#22 - 10/2021
Ένα στρατιωτικό υπερόπλο: ο εγκέφαλος
Η DARPA δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις: είναι η αιχμή του τεχνολογικού δόρατος του αμερικανικού στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος. Μολονότι βρίσκεται στην τεχνολογική πρωτοπορία της βιοπληροφορικής αναδιάρθρωσης, οι έρευνες που διεξαγάγει και οι εφαρμογές που βγαίνουν από τα εργαστήριά της μοιάζουν τόσο φουτουριστικές ώστε η γενική αντίληψη για την DARPA να παραπέμπει περισσότερο σε κινηματογραφικό στούντιο παραγωγής υπερηρωικών ταινιών παρά σε κρατική υπηρεσία. Και όμως η δουλειά της είναι τόσο στερεή και συγκεκριμένη, όσο και οι ενδοφλέβιες δόσεις μεταλλαγμένων κυττάρων που σερβίρονται για «σωτηρία»· αυτό που έμοιαζε χτες αδιανόητο είναι σήμερα κιόλας καθολική πραγματικότητα.
Η αναφορά της DARPA σε οποιονδήποτε συνδυασμό με τον «πόλεμο ενάντια στον κορωνοϊό» συνιστά ασφαλώς ιεροσυλία, αφού η πρώτη είναι μια σκοτεινή υπηρεσία με πολεμικά σχέδια και προθέσεις, ενώ τον δεύτερο διεξάγουν οι πεφωτισμένοι εκπρόσωποι της επιστήμης με στόχο την σωτηρία της ανθρωπότητας. Η ιστορία όμως δεν ξεκινά τον Δεκέμβριο του 2019 κι ευτυχώς εξακολουθούν να υπάρχουν τεκμήρια από την προ-covid εποχή που αμφισβητούν την σύγχρονη ορθοδοξία των υγιεινιστικών πραξικοπημάτων.
Το άρθρο που παρουσιάζουμε σε μετάφραση στη συνέχεια, δημοσιεύτηκε από μία mainstream πηγή τον Νοέμβριο του 2018 [1Στην έντυπη έκδοση του αμερικανικού The Atlantic] και σε καμία περίπτωση δεν θα το κρίναμε καταγγελτικό, ούτε καν επικριτικό. Περισσότερο «ανησυχίες» διατυπώνει, ενώ δεν παραλείπει να κάνει μια γενναία παρουσίαση της υπηρεσίας, των επιτευγμάτων και των ερευνών της, πάντα με βάση τα λεγόμενα των ίδιων των υπαλλήλων της, σαν ελεγχόμενη παρουσίαση PR. Αυτό που επιδιώκει, με τις αναφορές στα μυστηριώδη βιοτεχνολογικά σχέδια της, δεν είναι να κατακρίνει αλλά να προκαλέσει δέος· και να ορίσει το είδος της κριτικής που επιτρέπεται: αυτό που φτιάχνουν είναι ο μετα-άνθρωπος, αλλά το θέμα είναι μην γίνει κατάχρηση. Αν ο συγγραφέας ήξερε την σημερινή φιλολογία, θα πρόσθετε ασφαλώς και αυτό: τα οφέλη είναι περισσότερα από τις συνέπειες….
Υπάρχουν όμως σημεία που αξίζουν της διάπλατης προσοχής μας, ιδίως τώρα σε συνθήκες βίαιης βιοτεχνολογικής αναδιάρθρωσης. Το σώμα είναι φυλακή και οι βιοτεχνολογίες έτσι όπως σχεδιάζονται από τα κρατικά εργαστήρια έχουν στόχο να μας απελευθερώσουν από τα δεσμά του. Το σώμα είναι αυτό που μας περιορίζει, επομένως πρέπει να κατατμηθεί, ελεγχθεί, ακυρωθεί, ανασυσταθεί και επαναρυθμιστεί ως συμπλήρωμα εξελιγμένων βιοπληροφορικών συστημάτων. Ο επαυξημένος άνθρωπος, είναι καλύτερος άνθρωπος και στην αναμέτρησή του με τον μη-τεχνολογικά-αναδιαρθρωμένο, ο δεύτερος θα αποδειχτεί κατώτερος. Ο άνθρωπος με το τρίτο ή τέταρτο χέρι, το τρίτο αυτί, την ακοή νυχτερίδας και την όραση στο υπεριώδες (sic) είναι το μέλλον του είδους μας. Ο υπερ-στρατιώτης που στέκεται μάχιμος κι άυπνος 24/7, έχει ενσωματωμένο φαρμακείο, οι σωματικές του λειτουργίες ελέγχονται από υπολογιστή και διευθύνει όπλα με τον εγκέφαλό του είναι η εγγύηση της κυριαρχίας.
Την δεκαετία του ’00, αναφέρεται στο άρθρο, η DARPA πέρασε μια μεγάλη κρίση εξαιτίας του αρνητικού αντίκτυπου που είχε η δημοσιοποίηση των σχεδίων της για αυτόνομα οπλικά συστήματα. Το αποτέλεσμα ήταν μια μεγάλη αναδιάρθρωση τόσο στο είδος του ελέγχου ο οποίος θα ασκούνταν στην υπηρεσία, όσο και στον τρόπο που οι έρευνές και τα αποτελέσματά τους θα έμπαιναν σε εφαρμογή. Από την μία το Κογκρέσο θεωρητικά απαγόρευσε κάθε έρευνα πάνω στον «επαυξημένο άνθρωπο», αλλά αν κατά τύχη ή από λάθος το αποτέλεσμα θα ήταν αυτό, είναι μια άλλη ιστορία (αναφέρεται έτσι ακριβώς, ως «ντιρεκτίβα»). Από την άλλη, ανασχεδίασαν τον δηλούμενο στόχο της νευροτεχνολογικής έρευνάς τους, ώστε να επικεντρωθεί φαινομενικά σε ένα πιο περιορισμένο πεδίο, αυτό της επούλωσης τραυματισμών και θεραπείας ασθενειών. Η δουλειά μας δεν έχει να κάνει με όπλα και πόλεμο, υποστήριξαν οι υπεύθυνοι, έχει να κάνει με την θεραπεία και την φροντίδα της υγείας… Η ιστορία της DARPA περιλαμβάνει πολλά επεισόδια με νέες τεχνολογίες που εισάγονται μέσω ελκυστικών εφαρμογών, ενώ αποκρύπτονται οι πραγματικοί και περισσότερο ανησυχητικοί σκοποί (ξανά από το άρθρο).
Ξέρουμε άραγε τέτοια παραδείγματα, βιοτεχνολογιών που να έχουν αναπτυχθεί από την DARPA και να εισάγονται μέσω «ελκυστικών εφαρμογών», ως «θεραπεία και φροντίδα υγείας»; Στις σημερινές συνθήκες η απάντηση θα όφειλε να είναι άμεση κι ευθεία. Η DARPA χρηματοδοτεί γενναία μια νεοσύστατη φαρμακευτική εταιρεία, την Moderna, η οποία δεν είχε καταχωρημένη ούτε μία πατέντα για φάρμακο, της εκχωρεί τις mRNA έρευνες που διεξήγαγε από χρόνια, της επιτρέπει να αναπτύξει μια πλατφόρμα γενετικής μηχανικής (όπως η ίδια η εταιρεία την ονόμασε), προ covid όλα αυτά, και να την πλασάρει στην συνέχεια σαν «εμβόλιο» εναντίον ενός κορωνοϊού ώστε να γίνει εντέλει η βιοτεχνολογική αιχμή του νέου ολοκληρωτισμού.
Harry Tuttle
Το Πεντάγωνο θέλει να μετατρέψει τον εγκέφαλο σε όπλο.
Τι θα μπορούσε να πάει στραβά;
Ποιος θα διαφωνούσε;
Σήμερα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μια ιδέα με την οποία είμαι πολύ παθιασμένος» ξεκίνησε να λέει ο νεαρός άντρας. «Σκεφτείτε αυτό. Σε όλη την διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, ο τρόπος με τον οποίο έχουμε εκφράσει τις προθέσεις μας, ο τρόπος με τον οποίο έχουμε εκδηλώσει τους στόχους μας, ο τρόπος με τον οποίο έχουμε εκφράσει τις επιθυμίες μας, περιορίζεται από τα σώματά μας». Δείχνοντας το ίδιο του το σώμα, συνεχίζει. «Γεννιόμαστε σε αυτόν τον κόσμο με αυτό. Με ό,τι η φύση ή η τύχη μας δίνει».
Στην συνέχεια η ομιλία του άλλαξε σχετικά κατεύθυνση. «Τώρα έχουμε αναπτύξει πολλά ενδιαφέροντα εργαλεία με τον χρόνο, αλλά θεμελιωδώς ο τρόπος που δουλεύουμε με αυτά τα εργαλεία είναι μέσω των σωμάτων μας… Να μια κατάσταση που είμαι σίγουρος ότι όλοι σας ξέρετε πολύ καλά - ο εκνευρισμός σας με τα κινητά σας, σωστά; Πρόκειται για ακόμη ένα εργαλείο, σωστά; Και εξακολουθούμε να επικοινωνούμε με αυτά τα εργαλεία μέσω των σωμάτων μας.»
Μετά έκανε ένα μικρό άλμα. «Θα ισχυριστώ μπροστά σας ότι αυτά τα εργαλεία δεν είναι και τόσο έξυπνα. Και ίσως ένας από τους λόγους που δεν είναι τόσο έξυπνα είναι επειδή δεν είναι συνδεδεμένα με τον εγκέφαλό μας. Ίσως, εάν μπορούσαμε να συνδέσουμε αυτές τις συσκευές με τους εγκεφάλους μας, θα αποκτούσαν μια ιδέα για το ποιοι είναι οι στόχοι μας, ποιες είναι οι προθέσεις μας και τι είναι αυτό που μας προκαλεί αναστάτωση.»
Αυτή είναι η εισαγωγή μιας ομιλίας με τίτλο Beyond Bionics [2https://youtu.be/VumV_5ojlxk] από τον Justin C. Sanchez, τότε βοηθό καθηγητή βιοιατρικής μηχανικής και νευροεπιστημών στο πανεπιστήμιο του Μαϊάμι και μέλος του πρότζεκτ «να θεραπεύσουμε την παράλυση». Μιλούσε σε μια εκδήλωση του TedX στην Φλόριντα το 2012. Αλλά τι υπάρχει μετά τα βιονικά; Ο Sanchez περιέγραψε την δουλειά του ως προσπάθεια «να κατανοήσουμε τον νευρωνικό κώδικα», η οποία θα εξελισσόταν ως του σημείου να τοποθετήσουμε «ηλεκτρόδια διαμέτρου μιας ανθρώπινης τρίχας στον εγκέφαλο». Όταν θα το κάνουμε αυτό, υποστήριξε, θα είμαστε σε θέση «να ακούσουμε την μουσική του εγκεφάλου» και «να ακούσουμε τις κινητήριες προθέσεις κάποιου» και να αποκτήσουμε μια εικόνα «των στόχων και προσδοκιών» και τότε «θα αρχίσουμε να κατανοούμε πώς ο εγκέφαλος κωδικοποιεί την συμπεριφορά».
Στη συνέχεια εξήγησε ότι «με όλη αυτή την γνώση, αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να φτιάξουμε νέες ιατρικές συσκευές, νέα εμφυτεύσιμα τσιπάκια για το σώμα, τα οποία θα μπορούν να κωδικοποιηθούν ή προγραμματιστούν με βάση αυτές τις διαφορετικές πτυχές. Μπορεί να αναρωτιέστε τι πρόκειται να κάνουμε με όλα αυτά τα τσιπς. Οι πρώτοι που θα λάβουν τέτοιου είδους τεχνολογίες θα είναι οι παράλυτοι. Θα ήταν κάτι που θα με έκανε ευτυχισμένο στο τέλος της καριέρας μου, εάν θα μπορούσα να βοηθήσω κάποιον να σηκωθεί από το αναπηρικό καροτσάκι».
«Οι άνθρωποι που προσπαθούμε να βοηθήσουμε δεν θα έπρεπε ποτέ να είναι φυλακισμένοι στα σώματά τους. Και σήμερα μπορούμε να σχεδιάσουμε τεχνολογίες που θα βοηθήσουν να απελευθερωθούν από αυτά. Αυτό είναι που με καθοδηγεί κάθε μέρα από την στιγμή που ξυπνάω. Σας ευχαριστώ» έκλεισε την ομιλία του στέλνοντας ένα φιλί στο κοινό.
Ένα χρόνο αργότερα ο Sanchez πήγε να δουλέψει στην DARPA, στην υπηρεσία έρευνας κι ανάπτυξης του Πενταγώνου. Στην DARPA τώρα επιβλέπει όλες τις έρευνες που σχετίζονται με την θεραπεία και ενίσχυση του ανθρώπινου μυαλού και σώματος. Και οι φιλοδοξίες του περιλαμβάνουν πολλά περισσότερα από το να βοηθήσει ανθρώπους με κινητικά προβλήματα να σηκωθούν από τα αναπηρικά καροτσάκια - μα πολλά περισσότερα.
Η DARPA επιδιώκει εδώ και δεκαετίες να συγχωνεύσει ανθρώπινα όντα και μηχανές. Πριν λίγα χρόνια, όταν η προοπτική κατασκευής όπλων που θα ελέγχονται από το μυαλό επιβάρυνε αρνητικά την δημόσια εικόνα της υπηρεσίας, οι υπεύθυνοι κατέφυγαν σε χαρακτηριστική εφευρετικότητα. Ανασχεδίασαν τον δηλούμενο στόχο της νευροτεχνολογικής έρευνας τους, ώστε να επικεντρωθεί φαινομενικά σε ένα πιο περιορισμένο πεδίο, αυτό της επούλωσης τραυματισμών και θεραπείας ασθενειών. Η δουλειά μας δεν έχει να κάνει με όπλα και πόλεμο, υποστήριξαν οι υπεύθυνοι, έχει να κάνει με την θεραπεία και την φροντίδα της υγείας. Ποιος θα μπορούσε να αντιταχτεί; Αλλά ακόμη κι αν αυτοί οι ισχυρισμοί ήταν αληθινοί, τέτοιες αλλαγές θα είχαν εκτεταμένες ηθικές, κοινωνικές ακόμη και μεταφυσικές περιπλοκές. Μέσα σε μια δεκαετία, η νευροτεχνολογία θα μπορούσε να προκαλέσει κοινωνικές διαταραχές σε τέτοια κλίμακα που θα έκανε τα smartphones και το internet να μοιάζουν με απαλούς κυματισμούς στην θάλασσα της ιστορίας.
Αλλά το πιο ανησυχητικό είναι ότι η νευροτεχνολογία ανατρέπει παλιές ιστορικές απαντήσεις σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα: τι είναι ένα ανθρώπινο ον;
Υψηλό ρίσκο - υψηλή ανταμοιβή
Στην διακήρυξή του το 1958 ο πρόεδρος Eisenhower υποστήριξε ότι «στην έρευνα κι ανάπτυξη οι ΗΠΑ πρέπει να κοιτάνε διαρκώς μπροστά για να προλάβουν τα αδιανόητα όπλα του μέλλοντος». Λίγες βδομάδες αργότερα, η διοίκηση του έφτιαξε την Advanced Research Projects Agency, μια ανεξάρτητη υπηρεσία που έδινε αναφορά απευθείας στον υπουργό άμυνας. Η κίνηση αυτή είχε προκληθεί από την επιτυχημένη σοβιετική εκτόξευση του δορυφόρου Sputnik και η αρχική αποστολή της υπηρεσίας ήταν να επισπεύσει την είσοδο των ΗΠΑ στο διάστημα.
Τα επόμενα λίγα χρόνια η αποστολή της ARPA διευρύνθηκε για να περιλάβει την έρευνα πάνω στην «συμβίωση ανθρώπου και υπολογιστή» όπως και ένα απόρρητο πρόγραμμα πειραμάτων πάνω στον έλεγχο του νου με την κωδική ονομασία Project Pandora. Υπήρξαν διάφορες παράξενες απόπειρες εκείνη την εποχή που έφταναν μέχρι και σε πειράματα μετακίνησης αντικειμένων από μακριά μόνο με την σκέψη. Το 1972, σε μία κρίση ειλικρίνειας, η λέξη Defense προστέθηκε στο όνομα και η υπηρεσία έγινε DARPA. Ακολουθώντας την αποστολή της, η DARPA χρηματοδότησε έρευνες που κατέληξαν σε τεχνολογίες οι οποίες άλλαξαν ριζικά την φύση της μάχης (όπως τα αεροσκάφη stealth και τα drones) κι επηρέασαν την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων (με τις τεχνολογίες αναγνώρισης φωνής ή το GPS). Ασφαλώς το πιο γνωστό δημιούργημά της είναι το internet.
Η πολιτική της υπηρεσίας για αυτό που ονομάζει έρευνες «υψηλού ρίσκου – υψηλής ανταμοιβής» είχε σαν αποτέλεσμα την χρηματοδότηση και μιας παρέλασης ανοησιών. Το πρόγραμμα Seesaw, η επιτομή των άχρηστων ερευνών στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, είχε στα σκαριά ένα «όπλο εκτόξευσης ακτινών» που θα αναπτυσσόταν σε περίπτωση σοβιετικής επίθεσης. Η ιδέα ήταν να προκαλέσουν μία σειρά πυρηνικών εκρήξεων κάτω από τις Μεγάλες Λίμνες, δημιουργώντας μία τεράστια υπόγεια δεξαμενή. Στη συνέχεια οι λίμνες θα αποστραγγίζονταν σε διάστημα 15 λεπτών, παράγοντας την ηλεκτρική ενέργεια που θα ενεργοποιούσε το όπλο ακτινών. Η ακτίνα θα επιταχυνόταν μέσω τούνελ εκατοντάδων χιλιομέτρων (που επίσης θα κατασκευάζονταν με πυρηνικές εκρήξεις) ώστε να αποκτήσει αρκετή δύναμη για να φτάσει στην ατμόσφαιρα και να καταρρίψει τους σοβιετικούς πυραύλους στον αέρα. Αντίστοιχο παράδειγμα έχουμε κι από την εποχή του πολέμου στο Βιετνάμ, όταν η DARPA επιχείρησε να κατασκευάσει την «Κυβερνητική Ανθρωπομορφική Μηχανή», ένα όχημα ζούγκλας που οι υπεύθυνοι κατέληξαν να ονομάσουν «μηχανικό ελέφαντα».
Οι διαφορετικοί και συχνά συγκρουόμενοι στόχοι των επιστημών της DARPA και των ανωτέρων τους στο υπουργείο άμυνας, κατέληξε σε μια σκοτεινή, συμβιωτική κουλτούρα έρευνας - «ελεύθερη από την τυπική γραφειοκρατική επίβλεψη κι ανεμπόδιστη από τους περιορισμούς της ακαδημαϊκής κριτικής» όπως έγραψε και η Sharon Weinberger στο πρόσφατο βιβλίο της The Imagineers of War. Σύμφωνα με την Weinberger η ιστορία της DARPA περιλαμβάνει πολλά επεισόδια με νέες τεχνολογίες που εισάγονται μέσω ελκυστικών εφαρμογών, ενώ αποκρύπτονται οι πραγματικοί και περισσότερο ανησυχητικοί σκοποί. Στην DARPA, το αριστερό χέρι ξέρει, αλλά δεν ξέρει κιόλας, τι κάνει το δεξιό.
Η υπηρεσία δείχνει απατηλά μικρή στο μέγεθος. Μόλις 220 υπάλληλοι που υποστηρίζονται από περίπου χίλιους εργολαβικά εργαζόμενους, χτυπάνε κάρτα κάθε πρωί στο αρχηγείο της DARPA, ένα συνηθισμένο κτήριο από γυαλί κι ατσάλι στο Arlington της Virginia, απέναντι από το προπονητικό κέντρο της ομάδας Washington Capitals. Περίπου 100 από τους υπαλλήλους είναι προϊστάμενοι προγραμμάτων – επιστήμονες και μηχανικοί που δουλειά τους είναι να επιβλέπουν τις περίπου 2000 outsourcing συμφωνίες με εταιρείες, πανεπιστήμια και κρατικά εργαστήρια. Το ουσιαστικό εργατικό δυναμικό της DARPA ανέρχεται στην πραγματικότητα σε δεκάδες χιλιάδες. Ο προϋπολογισμός, αυτός που ανακοινώνεται επίσημα, ανέρχεται στα 3 δισεκατομμύρια δολάρια, και έχει σταθεί αμείωτος σε αυτό το ύψος για ένα αδιανόητα μεγάλο διάστημα για κρατική υπηρεσία – τα τελευταία 14 χρόνια.
Το γραφείο βιολογικών τεχνολογιών που δημιουργήθηκε το 2014 είναι το νεότερο από τα έξι βασικά τμήματα της DARPA. Αυτό είναι το γραφείο στο οποίο ηγείται ο Sanchez. Ένας από τους σκοπούς του γραφείου είναι «η αποκατάσταση και διατήρηση των ικανοτήτων των μαχητών» με διάφορους τρόπους, μεταξύ των οποίων πολλοί που επικεντρώνουν στις νευροτεχνολογίες – την εφαρμογή αρχών μηχανικής στην βιολογία του νευρικού συστήματος. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα Restoring Active Memory [αποκατάσταση ενεργής μνήμης] αναπτύσσει νευροπροσθετικά – μικροσκοπικά ηλεκτρονικά εξαρτήματα που εμφυτεύονται στον εγκεφαλικό ιστό – και στοχεύουν να τροποποιήσουν την μνήμη ώστε να αντισταθμίσουν τραυματικές εγκεφαλικές βλάβες. Διεξάγει η DARPA μυστικά βιολογικά προγράμματα; Στο παρελθόν, το υπουργείο άμυνας είχε κάνει τέτοια πράγματα, με δοκιμές πάνω σε ανθρώπους που ήταν αμφισβητήσιμες, ανήθικες και όπως πολλοί έχουν υποστηρίξει, εντελώς παράνομες. Το πρωτόκολλο Big Boy για παράδειγμα, συνέκρινε την έκθεση σε ραδιενέργεια των ναυτών που δούλευαν πάνω και κάτω από το κατάστρωμα στα πολεμικά σκάφη, χωρίς να έχει ενημερώσει ποτέ τους ναύτες ότι αποτελούσαν μέρος ενός πειράματος.
Πριν ένα χρόνο ρώτησα ευθέως τον Sanchez εάν υπάρχουν προγράμματα της DARPA, ειδικά στις νευροτεχνολογίες, που να είναι διαβαθμισμένα. Η απάντηση του ήταν «θα πρέπει να αφήσουμε αυτό το ζήτημα, γιατί δεν μπορώ να απαντήσω είτε με τον έναν είτε με τον άλλο τρόπο». Όταν επαναδιατύπωσα την ερώτηση, απευθύνοντάς την στον ίδιο προσωπικά («είστε ο ίδιος αναμεμειγμένος σε κάποιο διαβαθμισμένο νευροτεχνολογικό πρόγραμμα;») με κοίταξε στα μάτια και απάντησε «δεν κάνω καμία διαβαθμισμένη δουλειά που να έχει νευροτεχνολογική κατάληξη».
Οι κουβέντες του μπορεί να είναι προσεκτικές, αλλά δεν είναι σπάνιες. Ο Sanchez εμφανίζεται με κάποια τακτικότητα σε δημόσιες εκδηλώσεις (υπάρχουν σχετικά videos στο κανάλι της DARPA στο YouTube) για να παρουσιάσει μια χαρμόσυνη πληθώρα καλών ειδήσεων σχετικά με τις δοκιμασμένες εφαρμογές της DARPA – για παράδειγμα, ελεγχόμενα από τον εγκέφαλο προσθετικά χέρια για στρατιώτες που έχουν χάσει άκρα. Περιστασιακά αναφέρεται επίσης και σε κάποιες ποιο απόμακρες εμπνεύσεις του. Μια από αυτές είναι η διαδικασία, μέσω υπολογιστή, μεταφοράς γνώσης και σκέψεων από το μυαλό ενός ανθρώπου σε άλλο.
«Προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να πούμε ναι»
Η φαρμακολογία και η βιολογία είχαν μικρό ενδιαφέρον για την DARPA μέχρι την δεκαετία του ’90, όταν τα βιολογικά όπλα κρίθηκαν ότι αποτελούν απειλή για την αμερικανική εθνική ασφάλεια. Η υπηρεσία έκανε μια σημαντική επένδυση στην βιολογία το 1997, όταν η DARPA δημιούργησε το πρόγραμμα Ελεγχόμενα Βιολογικά Συστήματα. Ο ζωολόγος Alan S. Rudolph διεύθυνε αυτή την εκτεταμένη προσπάθεια να διασυνδεθεί ο τεχνητός με τον φυσικό κόσμο. Όπως μου το εξήγησε, ο στόχος ήταν «η αύξηση, κατά βούληση, της ταχύτητας σύνδεσης, ή της δια-επικοινωνίας, μεταξύ ζωντανών και μη-ζωντανών συστημάτων». Τα ερωτήματα που τον απασχολούσαν ήταν του είδους «μπορούμε να ξεκλειδώσουμε τα σήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την κίνηση με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέψουμε τον έλεγχο κάποιου πράγματος έξω από το σώμα, όπως ένα προσθετικό χέρι ή πόδι, ένα ρομπότ, ένα έξυπνο σπίτι - ή να στείλουμε αυτό το σήμα σε κάποιον άλλο και αυτός να το λάβει;»
Η ανθρώπινη επαύξηση έγινε προτεραιότητα της υπηρεσίας. «Στρατιώτες χωρίς φυσικούς, φυσιολογικούς και αντιληπτικούς περιορισμούς θα είναι το κλειδί της επιβίωσης και της επιχειρησιακής κυριαρχίας στο μέλλον» προέβλεψε ο Michael Goldblat που ήταν επιστημονικός και τεχνολογικός υπεύθυνος στην εταιρεία McDonald πριν μπει στην DARPA το 1999. Για να ενισχύσει την ανθρώπινη ικανότητα «να ελέγχει την εξέλιξη», οργάνωσε μια σειρά προγραμμάτων με ονόματα που έμοιαζαν να έχουν βγει από βιντεοπαιχνίδια ή sci-fi ταινίες: Μεταβολική Κυριαρχία, Επιμονή στην Μάχη, Διαρκής Υποβοηθούμενη Απόδοση, Επαυξημένη Αντίληψη, Κορύφωση Στρατιωτικής Επίδοσης, Διεπαφή Εγκεφάλου Μηχανής.
Τα προγράμματα εκείνης της εποχής, όπως τα περιέγραψε η Annie Jacobsen στο βιβλίο της του 2015 The Pentagon’s Brain, συχνά έφταναν μέχρι την επικράτεια της τρελής επιστήμης. Για παράδειγμα το πρόγραμμα Διαρκής Υποβοηθούμενη Απόδοση είχε στόχο την δημιουργία ενός «24/7 στρατιώτη» που θα μπορούσε να δρα συνεχώς χωρίς ύπνο έως και μια βδομάδα. («Το μέτρο της επιτυχίας μας» είχε πει ένας αξιωματούχος της DARPA για αυτά τα προγράμματα, «είναι ότι η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή έχει απαγορεύσει οτιδήποτε κάνουμε»).
Ο Dick Cheney είχε ενθουσιαστεί με τέτοιου είδους έρευνες. Το καλοκαίρι του 2001 ένα μεγάλο φάσμα προγραμμάτων για «υπερ-στρατιώτες» παρουσιάστηκε στον αντιπρόεδρο. Ο ενθουσιασμός του συνέβαλλε στην ώθηση που η κυβέρνηση Bush έδωσε στην DARPA - την ώρα που η βάση της υπηρεσίας μετατοπιζόταν και η ακαδημαϊκή επιστήμη έδινε την θέση της στις «καινοτομίες» της τεχνο-βιομηχανίας. Τότε ήταν που ο Tony Tether, που όλη του η σταδιοδρομία κινήθηκε μεταξύ των τεχνολογικών βιομηχανιών, των βιομηχανιών άμυνας και το Πεντάγωνο, έγινε διευθυντής στην DARPA. Μετά την 11η/9ου, η υπηρεσία ανακοίνωσε ένα σχέδιο για ένα πρόγραμμα επιτήρησης με το όνομα Total Information Awareness, του οποίου το logo περιελάμβανε ένα μάτι-που-βλέπει-τα-πάντα κι έβγαζε ακτίνες που σκάναραν την υφήλιο. Οι αντιδράσεις ήταν μεγάλες και το Κογκρέσο ξεκίνησε έρευνα των δραστηριοτήτων της DARPA με την υπόνοια ότι ξεφεύγει σε οργουελιανές πρακτικές. Ο επικεφαλής του προγράμματος - ο ναύαρχος Poindexter, που είχε κατηγορηθεί για το σκάνδαλο Ιράν-Κόντρας επί διοίκησης Ρέιγκαν - τελικά παραιτήθηκε το 2003. Η αντιπαράθεση είχε σαν αποτέλεσμα να πέσει φως και στα προγράμματα για σούπερ-στρατιώτες και σύμφυσης μυαλού και μηχανής που η υπηρεσία κρατούσε με διακριτικότητα στην άκρη. Οι αποκαλύψεις για αυτές τις έρευνες προκάλεσαν ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία και στο τέλος ο νέος διευθυντής Alan Rudolph βρήκε κι αυτός την πόρτα της εξόδου.
Σε αυτή τη φάση της κρίσης, η DARPA κάλεσε τον Geoff Ling, νευρολόγο- εντατικολόγο και τότε εν ενεργεία αξιωματικό του στρατού, να συμμετάσχει στο Γραφείο Επιστημών Άμυνας. (Ο Ling συνέχισε την δουλειά του στο Γραφείο Βιολογικών Τεχνολογιών όταν αυτό αποσπάστηκε από τις Επιστήμες Άμυνας το 2014). Όταν ο Ling περνούσε από συνεντεύξεις για την πρώτη του θέση στην DARPA, το 2002, ήταν έτοιμος για αποστολή στο Αφγανιστάν και είχε στο μυαλό του πολύ συγκεκριμένες ανάγκες στο πεδίο της μάχης. Μία τέτοια ήταν ένα «φαρμακείο on demand» που θα ακύρωνε την ανάγκη για ένα πλήθος από χάπια και κάψουλες και θα το αντικαθιστούσε από ένα κιτ που θα σχηματοποιούσε τις δραστικές ουσίες σε ελαφρύτερες και μικρότερες μορφές έτοιμες για λήψη. Το σχέδιο αυτό έγινε τελικά πρόγραμμα της DARPA. Η τακτική της υπηρεσίας να υποστηρίζει και τα πιο παράτολμα σχέδια έδωσε ώθηση στον Ling, ο οποίος θυμάται με ευχαρίστηση πώς οι συνάδελφοι του έλεγαν «προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να λέμε ναι, όχι τρόπους για να λέμε όχι». Όταν ο Rudolph αποχώρησε, ο Ling ανέλαβε στην θέση του.
Ο Ling ανακαλεί το πρώτο μάθημα σχετικά με το Γραφείο Επιστημών Άμυνας που έμαθε συγκεκριμένα από τον Rudolph: «Ο εγκέφαλός σου λέει στα χέρια σου τι να κάνεις. Τα χέρια σου είναι βασικά τα εργαλεία του εγκεφάλου. Είμαστε χρήστες εργαλείων - αυτό είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος θέλει να πετάξει, κατασκευάζει ένα αεροπλάνο και πετάει. Ο άνθρωπος θέλει να έχει καταγεγραμμένη ιστορία και φτιάχνει ένα μολύβι. Όλα όσα κάνουμε είναι επειδή χρησιμοποιούμε εργαλεία. Και τα τελικά εργαλεία που διαθέτουμε είναι τα χέρια μας και τα πόδια μας. Τα χέρια μας επιτρέπουν να δουλεύουμε με το περιβάλλον και να φτιάχνουμε πράγματα και τα πόδια μας πηγαίνουν εκεί που ο εγκέφαλος θέλει. Ο εγκέφαλος είναι το σημαντικότερο».
Ο Ling συνέδεσε την ιδέα της προτεραιότητας του εγκεφάλου με την δική του εμπειρία από το πεδίο μάχης. Ρωτούσε τον εαυτό του «πώς μπορούμε να απελευθερώσουμε την ανθρωπότητα από τους περιορισμούς του σώματος;» Το πρόγραμμα για το οποίο έγινε περισσότερο γνωστός ο Ling έχει το όνομα Επαναστατικοποίηση Προσθετικών. Από την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου, λέει ο Ling, το προσθετικό χέρι που δινόταν στους περισσότερους ακρωτηριασμένους ήταν λίγο πιο εξελιγμένο από έναν γάντζο, κι αυτό όχι χωρίς κινδύνους. «Προσπάθησε να κάνεις την πρωινή σου υγιεινή με αυτό το άσχημο εργαλείο και θα καταλήξεις να χρειάζεσαι πρωκτολόγο κάθε μέρα». Με την βοήθεια των συνεργατών του στην DARPA και ακαδημαϊκών και επιχειρηματικών ερευνητών, ο Ling και η ομάδα του κατασκεύασαν κάτι που μέχρι πριν ήταν αδιανόητο: ένα προσθετικό χέρι ελεγχόμενο από τον εγκέφαλο.
Καμιά άλλη εφεύρεση από το internet και μετά δεν προσέφερε καλύτερη δημοσιότητα στην DARPA όπως αυτή. Τα ορόσημα στην ανάπτυξη της χαιρετιστήκαν με ενθουσιασμό. Το 2012 η εκπομπή 60 minutes έδειξε μια παράλυτη γυναίκα, την Jan Scheuermann, να τρώει ένα κομμάτι σοκολάτας χρησιμοποιώντας ένα ρομποτικό χέρι το οποίο ήλεγχε η ίδια μέσω ενός εμφυτεύματος στον εγκέφαλό της.
Αλλά η δουλειά της DARPA να επιδιορθώσει κατεστραμμένα σώματα δεν ήταν παρά ένα σημείο σε ένα δρόμο που οδηγούσε κάπου αλλού. Η υπηρεσία είχε πάντα μια πολύ ευρύτερη αποστολή και σε μία παρουσίαση του 2015 ένας διευθυντής προγράμματος - στρατολογημένος από την Silicon Valley - περιέγραψε την αποστολή αυτή: «να απελευθερώσουμε το μυαλό από τους περιορισμούς ακόμη και του υγιούς σώματος». Αυτά που μαθαίνει η υπηρεσία από τις θεραπείες τα χρησιμοποιεί στην επαύξηση. Η αποστολή είναι να γίνουν τα ανθρώπινα όντα κάτι άλλο από αυτό που είναι τώρα, με δυνάμεις πέρα από αυτές με τις οποίες γεννιόμαστε και πέρα από αυτές που μπορούμε φυσιολογικά να αποκτήσουμε.
Οι εσωτερικές διεργασίες στην DARPA είναι περίπλοκες. Οι στόχοι και οι προϋποθέσεις των ερευνών της μεταλλάσσονται κι εξελίσσονται με τον τρόπο ενός παράξενου, μισο-συνειδητού ευρύτερου παιχνιδιού. Τα όρια μεταξύ «θεραπείας» κι «επαύξησης» θολώνουν· και κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει ότι το D είναι το πρώτο γράμμα στο όνομα της DARPA. Ενάμισι χρόνο μετά το βίντεο που έδειχνε την Scheuermann να προσφέρει σοκολάτα στον εαυτό της, η DARPA έφτιαξε ένα ακόμη βίντεο με την ίδια, στο οποίο η διεπαφή εγκεφάλου-υπολογιστή είχε συνδεθεί με έναν προσομοιωτή πτήσης ενός F-35 και πετούσε το αεροπλάνο. Αργότερα η DAPRA παρουσίασε το βίντεο αυτό σε ένα συνέδριο με τίτλο Future of War.
Τις προσπάθειες του Ling συνέχισε ο Justin Sanchez. Το 2016 ο Sanchez εμφανίστηκε στην «ημέρα παρουσιάσεων» της DARPA μαζί με τον Johnny Matheny, τον οποίο η υπηρεσία περιέγραψε ως τον πρώτο «osseointegrated» [οστεοενσωματωμένο] άνθρωπο με ακρωτηριασμένο χέρι - τον πρώτο άνθρωπο με προσθετικό χέρι ενωμένο απευθείας στο οστό. Ο Matheny έκανε επίδειξη αυτού που για τότε ήταν το πιο εξελιγμένο προσθετικό χέρι της DARPA. «Μπορώ να κάτσω εδώ και να σηκώνω μια 20κιλη μπάλα όλη μέρα, μέχρι να τελειώσουν οι μπαταρίες». Την επόμενη μέρα το Gizmodo [portal τεχνολογικού περιεχομένου] είχε αυτόν τον τίτλο στο σχετικό ρεπορτάζ: «Το ελεγχόμενο από το μυαλό χέρι της DARPA θα σε κάνει να εύχεσαι να ήσουν cyborg».
Από τότε, η δουλειά της DARPA στην νευροτεχνολογία έχει αποδεδειγμένα διευρυνθεί για να περιλάβει «τις ευρύτερες πλευρές της ζωής» μου εξήγησε ο Sanchez «πέρα από τους ανθρώπους στο νοσοκομείο που την χρειάζονται για λόγους θεραπείας». Η λογική εξέλιξη όλης αυτής της έρευνας είναι η δημιουργία ανθρώπινων πλασμάτων που είναι ακόμη πιο εξελιγμένα, με βάση συγκεκριμένα τεχνολογικά κριτήρια. Νέοι και βελτιωμένοι στρατιώτες είναι αναγκαίοι κι επιδιωκόμενοι από την DARPA, αλλά είναι απλά ένα παράθυρο που μας δείχνει την ζωή που βρίσκεται μπροστά μας.
Πέρα από τον ορίζοντα
Σκέψου την μνήμη, μου είπε ο Sanchez: «Όλοι αναρωτιούνται πώς θα ήταν αν δίναμε στην μνήμη μια ώθηση 20, 30, 40% - βάλε όποιο νούμερο θες - και πώς αυτό θα άλλαζε τα πράγματα». Μιλάει για επαύξηση μνήμης μέσω νευρωνικών διεπαφών σαν μια εναλλακτική μορφή εκπαίδευσης. «Το σχολείο στην πιο θεμελιώδη του μορφή είναι μία τεχνολογία που έχουμε αναπτύξει ως κοινωνία για να βοηθήσουμε τους εγκεφάλους μας να κάνουν περισσότερα» λέει. «Με διαφορετικούς τρόπους, η νευροτεχνολογία χρησιμοποιεί άλλα εργαλεία και τεχνικές για να βοηθήσει τους εγκεφάλους μας να γίνουν οι καλύτεροι που μπορούν». Μια τέτοια τεχνική περιγράφηκε σε μια εργασία του 2013, για μια έρευνα στην οποία συμμετείχαν ερευνητές από το Wake Forest University, το University of Southern California και το University of Kentucky. Οι ερευνητές έκαναν χειρουργικές επεμβάσεις σε 11 ποντίκια. Στον εγκέφαλο κάθε ποντικιού τοποθετήθηκε μια ηλεκτρονική συστοιχία με 16 ανοξείδωτα σύρματα. Αφού ανένηψαν από τα το χειρουργείο, χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και πέρασαν μια περίοδο εκπαίδευσης, με την μία ομάδα να εκπαιδεύεται περισσότερο από την άλλη.
Η λιγότερη εκπαιδευμένη ομάδα έμαθε μια απλή αποστολή, που περιελάμβανε το πώς να προμηθεύεται μια ποσότητα νερού. Η πιο εκπαιδευμένη ομάδα έμαθε μια πιο περίπλοκη διαδικασία της ίδιας αποστολής - για να προμηθευτούν το νερό αυτά τα ποντίκια θα έπρεπε να πιέζουν επίμονα με την μουσούδα τους κάποιους μοχλούς και παρά τις καθυστερήσεις που είχαν σκοπό να τα μπερδέψουν, να περιμένουν την παράδοση του νερού. Όταν το πιο εκπαιδευμένο γκρουπ τελειοποιήθηκε σε αυτή την αποστολή, οι ερευνητές εξήγαγαν τα νευρωνικά μοτίβα που είχαν καταγραφεί στους εγκεφάλους των ποντικιών - την μνήμη για το πώς να εκτελούν την περίπλοκη αποστολή τους - από τις εμφυτευμένες ηλεκτρονικές συστοιχίες σε έναν υπολογιστή.
«Αυτό που κάναμε μετά ήταν να πάρουμε αυτά τα σήματα και να τα περάσουμε στα ζώα που ήταν ηλίθια» εξήγησε ο Ling σε ένα συνέδριο της DARPA το 2015. Δηλαδή οι ερευνητές πήραν τα μοτίβα διέγερσης των νευρώνων, που κωδικοποιούσαν την μνήμη εκτέλεσης της πιο περίπλοκης αποστολής και είχαν καταγραφεί στους εγκεφάλους των πιο εκπαιδευμένων ποντικιών, και μετέφεραν αυτά τα μοτίβα στους εγκεφάλους των λιγότερο εκπαιδευμένων ζώων. «Και αυτά τα ηλίθια ζώα τα κατάφεραν. Ήταν σε θέση να εκτελέσουν την αποστολή πλήρως. Για αυτά τα ποντίκια, μειώσαμε την περίοδο εκπαίδευσης από 8 εβδομάδες σε μερικά δευτερόλεπτα».
Μπορούσαν να εγχύσουν μνήμη χρησιμοποιώντας τους ακριβείς νευρωνικούς κώδικες για συγκεκριμένες ικανότητες» υποστήριξε ο Sanchez. Πιστεύει ότι αυτό το πείραμα αποτελεί το θεμελιώδες βήμα προς την κατεύθυνση της «πρόσθεσης μνήμης». Παρόλο που πολλοί ερευνητές αμφισβητούν τα ευρήματα - προειδοποιώντας ότι, στην πραγματικότητα, δεν μπορεί να είναι τόσο απλό - ο Sanchez είναι σίγουρος: «Εάν ξέρω τους νευρωνικούς κώδικες ενός προσώπου, μπορώ να δώσω αυτούς τους κώδικες σε ένα άλλο πρόσωπο; Νομίζω ότι μπορούμε». Υπό τον Sanchez, η DAPRA έχει χρηματοδοτήσει πειράματα σε ανθρώπους στο πανεπιστήμιο Wake Forest της δυτικής Καλιφόρνιας και το πανεπιστήμιο της Pennsylvania, χρησιμοποιώντας παραπλήσιους μηχανισμούς στα ανάλογα τμήματα του εγκεφάλου. Αυτά τα πειράματα δεν μετέφεραν μνήμη από ένα πρόσωπο σε άλλο, αλλά έδωσαν στα άτομα μια «ώθηση» μνήμης. Εμφυτευμένα ηλεκτρόδια κατέγραψαν την νευρωνική δραστηριότητα σχετικά με την αναγνώριση μοτίβων (στο Wake Forest και το USC) ή την απομνημόνευση λέξεων (στο Penn) σε συγκεκριμένα εγκεφαλικά κυκλώματα. Στην συνέχεια, ηλεκτρόδια επανατροφοδότησαν με αυτές τις εγγραφές νευρωνικής δραστηριότητας τα ίδια κυκλώματα, σαν μια μορφή ενίσχυσης. Το αποτέλεσμα και στις δύο περιπτώσεις ήταν σημαντική ενίσχυση της ανάκλησης μνήμης.
Ο Doug Weber, νευρομηχανικός στο πανεπιστήμιου του Pittsburgh που ολοκλήρωσε πρόσφατα μια τετραετή θητεία στην DARPA ως διευθυντής προγράμματος δίπλα στον Sanchez, είναι ένας σκεπτικιστής της μεταφοράς μνήμης. «Δεν πιστεύω στα άπειρα όρια της τεχνολογικής εξέλιξης» μου λέει. «Πιστεύω ότι θα υπάρξουν ορισμένες τεχνολογικές προκλήσεις που θα είναι αδύνατον να απαντηθούν». Για παράδειγμα, όταν οι επιστήμονες τοποθετούν ηλεκτρόδια στον εγκέφαλο, οι συσκευές αυτές στο τέλος θα αποτύχουν - ύστερα από λίγους μήνες ή χρόνια. Το πιο δυσεπίλυτο πρόβλημα είναι η απώλεια αίματος. Όταν ένα ξένο σώμα τοποθετείται στον εγκέφαλο, λέει ο Weber «επαναλαμβάνεται διαρκώς η ίδια διαδικασία, του τραυματισμού, αιμορραγίας, επούλωσης και ξανά από την αρχή. Όταν το αίμα διαφεύγει στον εγκέφαλο, η δραστηριότητα των κυττάρων σε αυτές τις περιοχές πέφτει δραματικά και τα κύτταρα στο τέλος ασθενούν». Περισσότερο κι από ένα οχυρό, ο εγκέφαλος αποτρέπει την εισβολή.
Ακόμη κι αν τα προβλήματα της διεπαφής που μας περιορίζουν δεν υπήρχαν, συνεχίζει ο Weber, εξακολουθεί να μην πιστεύει ότι οι νευρο-επιστήμονες θα μπορέσουν να υλοποιήσουν το σενάριο της πρόσθεσης μνήμης. Πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι ο εγκέφαλος είναι υπολογιστής, εξηγεί ο Weber, «όπου η πληροφορία πάει από το Α στο Β και το Γ σαν να είναι μια αρθρωτή διαδικασία. Σίγουρα υπάρχουν τέτοιες διαδικασίες στον εγκέφαλο, αλλά ούτε κατά διάνοια είναι τόσο συγκεκριμένα όσο σε έναν υπολογιστή. Όλες οι πληροφορίες είναι παντού κάθε στιγμή. Είναι τόσο διευρυμένα κατανεμημένες, ώστε το να επιτευχθεί ένας αξιοποιήσιμος βαθμός διασύνδεσης με τον εγκέφαλο είναι πέρα από εφικτός αυτή τη στιγμή».
Τα περιφερειακά νεύρα, σε αντίθεση, διοχετεύουν τα σήματα με έναν πιο αρθρωτό και σειριακό τρόπο. Το μεγαλύτερο σε μήκος περιφερειακό νεύρο είναι το πνευμονογαστρικό. Συνδέει τον εγκέφαλο με την καρδιά, τα πνευμόνια, το γαστρεντερικό και άλλα. Οι νευροεπιστήμονες κατανοούν την σχέση του εγκεφάλου με το πνευμονογαστρικό περισσότερο καθαρά από όσο καταλαβαίνουν τις πολυπλοκότητες του σχηματισμού μνήμης και της ανάκλησής της μεταξύ νευρώνων και του εγκεφάλου. Ο Weber πιστεύει ότι μπορούμε να διεγείρουμε το πνευμονογαστρικό με τρόπους που να ενισχύουν την διαδικασία της μάθησης - όχι μεταφέρονταν βιωματικές μνήμες, αλλά οξύνοντας την επιδεξιότητα σε συγκεκριμένες ικανότητες.
Για να ελέγξει αυτήν την υπόθεση, ο Weber διεύθυνε ένα νέο πρόγραμμα στο Γραφείο Βιολογικών Τεχνολογιών, με το όνομα Στοχευμένη Νευροπλαστική Εκπαίδευση (TNT: Targeted Neuroplasticity Training). Ομάδες ερευνητών σε επτά πανεπιστήμια εξέτασαν εάν η διέγερση του πνευμονογαστρικού μπορεί να ενισχύσει την μάθηση σε τρεις τομείς: παρατηρητικότητα, επιτήρηση / αναγνώριση και γλώσσα. Η ομάδα στο πανεπιστήμιο της Αριζόνα έχει ανάμεσά της ένα ηθολόγο [ethicist] του οποίου η δουλειά, σύμφωνα με τον Weber, είναι «να βλέπει πέρα από τον ορίζοντα για να προβλέψει πιθανές προκλήσεις και συγκρούσεις που μπορεί να προκληθούν» σε σχέση με τις ηθικές διαστάσεις της τεχνολογίας του προγράμματος «πριν απελευθερώσουμε το τζίνι απ’ το μπουκάλι». Σε μία από τις πρώτες συναντήσεις του ΤΝΤ, η ομάδα των ερευνητών αφιέρωσε 90 λεπτά συζητώντας τα ηθικά ερωτήματα της δουλειά τους - κι αυτή ήταν η αρχή μιας επιβαρυμένης συζήτησης που θα διευρυνθεί για να περιλάβει και άλλους και θα κρατήσει για πάρα πολύ καιρό.
Οι ιθύνοντες της DAPRA αναφέρονται στις πιθανές συνέπειες της νευροτεχνολογίας χρησιμοποιώντας το ακρωνύμιο ELSI, έναν όρο που είχε πρωτο-χρησιμοποιηθεί για το Human Genome Project. Τα αρχικά σημαίνουν «ηθικές, νομικές, κοινωνικές επιπλοκές» [ethical, legal, social implications]. Ο άνθρωπος που διεύθυνε την συζήτηση μεταξύ των ομάδων ήταν ο Steven Hyman, ένας νευροεπιστήμονας και νευροηθολόγος στο MIT και στο συμβούλιο διευθυντών του Harvard και πρώην επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας. Όταν συζήτησα μαζί του για την δουλειά του στα προγράμματα της DARPA, σημείωσε ότι ένα ζήτημα που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή είναι η «διασταυρούμενη συνομιλία». Μια διεπαφή ανθρώπου-μηχανής που δεν «διαβάζει» απλά τον εγκέφαλου κάποιου αλλά επίσης «γράφει» στο μυαλό κάποιου, θα προκαλέσει σχεδόν σίγουρα «διασταυρούμενη συνομιλία μεταξύ των δικτύων που στοχεύουμε και των δικτύων που εμπλέκονται με αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κοινωνικά και ηθικά συναισθήματα». Είναι αδύνατον να προβλέψουμε τις συνέπειες μια τέτοιας διασταυρούμενης συνομιλίας στην «διεξαγωγή του πολέμου» (αυτό το παράδειγμα έδωσε ο Hyman) και, πολύ λιγότερο φυσικά, στην καθημερινή ζωή.
Ο Weber και ένας εκπρόσωπος της DARPA συνόψισαν ορισμένες από τις ερωτήσεις που έθεσαν οι ερευνητές κατά την ηθολογική συζήτηση: Ποιος θα αποφασίσει πώς θα χρησιμοποιηθεί αυτή η τεχνολογία; Θα μπορεί ένας ανώτερος να επιβάλλει την χρήση της σε υφιστάμενούς του; Θα χρησιμοποιηθούν γενετικά τεστ για να προσδιορίσουν το πόσο δεκτικός θα είναι κάποιος σε νευροπλαστική εκπαίδευση; Τέτοια τεστ θα είναι εθελοντικά ή υποχρεωτικά; Θα μπορούν τα αποτελέσματα τέτοιων τεστ να οδηγήσουν σε διακρίσεις στο σχολείο ή την εργασία; Τι θα συμβεί εάν αυτή η τεχνολογία επηρεάσει την ηθική ή συναισθηματική αντίληψη - ή την ικανότητα κάποιου να διακρίνει το σωστό από το λάθος ή να ελέγξει την ίδια του την συμπεριφορά;
Ανακαλώντας την ηθολογική συζήτηση, ο Weber σχολίασε ότι «το βασικό πράγμα που θυμάμαι είναι ότι μας τέλειωσε ο χρόνος».
Μπορούμε να μετατρέψουμε σε όπλο οτιδήποτε
Στο βιβλίο The Pentagon’s Brain, η Annie Jacobsen υποστηρίζει ότι οι νευροτεχνολογικές έρευνες της DARPA, όπως αυτές με τα προσθετικά μέλη και την διεπαφή εγκεφάλου-μηχανής, δεν είναι αυτό που δείχνουν: «Είναι πιθανόν ότι ο πρωταρχικός σκοπός της DARPA με την ανάπτυξη προσθετικών είναι για να δώσει στα ρομπότ κι όχι τους ανθρώπους καλύτερα χέρια και πόδια.» Ο Geoff Ling απέρριψε αυτόν τον ισχυρισμό όταν του τον παρουσίασα (δεν είχε διαβάσει το βιβλίο). Η απάντησή του ήταν: «Όταν μιλάμε για τέτοια πράγματα και οι άνθρωποι ψάχνουν για νεφελώδη πράγματα, πάντα τους λέω “πραγματικά πιστεύεται ότι ο στρατός στον οποίο υπηρέτησε ο παππούς σας, στον οποίο υπηρέτησε ο πατέρας σας, έχει μετατραπεί στο στρατό των ναζί ή των ρώσων;” Όσα κάναμε στο πρόγραμμα Revolutionizing Prosthetics - τα πάντα που κάναμε - είναι δημοσιευμένα. Εάν πράγματι κατασκευάζαμε αυτόνομα οπλικά συστήματα, γιατί να προχωρήσουμε σε δημοσιεύσεις και να τα διαβάσουν οι ανταγωνιστές μας; Δεν κρύψαμε τίποτε. Δεν κρύψαμε ούτε ένα πράγμα. Και ξέρεις κάτι; Αυτό σημαίνει ότι δεν το κάναμε μόνο για την Αμερική. Το κάναμε για όλο τον κόσμο.»
Ξεκίνησα να του λέω ότι η δημοσίευση μιας έρευνας δεν εμποδίζει την κατάχρησή της. Αλλά οι όροι χρήση και κατάχρηση παραβλέπουν ένα μεγαλύτερο ζήτημα από τον πυρήνα οποιασδήποτε ουσιαστικής συζήτησης πάνω στην νευροτεχνολογία / ηθική. Ένα επαυξημένο ανθρώπινο πλάσμα - ένα ανθρώπινο ον που θα διαθέτει νευρική διασύνδεση με έναν υπολογιστή - θα είναι ακόμη άνθρωπος, με τον τρόπο που έγινε αντιληπτή η ανθρωπότητα δια μέσου της ιστορίας; Ή ένα τέτοιο πρόσωπο θα είναι ένα διαφορετικό είδος πλάσματος;
Η αμερικανική κυβέρνηση έχει βάλει όρια στην δυνατότητα της DARPA να διεξάγει πειράματα για ενισχυμένες ανθρώπινες δυνατότητες. Ο Ling λέει ότι οι συνάδελφοι του είχαν μιλήσει για μια «ντιρεκτίβα»: «Το Κογκρέσο ήταν πολύ συγκεκριμένο. Δεν μας θέλουν να φτιάξουμε έναν σούπερ-στρατιώτη». Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να είναι ο ανακοινώσιμος στόχος, μοιάζει να λέει το Κογκρέσο, αλλά εάν τυχόν φτάσουμε εκεί τυχαία - αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Η φαντασία του Ling παραμένει ισχυρή. Λέει σχετικά: «Εάν σου δώσουμε ένα τρίτο μάτι κι αυτό το μάτι μπορεί να δει στο υπεριώδες, αυτό θα ενσωματωθεί σε κάθε τι που κάνεις. Εάν σου δώσω ένα τρίτο αυτί κι αυτό μπορεί να ακούει στις υψηλές συχνότητες, σαν νυχτερίδα ή φίδι, μετά θα ενσωμάτωνες όλες αυτές τις αισθήσεις στην εμπειρία σου και θα τις χρησιμοποιούσες προς όφελός σου. Εάν εσύ μπορείς να δεις στο σκοτάδι, είσαι καλύτερος από κάποιον που δεν μπορεί να δει στο σκοτάδι».
Ενίσχυση των αισθήσεων για να κερδίσεις ανώτερο πλεονέκτημα - αυτή η γλώσσα παραπέμπει σε οπλικά συστήματα. Τέτοιες δυνατότητες θα μπορούσαν ασφαλώς να έχουν στρατιωτικές εφαρμογές, παραδέχεται ο Ling - «εξάλλου μπορούμε να μετατρέψουμε σε όπλο οτιδήποτε, σωστά;» - πριν απορρίψει την ιδέα κι επιστρέψει στην επίσημη γραμμή: «Όχι, όλα αυτά έχουν να κάνουν με την ενίσχυση των δυνατοτήτων του ανθρώπου» με έναν τρόπο που συνέκρινε με τη στρατιωτική εκπαίδευση και την εκπαίδευση των πολιτών, και τον δικαιολόγησε με οικονομικούς όρους.
«Ας πούμε ότι σου δίνω ένα τρίτο χέρι, και μετά ένα τέταρτο, επομένως δύο επιπλέον χέρια» λέει. «Θα είσαι πιο ικανός, θα κάνεις περισσότερα πράγματα, σωστά;» Και αν μπορείς να ελέγχεις τέσσερα χέρια το ίδιο απρόσκοπτα όσο μπορείς και τώρα τα δύο, συνεχίζει, «θα κάνεις στην πραγματικότητα τον διπλάσιο όγκο δουλειάς από ότι κάνεις συνήθως. Είναι τόσο απλό. Αυξάνεις την παραγωγικότητά σου για να κάνεις οτιδήποτε θέλεις». Αρχίζω να σχηματοποιώ την εικόνα του να δουλεύεις με τέσσερα χέρια και τον ρωτάω «και πού τελειώνει αυτό;»
«Δεν θα τελειώσει ποτέ» λέει ο Ling. «Εννοώ ότι θα γίνεται διαρκώς καλύτερο και καλύτερο. Αυτό που κάνει η DARPA είναι να παρέχει ένα θεμελιώδες εργαλείο που θα μπορούν να το πάρουν άλλοι και να κάνουν απίστευτα πράγματα με αυτό· πράγματα που ούτε καν τα διανοούμαστε σήμερα».
Κρίνοντας από όσα είπε στη συνέχεια πάντως, τα πράγματα που σκέφτεται η DARPA ξεφεύγουν πολύ από αυτά που τυπικά ανακοινώνει δημόσια. «Εάν ένας εγκέφαλος μπορεί να ελέγξει ένα ρομπότ που μοιάζει με χέρι» λέει ο Ling «γιατί να μην μπορεί να ελέγξει ένα ρομπότ που μοιάζει με φίδι; Γιατί να μην μπορεί αυτός ο εγκέφαλος να ελέγξει ένα ρομπότ που μοιάζει με μεγάλη ζελατινώδη σφαίρα που μπορεί να στρίβει σε γωνίες να πηγαίνει πάνω και κάτω και να διαπερνά αντικείμενα; Εννοώ, κάποιος θα βρει μια εφαρμογή για αυτό. Δεν θα μπορούσαν να το κάνουν τώρα, γιατί δεν μπορούν να γίνουν αυτή η σφαίρα. Αλλά στον δικό μου κόσμο, με τον εγκέφαλο τους σε απευθείας σύνδεση με αυτή την σφαίρα, η σφαίρα γίνεται η δική τους ενσάρκωση. Έτσι, γίνονται βασικά η σφαίρα και μπορούν να κάνουν οτιδήποτε αυτή η σφαίρα μπορεί να κάνει».
Ο πυρετός του χρυσού
Τα υπό ανάπτυξη σχέδια της DAPRA κινούνται ακόμη στο όριο του πεδίου της απόδειξης. Αλλά είναι τόσο κοντά ώστε να έχουν τραβήξει επενδύσεις από μερικές από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες εταιρείες του κόσμου. Το 1990, κατά τη διάρκεια της διοίκησης του πρώτου Bush, ο διευθυντής της DARPA Craig Fields έχασε την δουλειά του επειδή, σύμφωνα με κάποιες πηγές της εποχής, είχε προωθήσει σκόπιμα επιχειρηματικές σχέσεις με ορισμένες εταιρείες της Silicon Valley και ο Λευκός Οίκος έκρινε αυτές τις σχέσεις απρεπείς. Πάντως, από την διοίκηση του δεύτερου Bush και μετά τέτοιες ευαισθησίες έσβησαν.
Με τον καιρό, η DARPA έγινε κάτι σαν φάρμα προετοιμασίας στελεχών για την Silicon Valley. Η Regina Dugan, η οποία είχε διοριστεί διευθύντρια της DARPA από τον Obama, ανέλαβε στη συνέχεια επικεφαλής του τμήματος Advanced Technology and Projects της Google όπου την ακολούθησαν και άλλοι υπάλληλοι της DARPA. Στη συνέχεια μεταπήδησε στη θέση της επικεφαλής του τμήματος έρευνας και τεχνολογίας της Facebook (αν και έχει πλέον φύγει και από εκεί).
Η νευροτεχνολογική έρευνα της DARPA έχει επηρεαστεί τα τελευταία χρόνια από το κυνήγι κεφαλών που επιδίδονται οι μεγάλες εταιρείες στην αναζήτηση στελεχών. Ο Doug Weber μου είπε ότι κάποιοι ερευνητές της DARPA έχουν «σκουπιστεί κανονικά» από εταιρείες όπως η Verily (παράρτημα της Alphabet, μητρικής εταιρείας της Google, που ασχολείται με τις βιοτεχνολογίες) η οποία σε συνεργασία με την βρετανικό φαρμακευτικό όμιλο GlaxoSmithKline έφτιαξαν την εταιρεία Galvani Bioelectronics, με στόχο να φέρουν τις συσκευές διαμόρφωσης νευρώνων στην αγορά. Η Galvani αποκαλεί τη δραστηριότητά της «βιοηλεκτρική φαρμακευτική», προκειμένου να καλλιεργήσει μια εικόνα οικειότητας και εμπιστοσύνης. Ο Ted Berger, μηχανικός βιοιατρικής στο πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, που είχε εργαστεί στην έρευνα με την μετάδοση μνήμης μεταξύ ποντικιών, δούλεψε ως επικεφαλής επιστημονικός υπεύθυνος στην εταιρεία Kernel, η οποία σχεδιάζει να φτιάξει «εξελιγμένα συστήματα διασύνδεσης με τους νευρώνες για την θεραπεία ασθενειών και δυσλειτουργιών, την αποκάλυψη των μηχανισμών της διάνοιας και την επέκταση της αντίληψης». Ο Elon Musk έχει προσεγγίσει ερευνητές της DARPA για να δουλέψουν στην εταιρεία του Neuralink, η οποία λέγεται ότι αναπτύσσει ένα σύστημα διασύνδεσης με το όνομα «νευρωνική δαντέλα». Το Building 8 [έτσι ονομάζεται το τμήμα της Facebook που ασχολείται με της βιοτεχνολογίες] δουλεύει πάνω στη διασύνδεση με το νευρικό σύστημα επίσης. Το 2017 η Regina Dugan είχε ανακοινώσει ότι 60 μηχανικοί δουλεύουν πάνω σε ένα σύστημα που θα επιτρέψει στους χρήστες να δακτυλογραφούν 100 λέξεις το λεπτό «κατευθείαν από τον εγκέφαλό τους». Ο ίδιος ο Geoff Ling είναι μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Building 8.
Συζητώντας με τον Justin Sanchez, έκανα την υπόθεση ότι εάν οι φιλοδοξίες του πραγματοποιηθούν, θα μπορούσε να αλλάξει την καθημερινή ζωή με πιο θεμελιακό και διαρκή τρόπο από όσο ο Zuckerberg της Facebook ή ο Dorsey του Twitter. Μπορεί να αισθάνθηκε άβολα ακούγοντας το όνομά του σε μια τέτοια σειρά αλλά η αναφορά δεν τον ξένισε. Ενθυμούμενος μια παρατήρηση που είχε κάνει κάποτε σχετικά με την «ευρεία αποδοχή της νευροτεχνολογίας», αλλά με «κατάλληλους ελέγχους ώστε να είναι σίγουρο ότι γίνεται με τον σωστό τρόπο», του ζήτησα να μου περιγράψει ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός ο σωστός τρόπος. Συνάντησε ποτέ κάποιο μέλος του Κογκρέσου που να είχε κάποιες καλές ιδέες για τους νομικούς και ρυθμιστικούς κανόνες που θα όριζαν το πεδίο της ανερχόμενης νευροτεχνολογικής βιομηχανίας;
Απέφυγε να απαντήσει («δουλειά της DARPA δεν είναι να ορίζει ή ακόμη και να προτείνει τέτοια πράγματα») και αντιπρότεινε ότι στην πραγματικότητα οι δυνάμεις της αγοράς θα κάνουν περισσότερα στην διαμόρφωση της εξέλιξης της βιοτεχνολογίας, παρά οι νόμοι ή οι ρυθμίσεις ή οι σκόπιμες πολιτικές επιλογές. Η αγορά θα αναλάβει τα ηνία: «Καθώς αναπτύσσονται οι σχετικές εταιρείες και καθώς αναπτύσσουν τα προϊόντα τους, θα χρειαστεί να πείσουν τους ανθρώπους ότι όσα φτιάχνουν έχουν νόημα, ότι βοηθούν τους ανθρώπους να γίνουν μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους. Και αυτή η διαδικασία - αυτή η μέρα με την μέρα ανάπτυξη - θα καθορίσει τελικά το προς τα πού θα κινηθούν αυτές οι τεχνολογίες. Νομίζω ότι αυτή είναι η πραγματικότητα για το πώς τελικά θα εξελιχτούν τα πράγματα».
Φαίνεται εντελώς ατάραχος από αυτή που φαίνεται να είναι η πιο ανησυχητική πλευρά της δουλειάς της DARPA: δεν είναι ότι ανακαλύπτει αυτά που ανακαλύπτει, αλλά ότι ο κόσμος είναι, ως τώρα, έτοιμος να τα καταναλώσει.
Σημειώσεις
1 - Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2018 στην έντυπη έκδοση του αμερικανικού The Atlantic.
[ επιστροφή]
