#05 - 02/2016

Zika: ένας επικίνδυνος ιός ή κάτι περισσότερο;

Η μικρεγκεφαλία είναι μια διαταραχή στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος, καταλήγει στον περιορισμό της ανάπτυξης του εγκεφάλου (και του κρανίου). Εεκδηλώνεται είτε προγεννητικά είτε μετά την γέννηση (τα πρώτα χρόνια του μωρού) και αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες (συνήθως, στις ημέρες μας, γενετικούς, όπως βλάβη σε κάποιο χρωματόσωμα). Είναι παλιά αρρώστια και δεν είχε συσχετιστεί ως πρόσφατα με τον ιό Zika.
Ο ιός Zika, απ’ την άλλη, είναι γνωστός απ’ την δεκαετία του ‘50, και θεωρείται υπεύθυνος για την μετάδοση του δάγγειου πυρετού, του κίτρινου πυρετού, καθώς και μιας μορφής εγκεφαλίτιδας. Αυτή (Japanese encephalitis) προκαλείται από ιό (Japanese encephalitis virus) που μεταφέρεται από δύο είδη κουνουπιών που ενδημούν στην ανατολική και νοτιοανατολική ασία (λιγότερο στην υποσαχάρια αφρική): Culex tritaeniorhynchus και Culex vishnui - για τους περίεργους. Με δεδομένο ότι ο Zika που πρωτοεμφανίστηκε πριν κάποια χρόνια στην καραϊβική (και απο εκεί άρχισε να κυκλοφορεί στην κεντρική και νότια αμερική) ανήκει στην αφρικάνικη υποομάδα του ιού, η συσχέτισή του με κρούσματα μικρεγκεφαλίας φαίνεται να στέκει, από “ιστορική” άποψη. Υπάρχουν πάντως και εκτιμήσεις που αποδίδουν την αμερικανική απόβασή του στο ασιατικό στέλεχός του.
Σε κάθε περίπτωση τα ως πρόσφατα γνωστά κρούσματα μόλυνσης απ’ τον Zika ανέφεραν ήπια έως πολύ ήπια συμπτώματα μιας μέτριας εκδοχής δάγγειου πυρετού, συμπτώματα που αντιμετωπίζονταν με ξεκούραση. Ακόμα κι αν, αναδρομικά, ο ιός μπορεί να συσχετιστεί με πρόκληση κάποιας μορφής εγκεφαλίτιδας, η μαζική έξαρση τέτοιων παρενεργειών από μόνη της, το 2015, είναι ένα σοβαρό ζήτημα. Και όχι μόνο από κοινωνική άποψη...
Μια πολύ πρόσφατη δημοσίευση (τέλη Νοέμβρη 2015) έρευνας πάνω στην “γενετική ταυτότητα” του Zika στην πρόσφατη, ιδιαίτερα καταστροφική εμφάνισή του [1], αποδίδουν το γεγονός (όχι των μαζικών εγκεφαλοπαθειών σε έμβρυα αλλά το) ότι μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο (και, κατά συνέπεια, από εγκύους σε έμβρυα), σε “αλλαγή” στη σύνθεση μιας απ’ τις βάσεις του RNA του. Αν δεν κάνουμε λάθος τέτοιες αλλαγές ονομάζονται μεταλλάξεις.
Κι εδώ αρχίζουν ερωτήματα που είναι απίθανο να απαντηθούν τόσο “κάθετα” ώστε να μην μείνουν σοβαρές υποψίες. Γενετικές μεταλλάξεις (ειδικών ιών) είναι πιθανές με “φυσικό” τρόπο, έτσι κι αλλιώς. Όμως στην περίπτωση της αναβαθμισμένης νοσηρότητας του Zika σε έμβρυα, αλλά και της μεταδοτικότητάς του από άνθρωπο σε άνθρωπο (ενώ δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο), παρεμβάλλεται ένα “όχι φυσικό” γεγονός. Το 2011 η μικρή αγγλική βιοτεχνολογική εταιρεία Oxitec πούλησε στην κυβέρνηση της βραζιλίας ένα γενετικά τροποποιημένο κουνούπι (του είδους Aedes aegypti ), το οποίο είχε ένα επιπλέον “φονικό” γονίδιο που “σκότωνε” τα αυγά (του είδους), έτσι ώστε να μειωθεί σταδιακά ο πληθυσμός των κουνουπιών στη βραζιλία, και άρα ο κίνδυνος μετάδοσης του δάγγειου πυρετού... εν όψει των ολυμπιακών αγώνων, το καλοκαίρι του 2016, στο Ρίο Ντε Τζανέιρο.
Είναι πιθανό η γενετική μετάλλαξη του ξενιστή του ιού Zika (του κουνουπιού) να προκάλεσε μετάλλαξη στον ίδιο τον ιό; Η συνηθισμένη διαδικασία “μεταπήδησης” τμημάτων του dna απ’ τον ένα οργανισμό στον άλλο (και εν προκειμένω απ’ το κουνούπι στον ιό) δεν ισχύει εδώ, αφού ο Zika δεν έχει DNA. Όμως η έρευνα που προαναφέραμε διαπιστώνει μια “αλλαγή” στο RNA του Zika που δεν είναι “δάνειο” DNA απ’ τους ανθρώπους (άλλοι ξενιστές) αλλά προσαρμογή στο περιβάλλον του “host” έτσι ώστε να βελτιωθεί η “κυκλοφορία του ιού”. Σαν διαδικασία κάτι τέτοιο είναι φυσικό, αφού κάθε έμβιο είδος (και οι ιοί μέσα σ’ αυτά) “ασχολούνται” βιολογικά με το πως θα επιβιώνουν και θα πολλαπλασιάζονται.
Πρόκειται για μια σύνθετη και απρόβλεπτη διαδικασία “αλληλοεπιδράσεων” μεταξύ ζωντανών οργανισμών, που δεν αφορά την στενή εκδοχή ανταλλαγής γενετικού υλικού. Συνεπώς η ερώτηση που διατυπώσαμε νωρίτερα (και πιθανόν διατυπώνουν και άλλοι, αυτή τη στιγμή, εδώ κι εκεί στον πλανήτη) μπορεί να εξειδικευτεί ως εξής: είναι πιθανό η σημαντική μείωση του “φυσικού” ξενιστή του Zika (του κουνουπιού Aedes aegypti) να προκάλεσε μια μετάλλαξή του έτσι ώστε να “αξιοποιήσει” καλύτερα έναν άλλο ξενιστή, τον ξενιστή - άνθρωπο, και απ’ αυτή την “αλλαγή” να προκλήθηκε και η υψηλή νοσηρότητά του; [2]

Με δεδομένο ότι οι πραγματικές γνώσεις των γενετιστών (συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ειδικεύονται στις μεταλλάξεις) δεν είναι ούτε τόσο πολλές ούτε τόσο στέρεες, αντίθετα απ’ όσα διαφημίζουν, η πιο πάνω ερώτηση αποτελεί ένα ενδεχόμενο που δεν μπορεί να αποκλειστεί θεωρητικά· και θα χρειαστεί πάρα πολύ καιρό για να επιβεβαιωθεί ή να αποκλειστεί με “επιστημονικό” τρόπο.
Ως τότε όμως η “σύμπτωση” της γενετικής μετάλλαξης ενός κουνουπιού και της “απελευθέρωσής” του μαζικά σε φυσικό περιβάλλον (στην βραζιλία το 2011) και της εμφάνισης στο ίδιο περιβάλλον λίγα χρόνια μετά (το 2015) μιας ιδιαίτερα νοσηρής εκδοχής του ιού Zika (για την εξαφάνιση του οποίου έγινε, υποτίθεται, η μετάλλαξη του κουνουπιού) αφήνει πολλά, πάρα πολλά, περιθώρια. Είτε για “θεωρίες συνωμοσίας” είτε για κάτι πιο στέρεο: εύλογες και σοβαρές επιφυλάξεις για τις συνέπειες της διασποράς εργαστηριακά γενετικά τροποποιημένων οργανισμών.
Αν και κανείς δεν θα κατηγορούσε την Oxitec ότι “το έκανε επίτηδες”, οι επιφυλάξεις και τα ερωτήματα που συνοδεύουν την μαζική εκδήλωση μικρεγκεφαλείας σε έμβρυα στη λατινική αμερική (προς το παρόν...) εξαιτίας του Zika, απειλούν να γίνουν ταφόπλακα σε μια απ’ τις πιο δυναμικές βιομηχανίες του νέου καπιταλιστικού παραδείγματος: την βιοτεχνολογική. Τα λεφτά και τα συμφέροντα είναι πολλά και μεγάλα. Δισεκατομμύρια... Και θα κάνουν κάθε τι δυνατόν (προπαγανδιστικά) για να αποσυνδεθούν η γενετική μετάλλαξη του κουνουπιού και η μικρεγκεφαλεία. Θα μάθουμε άραγε ποτέ (και πόσο έγκυρα;) αν η συγκεκριμένη μετάλλαξη “επιβίωσης” που έχει εντοπιστεί στο RNA του Zika είναι η μοναδική ή υπάρχει κι άλλη· κι αν, μία ή περισσότερες, θα μπορούσαν να σχετιστούν με την επιδημία των μικρεγκεφαλιών;
Το θεωρούμε ισχυρά απίθανο.
Δεν έχουμε γυάλινη σφαίρα!!! Όμως η υπόθεση με το ιό Zika, εκτός απ’ το να είναι ένας ακόμα απ’ τους μαζικούς φόβους που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο των πρωτοκοσμικών κοινωνιών [3], έχει σοβαρές πιθανότητες να είναι ήδη το “σκάνδαλο της Θαλιδομίδης” της σύγχρονης βιοτεχνολογίας....

Z.S.

Σημειώσεις

1 - Spread of the pandemic Zika virus lineage is associated with NS1 codon usage adaptation in humans.
[ επιστροφή ]

2 - Σύμφωνα με την έρευνα που αναφέρουμε (από μοριακούς βιολόγους...) η “άμυνα” του RNA του Zika όπως συμβαίνει γενικά με τους ιούς, είναι να “κατασκοπεύει” και να “αντιγράφει” τμήματα του DNA του ξενιστή, ειδικά εκείνα που κινητοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημά του, έτσι ώστε να μεταλλάσσεται καλύτερα και να βελτιώνει τις δικές του δυνατότητες επιβίωσης και πολλαπλασιασμού. Η συγκεκριμένη έρευνα εντόπισε μεταλλάξεις των γονιδίων (του Zika) με τις κωδικές ονομασίες NS1 και NS4A που, κατά την γνώμη τους, σχετίζονται με την δυνατότητα του ιού να μεταδίδεται απ’ την (έγκυο) μητέρα στο έμβρυο, κάτι που δεν συνέβαινε πριν. Τα ευρήματα συμπληρώνονται από στοιχεία σύμφωνα με τα οποία οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις δεν είναι συμβατές με το DNA του “ιστορικού” ξενιστή του Zika, του κουνουπιού Aedes aegypti - και δεν έχουν σχέση με την επιβίωση του ιού στα κουνούπια.
Εκείνο που σημειώνεται είναι ότι η υψηλή νοσηρότητα του Zika (plus...) οφείλεται στην απόκτηση της δυνατότητας να μεταδίδεται στα έμβρυα. Εκείνο που δεν λέει η έρευνα (γιατί ήταν έξω απ’ τον ορίζοντά της) είναι το κατά πόσον η συγκεκριμένη μετάλλαξη ευθύνεται και για το μπλοκάρισμα της νευρολογικής εξέλιξης των εμβρύων, που καταλήγει στη μικρεγκεφαλία....
[ επιστροφή ]

3 - Sarajevo νο 102, Γενάρης 2016, management by stress.
[ επιστροφή ]