επιτήρηση και πειθαρχία στην 4η βιομηχανική επανάσταση

Ο ισχυρισμός περί “φυσικής ελευθερίας” στο κυβερνοσύμπαν μπορεί να δείχνει παλιωμένος και στα μέρη μας· παρότι η χρυσή δεκαπενταετία του (στα ‘90s και στα ‘00s) δεν είναι και τόσο αρχαία. Το ότι οι ψηφιακές επικοινωνίες (συνεπώς και το περιεχόμενό τους) είναι “απ’ την φύση” τους έξω από κάθε δυνατότητα ελέγχου έδωσε στην πληροφορική έναν σχεδόν οντολογικό χαρακτήρα. Και το ότι πάρα πολλοί φαντάστηκαν τον κυβερνοχώρο σα “νέο χώρο ελευθερίας” έγινε μια πίστη τόσο ισχυρή ώστε όποιος την αμφισβητούσε θεωρούνταν αμέσως επικίνδυνα αιρετικός.
Αυτά φαντάζουν παλιά: οι αποκαλύψεις του Snowden, για παράδειγμα, θα πρέπει να έδρασαν σαν ένα παγωμένο ντους, σαν ένα οδυνηρό ξύπνημα με hangover... Μόνο που επειδή η διαδικτυακή ελευθεριακότητα ήταν έωλη, κινούμενη απ’ την άγνοια και τον φετιχισμό και όχι απ’ την στέρεα γνώση των σχέσεων εξουσίας και των μεθόδων της, η μετά Snowden εννόηση του πληθωρικά εξελισσόμενου κυβερνοσύμπαντος και των αρθρώσεων της εξουσίας μέσα σ’ αυτό μοιάζει ως τώρα με παρέλαση απάθειας· και καθόλου με ανασύνταξη της κριτικής.[*Δες την αναφορά στην κυβερνοελευθεριακή ιδεολογία στο η κυβερνοελευθεριακή ιδεολογία και τα ψηφιακά κοινά, Cyborg νο 9, Ιούλιος 2017]

Εν τέλει, καθώς βρισκόμαστε στις πρώτες φάσεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, τα φλέγοντα ζητήματα έχουν πολλαπλασιαστεί, ακόμα και μέσα στη γενική αδιαφορία. Μάλλον, για να το πούμε πιο σωστά: αυτή η γενική αδιαφορία μοιάζει με το σιωπηλό ξενέρωμα απ’ το μεθύσι τοξικών ψειδαισθήσεων περί μηχανικά μεσολαβημένης “ελευθερίας” στον καπιταλισμό· και, σαν τέτοιο, σαν μαζικό μούδιασμα, αποτελεί λιπαντικό των εξελίξεων. Δεν είναι μόνο ο γενικευμένος ψηφιακός έλεγχος, αλλά και οι απροσδόκητα καινούργιες μορφές του που, με διάφορους τρόπους, κατάγονται απ’ αυτό το μεθύσι. Σε τέτοιο βαθμό ώστε να μοιάζουν εξαιρετικά οικείες και φιλικές...

Στο μικρό αφιέρωμα που ακολουθεί, υπάρχουν δύο κείμενα και ένα μικρότερο σχόλιο. Τα δύο κείμενα τα χωρίζουν πάνω από δύο δεκαετίες. Στο πρώτο ο James Boyle, το 1997, φέρνει τον Michel Foucault στον κυβερνοχώρο, για να υποδείξει τις προοπτικές της επιτήρησης και της πειθαρχίας που διέβλεπε ήδη διαθέσιμες, πίσω απ’ την ομίχλη των στρεβλών δοξασιών των cyber-ελευθεριακών περί “απαγόρευσης” και “αντι-απαγόρευσης / ελευθερίας”, λίγα μόλις χρόνια μετά την άνθηση της χρήσης του internet. Το δεύτερο, γραμμένο τώρα, γύρω από ένα εντόπιο παράδειγμα επιτήρησης και διαμόρφωσης συμπεριφορών, υποδεικνύει την ωρίμανση εκείνων που πριν 22 χρόνια ήταν τα εν δυνάμει της 3ης βιομηχανικής επανάστασης. Πρέπει να το θυμίσουμε: το 1997 η “περιήγηση στο διαδίκτυο” ήταν ηλεκτρονικό ξεφύλισμα (ιστο)σελίδων· τα κινητά τηλέφωνα ήταν μικροί ασύρματοι· social media δεν υπήρχαν ούτε κατά φαντασία· η λέξη data υπήρχε μόνο στο λεξιλόγιο των τεχνικών· η επαυξημένη πραγματικότητα ήταν fiction ιδέα· και το internet of things ή το internet of thoughts ίσως ούτε καν εκεί...

Οι βιαστικοί, που πρακτικά είναι οι ίδιες κοινωνικές υποκειμενικότητες που έτρεξαν να προσκυνήσουν και να διαλαλήσουν την de facto “ελευθεριακότητα του διαδικτύου” τώρα, σήμερα, αύριο, θα θέλουν γρήγορες απαντήσεις απόδρασης απ’ τον έλεγχο που μορφοποιεί. Κάποιοι, ιδεολογικά αδέλφια εκείνων που πριν 20 χρόνια υποστηρίζαν πως το ξεπέρασμα των απαγορεύσεων είναι τεχνολογικό παιχνιδάκι μέσα στο διαδίκτυο, τώρα είναι σίγουροι πως η απόδραση μπορεί να γίνει με τεχνολογικά μέσα. Η αστοχία τους έχει πλέον την γενεαλογία της!!!
Οπωσδήποτε το cyborg δεν σκοπεύει να διαδόσει μια μοιρολατρική, καταθλιπτική ιδέα α λα “big brother”! Είναι, αντίθετα, πεπεισμένο πως όχι ο ενθουσιασμός ή η αφέλεια, όχι ο τεχνοφετιχισμός ή η τεχνοφοβία, αλλά η επίκαιρη (εργατική) κριτική στο νέο κύμα καπιταλιστικής μηχανοποίησης, αυτή και μόνον αυτή μπορεί να ανακαλύψει τα αδύνατα σημεία που υποχρεωτικά έχει ο cyber καπιταλισμός, όπως αυτός απλώνεται γύρω και μπροστά μας στο κοινωνικό πεδίο.
Είναι πεπεισμένο επίσης πως αυτή η συνειδητοποίηση έχει πολλά εμπόδια, απ’ τα οποία τα περισσότερα είναι “μη τεχνολογικά”...

Ziggy Stardust

επιτήρηση και πειθαρχία στην 4η βιομηχανική επανάσταση

Σημείωση

* Δες την αναφορά στην κυβερνοελευθεριακή ιδεολογία στο η κυβερνοελευθεριακή ιδεολογία και τα ψηφιακά κοινά, Cyborg νο 9, Ιούλιος 2017.
[ επιστροφή ]