#04 - 10/2015

bytes & genes

Η γενικευμένη χρήση των smartphones και των προσωπικών υπολογιστών αδυνατίζει ραγδαία την “φυσική” μνήμη του είδους μας υποστηρίζουν διάφοροι ερευνητές, και αυτό το παρουσιάζουν σαν κάτι “κακό”. Είναι τέτοιο; Στη διαδικασία όλο και μεγαλύτερης σύμφυσης ηλεκτρονικομηχανικού και ανθρώπινου, ο μπελάς της μνήμης μεταφέρεται στις μηχανές· αυτό δεν είναι μια σημαντική επιτυχία; Κι ύστερα, αν κάποιοι έχουν πρόβλημα μ’ αυτήν την εξέλιξη, δεν θα βρεθούν χημικά ή ηλεκτρονικά “ενισχυτικά μνήμης”; Τι θα κάνουν οι καινοτόμοι επιχειρηματίες; Τσαγκάρηδες θα γίνουν;

Όμως τα smartphones μπορούν να χρησιμοποιηθούν και υπέρ της “φυσικής” μνήμης. Σ΄ ένα ερευνητικό πρόγραμμα του πανεπιστημίου του Οχάιο, οι εθελοντές κρέμασαν ένα smartphone στο στήθος τους, κι αυτό τραβούσε τυχαίες φωτογραφίες επί ένα μήνα. Ύστερα οι εθελοντές / πειραματόζωα κλήθηκαν να “αναγνωρίσουν” τις φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί.
Σκοπός του πειράματος δεν ήταν να μετρηθεί η οξύτητα και η ακρίβεια της μνήμης τους. Όταν απαντούσαν ήταν υπό διαρκές εγκεφαλικό fMRI σκανάρισμα. Οι ερευνητές έψαχναν που (στον εγκέφαλο) “αποθηκεύονται” οι αναμνήσεις των ανθρώπινων εμπειριών χώρου και χρόνου· οι “φυσικές” μνήμες δηλαδή.
Και το βρήκαν (υποστηρίζουν), μαζί με την “διάταξη” των διαδοχικών απομνημονεύσεων. Κάπου στον “ιππόκαμπο”.

Προφανώς η έρευνα έγινε για καλούς σκοπούς. Για να βοηθηθούν (μελλοντικά) άνθρωποι με Alzheimer ή με προχωρημένη αμνησία. Στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να περιλαμβάνονται και οι φανατικοί χρήστες της ηλεκτρονικής αποθήκευσης / μνήμης, έτσι δεν είναι;
Δεν θέλουμε να δώσουμε ιδέες, αλλά μια θύρα usb κοντά στον ιππόκαμπο ίσως γίνει must στο κοντινό μέλλον.

Το μηχάνημα στα αριστερά της φωτογραφίας λέγεται SGR-1, είναι κατασκευή της νοτιοκορεατικής Samsung, και είναι το πρώτο “ημιαυτόνομο” ρομπότ - στρατιώτης - δολοφόνος. Διαθέτει ένα πολυβόλο και έναν εκτοξευτή χειροβομβίδων, αλλά και συστήματα ανίχνευσης όπλων στον “οπτικό” ορίζοντά του. Το SGR-1 χρειάζεται άνθρωπο χειριστή για να πυροβολήσει, και έχει μπει ήδη σε “υπηρεσία” περιπολιών στα σύνορα νότιας και βόρειας κορέας.

Από τεχνική άποψη τα εντελώς αυτόματα ρομπότ - δολοφόνοι είναι έτοιμα ή σχεδόν έτοιμα. Αλλά έχει προκύψει διεθνώς ένα “ηθικό” ζήτημα. Είναι, άραγε, σωστό να αποφασίζουν οι μηχανές εντελώς μόνες τους αν θα σκοτώσουν και ποιόν;
Το θέμα έχει πάρει τον πιο επίσημο δρόμο: τον οηε. Κάποια επιτροπή μελετάει το θέμα, και θα πρέπει να βγάλει μια απόφαση που να απαγορεύει την χρήση τέτοιων μηχανών. Υποθέτουμε ότι αν βγει τέτοια απόφαση κάπου θα λέει "ας κρατήσουμε σαν ανθρώπινο δικαίωμα την απόφαση του φόνου”...

Αλλά οι ρομποτικές κατασκευαστικές εταιρείες κάνουν επίσης τον δικό τους “αγώνα δρόμου”. Έχουν επενδύσει πολύ μεγάλα ποσά στις σχετικές έρευνες, και δεν θα ήθελαν να χάσουν τα λεφτά τους εξαιτίας μιας τέτοιας γενικής απαγόρευσης. Επιφανειακά το ζήτημα έχει “κολλήσει” στον οηε, κι αυτό σημαίνει ότι από κάτω γίνονται νταραβέρια. Μήπως να μην είναι απόλυτη η απαγόρευση των αυτόματων ρομπότ - δολοφόνων αλλά να επιτρέπεται η δράση τους σε ορισμένες περιπτώσεις; Στο κάτω κάτω η χρήση τους δεν θα σώσει ζωές (δικών μας); Δεν είναι αυτό ένα σημαντικό ανθρωπιστικό κίνητρο; Γιατί έγινε δεκτό στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι και όχι τώρα;
Ε;

Δεν είναι συμπτωματικά άδεια η καρέκλα μπροστά στον φορητό, στη γωνία του τραπεζιού. Δεν πήγε κάποιος για κατούρημα• το μηχάνημα έχει τη θέση του, και η καρέκλα μπροστά είναι τιμής ένεκεν. Στις 13 Μάη του 2014 η εταιρεία “ριψοκίνδυνων” επενδύσεων Deep Knowledge, με έδρα το Χονγκ Κονγκ, ανακοίνωσε ότι έκανε “μέλος του διοικητικού συμβουλίου της” το πρόγραμμα VITAL. Το VITAL είναι ένα εξιδεικευμένο πρόγραμμα εκτίμησεις επενδύσεων, που για την περίπτωση της Deep Knowledge είναι εφοδιασμένο με μια βάση δεδομένων σχετικών με τις επιχειρήσεις βιοτεχνολογίας και όλες τις συναφείς, καθώς και με τις τελευταίες τεχνοεπιστημονικές εξελίξεις στον τομέα. Το VITAL συμμετέχει στις συζητήσεις του διοικητικού συμβουλίου, και έχει δικαίωμα ψήφου.

Η αλήθεια είναι ότι με την απόφασή του αυτή το ανθρώπινο τμήμα του δ.σ. της Deep Knowledge έκανε απλά μια κίνηση δημοσίων σχέσεων. Υπάρχουν και καλύτερα λογισμικά σ’ αυτήν την κατηγορία. Ενώ η χρήση υπολογιστών με λογισμικά “που παίρνουν αποφάσεις” είναι τετριμένη στις χρηματιστηριακές εταιρείες - σε θέση “ειδικού υπαλλήλου”.

Αυτό δεν εμποδίζει τον συμβολισμό της απόφασης για το VITAL. Με δυο τρεις επιπλέον συμμετοχές τέτοιου είδους, τα υπόλοιπα (ανθρώπινα) μέλη των διάφορων δ.σ. θα μπορούν να ασχολούνται με τις άλλες δραστηριότητες που συνηθίζονται σε τέτοιες περιπτώσεις στελεχών. Βίτσια, ακριβές συνήθειες, κλπ. Είναι μια “απελευθέρωση”, όπως και να το δει κανείς...

Ο εικονιζόμενος είναι ο Isaac Newton. Τώρα, “sir Isaak” ονομάζεται προς τιμήν του ένας αλγόριθμος που, κατά τους κατασκευαστές του, είναι ένα μικρό μεν αλλά αποφασιστικό βήμα προς τον “ρομποτικό επιστήμονα”. Ο αλγόριθμος ψάχνει και βρίσκει “νόμους” που βρίσκονται πίσω από φυσικά δυναμικά συστήματα, συμπεριλαμβανόμενων μη γραμμικών βιολογικών συστημάτων. Ο πρωτότυπος Newton θα στριφογυρίζει στον τάφο του, αλλά ο κόσμος προχωράει.

Τι είναι τα δυναμικά φυσικά συστήματα; Οτιδήποτε. Από την συμπεριφορά χημικών συστατικών στη διάρκεια δημιουργίας μιας χημικής ένωσης μέχρι την παραγωγή ινσουλίνης απ’ το πάγκρεας. Το πλεονέκτημα του συγκεκριμένου αλγόριθμου, κατά τους δημιουργούς του, είναι ότι μπορεί να βγάλει “γενικά συμπεράσματα” αξιολογώντας και αξιοποιώντας λιγότερα δεδομένα απ’ ότι οι συνηθισμένες διαδικασίες, ανθρώπινες ή ηλεκτρονικές. Κατά κάποιον τρόπο δημιουργεί μοντέλα του υπό μελέτη φαινομένου.

Δεν ξέρουμε αν αυτό είναι ένα ανησυχητικό νέο γι’ αυτό που ονομάζεται “επιστημονική σκέψη”. Αν, παρ’ ελπίδι, αποδειχθεί στο μέλλον ότι διάφορα πτυχία “υψηλού επιπέδου” δεν έχουν, ούτε αυτά, ιδιαίτερη εμπορική αξία, οι κάτοχοί τους ας μην ανησυχούν. Θα υπάρχουν και τότε κάποιες σκατοδουλειές να κάνει κάποιος, απ’ αυτές που δεν θα συμφέρει να μηχανοποιηθούν.

Ο χρόνος (και η αίσθησή του) είναι ένα πολύτιμο ζήτημα - που όμως έχει απαλλοτριωθεί προ πολλού απ’ τις τεχνικές μέτρησής του. Με διαδικασίες ασυνείδητες άλλοτε τα λεπτά και τώρα τα δευτερόλεπτα (ακόμα και τα νανοδευτερόλεπτα) καταδυναστεύουν τις ζωές μας, ειδικά όταν αυτές δένονται με τις κυβερνητικές μηχανές.

Μ’ έναν μακρινό είναι αλήθεια τρόπο, μπορεί να θεωρηθεί ευχάριστο νέο το συμπέρασμα ότι η δημιουργία ενός τέλειου χρονομετρικού συστήματος, ενός “τέλειου ρολογιού”, είναι αδύνατη. Η ομάδα φυσικών απ’ τα πανεπιστήμια της Βαρσοβίας και του Νόττινγχαμ που κατέληξε σ’ αυτό το συμπέρασμα δεν ήθελε βέβαια να βρει μια δικαιολογία για τις καθυστερήσεις στις δουλειές (συγγνώμη που άργησα αφεντικό, αλλά τέλειο ρολόι δεν υπάρχει!) ή τα στησίματα στα ραντεβού. Απλά εξέτασε την αλήθεια ενός θεωρήματος τόσο της γενικής όσο και της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας, σύμφωνα με το οποίο μπορεί να μετρηθεί με απόλυτη ακρίβεια η χρονική διάρκεια σε οποιοδήποτε σύστημα, άσχετα με το αν είναι ακίνητο, κινείται με σταθερή ταχύτητα ή επιταχύνει. “Όχι” λένε οι ερευνητές. “Στις περιπτώσεις πολύ υψηλής επιτάχυνσης δεν μπορεί να υπάρξει ακριβής χρονομέτρηση”.

Δυστυχώς αυτή η “επιτάχυνση” (ή η “επιβράδυνση”) δεν είναι κάτι που μας αφορά. Σχετίζεται με τις κινήσεις των στοιχειωδών σωματιδίων της ύλης, και το πως διαφορετικοί παρατηρητές μετρούν υποχρεωτικά διαφορετικούς χρόνους.

Έστω. Ας δοκιμάσουμε δικαιολογίες του είδους “άργησα γιατί ένα μποζόνιο φρέναρε μπροστά μου”. Κατά πάσα πιθανότητα η επόμενη ερώτηση θα είναι “ένα τίιιιι;”, οπότε η κουβέντα θα πάει αλλού...

Η εταιρεία 23andMe είναι βιοτεχνολογική. Το όνομά της προέρχεται απ’ τα 23 ζευγάρια χρωματοσωμάτων των ανθρώπινων κυττάρων. Αν και υπάρχουν πολλές εταιρείες εξατομικευμένης ανάγνωσης του dna, οι σχετικές υπηρεσίες είναι γενικά ακριβές, κοντά ή και πάνω απ’ τα 1000 δολάρια. Η 23andMe έκανε την τομή, όταν πριν λίγα χρόνια, άρχισε να πουλάει ένα κιτ, με το οποίο ο αγοραστής θα μπορούσε να μαζέψει μια μικρή ποσότητα σάλιου, να την ταχυδρομήσει στα γραφεία της εταιρείας, και να πάρει σε λίγες ημέρες (ηλεκτρονικά) μια απάντηση για το dna του, συνοδευόμενη φυσικά απ’ την στατιστική πιθανολόγηση μελλοντικών ασθενειών. Το κιτ, στην αρχή, στοίχιζε μόνο 250 δολάρια.

Αν και η 23andMe, πέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία του κιτ, βρέθηκε να έχει προστριβές με την αμερικανική fda (που άρχισε να υποστηρίζει ότι το κιτ είναι “ιατρικά εργαλεία” και απαιτεί ειδική άδεια για να κυκλοφορεί), πέτυχε απόλυτα. Που; Όχι στην “προσωπική γενετική ενημέρωση” την οποία πουλάει, αλλά σε κάτι άλλο: στη δημιουργία μιας τεράστιας γενετικής βάσης δεδομένων, απ’ τις εκατοντάδες χιλιάδες πελάτες της.

H 23andMe κατάφερε να γίνει “στη ζούλα” μια γενετική google, κι άλλωστε η διοίκησή της είχε μια κάποια σχέση με την google απ’ την αρχή. Τώρα απολαμβάνει τρελά (από χρηματική άποψη) συμβόλαια με καθαρόαιμες βιοτεχνολογικές εταιρείες, για παροχή επεξεργασμένων ή μη στοιχείων απ’ το πελατολόγιό της. Κι αυτό της επιτρέπει να πουλάει το κιτ ακόμα πιο φτηνά. Ούτε 100 ευρώ.

(Τσάμπα ανόητοι - για να μην πούμε κάτι χειρότερο - οι πελάτες της. Αλλά δεν είναι οι μόνοι...)

Είναι απίθανο να καταλάβετε τι είναι αυτό που δείχνει η εικόνα, και είναι ακόμα πιο απίθανο να σκεφτείτε ότι κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατόν. Η φωτογραφία είναι σε μεγέθυνση. Δεξιά είναι η άκρη μιας βελόνας ένεσης. Και αυτό το σαν πλέγμα που βγαίνει απ’ την τρύπα της βελόνας είναι ηλεκτρονικό κύκλωμα σε υγρή μορφή.
Μια διεθνής ομάδα ερευνητών από διάφορες ειδικότητες, υπό την αιγίδα του Charles Lieber’s Lab, παρουσίασε τον περασμένο Ιούνη αυτό το υγρό υλικό που είναι κύκλωμα σε νανοκλίμακα. Αυτό το υγρό μπορεί να μπει σ’ έναν οργανισμό με ένεση, όπως οποιοδήποτε ενέσιμο φάρμακο. Άπαξ και βρεθεί εκεί μπορεί να “αποκτήσει επαφή” με (εκτός σώματος) ηλεκτρονικές συσκευές και, κατά τους εφευρέτες, μπορεί να παρακολουθεί τη δραστηριότητα των νεύρων ενός σώματος, μπορεί να επισκευάζει ιστούς, ακόμα και να μεταφέρει σήματα στους νευρώνες.

Ο Charles Lieber έκανε πανηγυρικές δηλώσεις. “Νοιώθω ότι αυτό που πετύχαμε έχει επαναστατικές δυνατότητες. Ανοίγεται ένα εντελώς καινούργιο πεδίο, όπου μπορούμε να μελετήσουμε την διάδραση μεταξύ ηλεκτρονικών δομών και βιολογίας. Τα τελευταία 30 χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς όλο και μικρότερη μικροκλίμακα, αλλά κανείς δεν έπιασε αυτό το θέμα, την διάδραση ηλεκτρονικών / κυττάρων, στο επίπεδο που δουλεύει η βιολογία”.

Η προοπτική της εφεύρεσης είναι (τι άλλο;) θεραπευτική. Μελλοντικά, λοιπόν, θα πρέπει να απαλλαγούμε απ’ την φαγούρα. Ξύσε - ξύσε μπορεί να γίνει καμιά ζημιά στο κύκλωμα / φάρμακο.

Το σήμα στα βαρέλια είναι αναγνωρίσιμο: ραδιενεργά απόβλημα. Το κατόρθωμα της πυρηνικής ενέργειας κατατρώγεται από διάφρες μεριές επί δεκαετίες. Όχι πια. Και όχι για καλό... Μια διεπιστημονική ερευνητική ομάδα απ’ το ιατρικό τμήμα του πανεπιστημίου του Τέξας ανακοίνωσε πρόσφατα ότι βρήκε ένα “αντίδοτο” στις θανατηφόρες συνέπειες που έχει σε ζωντανούς οργανισμούς η έκθεση σε μεγάλη ποσότητα ραδιενέργειας. Τα πειράματα έγιναν (φυσικά...) σε ποντίκια. Και αποδείχθηκε (λένε) ότι μία και μόνο ένεση από ένα αναγεννητικό πεπτίδιο, αν γίνει μέσα σε 24 ώρες απ’ την έκθεση σε πυρηνική ραδιενέργεια, μειώνει αξιοσημείωτα τις συνέπειες, ανεβάζοντας αισθητά τα ποσοστά επιβίωσης.

Η έρευνα είχε (τι άλλο;) ανθρωπιστικό σκοπό: τις περιπτώσεις ατυχημάτων σε πυρηνικούς σταθμούς. Όμως εάν ως τώρα είχατε την ιδέα ότι ένας πυρηνικός πόλεμος αποκλείεται να γίνει επειδή θα είναι αμοιβαία απόλυτα καταστροφικός, ίσως πρέπει να το ξανασκεφτείτε...

Καθόλου “ανθρωπιστικό” ενδεχόμενο, έτσι δεν είναι;

Το ρομπότ με το όνομα Pepper, κατασκευή της εταιρείας SoftBank Mobile, είναι το πιο πρόσφατο κατόρθωμα της ρομποτικής στον τομέα των “οικιακών υπηρεσιών”. Το Pepper είναι κατασκευασμένο για να συνυπάρχει με ανθρώπους στα σπίτια, αλλά μην βιαστείτε. Δεν μαγειρεύει, δεν σκουπίζει, και δεν κάνει παραγγελίες στο super market. Το Pepper έχει προσόντα (δηλαδή λογισμικό) συναισθηματικών σχέσεων. Κατά τους κατασκευαστές του αναγνωρίζει τα ανθρώπινα αισθήματα και παρεμβαίνει (με ομιλία , κινήσεις, συμβουλές, αστεία) ανάλογα με την περίσταση. Με άλλα λόγια το Pepper φτιάχτηκε για να είναι ένας “ρομποτικός φίλος”...

Το Pepper έχει αρχίσει ήδη να πουλιέται στην ιαπωνία, στην πολύ προσιτή τιμή των 1600 δολαρίων συν 380 δολάρια τον μήνα, σα νοίκι. Τα πρώτα 1000 Pepper πουλήθηκαν σε 1 λεπτό στη διάρκεια της διαφημιστικής προπώλησης τον περασμένο Ιούνη.

Παράδοξο ή όχι στο συμβόλαιο αγοράς περιλαμβάνεται και ο όρος απαγόρευσης “σεξουαλικής μεταχείρισης” του ρομπότ. Σεξουαλική σχέση με ρομπότ; Μήπως ο συναισθηματισμός του μπορεί να προκαλέσει απαράδεκτους συνειρμούς σε “καμμένα” μυαλά; Και πως θα το μάθει η εταιρεία; Έχουν τα ρομπότ “μυστική” επικοινωνία με τον κατασκευαστή;

Μπορεί. Καλού κακού, ώσπου να κατασκευαστούν ρομπότ “ερωτικής συντροφιάς” (σχεδιάζονται ήδη), οι ιδιοκτήτες του Pepper (και ό,τι παρόμοιου) ας τηρήσουν το manual: μόνο φίλοι!!

Αυλακώσεις τέτοιου είδους, σε κρατήρες ή σε πλαγιές της επιφάνειας του Άρη, έπεισαν τους τεχνοεπιστήμονες της nasa ότι εκεί ρέει νερό.

Η σχετική ανακοίνωση φούντωσε ξανά τις φαντασιώσεις περί “κατοίκησης του πλανήτη”. Μέχρι να τον αποικήσουν ρομπότ ή και ανθρώπινες αποστολές, οι σεναριογράφοι των ταινιών science fiction ας εμπλουτίσουν το ρεπερτόριό τους: εξωγήινοι υδραυλικοί και (γιατί όχι;) εξωγήινοι κωπηλάτες θα πρέπει να αποκτήσουν έναν κάποιο πρωταγωνιστικό ρόλο στην επόμενη συνέχεια του “πολέμου των άστρων”. Ναυμαχίες; Γιατί όχι; Oldies but goodies!