#03 - 06/2015

bytes & genes

Το όχημα της εικόνας θα μπορούσε να είναι ένα μικρό τανκ. Και πράγματι τέτοιο είναι. Με μια διαφορά. Είναι ρομποτικό και εντελώς αυτόματο. “Εντελώς αυτόματο” σημαίνει ότι καθοδηγείται από ένα λογισμικό “τεχνητής νοημοσύνης”, έτσι ώστε να αποφασίζει “μόνο του” ποιος είναι “εχθρός” και ποιος “φίλος”... άρα να σκοτώνει άμεσα και αποτελεσματικά...
Η πειραματική κατασκευή του (όπως και άλλων παρόμοιων τεχνικών) έχει προκαλέσει ένα κάποιο κύμα “κριτικής” μεταξύ διάφορων ειδικών της τεχνητής νοημοσύνης. Ποιο είναι το πρόβλημά τους; Η “ηθική” - η “ηθική του πολέμου”, η “ηθική της δολοφονίας”... Σύμφωνα με την σχετική “ανησυχία”, ακόμα και στα drones υπάρχει κάποιος άνθρωπος χειριστής (σε τεράστια απόσταση, στο ασφαλές περιβάλλον κάποιου γραφείου...) που παίρνει την τελική απόφαση (του φόνου). Είναι ηθικά σωστό λένε οι αμφισβητίες αυτή η τελική απόφαση να είναι δυνατότητα της μηχανής;
Λεπτεπίλεπτες ανησυχίες ανθρώπων που θεωρούν ότι έχουν τον έλεγχο των αποφάσεών τους! Αν ρωτήσει κανείς τους αφγανούς και τους πακιστανούς (ή τους παλαιστίνιους) θα πουν ότι η πολεμική χρήση των drones είναι εντελώς ανήθικη, αφού ο χειριστής τους δεν κινδυνεύει ούτε στο ελάχιστο. Αν, πάλι, ρωτήσει τις κοινότητες των προλετάριων μαύρων στις αμερικανικές πόλεις, θα πουν ότι οι μπάτσοι τους σκοτώνουν ήδη “μηχανικά”: οι φονικές αποφάσεις τους δεν εμποδίζονται πλέον από καμία καμία ηθική αναστολή, αφού μάλιστα αθωώνονται ο ένας μετά τον άλλο.
Ποια, άραγε, είναι η διαφορά ανάμεσα στο να σε σκοτώσει ένα ρομπότ ή στο να σε σκοτώσει ένα δίποδος ρομποτοποιημένος και χαπακωμένος πεζοναύτης;

Cyborg #03

Απ’ την άποψη της τεχνολογίας και της κατασκευής πρόκειται για κάτι αξιοθαύμαστο. Τα ρομποτικά μυρμήγκια είναι έργο μιας απ’ τις εταιρείες ερευνών και εφαρμογών τεχνολογιών αιχμής: της γερμανικής Festo Bionics. Η εταιρεία ασχολείται με τη μελέτη, την ανάλυση και την ηλεκτρονικό / ρομποτική ανακατασκευή “πλασμάτων της φύσης”, με έναν προσανατολισμό στα μικρού μεγέθους τέτοια. Έχει ήδη στις επιτυχίες της έναν πειστικό ρομποτικό γλάρο, καθώς και σμήνη (εντυπωσιακών στην εμφάνιση) ρομποτικών πεταλούδων.
Η κατασκευή των ρομποτικών μυρμηγκιών (BionicAnts) ενσωματώνει πρώτης γραμμής τεχνολογίες λέιζερ και 3D “εκτύπωσης”, πέρα απ’ την έρευνα και τον καταμερισμό των λειτουργιών των εντόμων. Οι κεραίες, για παράδειγμα, είναι καλώδια φόρτισης των μικρομπαταριών του εντόμου, το οποίο πηγαίνει “μόνο” του, όταν πρέπει, στα σημεία φόρτισης ακουμπώντας τους διαθέσιμους δύο πόλους.
Όμως εκείνο που είναι ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον (και το κίνητρο των τεχνικών της Festo στο να ρομποτοποιούν ζωϊκά είδη που ζουν σε αγέλες ή ομάδες) είναι η “συλλογική συμπεριφορά” των BionicAnts. Τα χωριστά ρομπότ / έντομα επικοινωνούν μεταξύ τους και συνεργάζονται, προς το παρόν στη βάση ενός ρεπερτορίου εντολών και ενδεχόμενων. Πιάνουν ένα αντικείμενο από διαφορετικές μεριές, και συνεργάζονται στις διαφορετικές κινήσεις τους για να το μεταφέρουν.
Αυτή η αποτελεσματική συνεργασία έχει ήδη ένα όνομα που θα σηκώσει την τρίχα πολλών: αυτοοργάνωση. Αυτοοργάνωση των μηχανών φυσικά! Το θέμα της μηχανικής αυτοοργάνωσης, της ανταλλαγής πληροφοριών και του συντονισμοϋ των “ενεργειών” διαφορετικών μηχανών, χωρίς ανθρώπινη μεσολάβηση (!!), είναι ένα απ’ τα ζητούμενα αιχμής της ρομποτικής. Και η αξία της είναι, υποθέτουμε, προφανής.
Αυτοοργάνωση: άλλη μια κοινωνική έννοια, που έπεσε...

Να ποια είναι μία θεμελιώδης λειτουργία της τεχνολογίας: να υποκαθιστά ζωντανή εργασία. Να πετά στο δρόμο εργάτες, δηλαδή, προκειμένου να κρατά πειθαρχημένη την εργατική τάξη. Το παρακάτω απόσπασμα είναι μετάφραση από άρθρο του bbc της 26/5, με τίτλο “αυτοματοποιημένα κονβόι: θα αντικατασταθούν οι οδηγοί από πρόγραμμα;” και είναι τυπικό παράδειγμα της απειλής:

Η υπνηλία και στο στρες είναι μόνιμοι κίνδυνοι για τον οδηγό μεγάλων αποστάσεων και τα ατυχήματα είναι δυστυχώς συχνά. Όμως, ένα ριζικά νέο μη επανδρωμένο φορτηγό που δοκιμάζεται από την Daimler μπορεί να προσφέρει την λύση. Νωρίτερα αυτό τον μήνα, η αυτοκινητοβιομηχανία γίγαντας πήρε την πρώτη άδεια δοκιμής ενός τέτοιου οχήματος στους αυτοκινητόδρομους της Νεβάδα.
Χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό GPS, ραντάρ και καμερών, το Freightliner Inspiration μπορεί να αυτοκατευθύνεται σε ανοιχτούς δρόμους, αποδεσμεύοντας τον οδηγό που θα μπορεί να κάνει διάλλειμα, να δει τα e-mails του, ακόμη και να παρακολουθήσει μια ταινία. Η λεπτομέρεια είναι ότι ένα εξειδικευμένο πρόσωπο (στμ: προσοχή, “εξειδικευμένο πρόσωπο” κι όχι απαραίτητα οδηγός) θα πρέπει να βρίσκεται μπροστά στο τιμόνι όλη την ώρα για να αναλάβει τον έλεγχο σε περίπτωση που κάτι πάει λάθος. Όπως και να ‘χει, οι υποστηρικτές του εγχειρήματος υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία, μόλις τελειοποιηθεί, θα μειώσει τα ατυχήματα μειώνοντας την πιθανότητα ανθρώπινων λαθών, θα αυξήσει την παραγωγικότητα και θα μειώσει τις εκπομπές ρύπων. [...]
Τα καλά νέα, προβλέπει ο σύμβουλος της εταιρείας Roland Berger, είναι ότι τα τεχνολογικά εμπόδια θα ξεπεραστούν τα επόμενα 10-15 χρόνια και σίγουρα μέχρι το 2030 είναι το πιθανότερο οι άνθρωποι οδηγοί να αποκλειστούν πλήρως από την εξίσωση. [...]
Κοιτώντας ακόμη βαθύτερα στο μέλλον, ποιές ακριβώς θα είναι οι συνέπειες αν φορτηγά όπως αυτά της Daimler γίνουν ο κανόνας - και οι οδηγοί μετατραπούν σε προαιρετικά αξεσουάρ; Σύμφωνα με την American Trucker Association (στμ: είναι η ένωση των ιδιοκτητών όχι των οδηγών) στις ηπα μόνο δουλεύουν 3,5 εκατομμύρια επαγγελματίες οδηγοί φορτηγών κι επιπλέον 5,2 εκατομμύρια εργάτες απασχολούνται στη βιομηχανία μεταφορών χωρίς να είναι οδηγοί. Αυτό είναι ένα εντυπωσιακό άθροισμα 8,7 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας γύρω από τα φορτηγά που θα βρεθούν αντιμέτωπες με κάποιο είδος εξαφάνισης. [...]

Το ανθρωποειδές ρομπότ της φωτογραφίας, μαγειρεύει (μεταξύ άλλων). Αλλά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας: δεν θα αντικαταστήσει την “μαμά”, και δεν θα γεμίζει τάπερ...
Οι ρομποτικές μηχανές οικιακής χρήσης είναι ένα απ’ τα επερχόμενα “μεγάλα κόλπα” της τεχνολογίας και της αγοράς, όχι όμως για να γίνουν τα αφεντικά της κουζίνας. Μπορούμε να φανταστούμε αυτές τις μηχανές σε μέγεθος (και look) ηλεκτρικής σκούπας, αλλά με πολύ περισσότερες (και διαφορετικές) δυνατότητες. Για παράδειγμα το να επικοινωνούν με άλλες οικιακές μηχανές (“‘έξυπνο” ψυγείο, “έξυπνο” πλυντήριο ρούχων, κλπ) μέσω διάφορων αισθητήρων, και να φροντίζουν έτσι την οικιακή επιμελητεία σε διάφορους τομείς, είναι ήδη κάτι εφικτό τεχνικά.
Κι αν τέτοιες δυνατότητες δεν σας γεμίζουν το μάτι, να μερικές ακόμα. Πρώτα πρώτα η φύλαξη / επιιτήρηση ενός σπιτιού, εσωτερικά· η δυνατότητα “ανίχνευσης κινήσεων” μη εγκεκριμένων προσώπων· η “αυτόματη” ειδοποίηση τόσο των ενοίκων όσο και της αστυνομίας (κρατικής ή ιδιωτικής αδιάφορο): αυτά είναι προσόντα για τα οποία υπάρχει ήδη τεράστια ζήτηση· κι ας πάνε στα σκουπίδια της ιστορίας οι συναγερμοί.
Επιπλέον, διάφοροι τομείς “δημιουργικής παρέας”, όπως για παράδειγμα οι (“προφορικές”) απαντήσεις σε οποιαδήποτε (προφορική) ερώτηση, η αναζήτηση (και εύρεση) χαμένων αντικειμένων, η φροντίδα ενός καθημερινού προγράμματος και η ενημέρωση μέσω τηλεφώνου, ακόμα και η “επίβλεψη” της υγείας των ενοίκων (πάλι μέσω φορετών αισθητήρων) όταν βρίσκονται στο σπίτι...
Τα οικιακά ρομπότ έχουν πολλές προϋποθέσεις να γίνουν τα πολύτιμα μηχανικά pet, και φυσικά αποτελούν ένα προκλητικό πεδίο τεχνολογικών εξελίξεων. Αν κατασκευαστούν με κάποιον συναισθηματισμό, κι αν οι τιμές τους γίνουν προσιτές, τότε...

Το περασμένο Φλεβάρη το αγγλικό κοινοβούλιο ενέκρινε με νόμο τις διορθωτικές γενετικές επεμβάσεις στο dna ωαρίων, με την χρήση τμημάτων dna από ωάρια άλλης γυναίκας. Η γέννηση παιδιών από “τρεις γονείς” (ο όρος “γονέας” είναι μάλλον καταχρηστικός εδώ, αλλά γενετικά σωστός) θεωρήθηκε σαν η σωστή στάση για την αντιμετώπιση γενετικών ανωμαλιών (σε έμβρυα) που μεταφέρονται απ’ το dna της μητέρας. Η μέθοδος συνίσταται στην αντικατάσταση “προβηματικών” τμημάτων του μητρικού dna από ανίστοιχα λειτουργικά τμήματα του dna δοτριών.
Οι τεχνικές του γονιδιακού μοντάζ (crispr) έχουν αναπτυχθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια, και παρότι η αγγλική απόφαση (πρώτη στον κόσμο) ελήφθει για ιατρικούς λόγους με την παραδοσιακή έννοια της λέξης “ιατρική”, οι πειρασμοί της ανακατασκευής του dna διάφορων οργανισμών είναι πολύ μεγάλοι. Όλα αυτά ενώ παραμένει γενικά ασαφής (και συχνά αμφισβητούμενη) η “γραμμική” αντιστοιχία των αλληλουχιών των βάσεων του dna με συγκεκριμένες λειτουργίες, χαρακτηριστικά ή και συμπτώματα.
Στο βαθμό που πολλά σχετικά πειράματα γίνονται εργαστηριακά, οι αποτυχίες μένουν άγνωστες, “εσωτερική υπόθεση της τεχνοεπιστημονικής προόδου”. Υποθέτουμε ότι οι επιτυχίες θα αναγγέλονται σαν “θαύματα” - και, από βιοτεχνολογικό “θαύμα” σε βιοτεχνολογικό “θαύμα” η ζωή του κόσμου μας θα εξαρτιέται όλο και περισσότερο από τεχνικούς.

Έχετε αναρωτηθεί πόσο στοιχίζει η προμήθεια ενός drone; Η αγορά είναι πλέον τόσο ανεπτυγμένη κι υπάρχει τέτοια πληθώρα μοντέλων ώστε με 100-150 ευρώ μπορεί οποιοσδήποτε να προμηθευτεί από κάποιο ηλεκτρονικό κατάστημα ένα αξιόπιστο drone για προσωπική του χρήση. Κι αν κάποτε τα “τηλεκατευθυνόμενα” είχαν να κάνουν με το πέταγμα σαν παιχνίδι, τα σημερινά ιδιωτικά drones χρησιμοποιούνται ακριβώς όπως τα κρατικά και τα εταιρικά. Εξυπηρετούν λειτουργίες κατόπτευσης, παρακολούθησης και καταγραφής· φτιάχνουν μικρά ιδιωτικά πανοπτικά.
Στη γαλλία, τα ιδιωτικά drones έχουν γίνει πλέον τόσα πολλά, ώστε οι υπηρεσίες άρχισαν να ανησυχούν για την ασφάλεια ευαίσθητων περιοχών, όπως πυρηνικά εργοστάσια, στρατόπεδα, αεροδρόμια και κέντρα τηλεπικοινωνιών. Έτσι αποφάσισαν να αναπτύξουν ένα πακέτο τεχνολογιών με στόχο την έγκαιρη καταγραφή των drones σε πτήση, την πρόβλεψη της πορείας τους, τον εντοπισμό των χειριστών τους κι εν τέλει της εξουδετέρωσής τους αν κριθεί σκόπιμο. Το μοντέλο interceptor mp200 αναλαμβάνει το τελευταίο κομμάτι της διαδικασίας, της σύλληψης του ανεπιθύμητου drone. Η φωτογραφία είναι του τελευταίου Φεβρουαρίου, από δοκιμαστική επίδειξη των δυνατοτήτων του και το στιγμιότυπο είναι ειρωνικά αντιφατικό· τόση τεχνολογία που καταλήγει τελικά στην χρήση ενός εργαλείου βγαλμένου από τα βάθη της ιστορίας: ένα κλασσικό αλλά εγγυημένης αποτελεσματικότητας δίχτυ. Ίσως το πλάνο να συμπληρώνεται με high-tech cyborgs στο έδαφος που θα σημαδεύουν τους ιπτάμενους εισβολείς με σφεντόνες...

Το γεγονός ότι πολλές διαδικασίες στο internet συμβαίνουν σχεδόν αστραπιαία ευθύνεται για την διάχυτη αντίληψη ότι είναι ότι γρηγορότερο έχει να επιδείξει η ανθρώπινη επινοητικότητα. Ένα e-mail παραδίδεται στον παραλήπτη με το πάτημα ενός κουμπιού· μια αναζήτηση στο google εκτελείται σε κλάσματα δευτερολέπτων· το κατέβασμα μιας ταινίας είναι υπόθεση ελάχιστων λεπτών, κλπ, κλπ.
Είναι όμως έτσι; Ας κάνουμε την εξής υπόθεση: έστω μια εταιρεία με έδρα στο κέντρο της Αθήνας, θέλει να στείλει ένα πακέτο δεδομένων μεγέθους ενός (1) terabyte σε κάποιο υποκατάστημά της που βρίσκεται μερικά τετράγωνα πιο πέρα. Αν δοκιμάσει να το στείλει μέσω internet θα χρειαστεί περίπου... δύο εβδομάδες κατά μέσο όρο ή έστω μία αν διαθέτει την ταχύτερη και πλέον αξιόπιστη σύνδεση. Τι κάνει λοιπόν; Φορτώνει τα δεδομένα σε ένα φορητό δίσκο και τα αποστέλλει με κούριερ. Χρόνος παράδοσης; Μια ώρα στην χειρότερη!
Δεν είναι σοφιστεία, ούτε αστεϊσμός, αλλά υπαρκτή συνθήκη: το internet έχει συντριπτικά μικρότερο bandwidth σε σχέση με τις παραδοσιακές ταχυδρομικές υπηρεσίες. Τόσο μικρότερο ώστε η ίδια η google όταν θέλει να μεταφέρει μεγάλους όγκους δεδομένων, το κάνει μέσω της fedex. Η εταιρεία cisco υπολόγισε ότι η συνολική κυκλοφορία στο διαδίκτυο αγγίζει τα 167 terabits το δευτερόλεπτο. Η fedex, μ’ έναν στόλο 650 αεροπλάνων, μπορεί να μεταφέρει δεδομένα αποθηκευμένα σε σκληρούς δίσκους μ’ ένα ρυθμό 150 exabytes την ημέρα ή 14 petabits το δευτερόλεπτο - σχεδόν εκατό φορές περισσότερο από το internet. Με βάση τους σημερινούς ρυθμούς κι εφόσον η fedex καθηλωθεί στα τωρινά μεγέθη, το internet θα «πιάσει» τις επιδόσεις της τελευταίας το... 2040. Μ’ άλλα λόγια, το διαδίκτυο είναι το πιθανότερο να μην ξεπεράσει ποτέ το δίκτυο που στηρίζεται στην φυσική, χειρωνακτική εργασία.
Επομένως; Κούριερ - internet: 1-0!