#27 - 06/2023

μια συζήτηση περί τεχνητής νοημοσύνης
(κάπου μακριά...)

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μεταγραφή μιας συζήτησης που έγινε μεταξύ ορισμένων ακαδημαϊκών σε κάποια μακρινή χώρα με αφορμή την εμφάνιση του ChatGPT πριν μερικούς μήνες. Ακολουθεί πρώτα το κείμενο, χωρίς άλλα δικά μας σχόλια. Στο τέλος, παραθέτουμε έναν μικρό σχολιασμό από την πλευρά μας και κάνουμε και τα αποκαλυπτήρια – προτείνουμε, ωστόσο, να μην κρυφοκοιτάξετε στο τέλος για να μάθετε λεπτομέρειες· καλύτερα να διαβάσετε πρώτα το κείμενο της συζήτησης.

X.J.: Σήμερα θα μιλήσουμε για το ChatGPT και την τεχνητή νοημοσύνη από την οπτική της τεχνολογίας, της ανθρώπινης φύσης και της ηθικής. Βλέπουμε τις τελευταίες εβδομάδες να μιλάνε διάφοροι ειδικοί από τη δική τους τεχνική οπτική για το ChatGPT, όμως νομίζω ότι η ανακάλυψη του ChatGPT δεν συνιστά απλώς ένα τεχνολογικό φαινόμενο, αλλά και ένα πολιτισμικό και συνδέεται στενά τόσο με την κοινωνία και την οικονομία όσο και με την πολιτική. Για αυτόν τον λόγο ίσως θα έπρεπε να σκεφτούμε τις επιπτώσεις που θα έχει αυτή η επαναστατική τομή στην τεχνητή νοημοσύνη πάνω στην ανθρωπότητα και στα άτομα από μια ευρύτερη οπτική. Θα ήθελα να ξεκινήσω ζητώντας από τον X. να μας πει τι είναι αυτή η τεχνολογία.

Z.X.: Το OpenAI έθεσε πρόσφατα σε κυκλοφορία μια σειρά παρόμοιων προϊόντων, μεταξύ των οποίων και το ChatGPT. Κάποια από αυτά έχουν καλύτερη απόδοση ακόμα και από το ChatGPT από κάποιες απόψεις. Θα ήθελα να χρησιμοποιήσω το ChatGPT ως αφορμή για να μιλήσω λίγο για το νόημα αυτών των πρόσφατων τεχνολογιών ΤΝ (τεχνητής νοημοσύνης) και για τον ρόλο που πρόκειται ίσως να παίξουν.

Όπως ίσως θυμούνται πολλοί, πριν μερικά χρόνια το AlphaGo κέρδισε τους κορυφαίους παίκτες στο Go τον έναν μετά τον άλλο. Το AlphaGo είχε ήδη ξεπεράσει εκείνη την εποχή διάφορα άλλα προγράμματα που μπορούσαν να παράγουν αποτελέσματα μόνο με βάση τους αλγορίθμους των προγραμματιστών τους. Αντίθετα, το AlphGo είχε τη δυνατότητα να μαθαίνει και να εξελίσσεται αφού πρώτα είχε κατανοήσει τους βασικούς κανόνες του Go. Η βαθιά μάθηση σήμερα βασίζεται γενικά στην αναγνώριση εικόνων, η οποία χρησιμοποιείται σε διάφορες εργασίες. Δεν έχει απλά την ικανότητα να αναγνωρίζει και να μαθαίνει μοτίβα, αλλά μπορεί επιπλέον να παράγει νέο περιεχόμενο, δίνοντάς μας έτσι την εντύπωση ότι έχει τη δυνατότητα δημιουργίας.

Όσον αφορά στην ικανότητά του να διεξάγει μια συνομιλία, το ChatGPT συνιστά ένα ποιοτικό άλμα σε σχέση με τα chatbot του παρελθόντος. Παρόλο που δεν έχει γίνει γνωστός ο βασικός του αλγόριθμος, μπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις. Για παράδειγμα, το αρκτικόλεξο GPT περιέχει το G για το generative (παραγωγικό) και το P για το pre-trained (προ-εκπαιδευμένο). Το ChatGPT δεν είναι σχεδιασμένο όπως τα chatbot με σκοπό να παράγει απαντήσεις σε πραγματικό χρόνο, αλλά διαθέτει ένα τεράστιο μοντέλο, με βάση το οποίο προσπαθεί επανειλημμένως να λύσει το όποιο πρόβλημα τού τίθεται. Τέλος, το T σημαίνει transformer (μετασχηματιστής) ο οποίος παράγει γλώσσα σχεδόν ανθρώπινου επιπέδου μέσα από πολλαπλά επίπεδα μετασχηματισμών.

Μια κατά προσέγγιση επεξήγηση της πρώιμης εκδοχής του αλγορίθμου είναι η εξής: ξεκινάει με ένα γράμμα, με βάση αυτό προβλέπει το επόμενο, μετά προβλέπει μια ολόκληρη λέξη και μετά μια πρόταση. Βλέπουμε επομένως ότι το ChatGPT δεν μαθαίνει να μιλάει με τον τρόπο των ανθρώπων, αλλά προσπαθεί να τους μιμηθεί όσο το δυνατό καλύτερα. Ακόμα κι αν μιλάει σαν ένας άνθρωπος, δεν σκέφτεται όπως ένας άνθρωπος.

Datafarm - ότι κι αν σημαίνει αυτό...

X.J.: Ευχαριστούμε, Χ., για την εισαγωγή. Τώρα ας δούμε το θέμα των αισθημάτων και ας μιλήσουμε για την εμπειρία των χρηστών.

J.W.: Ο Χ. είπε κάτι πολύ σημαντικό πριν λίγο. Το ChatGPT φαίνεται να μιλάει όπως ένας άνθρωπος, αλλά σκέφτεται με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Αν, επομένως, οι άνθρωποι και το ChatGPT σκέφτονται τόσο διαφορετικά, είναι δυνατό να μιλάνε στο ίδιο μήκος κύματος;

Η φυσική ανθρώπινη γλώσσα είναι ένα είδος συμβολικού συστήματος που έχει εξελιχτεί κατά τη διάρκεια μιας μακράς περιόδου, μέσω των ανθρώπινων ανταλλαγών και της αλληλοκατανόησης, διαθέτοντας μια κάποια αυθαίρετη ποιότητα. Ακόμα και όταν μιλάνε οι άνθρωποι, τα αισθήματα και οι ιδέες που θέλουν να εκφράσουν ποτέ δεν βρίσκονται σε μια άμεση σύνδεση με τη γλώσσα. Ούτε είναι η ανθρώπινη γλώσσα τελείως φυσική και αυθόρμητη· πάντα υπάρχει μια διαδικασία εσωτερικής μετάφρασης και μεταγραφής. Μάλιστα, οι άνθρωποι συχνά εκπλήσσονται από την αδυναμία της γλώσσας να εκφράσει τις εσώτερες σκέψεις και αισθήματά τους. Για παράδειγμα, στις περισσότερες γλώσσες είναι σπάνιες οι άμεσες εκφράσεις πόνου, περιοριζόμενες κατά βάση στα «πόνος, οξύς πόνος, ελαφρύς πόνος», παρόλο που αυτές οι εκφράσεις δεν επαρκούν για να μεταδώσουν το αίσθημα του πόνου που αισθάνονται τα άτομα.

Αν κοιτάξουμε ολόκληρο το φάσμα των συναισθημάτων, η ανθρώπινη γλώσσα είναι ακόμα πιο ρευστή. Για να εκφράσουν ένα μεμονωμένο αίσθημα, οι άνθρωποι συχνά χρησιμοποιούν περιφραστικές μεταφορές. Επομένως, όσοι χρησιμοποιούν την ανθρώπινη γλώσσα με δημιουργικό τρόπο μοιραία βρίσκουν και ενδιαφέροντες και μοναδικούς τρόπους να εκφράσουν ένα συγκεκριμένο συναίσθημα.
Για αυτόν τον λόγο, σκέφτηκα να κάνω ένα τεστ με το ChatGPT για να δω αν μπορεί να κατανοήσει τις μεταφορές. Χρησιμοποίησα το τραγούδι Treaty του Leonard Cohen, στο οποίο λέει κάτι σαν «Όλοι φαίνεται σαν να έχουν αμαρτήσει, σαν να έχουν ζήσει τις ζωές τους χωρίς να μπορούν να απαλλαγούν από τις ενοχές τους. Ακόμα κι αν απαλλάσσονται από αυτές, τελικά παραμένουν άνθρωποι ατελείς, με σφάλματα.» Όμως δεν εξέφρασε αυτές τις σκέψεις ευθέως. Αντίθετα, χρησιμοποίησε μια μεταφορά, μιλώντας για ένα φίδι που νιώθει άβολα λόγω των αμαρτιών του κι έτσι ρίχνει το δέρμα του, ελπίζοντας έτσι ότι θα αφήσει πίσω του τις αμαρτίες του. Όμως ακόμα και αφού έχει ρίξει το δέρμα του, το φίδι παραμένει αδύναμο και το δηλητήριο διατρέχει ακόμα το σώμα του. Με άλλα λόγια, ο Cohen λέει ότι, ακόμα κι αν απαλλαγείς από τον Θεό και από το αίσθημα της ενοχής, παραμένεις ένας σακατεμένος άνθρωπος και η ζωή εξακολουθεί να είναι επώδυνη.

Τι κατάλαβε, λοιπόν, το ChatGPT από αυτή τη μεταφορά; Δεν κατανόησε ότι το φίδι ρίχνει το δέρμα του λόγω των αμαρτιών του, αλλά επειδή χρειαζόταν να μεταμορφώσει τη ζωή του κατά τρόπο που θα το έκανε δυνατότερο και πιο ανθεκτικό. Παρόλο που δεν πρόκειται για μια ευχάριστη διαδικασία, το φίδι θα μάθει από αυτή και θα βγει δυνατότερο.

Εδώ μπορούμε να δούμε διάφορα χαρακτηριστικά του ChatGPT. Πρώτον, δεν ξέρει και πολλά για την ανθρώπινη γλώσσα των νύξεων, δεν γνωρίζει για τη μεταφορά του φιδιού από τη Βίβλο και για τη στενή του σχέση με το προπατορικό αμάρτημα στον κήπο της Εδέμ. Ως αποτέλεσμα, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δώσει μια επεξήγηση με βάση μόνο τα δεδομένα που του έχουν δοθεί. Δεύτερον, μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι το ChatGPT είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να δίνει «θετικές» απαντήσεις. Ακόμα και αν του μιλήσεις σε πιο απαισιόδοξους τόνους, αυτό θα δώσει μια θετική ερμηνεία και θα επιχειρήσει να σε ενθαρρύνει και να σε «ανεβάσει». Ξεκινάει επομένως αρνούμενο τις ενοχές του φιδιού και μετά δίνει έμφαση στο γεγονός ότι η αλλαγή δέρματος θα το κάνει καλύτερο. Τρίτον, από τη στιγμή που το ChatGPT δεν μπορεί να κατανοήσει το μεταφορικό περιεχόμενο της πρότασης, δεν ξέρει ότι το ερπετό είναι μια μεταφορά για τον άνθρωπο. Ένας λόγος είναι ότι το ChatGPT δεν αντιμετωπίζει αυτό το ανθρώπινο δίλημμα. Ένας άλλος είναι ότι η μηχανή αυτή δεν έχει εμπειρίες και βιώματα, δεν έχει σώμα, δεν έχει κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Έτσι δυσκολεύεται να κατανοήσει την έννοια της μεταφοράς και γιατί οι άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιούν ένα πράγμα για να μιλήσουν για κάτι άλλο.

Κατά τη γνώμη μου, όλοι μας βρίσκουμε συνεχώς δημιουργικούς τρόπους για να χρησιμοποιούμε την καθημερινή γλώσσα. Επειδή η γλώσσα είναι τόσο «τυποποιημένη», οι άνθρωποι πάντα έχουν μια αδυναμία να εκφραστούν χωρίς αυτή τη δημιουργική ικανότητα. Επομένως, η χρήση της φυσικής γλώσσας απαιτεί περισσότερη δημιουργικότητα απ’ όσο νομίζουμε, ενώ το ChatGPT, καθώς δεν έχει μια τέτοια δημιουργικότητα, είναι βαρετό. Έχω σοβαρές επιφυλάξεις για το κατά πόσο θα γίνει ένας ενδιαφέρων συνομιλητής στο μέλλον και αυτό ίσως να είναι ένα σοβαρό εμπόδιο για τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα.

X.J.: Τις τελευταίες μέρες έχω περάσει κι εγώ αρκετό χρόνο με το ChatGPT. Η εντύπωσή μου είναι ότι το ChatGPT κάνει πρώτης τάξης δουλειά σε εργασίες λογικής, είναι δευτεροκλασάτο ως προς τις γνώσεις που κατέχει και μόλις τρίτης διαλογής ως προς τις συγγραφικές του ικανότητες. Λέω ότι έχει μια πρώτης τάξης λογική επειδή έχει έναν τόσο ισχυρό αλγόριθμο που του επιτρέπει να κατανοεί τη γλώσσα και το συγκείμενο κι έτσι η συζήτηση να κυλάει πολύ ομαλά. Μερικές φορές οι απαντήσεις που δίνει είναι λανθασμένες. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις όμως, η λογική του παραμένει διαυγής. Ισχυρίζομαι ότι είναι δευτεροκλασάτο ως προς τις γνώσεις του γιατί έχει μια πανίσχυρη βάση στα αγγλικά με βάση την οποία μπορεί να απαντάει σχεδόν σε οποιαδήποτε ερώτηση· όμως ξέρει πολύ λιγότερα για την Κίνα και αυτά που σκαρφίζεται μερικές φορές είναι γελοία. Λέω ότι οι συγγραφικές του ικανότητες είναι τρίτης διαλογής γιατί οι απαντήσεις του στερούνται προσωπικότητας. Μοιάζουν με αυτές ενός βοηθού έρευνας που μόλις έχει κατακτήσει κάποιες βασικές δεξιότητες· τα κείμενά του είναι πολύ τυποποιημένα και ευγενικά, αλλά τελείως απρόσωπα και χωρίς κανένα λογοτεχνικό ταλέντο.

J.Y.: Σε αυτή τη φάση, δεν νομίζω ότι το ChatGPT με έχει βοηθήσει ιδιαίτερα. Σε σχέση όμως με την τεράστια φούσκα του Metaverse, έχω πολύ καλύτερη γνώμη για αυτό. Νομίζω ότι στο τέλος θα έχει μια τεράστια συμβολή στην ανάπτυξη της ανθρώπινης γνώσης, της γραφής και της σκέψης.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ανησυχούν ότι η ΤΝ αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και ότι οι άνθρωποι θα καταλήξουν να γίνουν σκλάβοι της τεχνολογίας. Στα δικά μου μάτια, όμως, το ChatGPT δεν μοιάζει με εχθρό, αλλά με έναν βοηθό που με συντρέχει σε επαναληπτικές εργασίες και σε βαρετές, χαμηλού επιπέδου διαδικασίες όσο εγώ πρέπει να ετοιμάζω μαθήματα, να γράφω άρθρα και να κάνω έρευνα. Μεταξύ άλλων, με βοηθάει στο να ψάχνω και να αρχειοθετώ πληροφορίες, να διαβάζω τα τελευταία άρθρα, κ.τ.λ. Έχοντας μια τέτοια βοήθεια, οι άνθρωποι θα έχουν την άνεση να είναι πιο δημιουργικοί οι ίδιοι στο κομμάτι του στοχασμού και των γνώσεων.

Πολλοί φίλοι μου βέβαια δεν συμφωνούν με αυτή την ιδέα και πιστεύουν ότι τα άτομα δεν είναι δυνατό να βιώσουν διανοητική ανάπτυξη δίχως πρώτα να έχουν την εμπειρία του να ολοκληρώνουν μερικές βαρετές και επαναλαμβανόμενες δουλειές, όπως είναι το να μαθαίνεις μια ξένη γλώσσα ή το να αποκτάς κάποιες βασικές γνώσεις. Στην εποχή της ΤΝ όμως, δεν υπάρχει λόγος τα άτομα να ξοδεύουν πολύ χρόνο σε τέτοιες επαναλαμβανόμενες εργασίες. Καλύτερα θα ήταν να εστιάζουν σε πιο δημιουργικές δουλειές. Κάπου διάβασα ότι το ChatGPT θα φέρει επανάσταση στο εκπαιδευτικό σύστημα … όλου του κόσμου. … σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα υπάρχει ακόμα ένα μεγάλο κομμάτι που είναι μηχανικό και επαναλαμβανόμενο. Το ChatGPT έχει τη δυνατότητα να αναλάβει μέρος αυτής της διανοητικής και γλωσσικής εργασίας, επιτρέποντας έτσι στα εκπαιδευτικά συστήματα να εστιάσουν περισσότερο στο κομμάτι της «έμπνευσης» και της δημιουργικότητας. Είναι βέβαια πιθανό το ChatGPT να κινηθεί προς την κατεύθυνση της αποξένωσης. Αν οι γλωσσικές και διανοητικές του ικανότητες υπερβούν κατά πολύ αυτές των ανθρώπων, υπάρχει μήπως τότε περίπτωση να αρχίσει να επιβάλλει πειθαρχικά μέτρα στους ανθρώπους ή να τους χειρίζεται για δικούς του σκοπούς; Θα κλέψει από τους ανθρώπους την ελευθερία τους στο πεδίο της τεχνολογίας;

Από την άλλη, η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να αναλύσει ή ακόμα και να σχεδιάζει τα ανθρώπινα συναισθήματα. Έχω μελετήσει από κοντά τα βιντεοπαιχνίδια και υπάρχει ένας ειδικός όρος σε αυτόν τον χώρο: η μηχανική των συναισθημάτων (emotional engineering). Ο λόγος που ένα παιχνίδι μάς κάνει να περνάμε καλά είναι γιατί χειρίζεται τα ανθρώπινα συναισθήματα. Από τη δική μου πλευρά, συνεχίζω να προσμένω μια συνεργασία μεταξύ του ChatGPT και των ανθρώπων η οποία και θα απελευθερώσει το δυναμικό και των δύο.

X.J.: Ο Y. μάς έδωσε μια ενδιαφέρουσα οπτική. Ρώτησα κάποτε το ChatGPT «Μπορείς να σκεφτείς όπως ένας άνθρωπος;». Μου απάντησε ότι δεν μπορούσε να έχει την αυτόνομη συνείδηση και την υποκειμενική εμπειρία του να είσαι άνθρωπος ούτε να έχει τις δημιουργικές και αξιολογικές του δεξιότητες. Δεν μπορούσε επίσης να εκφέρει ηθικές κρίσεις. Είπε ότι, ενώ μπορεί να τα καταφέρνει θαυμάσια σε κάποια πράγματα, δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως την ανθρώπινη σκέψη και ότι μπορεί απλά να βοηθάει τους ανθρώπους σε ορισμένες εργασίες.

Καθώς, λοιπόν, εξελίσσεται η ΤΝ, θα παραγάγει κάποιο είδος σοφίας; Σύμφωνα με ορισμένες θεωρίες, η σοφία κατακτάται μέσω της εμπειρίας και αυτή η εμπειρία δεν περιορίζεται μόνο στον ανθρώπινο λόγο, αλλά περιλαμβάνει επιπλέον τα ανθρώπινα συναισθήματα και την ανθρώπινη θέληση. Με βάση τον φιλόσοφο Michael Polanyi (1891-1976), υπάρχει ένα είδος αμφίσημης γνώσης που είναι άφατη και μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσω της πρακτικής εξάσκησης, όπως όταν μαθαίνουμε να οδηγούμε ή να κολυμπάμε. Η ασώματη ΤΝ φαίνεται να κείται πέραν αυτών των εμπειριών. Η ΤΝ ίσως να μην είναι καν σε θέση να κατακτήσει τη σοφία με τον τρόπο που το κάνουν οι άνθρωποι.

Z.X.: Αν ξεκινήσουμε από αυτή την αφετηρία, τότε και οι ερωτήσεις που θα κάνουμε θα είναι σε λάθος βάση. Η ΤΝ δεν χρειάζεται να κατακτήσει κάποια «αμφίσημη σοφία» με τον τρόπο που το κάνουν οι άνθρωποι. Η αμφίσημη σοφία είναι το αποτέλεσμα των περιορισμών των ανθρώπινων αισθήσεων και των διανοητικών τους ικανοτήτων, του γεγονότος ότι πρέπει να καταφεύγουμε σε ό,τι αποκαλούμε μεταφυσική ή διαλογισμό για να μπορέσουμε να συλλάβουμε κάτι. Όμως αν, με τη βοήθεια άλλων κλάδων, η ΤΝ καταφέρει να έχει πρόσβαση σε μια αδιαμεσολάβητη παρατήρηση, ανάλυση και κατανόηση διαμέσου αποκλειστικά και μόνο της συλλογής δεδομένων, τότε θα μπορεί να ξεφορτωθεί και αυτή την «αμφίσημη σοφία». Πιστεύω, λοιπόν, ότι η ΤΝ μπορεί να φτάσει στη σοφία χωρίς να το κάνει αυτό με τον τρόπο των ανθρώπων.

Επιπλέον, αν εκπαιδεύσουμε την ΤΝ κατάλληλα, τότε ίσως φτάσει στο σημείο να κατανοεί τις μεταφορές. Ίσως να μην καταλαβαίνει για τι πράγμα ακριβώς μιλάς, αλλά μπορεί να μιμηθεί τη γλώσσα σου. Αν της μάθουμε εκ των προτέρων τι σημαίνει μια συγκεκριμένη μεταφορά, τότε θα μπορεί να τη χρησιμοποιήσει με φυσικό τρόπο σε μια συζήτηση. Αν το καλοσκεφτούμε, κατά μία έννοια οι μεταφορές που έχουν χρησιμοποιηθεί μέσα στην ιστορία των ιδεών και της λογοτεχνίας δεν είναι τίποτα άλλο παρά μιμήσεις αυτών που τις πρωτο-χρησιμοποίησαν. Από αυτή την άποψη, δεν θα πρέπει να αρνούμαστε ότι η ΤΝ μπορεί να γίνει τόσο ευφυής όσο και οι άνθρωποι.

Αυτό μας οδηγεί στο νοητικό πείραμα του Καρτέσιου στο οποίο πρότεινε την έννοια των «κακών δαιμόνων»: αν υπάρχουν κακοί δαίμονες που ελέγχουν όλες τις αισθήσεις σου και χειρίζονται ο,τιδήποτε αντιλαμβάνεσαι από τον εξωτερικό κόσμο, τότε υπάρχει κάτι μέσα στο νου σου για το οποίο θα μπορούσες να έχεις μια βεβαιότητα; Με την ίδια λογική, αν η ΤΝ μπορεί να είναι ένας πανίσχυρος μιμητής, ακόμα και αν δεν έχει κανένα συναίσθημα ή ευφυΐα και δεν μπορεί να σκεφτεί όπως ένας άνθρωπος, μπορεί παρ’ όλα αυτά να μιμηθεί έναν άνθρωπο με αυτές τις ικανότητες. Από αυτή την άποψη, ποιοι είμαστε εμείς που θα πούμε ότι η ΤΝ είναι λιγότερο ευφυής από τους ανθρώπους; Υπάρχει κάποιος λόγος να αμφισβητήσουμε την ευφυΐα της ΤΝ πέρα από το γεγονός ότι δεν διαθέτει συναισθήματα, δεν έχει αμφίσημη σοφία και δεν είναι ανθρώπινη;

Δεύτερον, όσον αφορά στις κοινωνικές λειτουργίες και τις πολιτικές δομές, ο βαθμός στον οποίο η ΤΝ μπορεί να αντικαταστήσει τους ανθρώπους δεν εξαρτάται από τα άνω όρια του αλγορίθμου αλλά από τα κάτω όρια των ανθρωπίνων ικανοτήτων. Ένα μεγάλο ποσοστό των χειρωνακτικών εργασιών αποτελούνται από επαναλαμβανόμενες και πολύ απλές κινήσεις. Πρόκειται για εκείνο το είδος δουλειών που βρίσκουν πολλοί νέοι μετά την αποφοίτησή τους, μόλις μπαίνουν στην αγορά εργασίας. Για παράδειγμα, οι βοηθοί διδασκαλίας, οι βοηθοί δικηγόρων, οι βοηθοί κειμενογράφων. Πρέπει να περάσουν από μια μακρά περίοδο εκπαίδευσης πριν μπορέσουν να ανέλθουν στην ιεραρχική κλίμακα της δουλειάς τους, όμως τώρα οι δουλειές τους μπορούν εύκολα να αντικατασταθούν από αλγορίθμους. Αυτό θέτει το ερώτημα: αν η ΤΝ μπορεί να αντικαταστήσει πολλές βασικές δουλειές, θα έχει αυτό ως αποτέλεσμα μια τεράστια κοινωνική αδικία; Υπάρχει περίπτωση η τεχνολογική πρόοδος και οι δομικές κοινωνικές αδικίες να οδηγήσουν στο μέλλον σε μια διαγενεακή αδικία;

X.J.: Έχω μια διαφορετική άποψη πάνω σε αυτό το θέμα. Σε μια προηγούμενη συνάντηση, ένας ειδικός της ΤΝ μάς είπε ότι ανακάλυψαν κατά την έρευνά τους ότι η ΤΝ βρίσκεται στα νερά της όταν πρέπει να διαχειριστεί έλλογη γνώση, αλλά έχει προβλήματα να κατακτήσει βασικές γνώσεις και δεξιότητες που κατέχουν τα παιδιά. Ο λόγος είναι ότι τα παιδιά λειτουργούν λιγότερο με τον λόγο και περισσότερο με τη διαίσθηση και την αντίληψη, κάτι που λείπει από την ΤΝ. Ο Χ. μίλησε μόλις για κάτι που έχει να κάνει με τις προκαταλήψεις μας περί των ανθρωπίνων όντων: θεωρούμε ότι οι άνθρωποι διαθέτουν λογική, όμως διαθέτουν επίσης διαίσθηση κι ένα διαφωτιστικό αίσθημα. Διαίσθηση και διαφωτισμός· πρόκειται για θεμελιώδεις προϋποθέσεις της δημιουργικότητας. Υπό αυτή την έννοια, τι ακριβώς είναι ο άνθρωπος; Λόγω της προόδου της τεχνολογίας συνηθίζουμε να ανάγουμε τους ανθρώπους στην ορθολογικότητά τους, όμως αυτή είναι μια πολύ ρηχή κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Ο Χιουμ είναι περίφημος για τη ρήση του ότι ο άνθρωπος είναι απλά ένας σκλάβος των συναισθημάτων του. Με αυτό ήθελε να καταρρίψει τους μύθους που μας είχε κληροδοτήσει ο σύγχρονος διαφωτισμός. Εδώ ερχόμαστε στους περιορισμούς της ΤΝ του OpenAI που περιλαμβάνουν την απουσία συναισθηματικού φορτίου. Υπάρχουν επίσης και οι ηθικές διαστάσεις του ζητήματος. Αν το ChatGPT έχει τη δική του θέληση και τον δικό του πλούτο συναισθημάτων, τότε η ΤΝ θα γίνει πράγματι ένα νέο είδος ανθρώπου και θα είναι δύσκολο για εμάς τους φυσικούς ανθρώπους να την ελέγξουμε.

J.W.: Θα ήθελα εδώ να σχολιάσω όσα είπε ο Χ. ότι το ChatGPT μπορεί να λειτουργήσει ως βοηθός, ότι δεν θα εξαλείψει απαραίτητα έναν μεγάλο αριθμό από δουλειές και ότι μπορεί να παρέχει σημαντική βοήθεια σε πολλούς εργάτες. Συμφωνώ αλλά έχω δύο ενστάσεις. Πρώτον, ο Χ. ίσως πιστεύει ότι οι λίγες ιδιοφυΐες μεταξύ των ανθρώπων που θα καταφέρουν να υπερβούν τους εαυτούς τους αποτελούν την ελπίδα όλης της ανθρωπότητας, αλλά το κατώφλι για πολλούς από εμάς είναι πολύ χαμηλό. Έτσι βλέπουμε μια αίσθηση απογοήτευσης και απαισιοδοξίας για τους ανθρώπους και, από την άλλη, μια ελπίδα για κάποιο νέο είδος ευφυίας.

Λίγα λεπτά πριν ο Χ. είπε ότι ο διαφωτισμός και η αμφισημία βασίζονται στους ανθρώπινους περιορισμούς. Όμως ο λόγος που τα ανθρώπινα πλάσματα μπορούν να έχουν συναισθήματα για τα οποία είμαστε περήφανοι είναι ακριβώς το ότι έχουμε υλικά σώματα. Τα συναισθήματα είναι οι αποκρίσεις του υλικού σώματος καθώς αυτό συναντάει τον εξωτερικό κόσμο. Αν δεν είχαμε σώμα, δεν θα ήμασταν σε θέση να αποκριθούμε, καμμία αλλαγή δεν θα μας άγγιζε και τα συναισθήματά μας απλά δεν θα υπήρχαν.

Το να έχεις συναισθήματα είναι τελικά κάτι καλό ή όχι; Από μία συγκεκριμένη, αρνητική οπτική, δεν υπάρχει λόγος να νιώθουμε περήφανοι για ορισμένα από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Όμως ο λόγος για τον οποίο ο ανθρώπινος πολιτισμός και η κοινωνία αξίζουν να διατηρηθούν είναι ότι τα καλύτερα χαρακτηριστικά μας βασίζονται σε αυτούς ακριβώς τους περιορισμούς. Το άνω όριο της ανθρωπότητας βασίζεται στο κάτω όριο της ανθρωπότητας.

Αν οι άνθρωποι δεν είχαν σώματα και αν δεν υπήρχε κανένα χάσμα μεταξύ της ανθρώπινης εμπειρίας και της γλώσσας, τότε δεν θα είχαμε κανένα κίνητρο να δημιουργήσουμε χιλιάδες διαφορετικές γλώσσες. Οι σπουδαιότεροι πολιτισμοί βασίζονται ακριβώς σε αυτούς τους περιορισμούς. Όπως έγραψε κάποτε ο Μπόρχες στο διήγημά του «Ο Αθάνατος»: ο έσχατος περιορισμός των ανθρωπίνων πλασμάτων είναι το γεγονός ότι πεθαίνουν, ότι έχουν σώματα που παρακμάζουν ταχύτατα, αλλά ακριβώς αυτή είναι και η αιτία του μεγαλείου τους. Είναι λόγω της παρακμής των πεπερασμένων σωμάτων τους που τα ανθρώπινα πλάσματα διαθέτουν μια αίσθηση του εαυτού, μια αίσθηση του εαυτού που είναι η πηγή κάθε χαράς αλλά και κάθε πόνου. Για να αντιμετωπίσουν αυτά τα μεγάλα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα, οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει τον δικό τους πολιτισμό.

Ο πολιτισμός αυτός περιέχει μια θανάσιμη αδυναμία: διαχωρίζει τους ανθρώπους. Το ChatGPT, όπως και οι προηγούμενες ανακαλύψεις των μηχανικών εργαλείων, μάς υπενθυμίζουν ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν μια φυσική προδιάθεση να παραχωρούν περισσότερο χρόνο στις ελίτ για τις δικές τους «ανώτερες» εργασίες και να αφήνουν για τους «ατάλαντους» τις βαρετές και επαναλαμβανόμενες δουλειές. Κατά τον 18ο αιώνα, αυτή η τάση εξελίχθηκε στη θεωρία περί καταμερισμού της εργασίας: για να μπορεί να είναι αποδοτικό ένα σύστημα παραγωγής, κάποιοι άνθρωποι πρέπει να αναλαμβάνουν τις απλές, απαραίτητες εργασίες, ενώ κάποιοι άλλοι να αναλαμβάνουν το έργο της διαχείρισης, της έρευνας και του συντονισμού. Η εμφάνιση του ChatGPT δεν υπονομεύει κατά κανέναν τρόπο αυτή την τάξη πραγμάτων. Μάλλον θα ενισχύσει τις τάσεις καταμερισμού της εργασίας. Το ChatGPT αναπαράγει έναν πολύ λανθασμένο τρόπο σκέψης: μερικοί άνθρωποι εργάζονται πάνω σε περίπλοκα πράγματα και κάποιοι άλλοι σε απλά.

Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι λανθασμένος για δύο λόγους. Πρώτον, ακόμα και η πιο περίπλοκη δημιουργική εργασία συχνά χρειάζεται την απλότητα της διαίσθησης και αυτή η διαίσθηση με τη σειρά της απαιτεί επαναλαμβανόμενη εργασία για να αναπτυχθεί. Για παράδειγμα, αν ποτέ σου δεν έχεις μελετήσει ισπανικά και μονίμως βασίζεσαι σε μεταφραστικά προγράμματα για να μεταφράσεις τα ισπανικά σε αγγλικά ή κινέζικα, τότε δεν θα μπορέσεις να καταλάβεις την ισπανική ποίηση. Ίσως μπορέσεις να συλλάβεις το γενικό νόημα ενός ποιήματος, αλλά όχι το ίδιο το ποίημα. Κατά παρόμοιο τρόπο, το είδος καταμερισμού της εργασίας που προωθείται από την ΤΝ θα εξαφάνιζε κάθε ανθρώπινη δημιουργικότητα.

Δεύτερον, δεν υπάρχει τίποτα υπερασπίσιμο σε αυτόν τον τρόπο σκέψης από ηθική άποψη. Σε ένα μέλλον όπου η ΤΝ θα συμμετέχει στον καταμερισμό της εργασίας, θα έχουμε χωριστεί σε δύο τάξεις: στους σκλάβους και στους αφέντες. Αλλά εφόσον οι αφέντες δεν θα απασχολούνται με τις απλές, επαναλαμβανόμενες εργασίες, δεν θα είναι σε θέση να δημιουργήσουν τίποτα το καινούριο και απλά θα επαναλαμβάνουν τις ίδιες ρουτίνες. Πίσω από την έμπνευση για κάθε νέα «δημιουργία», ακόμα και για μια εικόνα ή μια ταινία δημιουργημένη από την ΤΝ, βρίσκεται η συνεχώς ανανεούμενη υλική, αισθητηριακή εμπειρία και η εμπειρία της κοινωνικής ζωής και όχι η επαναληπτική εφαρμογή κάποιας δημοφιλούς ρουτίνας.

Με άλλα λόγια, η διαδικασία κοινωνικής διαφοροποίησης έχει αρνητικές επιπτώσεις για όλες τις τάξεις: όσοι νομίζουν ότι βρίσκονται στην ανώτερη τάξη βλέπουν τη δημιουργικότητά τους να εξαφανίζεται· όσοι είναι στη μεσαία ή κατώτερη τάξη δεν έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν την ευφυΐα τους, εφόσον είναι καταδικασμένοι στην επαναλαμβανόμενη εργασία. Από ηθική άποψη επομένως, ένας ακραίος καταμερισμός της εργασίας θα δημιουργήσει τεράστιους κοινωνικούς διαχωρισμούς, με τραγικά αποτελέσματα για όλες τις τάξεις. Η εμφάνιση του ChatGPT θα ενισχύσει αυτές τις τραγικές τάσεις· θα λειτουργήσει όμως και ως προειδοποίηση για να μας θυμίζει τις συνέπειες του διαχωρισμού ανθρώπων και μηχανών σε τάξεις.

Για να πάρουμε το απλούστερο παράδειγμα, αν μιλάμε καθημερινά με το ChatGPT, θα ξεχάσουμε το ανώτερο όριο της φυσικής γλώσσας. Σταδιακά οι άνθρωποι θα χάσουν την ικανότητά τους να εκφράζονται, να κατανοούν τους εαυτούς τους και τελικά να αλληλεπιδρούν με άλλους κατά έναν υγιή τρόπο. Η ανθρώπινη φιλία, η αγάπη και όλες οι θετικές σχέσεις θα αποσυντεθούν και οι ανθρώπινες κοινωνίες πραγματικά θα μαραθούν. Αυτή είναι η σοβαρότερη κρίση που μπορεί κανείς να φανταστεί.

Ζ.Χ.: Έχω κάποιες διαφωνίες με την ανάλυση του J.W. για την κοινωνική δομή και την ιστορία. Σε όλη την ιστορία, η διαστρωμάτωση και η διαφοροποίηση συνόδευαν πάντα την ανθρώπινη πρόοδο. Δεν πρέπει να αρνούμαστε την ορθολογικότητα της διαστρωμάτωσης, αλλά να μπορούμε να διακρίνουμε ποιοι είναι αυτοί που αξίζουν να επωφελούνται από αυτή τη δομή και ποιοι όχι. Για παράδειγμα, ο Watt ανακάλυψε την ατμομηχανή, ο Νεύτωνας τους νόμους της φυσικής και ο Γιουάν Λονκγπινγκ το υβριδικό ρύζι. Όλοι τους αξίζουν να ανταμειφθούν. Μέσα στη διαδικασία της κοινωνικής προόδου ωστόσο, είναι παράλογο να υπάρχουν μερικοί στις ανώτερες τάξεις που βασίζονται στη βία για να παίρνουν ό,τι θέλουν, χρησιμοποιώντας την πολιτική τους δύναμη για να εκμεταλλεύονται τους πολλούς, καθιστώντας αδύνατο για αυτούς να πραγματώσουν το δυναμικό τους.

Ούτως ή άλλως, ακόμα κι αν αγνοήσουμε την τεχνολογία, υπάρχει ήδη ένας μεγάλος βαθμός αδικίας στη δομή των ανθρώπινων κοινωνιών. Δεν υπάρχει λόγος να βλέπουμε στην τεχνολογία τον μοναδικό υπαίτιο. Αντίθετα, πρέπει να αντιμετωπίζουμε κατά πρόσωπο αυτές τις αδικίες. Οι άνθρωποι είναι οι υπαίτιοι αυτών των αδικιών. Αντί να αγανακτούμε και να θυμώνουμε με τις μηχανές, όπως έκαναν οι Λουδδίτες κατά την βιομηχανική επανάσταση, πρέπει να καταλάβουμε ότι οι κοινωνικές αδικίες προκαλούνται από άδικες κοινωνικές δομές. Αν το κατανοήσουμε αυτό, θα δούμε ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, οι τεχνολογικές δυνάμεις έχουν υπάρξει συχνά οι σύμμαχοί μας και όχι οι εχθροί μας στην προσπάθειά μας να ανατρέψουμε άδικες κοινωνικές δομές. Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι οι κοινωνικές δομές είναι ήδη άδικες. Υπάρχουν πάρα πολλές σκατοδουλειές και αυτό είναι που κάνει τους ανθρώπους να γίνονται όλο και περισσότερο σαν μηχανές. Μόνο με την ανατροπή αυτών των κοινωνικών αδικιών θα μπορέσει ο καθένας να γίνει αυτό που προοριζόταν να γίνει.

J.Y.: Σε όλη την ιστορία, η τεχνολογία έχει υπάρξει ένα δίκοπο σπαθί. Αυτό ισχύει και για το ChatGPT. O J.W. πιστεύει ότι αποτελεί απειλή για την πραγματική καλοσύνη και την ομορφιά της ανθρώπινης φύσης· ο Χ. βλέπει περισσότερες δυνατότητες χειραφέτησης. Σε αυτή την αναδυόμενη φάση της ΤΝ, πρέπει να προσπαθήσουμε να την στρέψουμε προς μια καλύτερη κατεύθυνση αντί να αναλωνόμαστε σε λεκτικές επιθέσεις εναντίον της. Η θέση μου ανέκαθεν ήταν ότι οι επιστήμονες δημιουργούν τεχνολογία για το καλό της ανθρωπότητας. Ίσως σε αυτή τη φάση οι ακαδημαϊκοί των θεωρητικών επιστημών να μπορούν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με αυτές των ακαδημαϊκών των θετικών επιστημών ώστε να αποτρέψουν το ChatGPT από το να πάει προς μια κακόβουλη κατεύθυνση.

Επίσης δεν πιστεύω ότι μόνο λίγοι άνθρωποι θα δουν τα πλεονεκτήματα του ChatGPT. Αντιθέτως, όταν το ChatGPT αναλάβει τις επαναλαμβανόμενες εργασίες, ο καθένας θα μπορεί να αναπτύξει το δυναμικό του. Αυτό όμως προϋποθέτει ότι η κοινωνία θα παρέχει ευκαιρίες για τον καθένα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας πρέπει να συμπλακεί στενά με την εξέλιξη της κοινωνίας. Η τεχνολογία δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα και η ανθρωπότητα οφείλει να ενεργοποιηθεί κατά τρόπο συμπληρωματικό προς την εξέλιξη της τεχνολογίας, ώστε οι κοινωνίες να γίνουν περισσότερο ίσες.

Μετά την εμφάνιση της ΤΝ, οι κοινωνίες ίσως πράγματι γίνουν πιο ίσες, εφόσον η ΤΝ δεν κάνει διακρίσεις με τον τρόπο που κάνουν οι άνθρωποι – με βάση τη φυλή, το φύλο, τη γεωγραφία ή ακόμα και τον πλούτο. Δεν σκέφτεται κατ’ αυτόν τον τρόπο η ΤΝ. Από αυτή την άποψη, ίσως οι μηχανές να βρίσκονται σε καλύτερη θέση για να δημιουργήσουν μια εξισωτική πλατφόρμα στην οποία κάθε άνθρωπος θα μπορεί να πραγματώσει το ατομικό δυναμικό του.

Ωστόσο, θα ήθελα να πω κάποια πράγματα και για το «φαινόμενο της γυάλας», όρος που έχει φτιαχτεί από έναν ξένο ακαδημαϊκό ο οποίος είναι επικριτικός κατά του Metaverse. Ισχυρίζεται ότι οι μάζες βρίσκονται μέσα σε μια γυάλα, κοιτώντας από μέσα προς τα έξω και νομίζοντας ότι είναι ελεύθερες να κολυμπήσουν όπου θέλουν. Στην πραγματικότητα όμως, μόνο οι ολιγάριθμες ελίτ βρίσκονται έξω από τη γυάλα, φτιάχνοντας νόμους για να ελέγχουν όσους είναι μέσα. Πολλοί πιστεύουν ότι η ΤΝ θα δημιουργήσει τις μεγαλύτερες ανισότητες στην ανθρώπινη ιστορία, ανισότητες βασισμένες στην ευφυΐα. Αν κάποιος είναι πιο έξυπνος από σένα, αν μπορούν να σκεφτούν καλύτερα από σένα, θα μπορούν να σε συντρίψουν για πλάκα. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ότι το ChatGPT μπορεί να απελευθερώσει τους ανθρώπους από το φορτίο των βαριών εργασιών. Πιστεύω επίσης ότι αν δοθούν ευκαιρίες σε όλους, τότε ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει πράγματα σε υψηλό επίπεδο. Είναι οι θεσμοί και οι επαναλαμβανόμενες εργασίες της σύγχρονης κοινωνίας που δεν αφήνουν χώρο ώστε ο καθένας να πραγματώσει το δυναμικό του.

Τέλος, θα ήθελα να μιλήσω για ένα όραμά μου: ότι τα μεγάλα πολιτισμικά επιτεύγματα της ανθρώπινης ιστορίας θα μείνουν ως έχουν, αλλά ότι το επόμενο δημιουργικό κύμα θα είναι το αποτέλεσμα της από κοινού εργασίας ανθρώπου και μηχανής, με τη μηχανή να παρέχει την έμπνευση και τα κίνητρα στον άνθρωπο.

X.J.: Το όραμα του Y. μού θυμίζει τη ρομαντική φαντασία του Greg Brockman, ενός εκ των συνιδρυτών του OpenAI. Είχε πει κάποτε ότι η ΤΝ και τα ευφυή ρομπότ θα αντικαταστήσουν όλες τις δουλειές και ότι το κόστος της εργασίας θα τείνει μελλοντικά προς το μηδέν. Στο μέλλον, όλοι οι άνθρωποι θα χρειάζονται μόνο ένα βασικό εισόδημα που θα τους επιτρέπει να είναι ελεύθεροι, κάτι που μπορεί ίσως να ανατρέψει το status quo των σύγχρονων καπιταλιστικών ανισοτήτων.

Φοβάμαι όμως ότι αυτό το όραμα είναι μια ακόμα ουτοπία, τουλάχιστον για την ώρα. Πίσω από τις εταιρείες που αναπτύσσουν την ΤΝ βρίσκονται τεράστιες εταιρείες του διαδικτύου. Αυτοί οι γίγαντες του διαδικτύου βρίσκονταν εκεί στη γέννηση του internet, πιστεύοντας τότε ότι μια εποχή αναρχίας ξημέρωνε, με την πραγματική σημασία της λέξης, όπου ο καθένας θα είχε ίσα δικαιώματα έκφρασης. Έχοντας περάσει πλέον το διαδίκτυο από διάφορες φάσεις, οι κοινωνίες έχουν γίνει πιο άνισες. Οι πόροι, ο πλούτος, η τεχνολογία και το ταλέντο συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο σε λίγες ανεπτυγμένες χώρες και εταιρείες. Στον πραγματικό κόσμο, κάθε τεχνολογική πρόοδος προωθείται από το κεφάλαιο, σε ένα παιχνίδι όπου ο νικητής τα μαζεύει όλα. Όλοι οι πόροι, όλα τα ταλέντα, όλες οι τεχνολογίες συγκεντρώνονται στα χέρια μερικών ολιγαρχών.

Μας περιμένει, λοιπόν, μια ουτοπία ελευθερίας και ισότητας στο μέλλον; Μήπως θα κατακερματιστούν ακόμα περισσότερο οι κοινωνίες, παράγοντας μια νέα ιεραρχική τάξη; Για αυτά τα ερωτήματα, μπορούμε να σκεφτούμε κάποια πράγματα και για κάποια άλλα θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε της εξέλιξή τους. Πιστεύω στη θεωρία του Ζανγκ Ταϊγιάν (1869-1936), όπως την διατύπωσε στο έργο του «Διαχωρίζοντας το καθολικό και το συγκεκριμένο στην εξέλιξη», γραμμένο προς το τέλος της δυναστείας Qing. Πίστευε ότι τόσο το καλό όσο και το κακό προοδεύουν, με το κακό να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά από το καλό. Κάθε βήμα εμπρός της τεχνολογίας αναγκαστικά θα συνοδεύεται από ένα βήμα προς τα πίσω κάπου αλλού. Η ακραία αισιοδοξία πρέπει να αποφεύγεται, αλλά και η ακραία απαισιοδοξία δεν βοηθάει. Οι άνθρωποι πάντα αναπτύσσονται μέσα στην ιστορία, παρά τις αντιφάσεις τους και αυτή είναι η αιώνια ανθρώπινη συνθήκη.

Και τώρα τα αποκαλυπτήρια. Το ονόματα των ειδικών είναι τα εξής: X.J.: Xu Jilin, Z.X.: Zhang Xiaoyu, J.W.: Jin Wen, J.Y.: Jiang Yuhui. Όπως είναι προφανές από τα ονόματα, πρόκειται για κινέζους ακαδημαϊκούς. Οι οποίοι, επιπλέον, διαμένουν και εργάζονται στην Κίνα. Η συγκεκριμένη συζήτηση έγινε, επομένως, εντός της Κίνας. Καθώς (δυστυχώς) η επάρκειά μας στην κινέζικη γλώσσα είναι αρκετά περιορισμένη, η μετάφραση που παρουσιάσαμε παραπάνω έγινε από δεύτερο χέρι. Εντοπίσαμε μια μετάφραση της συζήτησης στα αγγλικά στη σελίδα Reading the China Dream [1https://www.readingthechinadream.com/xu-jinlin-on-chatgpt.html], η οποία παρακολουθεί τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Κίνα και μεταφράζει συστηματικά διάφορα κείμενα από τα κινέζικα στα αγγλικά.

Η επιλογή του εν λόγω κειμένου από την πλευρά μας δεν έγινε επειδή παρουσιάζει κάποια συνταρακτικά επιχειρήματα προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Θεωρούμε σημαντικό όμως το να γνωρίζουμε (ή έστω να αρχίσουμε να εξοικειωνόμαστε με) κάποιες βασικές ιδεολογικές κατευθύνσεις εντός της κινέζικης επικράτειας. Πρόκειται για γνώση που μάλλον θα μας χρειαστεί στο μέλλον. Κείμενα τα οποία έχουν μια πρωτογενή σχέση με την Κίνα (δεν προέρχονται δηλαδή από (παρ-)ερμηνείες επί (παρ-)ερμηνειών διαφόρων δυτικών καλοθελητών) έχουν από αυτή την άποψη ιδιαίτερη σημασία.

Γιατί αποφύγαμε να κάνουμε τα αποκαλυπτήρια εξ αρχής παρά τα αφήσαμε για το τέλος; Αν δεν γνωρίζει κανείς από πού προέρχεται το κείμενο, εύκολα θα μπορούσε να θεωρήσει ότι ίσως η πηγή του να είναι κάποιο δυτικό πανεπιστήμιο. Οι συμμετέχοντες στη συζήτηση επιδεικνύουν μάλιστα μια τέτοια εξοικείωση με τη δυτική σκέψη που είναι αμφίβολο αν την διαθέτουν ακόμα και ορισμένοι δυτικοί ακαδημαϊκοί – γιατί να ασχολείται εξάλλου κανείς πλέον με τον Καρτέσιο, τον Χιουμ και τον Μ. Πολάνυι όταν νιώθει ότι πρέπει να σπάει το κεφάλι του για να αποφανθεί περί του φύλου των αγγέλων; Αυτό όμως είναι και το χαρακτηριστικό του κειμένου που το καθιστά ύποπτο για την καταγωγή του: έχει αναφορές στην κλασσική δυτική σκέψη και σνομπάρει επιδεικτικά τα μεταμοντέρνα ρεύματα· δηλαδή, ακριβώς το αντίθετο απ’ ό,τι κάνουν οι δυτικοί πλέον.

Εν πάση περιπτώσει, όσον αφορά στο περιεχόμενό του, ακόμα και με μια πρόχειρη ανάγνωση γίνεται εμφανές ότι οι συμμετέχοντες δεν ακολουθούν κάποια «κομματική» γραμμή, αντίθετα ίσως απ’ ό,τι θα περίμεναν πολλοί. Οι διαφωνίες είναι έντονες, ριζικές, σ’ έναν βαθμό ίσως και γόνιμες. Οι συνομιλητές δεν ασκούνται σε παράλληλους μονολόγους παρά συνεχίζει ο ένας από εκεί που σταμάτησε ο προηγούμενος. Μέσα σε μια σύντομη συζήτηση απλώνεται όλη η γκάμα των επιχειρημάτων που ανακυκλώνονται και στις δυτικές κοινωνίες, από θεωρίες περί του «τι είναι ο άνθρωπος» μέχρι ελπίδες για μια κοινωνία απαλλαγμένη από τον μόχθο της εργασίας και προβληματισμούς για το ζήτημα του καταμερισμού της εργασίας και της τυχόν επιδείνωσής του λόγω των τεχνολογιών ΤΝ. Ακόμα και η ιδέα περί της δυνατότητας αυτο-πραγμάτωσης μέσω της ΤΝ επανέρχεται τακτικά. Μοιάζει πολύ νεο-φιλελεύθερη αυτή η ιδέα, κάτι που θα σήμαινε ότι η διαδικασία εξατομίκευσης έχει προχωρήσει σημαντικά ακόμα και στην Κίνα· λόγω έλλειψης γνώσεων, κρατάμε ωστόσο μερικές επιφυλάξεις μην τυχόν και πρόκειται για μαρξιανή επιρροή (με την έννοια ότι η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται αντιληπτή ως το μέσο προς τον κομμουνισμό). Η συγκεκριμένη συζήτηση, λοιπόν, δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει τις αντίστοιχες δυτικές. Για την ακρίβεια, μοιάζει σε μερικά σημεία της αρκετά πιο προσγειωμένη. Ενδεικτικό, για παράδειγμα, είναι το γεγονός ότι, για τους κινέζους ακαδημαϊκούς (επαναλαμβάνουμε ότι πρόκειται για ακαδημαϊκούς), κεντρική σημασία φαίνεται να παίζει ο ρόλος του σώματος και της εμπλοκής του μέσα στις κοινωνικές σχέσεις, με όλα τα συναισθήματα και τις ατέλειες που αυτό κουβαλάει. Καμμία «νοημοσύνη» δεν είναι εφικτή χωρίς αυτά τα «βαρίδια» του ανθρώπου. Γιατί για πολλούς δυτικούς «αναλυτές», το σώμα (με την ευρεία του έννοια) μοιάζει όντως με «βαρίδι» στο δρόμο προς την τεχνητή νοημοσύνη. Ήρθε μήπως πλέον ο καιρός οι δυτικοί να αρχίσουν να ακούνε το τι λέγεται στα ανατολικά; Εφόσον οι ίδιοι αδυνατούν να διαχειριστούν την (πολιτική και διανοητική) κληρονομιά τους, κάποιοι άλλοι στην ανατολή ίσως να μπορούν να το κάνουν καλύτερα αυτό.

μετάφραση, σχολιασμός
Separatrix

Σημειώσεις

1 - https://www.readingthechinadream.com/xu-jinlin-on-chatgpt.html
[ επιστροφή]

μια συζήτηση περί τεχνητής νοημοσύνης(κάπου μακριά...)

Σημειώσεις

μια συζήτηση περί τεχνητής νοημοσύνης
(κάπου μακριά...)