η άλλη όψη;

Ονομάζονται Omikron Project και, σύμφωνα με τα δικά τους λόγια, αποτελούν μια ομάδα γυναικών και ανδρών που προσπαθούν να δείξουν διεθνώς την άγνωστη πλευρά της τρέχουσας κρίσης στην ελλάδα, και να διορθώσουν τα προβλήματα της εικόνας της χώρας που κάνουν ζημιά σ’ αυτήν. Βρίσκονται αναμφίβολα στα “αριστερά” του ιδεολογικού φάσματος, αλλά δεν σκοπεύουμε σε κάποια κριτική. Έχουν συγκεντρώσει (κι αυτό το θεωρούμε χρήσιμο) σε έναν ενιαίο κατάλογο, μοιρασμένο σε κατηγορίες, αυτά που λέγονται “κινήσεις πολιτών” στην ελλάδα - κινήσεις της κοινωνικής αριστεράς. [1] Και παρότι στις επιμέρους λίστες περιλαμβάνονται συλλογικά υποκείμενα που δεν έχουν υποχρεωτικά οργανωτικές ή πολιτικές σχέσεις μεταξύ τους, αυτή η καταλογογράφηση δείχνει μια τάξη μεγέθους σχετικά μ’ αυτό που η κυβερνοαριστερά θεωρεί την δυναμική βάση για την μεταμόρφωση του σχεσιακού, ιδεολογικού και εν μέρει παραγωγικού μοντέλου του ελληνικού καπιταλισμού.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον χάρτη του Omikron Project [2]:
- στην κατηγορία συνελεύσεις γειτονιάς (και επεξήγηση πρότζεκτς που προωθούν την οικονομική, οικολογική και άμεση πολιτική δημοκρατία) καταμετρώνται 4 σχήματα, και 64 συνελεύσεις γειτονιάς σ’ όλη την ελλάδα·
- στην κατηγορία ανθρώπινα δικαιώματα (: δίκτυα αλληλεγγύης που βοηθούν πρόσφυγες και μετανάστες, υποστηρίζουν τα κοινωνικά δικαιώματα και τις ψηφιακές ελευθερίες, ή αντιμετωπίζουν τον ρατσισμό ή τον μιλιταρισμό) περιλαμβάνονται (πανελλαδικά) 33 σχήματα·
- στην κατηγορία υγεία (: εθελοντικές κινήσεις που παρέχουν δωρεάν ιατρικές υπηρεσίες, φάρμακα και εμβόλια σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας) μετριούνται 3 σχήματα και 42 κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία σ’ όλη την ελλάδα (τα μισά στην Αθήνα)·
- στην κατηγορία περιβάλλον, φύση, οικολογία (: δίκτυα επαρχιακών και αστικών οικο-κοινοτήτων, που εφαρμόζουν τις απόψεις τους για μια αυτάρκη βιώσιμη κοινωνία) περιλαμβάνονται 40 σχήματα·
- στην κατηγορία εκπαίδευση (: ομάδες που προσφέρουν δωρεάν μαθήματα και ανταλλαγές γνώσεων, όπως επίσης φεστιβάλ παιχνιδιού και ανταλλαγής βιβλίων) καταγράφονται 33 σχήματα·
- στην κατηγορία τέχνη και πολιτισμός (: συλλογικότητες που κάνουν εναλλακτική τέχνη, οργανώνουν ελεύθερα πολιτιστικά γεγονότα - εκθέσεις, συναυλίες, προβολές - και πειραματίζονται με νέους τρόπους ζωής) υπάρχουν 66 σχήματα·
- στην κατηγορία συλλογικές κουζίνες (: συλλογικές συναντήσεις όπου ο κόσμος μαγειρεύει και τρώει μαζί, πληρώνοντας σύμφωνα με τις δυνατότητές του, με σκοπό την ανταλλαγή γνώσεων και ιδεών) καταγράφονται 4 σχήματα·
- στην κατηγορία εναλλακτικές οικονομίες και τοπικά συστήματα εμπορικών ανταλλαγών (: κινήσεις που οργανώνουν μικρο-οικονομίες χωρίς μεσάζοντες ή χωρίς χρήμα, για να ενισχυθεί η αλληλεγγύη και οι κοινωνικοί δεσμοί) καταγράφονται 34 σχήματα.

Συνολικά πρόκειται για 323 “κινήσεις πολιτών” πανελλαδικά. Παρότι η μέθοδος μας θα μπορούσε να θεωρηθεί αυθαίρετη, αν θεωρήσουμε ότι σε κάθε ένα απ’ αυτά τα προτζεκτ εμπλέκονται άμεσα και σταθερά 100 άτομα (όχι σαν “πελάτες” ή “χρήστες” υπηρεσιών αλλά σαν μόνιμα μέλη των όποιων διαδικασιών· μια μάλλον γενναιόδωρη ποσοτική εκτίμηση για τις περισσότερες απ’ αυτές τις συλλογικές κινήσεις) προκύπτει ένα μέγεθος λίγο μεγαλύτερο απ’ τις 32.000 ανθρώπους. [3]
Κρίνοντας μόνο ποσοτικά μπορεί ο καθένας, ανάλογα με τα κριτήριά του, να πει ότι αυτό το μέγεθος είναι “ικανοποιητικό” ή όχι. Πιο ενδιαφέρον βρίσκουμε ωστόσο, κρατώντας κατά νου ένα τέτοιο μέγεθος (που, ας το επαναλάβουμε, είναι μάλλον “υπερ”εκτιμημένο εδώ...), να κρίνει κανείς εάν αποτελεί “αισιόδοξη” τάση γενικότερου “κοινωνικού μετασχηματισμού”, και τι είδους. Ας δούμε.

Κατ’ αρχήν η “τέχνη και ο πολιτισμός” ήταν ανέκαθεν (στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα) ένα σταθερό προπύργιο της κοινωνικής αριστέρας, απ’ την πλευρά της παραγωγής. Η κοινωνική δεξιά, απ’ την μεριά της, ήταν προσανατολισμένη είτε στην οικογένεια είτε στην δουλειά (έως και την επιχειρήση) είτε και στα δύο. Εδώ, λοιπόν, δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο.
Απ’ την άλλη μεριά περίπου το 1/3 αυτών κινήσεων (115) εμπλέκεται σε βασικούς τομείς της κοινωνικής αναπαραγωγής (υγεία, εκπαίδευση, πρόνοια) στους οποίους το άλλοτε “κοινωνικό κράτος” είχε την κύρια (αν και όχι την αποκλειστική) ευθύνη. Όμως εδώ υπάρχουν τα εξής 2 ζητήματα.
Κατ’ αρχήν το ίδιο “μετασχηματιζόμενο” (νεοφιλελεύθερο) κράτος ασκεί δράσεις ιδιαίτερα πολλαπλάσιας κλίμακας (σε σχέση με την εμβέλεια αυτών των κινήσεων) είτε ιδιωτικοποιώντας, είτε υποτιμώντας δραστικά την απαραίτητη εργασία. Επιπλέον, το ομόσπονδο ευρωπαϊκό κράτος χρηματοδοτεί τις τέτοιου είδους κινήσεις - απ’ - τα - κάτω [4] (όπως και διάφοροι καινούργιοι “εθνικοί ευεργέτες”, σαν το “ίδρυμα Νιάρχου”...). Σε κάθε περίπτωση, λαμβάνοντας υπ’ υπόψη την δραστική “συρρίκνωση” των ορίων νομιμότητας σε άλλες περιοχές του σύγχρονου κοινωνικού εργοστάσιου, δεν μπορεί κανείς παρά να σημειώσει την ειρηνική συμβίωση τέτοιων πρωτοβουλιών - της - βάσης με την κρατική / καπιταλιστική κεντρική και ριζική αναδιάρθρωση (και “περικοπή δημόσιου κόστους”) της κοινωνικής αναπαραγωγής. Ειρηνική συμβίωση που είναι αμοιβαία.
Επιπλέον, μια “κυβέρνηση της αριστεράς” (υποτίθεται ότι) υπόσχεται την αποκατάσταση του άλλοτε “κοινωνικού κράτους”, τουλάχιστον στους κρίσιμους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της πρόνοιας. Εάν το κάνει οι σχετικές κινήσεις πολιτών θα είναι περιττές. Αν δεν το κάνει θα έχει ξεγελάσει τους ψηφοφόρους της. Εάν το κάνει ενσωματώνοντας στο κράτος τις “φτηνές” (καθότι εν πολλοίς εθελοντικές) κινήσεις πολιτών σ’ αυτούς τους τομείς, τότε απλά θα έχει εφαρμόσει μια (όχι και τόσο) καινούργια ιδέα περί υποτίμησης της εργασίας.
Απομένουν η πρώτη και η τελευταία κατηγορία της λίστας.

Οι συνελεύσεις γειτονιάς έχουν υμνηθεί ιδιαίτερα (ειδικά στη διάρκεια του 2011) αν και είναι φανερά (και λογικά) μια “προσωρινή” κατάσταση. Τα οργανωμένα σε μεγαλύτερα ή μικρότερα κόμματα μέλη τους ποτέ δεν παραιτήθηκαν απ’ τους προσανατολισμούς στην “κεντρική πολιτική σκηνή” και στις διαδικασίες προς αυτήν, δηλαδή στις εκλογές. Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι απετέλεσαν ή αποτελούν αυτοτελείς και ανεξάρτητες κοινωνικο-πολιτικές μορφές οργάνωσης και δράσης, έξω, πέρα και ενάντια στα κόμματα (της αριστεράς). Με δεδομένο το γεγονός ότι αυτά τα κόμματα και οργανώσεις δεν μπορούν να “εντάξουν” όσους / όσες λογαριάζουν για “επιρροή” τους, οι συνελεύσεις γειτονιάς έμειναν σαν το μη χείρον βέλτιστον τοπικών “μετωπικών” ομαδοποιήσεων, κουκουλώνοντας σε κάποιο βαθμό το ζήτημα της πολιτικο-ιδεολογικής ηγεμονίας στο εσωτερικό τους.
Τα σχήματα εναλλακτικής οικονομίας και τα τοπικά συστήματα εμπορικών ανταλλαγών έχουν επενδυθεί απ’ την κυβερνοαριστερά σαν ΤΟ αντιπαράδειγμα του παρόντος και του μέλλοντος. Ορισμένοι διανοούμενοι και οικονομολόγοι της κυβερνοαριστεράς, πιθανόν με μαοϊκό ή τροτσκιστικό παρελθόν και αναλυτικό υπόστρωμα εκείνο των ‘70s (“τρίτος κόσμος vs πρώτος κόσμος”), έχουν μια αξιοσημείωτη επιμονή να συγκρίνουν το ελλαδιστάν με τη λατινική αμερική, και να προσπαθούν να μεταφέρουν εμπειρία και παραδείγματα από εκεί εδώ. Παράδοξο ή όχι φαίνεται να παρακάμπτουν το γεγονός ότι όπως ο εναλλακτισμός των ‘80 αποδείχθηκε συμβατός με τους προσανατολισμούς ορισμένων δυναμικών τομέων του κεφάλαιου, έτσι και η “ανταλλακτική οικονομία” ή τα “εναλλακτικά νομίσματα” έχουν ενσωματωθεί στην προβληματική οικονομολόγων του συστήματος και έχουν εφαρμοστεί στην πράξη, σαν “λύσεις ανάγκης”, εδώ και πολλά χρόνια στην πρωτοκοσμική ευρώπη και στις ηπα.
Το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι τέτοιου είδους “καλά νέα” (σαν το εμπόριο - χωρίς - μεσάζοντες για παράδειγμα) χαιρετίζονται μέσα από προσεγγίσεις μάλλον αν-ιστορικές, και πάντως αδιάφορες στην παγκόσμια καπιταλιστική αναδιάρθρωση, συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογικών της παραμέτρων. Το έχουμε πει, το ξαναλέμε: εμπόριο χωρίς μεσάζοντες (τουλάχιστον με την κλασσική έννοια του “χοντρέμπορου” ή του “εμπόρου λιανικής”) γίνεται ήδη σε τεράστια κλίμακα, σ’ όλον τον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο, μέσω internet. Υπό στοιχειωδώς φυσιολογικές συνθήκες αυτή η ιντερνετική διαδικασία θα μπορούσε να αφορά όχι μόνο βιβλία, ρούχα, φάρμακα ή γκάτζετ, αλλά επίσης πατάτες, ντομάτες, μπρόκολα - και ηλεκτρικές συσκευές... Τον μετασχηματισμό (σ’ αυτό το ζήτημα όπως και σε πολλά άλλα) τον έχει ξεκινήσει και τον έχει προχωρήσει ήδη η καπιταλιστική εξέλιξη! Επιπλέον πρόκειται για έναν μετασχηματισμό που είναι εχθρικός στο υποκείμενο που είναι απ’ τα αγαπημένα της κυβερνοαριστεράς: τους “μικρομεσαίους” μαγαζάτορες των πόλεων.

Ας ανακεφαλαιώσουμε. Εάν λάβει κανείς υπ’ όψη ότι το ελληνικό κράτος δεν είναι χρεωκοπημένο (με βάση τα πρωτοκοσμικά κριτήρια) τόσο οικονομικά όσο λειτουργικά, και ότι η παρούσα κρίση είναι από εκείνες που αποκαλύπτουν καθαρά τον βίαια εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος, θα μπορούσε να πει ότι οι “κινήσεις πολιτών” κάνουν πολλά· και ταυτόχρονα πολύ λίγα.
Κάνουν πολλά σε ότι αφορά την ιδέα ότι οι κοινωνικές συνέπειες της κρίσης είναι διαχειρίσιμες χωρίς σύγκρουση. Και κάνουν πολύ λίγα για να επιβεβαιώσουν την επόμενη ιδέα, ότι μια τέτοια ειρηνική διαχείριση μπορεί να λειτουργήσει σαν μετασχηματισμός των κοινωνικών σχέσεων. Δεν είναι το ζήτημα εάν παράγουν έργο. Ασφαλώς και παράγουν έργο απαραίτητο, ειδικά οι “δομές υγείας” ή οι οργανώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο δεν μπορούν να πάνε μακρύτερα απ’ την ευρύτερη μικροαστική πεποίθηση πως όλο κι όλο που χρειάζεται “για να αλλάξουν τα πράγματα” (βασικά: για να ξαναγίνουν όπως τις χρυσές εποχές...) είναι το να σηκωθεί ο καθένας απ’ τον καναπέ. Το σλόγκαν των “αγανακτισμένων” παραμένει πάντα η δεσπόζουσα “αρχή της κίνησης”...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Στοιχεία ως τον Μάη του 2013.
[ επιστροφή ]

2 - Δεν θα αναφερθούμε στην κατηγορία “media and communications” επειδή η λίστα της είναι εκ των πραγμάτων εξαιρετικά ελλειπής αλλά, κυρίως, επειδή αφορά προπαγάνδιση, η ουσιαστική επιρροή της οποίας δεν μπορεί να υπολογιστεί ούτε κατά προσέγγιση.
[ επιστροφή ]

3 - Πρόκειται για μέγεθος συγκρίσιμο με τον αριθμό των οργανωμένων μελών του συ.ριζ.α. (30.000 υποστηρίζει η Κουμουνδούρου) παρότι, προφανώς, το σύνολο αυτών των “κινήσεων πολιτών” δεν ταυτίζεται με το συγκεκριμένο κόμμα.
[ επιστροφή ]

4 - Περισσότερα σε Sarajevo νο 62, ο “τρίτος τομέας”: η κοινωνική αλληλεγγύη σαν κεφάλαιο· Sarajevo νο 70, κράτος έτοιμο για όλα...· Sarajevo νο 72, “κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία” σαν πολιορκητικός κριός; όχι, ευχαριστώ!
[ επιστροφή ]