτικής συμπεριφοράς” (;) που άλλοτε θα προκαλούσαν ειρωνεία ή και ρητή καταδίκη. Όπως, για παράδειγμα οι “αυθόρμητες” συγκεντρώσεις υποστήριξης της καινούργιας κυβέρνησης, στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων (;) του Φλεβάρη.
Ως προς τι είναι αυτό το περιβόητο “αυθόρμητο” στις πράξεις και τις συμπεριφορές ενηλίκων, οι λεγόμενες επιστήμες-του-ανθρώπου ίσως δεν έχουν δώσει ακόμα αξιόπιστη απάντηση: τα κίνητρα δεν είναι πάντα φανερά, κι έτσι η ιδέα πως τα κρυμμένα κίνητρα παράγουν “αυθορμητισμό” είναι πολύ βολική για να είναι αληθινή. Αλλά στο θέμα που θίγουμε δεν πρόκειται καν γι’ αυτό. Πρόκειται, αντίθετα, για “συγκεντρώσεις οργανωμένες απ’ το διαδίκτυο” ή για “συγκεντρώσεις οργανωμένες απ’ το facebook” - όπως λέγεται με φυσικό τρόπο... - ως εάν το διαδίκτυο ή το facebook είναι κάποιου είδους (πολιτικά) “υποκείμενα” που οργανώνουν συγκεντρώσεις. Η διατύπωση αυτή, για να φανεί το γελοίο του πράγματος, είναι ισοδύναμη με τις διατυπώσεις “είναι μια συγκέντρωση οργανωμένη απ’ τις αφίσες” ή “είναι μια συγκεντρώση οργανωμένη απ’ τις προκηρύξεις”, που θα αναλογούσε (αν είναι δυνατόν!) πριν 20 χρόνια.

Η μετατόπιση που είναι σε εμάς προφανής, ότι δηλαδή στη θέση κάποιων υποκειμένων που οργανώνουν το ένα ή το άλλο τοποθετούνται τα μέσα, δεν φαίνεται να απασχολεί. Κι αυτό είναι μόνον η αρχή. Το γεγονός - σα - γεγονός, μια συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος για παράδειγμα, φαίνεται να έχει μια “αξία” εντελώς ανεξάρτητη και άσχετη απ’ το ποιοί είναι πραγματικά, σαν φυσικά (και πολιτικά) υποκείμενα αυτοί που την “καλούν”. Εφόσον σαν “οργανωτής” εμφανίζεται ένα ηλεκτρονικό μέσο, θεωρούμενο πολιτικά ουδέτερο, είναι αδιάφορο εάν οι πραγματικοί οργανωτές είναι, για παράδειγμα, οι αν.ελλ., ο συ.ριζ.α., η εκκλησία, οι μυστικές υπηρεσίες, ή όποιος άλλος· είναι αδιάφορα, επίσης, τα πραγματικά κίνητρα των πραγματικών οργανωτών. Μοιάζει ως εάν σ’ ένα τέτοιο γεγονός, μια πραγματική συγκέντρωση, τα μόνο κίνητρα που έχουν σημασία είναι αυτά που ανήκουν στη μικρο-κλίμακα καθενός που συμμετέχει: το τι νομίζει ο καθένας από μόνος του. Κι εδώ υπάρχει μια τεράστια αντιστροφή. Στους προ-internet και προ-social media καιρούς, η συμμετοχή σε οποιαδήποτε συγκέντρωση, διαδήλωση κλπ σήμαινε ενεργητική κατάφαση των συμμετεχόντων στην πολιτική αντίληψη και τους σκοπούς των πραγματικών οργανωτών. Εάν κάποιος διαφωνούσε μ’ αυτές τις αντιλήψεις κι αυτούς τους σκοπούς, είτε δεν θα συμμετείχε στην συγκέντρωση, διαδήλωση, κλπ, είτε θα επεδίωκε να συμμετάσχει σε κάποιο “τμήμα” της με το οποίο θα συμφωνούσε (πολιτικά / ιδεολογικά). Τώρα, στους μετα-internet και μετα-social media καιρούς, αυτό είναι εντελώς αδιάφορο. Η συμμετοχή σημαίνει “κατάφαση στο γεγονός σα γεγονός” (ερμηνεύσιμο ωστόσο κατά το δοκούν)· τα πραγματικά κίνητρα εκείνων που το οργανώνουν φαίνεται να είναι αδιάφορα.

Αλλά αυτό είναι αποτέλεσμα. Η αιτία βρίσκεται στην ένταση και στην έκταση της εγωκεντρικότητας μέσα απ’ τις οποίες συγκροτείται ο εικονικός χωροχρόνος σαν ο κατεξοχήν δημόσιος χώρος και χρόνος. Πράγματι, στον εικονικό χωροχρόνο (και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι χαρακτηριστικοί εκφραστές αυτές της διαδικασίας) το θεωρούμενο σαν μείζον γεγονός είναι η συμμετοχή (και η διαθεσιμότητα) του Εαυτού στις ροές ανταλλαγών και πληροφοριών. Τα κίνητρα και οι σκοποί αυτής της συμμετοχής / διαθεσιμότητας είναι συνήθως δευτερεύοντα· και πάντως όχι καθαρά διατυπωμένα. Επιπλέον, το εξίσου μείζον γεγονός (και πάντα ζητούμενο), είναι το - πλήθος - των - επαφών, η κοινωνική ποσότητα σαν τέτοια. Απ’ αυτά τα δύο προκύπτει ένα τρίτο: κοινωνικότητα (ή πολιτική στάση) θεωρείται όλο και περισσότερο το πλήθος και η ένταση της τεχνικής κυκλοφορίας του Ίδιου, αδιάφορο με το πως (και το εάν) γίνεται αντιληπτό.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι αυτές οι “φυσικές” συναθροίσεις που, καθώς συμβαίνουν στον “παλιό” δημόσιο χωροχρόνο, τον χωροχρόνο της “παλιάς” πολιτικής δραστηριότητας, εμφανίζονται σα να είναι πολιτικές - όπως - πάντα, αποτελούν σε μεγάλο βαθμό (ή μήπως εντελώς;) εκροές, “αποφύσεις” της cyber-εικονικότητας, άρα καθόλου “όπως πάντα”! Πρόκειται για γεγονότα ενδιάμεσα στις εικονικές, μηχανικά μεσολαβημένες ροές εντυπώσεων και ταυτοτήτων· γεγονότα που εκβάλλουν στη “φυσική” πόλη απ’ τον cyber-space, για μια μονάδα χρόνου, για να επιστρέψουν ύστερα πάλι εκεί, σαν φωτογραφίες, σχολιασμοί, επίδειξη, κατάφαση στον Εαυτό, στο πλήθος και στο στιγμιαίο γεγονός.
Αν έχουμε δίκιο, τότε τα στοιχεία της επικύρωσης του πολιτικού, τα στοιχεία δηλαδή που επιβεβαιώνουν ή διαψεύσουν ότι το τάδε γεγονός (η τάδε συγκέντρωση για παράδειγμα) ανήκει σε μια ορθολογική αλληλουχία πράξεων που σκοπεύουν πράγματι σ’ αυτό ή εκείνο το αποτέλεσμα, αυτά τα στοιχεία έχουν εξαφανιστεί απ’ τις συνειδήσεις. Αντίθετα πλεονάζουν οι “απεικονίσεις” του γεγονότος σαν τέτοιου, μια κουλτούρα που ιστορικά θα την συναντούσε κανείς στη σφαίρα της μαζικής διασκέδασης, όπου η “στιγμή” δικαιούται να είναι “αυτάρκης”, χωρίς πριν και μετά, χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις στόχευσης ή απολογισμού.
Το ποιοι διασκεδάζουν πραγματικά με τέτοιες εξελίξεις, είναι βέβαια διαφορετικό ζήτημα...

Ziggy Stardust