#05 - 02/2016

01001100110105 – cyborg

Η ιδιωτικότητα έχει τελειώσει... Η μαζική επιτήρηση ήρθε και θα μείνει...
Αυτή ήταν η βαρύγδουπη (μέσω video συνέντευξης) δήλωση του Julian Assange σε μια ημερίδα με τίτλο “Ασφάλεια ή Επιτήρηση; Είναι δυνατόν το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και η αποτελεσματική αντιτρομοκρατική ασφάλεια να συνυπάρξουν στην ψηφιακή εποχή;” που οργάνωσε το ρωσικό καθεστωτικό πρακτορείο ειδήσεων russia today στις αρχές Δεκέμβρη του 2015. Κατά τη γνώμη του ως τώρα πιο διάσημου αιχμαλώτου της ψηφιακής εποχής, η μαζική ηλεκτρονική επιτήρηση δεν πρόκειται να σταματήσει την επέκτασή της, κι αυτό επειδή γίνεται όλο και πιο φτηνή. Το κόστος της μειώνεται κατά 50% κάθε 18 μήνες - στην πράξη πρόκειται για το επιπλέον κόστος των τεχνικών αναβαθμίσεων που συσσωρεύονται πάνω στις ήδη ελεγχόμενες τηλεπικοινωνίες, στα ήδη εγκατεστημένα ηλεκτρονικά συστήματα και στις ήδη σε λειτουργία κινητές μονάδες επιτήρησης. “Η μαζική επιτήρηση και η υπολογιστικοποίηση [computerization] κερδίζουν τις ανθρώπινες αξίες, και θα συνεχίζουν να νικούν όλο και περισσότερο. Αυτή είναι η πραγματικότητα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε” συμπλήρωσε.

Είναι έτσι; Από τεχνική άποψη ναι, ή σχεδόν ναι. Δεν φαίνεται να υπάρχει εμπόδιο πρόσβασης και ελέγχου στον κυβερνοχώρο για όποιον έχει τα χρήματα, τους κατάλληλους τεχνικούς και χρόνο για να “σπάσει” οποιουδήποτε είδους “κλειδαριά”. Όμως σ’ αυτήν την πλευρά, την τεχνική, το πλεονέκτημα οποιουδήποτε διαθέτει απεριόριστους πόρους ήταν σαφές απ’ την αρχή, πριν 30, 25, 20 ή 15 χρόνια, όταν διάφοροι αφελείς πίστευαν και διέδιδαν ότι το internet είναι “χώρος ελευθερίας”, “χώρος όπου είναι αδύνατος ο έλεγχος”, κλπ. Όμως οι τεχνικές δυνατότητες της σύγχρονης καθολικής επιτήρησης είναι μια μονάχα πλευρά του ζητήματος. Όχι ασήμαντη αλλά όχι και η σημαντικότερη.

Υπάρχει μια άλλη πλευρά, που κουβεντιάζεται πολύ πιο σπάνια, και τότε ακόμα συνήθως με ένα άρωμα ψευτο-ενοχής. Κι αυτή είναι η ηθελημένη αυτοέκθεση εκατομμυρίων υπηκόων του πλανήτη σ’ αυτό που (ακόμα...) φαντάζονται σαν ιδιωτικό ή μισο-ιδιωτικό, ενώ είναι όχι απλά δημόσιο, αλλά δημόσιο που μπορεί να ελεγχεί (σχετικά) εύκολα.
Η ιστορική οριοθέτηση δημόσιου / ιδιωτικού χώρου και χρόνου, εκτός απ’ τις κοινωνικές συγκρούσεις που την γέννησαν, σαν “δικαίωμα”, είχε και συγκεκριμένα υλικά συστατικά που την έκαναν χειροπιαστή. Το σπίτι (η κατοικία) είχε τοίχους, παράθυρα, πόρτες· οι δρόμοι και οι πλατείες όχι. Οι σπιτικές αυλές (όταν υπήρχαν) ή τα μπαλκόνια ήταν αυτονόητα “κάτι ανάμεσα” στην αυστηρά οριοθετημένη “ιδιωτικότητα” και στον απτά αναγνωρίσιμο“δημόσιο χώρο”... Η αλληλογραφία (οι κλειστοί φάκελοι, για παράδειγμα) ήταν επίσης ιδιωτική, και σαν τέτοια προστατευόμενη (εκτός από συνθήκες φασιστικών καθεστώτων). Ανάλογα, αν και πιο συμβατικά, ήταν οριοθετημένοι οι ιδιωτικοί και οι δημόσιοι χρόνοι. Η “ώρα κοινής ησυχίας” είναι ένα τέτοιο παράδειγμα, αλλά όχι και το μοναδικό.

Η δημιουργία ενός κάποιου εικονικού, ψηφιακού χωροχρόνου, όπου “συμβαίνει” οτιδήποτε μπορεί να αναπαρασταθεί ψηφιακά, έχει μεν ιστορία 2,5 δεκαετιών, όμως από πολιτική, ιδεολογική, ακόμα και “ανθρωπολογική” άποψη είναι κάτι πολύ πρόσφατο. Τόσο πρόσφατο ώστε ακόμα δεν έχουν γίνει κατανοητά στην έκταση και στην ένταση που θα έπρεπε τα χαρακτηριστικά αυτού του cyberspace. Και, σε ότι αφορά την ιστορική διάκριση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό “που ανήκει” ο κυβερνοχώρος κι αν η απρόσεκτη χρήση έως κατάχρησή του μετασχηματίζει ριζικά ή και εξαφανίζει οριστικά αυτήν την διάκριση, με ελάχιστα έως συμβολικά οφέλη για την μεγάλη μάζα των χρηστών.
Επειδή οι προσωπικοί υπολογιστές και τα υπόλοιπα cyberγκάτζετ “επικοινωνίας” είναι ιδιωτικές περιουσίες, η μεγάλη μάζα των χρηστών “θεωρεί” ακόμα ότι οι όποιες επικοινωνίες του ανήκουν, ακόμα, στη σφαίρα της ιστορικής ιδιωτικότητας, έστω κι αν είναι μαζικές (όπως στην περιβόητη “κοινωνική δικτύωση”). Μια πιο ρεαλιστική εκτίμηση θα υποδείκνυε ότι στην καλύτερη των περιπτώσεων αυτή η cyberιδιωτικότητα είναι τόση όση η ιδιωτικότητα μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο που κινείται σε highway. Πολύ μικρή (και ταυτόχρονα φετιχιστική) υπό φυσιολογικές συνθήκες· και καθόλου αν υπάρχει μπλόκο της αστυνομίας...

Το μεγαλύτερο όπλο, λοιπόν, των ηλεκτρονικών επιτηρητών δεν είναι οι τεχνικές τους δυνατότητες (αναμφίβολα εξαιρετικές) αλλά η αφέλεια των μαζικά νεοφώτιστων του κυβερνοσύμπαντος. Αφέλεια συνδυασμένη μ’ όλες τις νόρμες του νεοφιλελευθερισμού και της Επίδειξης - του - Εαυτού (άλλοτε σαν κεφάλαιου, άλλοτε σαν εμπορεύματος, συνήθως και τα δύο μαζί). Παρότι οι επιτηρητές κολακεύονται με το να επιδεικνύουν την τεχνική τους παντοδυναμία, η πραγματική βάση τους είναι η ιδεολογική κυριαρχία της “ευκολίας” με την οποία μπορούν να γίνουν τα πάντα (αν είναι ηλεκτρονικά / ψηφιακά), ακόμα κι αν αυτή η “ευκολία” συνεπάγεται ιδιωτικότητα - στο - μηδέν.
Κάποιοι θα υποστήριζαν πως είναι αργά πια είτε για κάποιου είδους μαζική “έξοδο” απ’ το κυβερνοσύμπαν είτε, έστω, για αξιοσημείωτους αυτοπεριορισμούς στη “χρήση” του· έτσι ώστε, ανάμεσα στα υπόλοιπα, να χάσουν οι ηλεκτρονικοί επιτηρητές το “πρωτογενές υλικό” τους. Θα υποστήριζαν ότι έχει διαμορφωθεί ήδη μια γενιά για την οποία δεν υπάρχει ζωή χωρίς δικτύωση, μια γενιά που μάλλον αδιαφορεί για το τι μπορεί να γίνονται τα data της.
Παρότι τέτοιες παρατηρήσεις είναι αληθινές (και ζοφερές), από καθαρά θεωρητική άποψη δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχομένο να συνειδητοποιηθεί, κάποια στιγμή στο κοντινό ή απώτερο μέλλον, τι σημαίνει καθολική επιτήρηση (και εθελοντική συμβολή σ’ αυτήν), και να διαμορφωθούν ανάλογα καινούργιου είδους κοινωνικές συμπεριφορές και πρακτικές. Η ιστορία δείχνει ότι η εγκαθίδρυση ολοκληρωτικών καθεστώτων οποιουδήποτε είδους έχει, απέναντι σε μεγάλες μάζες υπηκόων, ένα χρονικό πλεονέκτημα, ένα “χρονικό παράθυρο” - μέχρι να αρχίσει η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας. Όταν, για παράδειγμα, γινόταν στο παρελθόν σαφές ότι “ανοίγουν τα γράμματα” (“οι αρχές”, παραβιάζοντας την ιδιωτικότητα της αλληλογραφίας) όσοι είχαν λόγους να εχθρεύονται αυτήν την καθεστωτική αδιακρισία σταματούσαν να αλληλογραφούσαν τα μυστικά τους, όποια κι αν ήταν αυτά.
Οι μεταμοντέρνες κοινωνίες μπορεί όντως να γίνονται εθελοντικά τύπου big brother, και μάλιστα όχι μόνο για λογαριασμό των συμπλεγμάτων ασφάλειας, αλλά και του εμπορίου, του χρηματοπιστωτισμού ή, ακόμα, και της ατομικής κακοήθειας· πρέπει όμως να προσθέσουμε “... προς το παρόν”. Οπότε θα υποστηρίζαμε, αντίθετα απ’ τον Assange, ότι η υπόθεση της ιδιωτικότητας μοιάζει χαμένη Τώρα· όχι για πάντα...

Z.S.