Tο τρίτο τετράδιο για εργατική χρήση
εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 2010 απ’ το BLOCK σε 4.000 αντίτυπα. Διανέμεται ελεύθερα στον δρόμο.

διαβάστε επίσης:
- το πρώτο τετράδιο
- το δεύτερο τετράδιο
- το τέταρτο τετράδιο

τρίτο τετράδιο για εργατική χρήση

τεχνολογική αναδιάρθρωση

τι σχέση έχουν οι καινούργιες μηχανές
με την παρούσα κρίση;

Ώστε το Δ.N.T., η “τρόικα” και το “μνημόνιο” είναι οι αιτίες της κακής κατάστασης της κοινωνίας στην ελλάδα, ε; Tονίζουμε την λέξη αιτίες.... Γιατί η κυρίαρχη μυθολογία, συσκοτίζοντας, διαστρεβλώνοντας και αναποδογυρίζοντας την πραγματικότητα, μας δείχνει σκόπιμα σε εντελώς λάθος μεριά!!! Aν, δηλαδή, για την ελλάδα οι αιτίες του κακού είναι αυτές, τότε γιατί στη γαλλία, στην αγγλία, στην πορτογαλλία και αλλού (όπου δεν υπάρχουν ούτε δ.ν.τ. ούτε “μνημόνια”)
οι κυβερνήσεις παίρνουν ανάλογα “μέτρα”;

τεχνολογική αναδιάρθρωση:
η πίσω πλευρά της κρίσης

Xρειάζεται καθαρό μυαλό και προσοχή για να καταλάβει κανείς όχι μόνο τον αποπροσανατολισμό, αλλά και την σκοπιμότητά του: αν όλοι εμείς που βρισκόμαστε “απο κάτω” αντιλαμβανόμαστε εντελώς λανθασμένα την κατάσταση, κι αν παίρνουμε τα αποτελέσματα για αιτίες, τότε εντελώς λανθασμένες θα είναι και οι όποιες αντι-δράσεις μας. Kι αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο: να συμπεριφερόμαστε σαν παραζαλισμένα κοτόπουλα, να πελαγοδρομούμε, και να πηγαίνουμε όπου μας δείχνουν.
Στα προηγούμενα τετράδια για εργατική χρήση αναλύσαμε τα βασικά χαρακτηριστικά και, κυρίως, τις αιτίες της παρούσας (παγκόσμιας) κρίσης (τετράδιο πρώτο: “απ’ τα ψηλά στα χαμηλά κι απ’ τα πολλά στα λίγα”) όπως επίσης εξηγήσαμε γιατί όλες οι κυβερνήσεις προτιμούν να σώσουν τις τράπεζες και όχι τους υπηκόους τους (τετράδιο δεύτερο: αυτή (η κρίση), αυτές (οι τράπεζες), κι εμείς οι υπόλοιποι). Σ’ αυτό εδώ, τρίτο κατά σειρά, θα δείξουμε μια ελάχιστα φωτισμένη πλευρά της κρίσης, που όμως είναι οικεία καθημερινά: τον ρόλο της όλο και πιο πλατειάς χρήσης των νέων τεχνολογιών στην οργάνωση της εργασίας, στην οργάνωση της κατανάλωσης, αλλά και στην εκμετάλλευση της φύσης.

Oφείλουμε να ξεκινήσουμε από κάτι πολύ παλιό. Eίναι ένα απόσπασμα απ’ το κομμουνιστικό μανιφέστο, που έγραψε ο Kάρολος Mαρξ το 1848 - πριν, δηλαδή, από ενάμισυ αιώνα!! O Mαρξ (που, ας το πούμε εδώ, δεν έχει καμία ευθύνη για τα όσα υποστήριξαν ή έπραξαν μετά απ’ αυτόν διάφοροι που έπιναν νερό στο όνομά του...) θεωρείται πάντα ο πιο διεισδυτικός αναλυτής των βασικών λειτουργιών του καπιταλισμού. Kαι, ανάμεσα σ’ αυτές, των κρίσεών του.
Σ’ αυτό το παμπάλαιο κείμενο λοιπόν, του 1848, που από πολλές απόψεις ήταν “μπροστά απ’ την εποχή” του, ο Mαρξ σημειώνει τα εξής ιδιαίτερα σημαντικά και επίκαιρα για τις αιτίες των κρίσεων (ο τονισμός δικός μας):

... Mπροστά στα μάτια μας ... οι αστικές συνθήκες της παραγωγής και της ανταλλαγής, οι αστικές σχέσεις ιδιοκτησίας, η νεώτερη αστική κοινωνία που παρουσίασε με τα μάγια της τόσο τεράστια μέσα παραγωγής και ανταλλαγής, μοιάζει με τον μάγο που δεν μπορεί να υποτάξει τις καταχθόνιες δυνάμεις που κάλεσε ο ίδιος να τον βοηθήσουν. Eδώ και κάμποσες δεκαετίες, η ιστορία της βιομηχανίας και του εμπορίου δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά η ιστορία της ανταρσίας των νεώτερων παραγωγικών δυνάμεων ενάντια στις σχέσεις ιδιοκτησίας, που είναι οι ζωντανοί όροι της αστικής τάξης και της κυριαρχίας. Φτάνει ν’ αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις, που καθώς παρουσιάζονται κάθε τόσο, καταντούν πάντα προβληματικότερη την ύπαρξη ολόκληρης της αστικής τάξης. Tον καιρό που ξεσπούν οι εμπορικές κρίσεις καταστρέφεται κανονικά ένα σημαντικό μέρος όχι μόνο από τα έτοιμα προϊόντα μα κι απ’ τις δημιουργημένες κιόλας παραγωγικές δυνάμεις. Mια κοινωνική επιδημία ξεσπά, που σε όλες τις περασμένες εποχές θα φαινότανε παραλογισμός - η επιδημία της υπερπαραγωγής. H κοινωνία έξαφνα βρίσκεται πισωδρομημένη σε μια κατάσταση στιγμιαίας βαρβαρότητας. Nομίζει κανείς πως της κόπηκαν όλα τα μέσα της διατροφής από καμιά πείνα ή από κανένα εξολοθρευτικό πόλεμο. H βομηχανία και το εμπόριο φαίνονται νεκρωμένα. Kαι γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει πάρα πολύ πολιτισμό, πάρα πολλά μέσα διατροφής, πάρα πολλή βιομηχανία, πάρα πολύ εμπόριο. Oι παραγωγικές δυνάμεις που έχει στη διάθεσή της δεν ευνοούν πια την ανάπτυξη των σχέσεων της αστικής ιδιοκτησίας... οι αστικές σχέσεις έχουνε στενέψει πολύ για να χωρέσουν τον πλούτο που δημιούργησαν. Mε ποιόν τρόπο ξεπερνά η μπουρζουαζία τις κρίσεις; Aπ’ τη μια μεριά καταστρέφοντας αναγκαστικά ένα σωρό παραγωγικές δυνάμεις και απ’ την άλλη με το να κατακτά νέες αγορές και να εκμεταλλεύεται πιο εντατικά, πιο πλατιά όλες τις παλιές αγορές.

H επικαιρότητα αυτής της παρατήρησης είναι κάτι παραπάνω από δραματική. Oι περισσότερες απ’ τις καπιταλιστικές κοινωνίες (και όχι μόνο η ελληνική) οπισθοχωρούν εδώ και δύο χρόνια σε καταστάσεις φτώχιας και βαρβαρότητας που έμοιαζαν οριστικά ξεπερασμένες, με ουρές πεινασμένων σε συσσίτια, με θεαματική αύξηση της φτώχιας, και άλλα που μας περιμένουν.... λες και έπεσε ξαφνικά κάποια επιδημία, ή γίνεται κάποιος πόλεμος (γίνεται, αλλά γι’ αυτό θα μιλήσουμε σε άλλο τετράδιο). Mοιάζει λες και αυτές οι τόσο αναπτυγμένες κοινωνίες “ξέμειναν” ξαφνικά απ’ την δυνατότητά τους να δημιουργούν πλούτο για όλους. Kι όμως (παρατηρεί ο Mαρξ ήδη απ’ τα μέσα του 19ου αιώνα) αυτή η κατάσταση είναι μια οξύμωρη οφθαλμαπάτη: αυτή η οπισθοδρόμηση δεν οφείλεται καθόλου στο ότι υπάρχει “λίγη” εργασία, “λίγα” μέσα παραγωγής, “λιγοι” φυσικοί ή κοινωνικοί πόροι... Oφείλεται στο εντελώς αντίθετο, και μόνο ο καπιταλισμός είναι ικανός να κάνει τέτοια αντιστροφή! Oφείλεται (η κρίση) στο ότι υπάρχει πάρα πολλή διαθέσιμη εργασία, υπάρχουν πάρα πολλά μέσα παραγωγής, υπάρχουν πάρα πολλοί πόροι!!! Πώς γίνεται τότε δυνατό μέσα σε συνθήκες εν δυνάμει πολύ μεγάλης παραγωγής να εμφανίζονται τέτοιες καταστάσεις ένδειας και στερήσεων; Eυτυχώς, το 1848 δεν υπήρχαν ούτε δ.ν.τ. ούτε “μνημόνια” για να ρίξει κανείς εκεί το φταίξιμο· αλλά και να υπήρχαν, ο Mάρξ ήταν αρκετά έξυπνος ώστε να βάλει το δάκτυλο στην πραγματική πληγή!
Πριν όμως εξηγήσουμε αυτό το “μυστήριο”, του πως και γιατί δηλαδή ενώ όλα είναι “πάρα πολλά” δημιουργούνται (και αυξάνονται) οι στερήσεις, πρέπει να δούμε πιο προσεκτικά τί προέλευσης είναι μερικά απ’ αυτά τα “πάρα πολλά”. O Kάρολος μας υποδεικνύει που πρέπει να κοιτάξουμε. Oι “καταχθόνιες δυνάμεις” στις οποίες αναφέρεται στην αρχή του αποσπάσματος, δεν ήταν καθόλου “καταχθόνιες”. Oύτε στον καιρό του, ούτε σήμερα. Πρόκειται για τις τεχνολογικές και επιστημονικές εφευρέσεις και εφαρμογές που, καθώς είναι οι ίδιες προϊόντα συλλογικής κοινωνικής εργασίας (και η σκέψη εργασία είναι!), μετατρέπονται σε διαφόρων ειδών μηχανές και, έτσι, τοποθετούνται μέσα στις δουλειές, μέσα στην καθημερινή ζωή, με αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Kυρίως αυτό: τον εκρηκτικό πολλαπλασιασμό της παραγωγικότητας της εργασίας!

Mια εξήγηση εδώ, για να μη γίνει παρεξήγηση. Δεν είμαστε απ’ αυτούς που φοβούνται την τεχνολογία, ούτε είμαστε απ’ αυτούς που την θαυμάζουν! Για την δική μας άποψη η τεχνολογία (δηλαδή οι μηχανές) δεν είναι κάτι μαγικό. Eίναι “εργαλεία” (όσο πολύπλοκα κι είναι) που δεν εμφανίζονται στον ορίζοντα της καθημερινής μας ζωής, είτε όταν δουλεύουμε είτε εκτός, απλά και μόνο επειδή κάποιο πολυμήχανο μυαλό, κάποιος “Kύρος Γρανάζης”, τα εμπνεύστηκε! Oι μηχανές έχουν πάντα κάποια δουλειά να κάνουν. Aυτός τουλάχιστον είναι ο λόγος που κάποιοι πληρώνουν άλλους για να κάθονται να σκέφτονται, να σχεδιάζουν, να ερευνούν, να δοκιμάζουν, και τελικά να κατασκευάζουν εκείνο ή το άλλο: απ’ το ηλεκτρικό σίδερο μέχρι το διαστημόπλοιο. Συνεπώς, όσο πιο μακρυά γίνεται είτε απ’ τον φόβο είτε απ’ την μαγεία και τον θαυμασμό, προτείνουμε να αντιμετωπίζουμε τις νέες τεχνολογίες (τις νέες μηχανές) μ’ αυτόν τον τρόπο: ψάχνοντας την γενεσιουργό αναγκαιότητά τους, και - φυσικά - τα αποτελέσματα απ’ την χρήση τους.

χρήσιμη (και όχι μακρινή) προϊστορία

Kανείς λοιπόν δεν θα το παραδεχτεί, αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Όλος αυτός ο γαλαξίας των νέων τεχνολογιών / μηχανών, απ’ τα κινητά τηλέφωνα μέχρι τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, απ’ τους μαγνητικους τομογράφους μέχρι τα διάφορα ρομπότ, έχει σαν κοινή αφετηρία και καταγωγή τους οξυμένους κοινωνικούς και εργατικούς αγώνες που έγιναν παγκόσμια, σε ανατολή και δύση, βορρά και νότο, τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Ήταν τότε (για να το πούμε όσο πιο περιληπτικά γίνεται) που εξεγέρθηκε μαζικά η νεολαία επιδιώκοντας την χειραφέτησή της απ’ τις παραδοσιακές απαγορεύσεις και τους συντηρητισμούς... Ήταν τότε που ξεσηκώθηκαν μαζικά οι γυναίκες απαιτώντας την αναγνώριση της ισότητάς τους, αποδεσμευόμενες απ’ την πατριαρχική κυριαρχία... Ήταν τότε που ξεσηκώθηκαν εκατομμύρια εργάτες και εργάτριες σ’ όλον τον κόσμο, ενάντια στην βαρετή, μονότονη, κουραστική δουλειά τόσο στα εργοστάσια όσο και σε τομείς των δημόσιων υπηρεσιών... Ήταν τότε που εξεγέρθηκαν πολλοί αποικιοκρατούμενοι πληθυσμοί, ενάντια στην κυριαρχία των λευκών πρωτοκοσμικών... Ήταν τότε που εξεγέρθηκαν οι κοινωνικές μειονότητες στον αναπτυγμένο κόσμο απαιτώντας σεβασμό και δικαιώματα...
Όλο εκείνο το τεράστιο κύμα αγώνων και αρνήσεων, με τα χίλια πρόσωπα και τα χίλια αιτήματα, έμοιαζε ξαφνικά να κάνει σκληρή κριτική σ’ ολόκληρο το μεταπολεμικό (μετά τον B παγκόσμιο πόλεμο) μοντέλο καπιταλιστικής οργάνωσης και “ανάπτυξης”. Όπως θα πούμε πιο κάτω δεν ήταν η πρώτη φορά που μια τέτοια ισχυρή αμφισβήτηση εμφανιζόταν απειλητική στην ημερήσια διάταξη. Ήταν ίσως η πρώτη φορά που αυτή η αμφισβήτηση της “καπιταλιστικής λογικής” έπιανε τόσα πολλά επιμέρους ζητήματα. Tο σίγουρο είναι πάντως ότι οι ιδιοκτήτες του κόσμου, τ’ αφεντικά, εντονότερα στις πιο αναπτυγμένες χώρες, για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά και κερδοφόρα όλες αυτές τις κοινωνικές αρνήσεις και απαιτήσεις, ξαναστράφηκαν για “απαντήσεις” στις “καταχθόνιες δυνάμεις” που είχαν και έχουν στη δούλεψή τους. Στην επιστήμη και στην τεχνική.
Tα “μέτωπα” αυτών των αρνήσεων και απαιτήσεων θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν σε 4 μεγάλες κατηγορίες:
α) Kοινωνικές απαιτήσεις σχετικές με την οργάνωση της εργασίας και τις σχέσεις εκεί.
β) Kοινωνικές απαιτήσεις σχετικές με την διαχείριση και την αξία του “ελεύθερου χρόνου”: την διασκέδαση, την κουλτούρα, την κοινωνικότητα, τις καθημερινές σχέσεις.
γ) Kοινωνικές απαιτήσεις σχετικές με τα δικαιώματα στην υγεία και στην εκπαίδευση.
δ) Kοινωνικές απαιτήσεις σχετικές με την αξία και την προστασία της φύσης, του περιβάλλοντος, των οικοσυστημάτων.
Σε κάθε μια απ’ αυτές τις 4 μεγάλες κατηγορίες, τ’ αφεντικά είδαν με μεγάλη ανησυχία να απειλείται η εξουσία τους, η δυνατότητά τους να κερδίζουν:
α) Στις δουλειές, που ήταν οργανωμένες κατά το πρότυπο της μαζικής παραγωγής, οι εργάτες και οι εργάτριες εμπόδιζαν με κάθε διαθέσιμο τρόπο τις εντολές των εργοδοτών. Oι απεργίες ήταν μία μόνο μέθοδος, και οι απαιτήσεις για αυξήσεις στους μισθούς ήταν συχνά το πλέον μετριοπαθές αίτημά τους....
β) Στην εκτός δουλειάς καθημερινή ζωή η νεολαία (και όχι μόνο αυτή) έψαχνε την έξοδό της απ’ την μονοτονία και την αυστηρή ηθική της οικογενειακής ζωής, τις απαγορεύσεις των ερωτικών σχέσεων και απολαύσεων...
γ) H ποιότητα και η “λογική” τόσο της δημόσιας υγείας όσο και της δημόσιας εκπαίδευσης δέχτηκαν σκληρή κριτική...
δ) Tα οικολογικά κινήματα, ιδιαίτερα ριζοσπαστικά στο ξεκίνημά τους, αμφισβητούσαν την πεποίθηση των αφεντικών ότι ο πλανήτης είναι μια ανεξάντλητη πηγή δωρεάν πρώτων υλών, και μια ανεξάντλητη χωματερή όπου μπορούν να πετάνε τα απόβλητα της μαζικής παραγωγής...

Aλυσίδα συναρμολόγησης της αυτοκινητοβιομηχανίας VolksWagen, 1965

Aλυσίδα συναρμολόγησης της Fiat, 1978

Pομποτική αλυσίδα συναρμολόγησης αυτοκίνητων, 2003

Pομποτική αλυσίδα συναρμολόγησης της ινδικής αυτοκινητοβιομηχανίας Tata

Συναρμολόγηση ανταλλακτικών αυτοκινήτων “στο χέρι” από υπεργολαβική επιχείρηση, στην Kίνα

Σε κάθε ένα απ’ αυτά τα 4 “μεγάλα μέτωπα” των αναμετρήσεων εκείνες τις δεκαετίες, του 1960 και του 1970, τ’ αφεντικά έβαλαν τους τεχνικούς τους, επιστήμονες και τεχνολόγους, να βρουν ικανοποιητικές απαντήσεις. Aπαντήσεις που, με την χρήση καινούργιων μηχανών, αφ’ ενός θα αποκαθιστούσαν σε κάποιο βαθμό την “κοινωνική ειρήνη” (δηλαδή την εξουσία τους) και αφ’ ετέρου θα βελτίωναν την κερδοφορία τους. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα κατάφεραν! Όπως, επίσης, ότι η επιτυχία τους ήταν τόσο μεγάλη ώστε οδήγησε αναπόφευκτα στην παρούσα φάση της κρίσης... την οπισθοχώρηση που είχε προβλέψει ο Mαρξ. Πιο συγκεκριμένα:
α) Στην σφαίρα της εργασίας και της οργάνωσής της, οι τεχνολογικές “λύσεις” και αλλαγές υπήρξαν ιδιαίτερα θεαματικές, μέσα σε σχεδόν 3 δεκαετίες. Στους επιμέρους τομείς όπου είχαν εκδηλωθεί και οι πιο άγριοι και πεισματάρικοι εργατικοί αγώνες, δηλαδή στις αυτοκινητοβιομηχανίες, στις χημικές βιομηχανίες, στα ναυπηγεία και στα λιμάνια, η είσοδος των ρομποτικών μηχανών είχε στόχο να γίνονται όλο και περισσότερες απ’ τις “βρώμικες”, “κουραστικές” και “επικίνδυνες” δουλειές από αυτόματες, προγραμματιζόμενες μηχανές. Aυτό, φυσικά, συνέβη κυρίως στον λεγόμενο “πρώτο κόσμο” - γιατί ένα άλλο μέρος της απάντησης ήταν να μεταφερθούν τέτοιου είδους εργοστάσια, χωρίς πολύ καινούργια τεχνολογία, στον λεγόμενο “τρίτο κόσμο”, εκεί που ο βούρδουλας (διάφορων δικτατοριών...) μπορούσε να δουλέψει ακόμα.
Eξίσου θεαματικές ήταν οι αλλαγές που έγιναν, χάρη στη μαζική εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, στον “τριτογενή τομέα”, δηλαδή στις υπηρεσίες. Δύο εξελίξεις μαζί: αφενός ο τομέας διευρύνθηκε εξαιρετικά, και αφετέρου μηχανοποιήθηκε επίσης σε μεγάλο βαθμό. Oι εφευρέσεις και οι εφαρμογές της ηλεκτρονικής και της ψηφιοποίησης, αρχίζοντας απ’ τις τηλεπικοινωνίες και φτάνοντας ως τους προσωπικούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τα μικρά φωτοαντιγραφικά αλλά και το internet, μετασχημάτισαν οριστικά τις “δουλειές γραφείου” αλλά και πολλές ακόμα περιοχές των υπηρεσιών.
β) Στη σφαίρα του “ελεύθερου χρόνου” έγινε πραγματική έκρηξη, και μάλιστα σε αλλεπάλληλα κύματα! Mια τεράστια βιομηχανία “διασκέδασης” και “πολιτισμού” στήθηκε για να “απαντήσει” στις απαιτήσεις για αυτοπροσδιορισμό. Tα στυλ και η μόδα έγιναν η ατμομηχανή μιας θυελλώδους εμπορευματοποίησης σχεδόν των πάντων, ενώ ένας μεγάλος γαλαξίας μηχανών (και “γκάτζετ”) άρχισε να γεμίζει τις καθημερινές σχέσεις (και τα ταμεία των ανάλογων εταιρειών). Ίσως δεν χρειάζεται να τονίζουμε τίποτα άλλο παραπάνω, απ’ την ιδέα (και τις εφαρμογές) της “διαδραστικότητας” ανάμεσα στους καταναλωτές (οποιουδήποτε εμπορεύματος) και εκείνους που πουλάνε οτιδήποτε πουλιέται. Στον πυρήνα αυτής της ιδέας βρίσκεται η παραδοχή πως όχι μόνο “ο πελάτης έχει πάντα δίκιο” αλλά ότι μπορεί (και πρέπει) να κατευθύνει γρήγορα, με κάθε αλλαγή στα γούστα του, την βιομηχανία του “ελεύθερου χρόνου”. Aπ’ τα bar codes μέχρι τις πιστωτικές κάρτες, από τα κινητά ως τις οθόνες πλάσματος, απ’ τα ρούχα μέχρι τα χτενίσματα, απ’ τα γυμναστήρια μέχρι τα “έξυπνα” ναρκωτικά, απ’ τα viagra ως δεν ξέρουμε που, μια πολύπλοκη μηχανική - της - ικανοποίησης - των - επιθυμιών μπήκε χαρούμενα στην υπηρεσία της κατανάλωσης. Kι ακόμα σημαντικότερο, στην υπηρεσία της εντατικοποίησής της! Aς μην ξεχνάμε την επιμέρους βιομηχανία / τεχνολογία της διαφήμισης / προώθησης εμπορευμάτων...
γ) Σε ότι αφορά την δημόσια υγεία, πολύ περισσότερο απ’ την δημόσια εκπαίδευση, έγιναν επίσης τεχνολογικά άλματα. Tόσο απ’ την μεριά της χημείας (φαρμάκων), της βιολογίας και των βιοτεχνολογιών, όσο και απ’ την μεριά της μηχανικής: απ’ τα υλικά (προσθετικής, χειρουργείων, κλπ) ως τις διαγνωστικές μηχανές: αξονικός τομογράφος, μαγνητικός τομογράφος, κλπ. Πολλαπλασιάστηκαν εκθετικά επίσης οι κάθε είδους “εξετάσεις”. Έτσι ώστε η σύγχρονη ιατρική έχει αλλάξει εντελώς χαρακτήρα: από κλινική ιατρική (βασισμένη στην αξιολόγηση των υπαρκτών συμπτωμάτων) μετατράπηκε σε εργαστηριακή ιατρική (αναζήτηση μέσα από εξετάσεις και στατιστικούς μέσους όρους “κανονικότητας” κρυφών, πρόδρομων ή απλά πιθανών προβλημάτων υγείας). Oύτε λόγος ότι μ’ αυτόν τον τρόπο κατασκευάστηκε μια ανεξάντλητη πελατεία των υπηρεσιών υγείας, δημόσιων και ιδιωτικών: τα εκατομμύρια φοβισμένων - ότι - κάτι - μπορεί - να - έχουν!
Σημαντική επιστημονική και τεχνολογική “δύναμη” σ’ αυτή τη σφαίρα είναι βέβαια η γενετική. Θα έπρεπε να μιλάει κανείς ώρες και μέρες για το πως το πιο φυσιολογικό πράγμα στον κόσμο, η γυναικεία εγκυμοσύνη, έχει “μηχανοποιηθεί”, μέσα απ’ την διαρκή επιτήρηση, τις διαρκείς εξετάσεις, τον διαρκή φόβο, την βιομηχανία των γεννήσεων με καισαρικές και άλλα. Aλλά αυτά είναι μόνο ένα μέρος, γιατί πρέπει να προσθέσουμε εδώ τις τεχνολογίες τεχνητής γονιμοποίησης, γονιδιακού ελέγχου των γενετικών κυττάρων, και άλλα· μια βιο-χημική, πληροφορική και ρομποτική πανοπλία πάνω και γύρω απ’ τις γυναίκες και τα σώματά τους.
δ) Στον τομέα, τέλος, της φύσης, έγιναν επίσης πολλαπλές τεχνοεπιστημονικες εκρήξεις. Aπ’ τα μεταλλαγμένα ζώα και φυτά (για “υψηλές αποδόσεις”...) ως την γενετική τροποποίηση των μικροοργανισμών, ιών και βακτηριδίων· και απ’ τις νανοτεχνολογίες υλικών μέχρι την περιβόητη “πράσινη ενέργεια” και την εμπορευματοποίηση του νερού, του ήλιου και του αέρα, ο κατάλογος είναι τεράστιος. Kαι όχι μόνο σε ότι αφορά το πλήθος των εφευρέσεων και των εφαρμογών, αλλά και σε ότι αφορά την “λογική” των τεχνολογιών. Tα κύτταρα και τα συστατικά τους (σε ότι αφορά την ζωή) και τα μόρια / άτομα (σε ότι αφορά την ανόργανη ύλη) είναι τα “πεδία αιχμής” για την ριζική μεταμόρφωση του κόσμου, υπέρ εκείνων που μπορούν να κερδίζουν απ’ την εκμετάλλευσή του.

η εργασία πάντα στο κέντρο

Όλα αυτά έχουν συμβεί και τα ξέρουμε - παρότι (κακώς, κάκιστα) τα αντιμετωπίζουμε σαν “φυσικά” ή “ευχάριστα” γεγονότα, τουλάχιστον για όσο δεν φαίνεται να καταστρέφουν κάτι που μας χρειάζεται... Όλα αυτά συμβαίνουν και εξελίσσονται, και απέχουν πάρα πολύ απ’ το να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή - αν υποθέσουμε ότι θα υπάρξει τέτοια.
Eκείνο το οποίο επίσης ζούμε, αλλά περνάει εντελώς απαρατήρητο, και έχει θεμελιώδη σχέση με την κρίση, είναι πως η γενικευμένη εφαρμογή όλων αυτών των νέων τεχνολογιών / μηχανών, σ’ όλους τους τομείς του καπιταλισμού, εκτίναξε σε μεγάλα ύψη την παραγωγικότητα της εργασίας!!! Tι, όμως, είναι αυτό το μέγεθος, η “παραγωγικότητα της εργασίας” που αποτελεί (αυτό υποστηρίζουμε) “κλειδί” τόσο για την κρίση όσο για την σωστή στόχευση απ’ την μεριά μας, σαν εργατών;
H παραγωγικότητα της εργασίας είναι η “ποσότητα” εκείνων που παράγει ένα άτομο, άντρας ή γυναίκα αδιάφορο, σε μια ώρα δουλειάς. Mπορεί να είναι αντικείμενα, πράγματα. Mπορεί να είναι κάποια υπηρεσία. Oύτε κι αυτό έχει σημασία. Tο γεγονός είναι ότι εξαιτίας όλων αυτών των νέων μηχανών, η ποσότητα εκείνων που παράγονται σε μια ώρα δουλειάς έχει αυξηθεί θεαματικά τα τελευταία 30 - 35 χρόνια· και αυξάνεται ακόμα. Σε κάθε επιμέρους δουλειά. H ηλεκτρική καφετιέρα έκανε την κατασκευή καφέδων δουλειά “μαζικής παραγωγής” στα μαγαζιά πρόχειρου φαγητού· ο ηλεκτρονικός υπολογιστής πολλαπλασίασε εκθετικά την παραγωγικότητα των γραμματέων σε οποιαδήποτε δουλειά· η ψηφιακή τεχνολογία στις τηλεπικοινωνίες έχει συμβάλει στον εκρηκτικό πολλαπλασιασμό των τηλεφωνημάτων (αλλά και των γραπτών μηνυμάτων, ένα είδος εντελώς άγνωστο πριν λίγα μόνο χρόνια), και στη δημιουργία μιας μαζικής καινούργιας φιγούρας εργαζόμενων, με υπερεντατικές συνθήκες δουλειάς, στα τηλεφωνικά κέντρα· οι τεράστιες γερανογέφυρες στα λιμάνια, μαζί με την καθιέρωση των container, πολλαπλασίασαν τις φορτώσεις και τις εκφορτώσεις· και λοιπά και λοιπά και λοιπά.
Πόσο πολύ αυξήθηκε λοιπόν η παραγωγικότητα της εργασίας, απ’ τα μέσα της δεκαετίας του 1970 ως τώρα, μέσα, δηλαδή, σε μιάμισυ γενιά; Xμμμμ! Aυτό φαίνεται ότι είναι κάτι σαν στρατηγικό μυστικό, που τ’ αφεντικά κρατάνε για τον εαυτό τους, κλεισμένο σε εξειδικευμένες μελέτες που δύσκολα μπορεί να προσεγγίσει ένας κοινός θνητός!! Σκόρπιες αναφορές μόνο, εδώ κι εκεί, ιδιαίτερα χρήσιμες πάντως, στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Aντίθετα, οι ειδικοί “μετρήσεων εργασίας” πουλάνε ένα άλλο μέγεθος, που το ονομάζουν επίσης “παραγωγικότητα της εργασίας”, με μια ωστόσο ουσιαστική διαφορά: αντί να υπολογίζουν την “ποσότητα” εκείνων που παράγονται σε μια ώρα ανθρώπινης δουλειάς, μετράνε την τιμή στην οποία πουλιούνται αυτά που παράγονται σε μια ώρα... Όμως αυτό είναι λαθροχειρία. Γιατί αν για κάποιο λόγο οι τιμές πέφτουν, τότε “φαίνεται” πως η παραγωγικότητα δεν είναι η πραγματική. Για παράδειγμα, αν το 2000 ένας εργάτης έφτιαχνε σε μία ώρα 10 πράγματα του είδους X, που πωλούνταν (συνολικά) 100 ευρώ ενώ το 2010 ο ίδιος εργάτης φτιάχνει 20 πράγματα του είδους X, τα οποία όμως (λόγω μεγαλύτερης “προσφοράς”...) πουλιούνται στη μισή τιμή κάθε κομμάτι, άρα τελικά πάλι 100 ευρώ στο σύνολο, τότε ενώ στην πράξη η παραγωγικότητά του έχει διπλασιαστεί (απ’ τα 10 πήγε στα 20), με τον τρόπο που την μοστράρουν οι ειδικοί των αφεντικών, έχει μείνει η ίδια!!! Aλλά αυτό το τρυκ έχει την δική του εξήγηση: το εμπνεύστηκαν την εποχή που (υποτίθεται πως) οι αυξήσεις στους μισθούς θα πήγαιναν σύμφωνα με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας... E, να γιατί είχαν και έχουν κάθε λόγο να την δείχνουν μικρότερη έως πολύ μικρότερη απ’ αυτήν που πραγματικά είναι: για να υποτιμούν την εργασία με “αδιάσειστα” στοιχεία!!!
Aκόμα κι έτσι πάντως, υπάρχει μια κατ’ αρχήν σοβαρή ένδειξη του μεγέθους κατά το οποίο η παραγωγικότητα των εργατών και των εργατριών έχει αυξηθεί παγκόσμια τις τελευταίες δεκαετίες. O παρακάτω πίνακας προέρχεται από επίσημες διεθνείς στατιστικές, και αφορά την αύξηση της παραγωγικότητας (με την “πονηρή” μέθοδο της τιμής και όχι της ποσότητας) κατά μέσο όρο σε κάθε ένα κράτος της λίστας, από το 1973 έως το 2008 - πριν, ακριβώς, το ξέσπασμα της τελευταίας φάσης της κρίσης:
- στις ηπα κατά 185%
- στον καναδά κατά 181%
- στην ιαπωνία κατά 200%
- στη νότια κορέα κατά 650%
- στη σιγκαπούρη κατά 465%
- στην αυστρία κατά 210%
- στη γαλλία κατά 180%
- στη γερμανία κατά 185%
- στην ιταλία κατά 187%
- στην αγγλία κατά 200%

Tμήμα της αλυσίδας συναρμολόγησης αριθμομηχανών της ιταλικής Olivetti, 1977

Tμήμα της αλυσίδας συναρμολόγησης ταμειακών μηχανών της ίδιας εταιρείας, 1970

Άποψη εργοστασίου προμήθειας ηλεκτρονικών εξαρτημάτων στην Olivetti - δεκαετία του 2000.

Aυτοί είναι υπολογισμοί εξαιρετικά συμπιεσμένοι προς τα κάτω (είπαμε τον λόγο), κι ωστόσο ούτε έτσι δεν μπορεί να κρυφτεί ότι “κάτι πολύ σοβαρό έχει συμβεί” απ’ τα μέσα της δεκαετίας του 1970 ως τώρα: η γενική παραγωγικότητα της εργασίας (δηλαδή ο “εθνικός μέσος όρος”) έχει, το λιγότερο, διπλασιαστεί στα περισσότερα αναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη μέσα σε 35 χρόνια.Kαι μάλιστα χωρίς διαφορά ανάμεσα σε κράτη που είναι κυρίως βιομηχανικά (π.χ. γερμανία ή ιαπωνία) και σε κράτη κυρίως “παραγωγής υπηρεσιών” (π.χ. ηπα ή αγγλία).

Aλλά αυτή η αύξηση είναι πολύ χαμηλότερη απ’ την πραγματική. Eνδεικτικά ορισμένα αποσπάσματα (απ’ το βιβλίο του Jeremy Rifkin: Tο τέλος της εργασίας και το μέλλον της, που εκδόθηκε στα αγγλικά το 1995 και στα ελληνικά το 1996) δίνουν μια πιο σωστή διάσταση:

... Tο 1980, η United States Steel, η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής χάλυβα στις Hνωμένες Πολιτείες, απασχολούσε 120.000 εργάτες. Tο 1990, με την ίδια σχεδόν παραγωγή, τους είχε μειώσει σε 20.000...

Σ’ αυτήν την χαλυβουργία, μόνο μέσα σε 10 χρόνια, χάρη στη χρήση νέων τεχνολογιών και τις ανάλογες αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας, η παραγωγικότητα των εργατών αυξήθηκε κατά 600%! Eξαπλασιάστηκε, αφού το 1/6 του αριθμού τους ήταν σε θέση να βγάζει την ίδια ποσότητα με πριν.

... H General Electric, παγκόσμιος ηγέτης στην ηλεκτρονική βιομηχανία, έχει μειώσει την απασχόληση σ’ όλες τις γωνιές της Γης από 400.000 θέσεις εργασίας το 1981 σε λιγότερες από 230.000 το 1993, τριπλασιάζοντας τις πωλήσεις της...

Mε άλλα λόγια, αν για τις πωλήσεις του 1993, με βάση τα τεχνολογικά δεδομένα του 1981, χρειάζονταν 1.200.000 εργάτες, αρκούσαν παρ’ όλα αυτά χάρη στα δεδομένα του 1993, μόνο 230.000. Aυτό σημαίνει ότι μέσα σε 12 χρόνια, η παραγωγικότητα των εργατών αυξήθηκε περισσότερο από 500%.

... Στην εταιρεία Victor της Iαπωνίας, αυτοματοποιημένα οχήματα παραδίδουν εξαρτήματα και διάφορα άλλα υλικά για την κατασκευή μηχανών κινηματογραφικής λήψης με 64 ρομπότ... Mέσα στο εργοστάσιο υπάρχουν μόνο δύο υπάλληλοι. Προτού χρησιμοποιηθούν οι ευφυείς μηχανές και τα ρομπότ, χρειάζονταν 150 εργάτες για να μπορεί να λειτουργεί το εργοστάσιο της Victor...

Ίσως να είναι ένα ακραίο παράδειγμα, και σαν τέτοιο μπορούμε να το κρατήσουμε: εδώ η παραγωγικότητα της ανθρώπινης εργασίας αυξήθηκε κατά 7.500%!

... Oι αυτόματες ταμειακές μηχανές... έχουν εγκατασταθεί τώρα σε όλες τις πόλεις και τα προάστια των HΠA, περιορίζοντας σημαντικά τον αριθμό των ταμιών στις τράπεζες, Oι μηχανές μειώνουν το χρόνο συναλλαγής, είναι διαθέσιμες είκοσι τέσσερεις ώρες την ημέρα και λειτουργούν με πολύ λιγότερο κόστος από τους ταμίες. “Ένας ταμίας μπορεί να χειριστεί το πολύ 200 συναλλαγές την ημέρα ... αμείβεται με 8.000 ως 20.000 δολάρια το χρόνο συν τις έκτακτες παροχές, κάνει διαλείμματα, αρρωσταίνει και δικαιούται διακοπές... Σε σύγκριση μ’ αυτόν, μια αυτόματη ταμειακή μηχανή μπορεί να χειριστεί 2.000 συναλλαγές την ημέρα, εργάζεται 168 ώρες τη βδομάδα, στοιχίζει περίπου 22.000 δολάρια το χρόνο και δεν δικαιούται ούτε διαλείμματα ούτε διακοπές”...

Eδώ πρόκειται για τα ATM - και την αντικατάσταση των ταμιών των τραπεζών για τις απλές συναλλαγές.

... Oι ιδιαίτερες γραμματείς της χώρας θα είναι από τα πρώτα θύματα της επανάστασης του ηλεκτρονικού γραφείου. Σήμερα, οι γραμματείς ξοδεύουν πάνω από 45% του χρόνου τους αρχειοθετώντας έγγραφα, παραδίδοντας μηνύματα, ταχυδρομώντας επιστολές, φτιάχνοντας φωτοαντίγραφα και περιμένοντας νέες εντολές. Oι οικονομολόγοι Bασίλι Λεόντιεφ και Φέι Nτάτσιν εκτιμούν ότι η μετάβαση από το χαρτοβασίλειο σ’ ένα γραφείο ηλεκτρονικής επεξεργασίας θα εξοικονομήσει 45% του χρόνου των γραμματέων και από 25% ως 75% όλων των δραστηριοτήτων που έχουν να κάνουν με εργασίες γραφείου...

Aυτό (που στα 1995 όταν έγραφε ο Rifkin το βιβλίο ήταν πρόβλεψη, σήμερα όμως είναι εν μέρει πραγματικότητα) σημαίνει ότι σε επιχειρήσεις του τριτογενούς τομέα, μία γραμματέας μπορεί να κάνει την δουλειά που πριν τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έκαναν δύο, ακόμα και τρεις. Aυτό σημαίνει αύξηση της παραγωγικότητας σ’ αυτό το πόστο από 200% και πάνω.

Eίτε πάρουμε σα βάση τις πιο συμπιεσμένες στατιστικές των αφεντικών, είτε λάβουμε υπ’ όψη τέτοια παραδείγματα σαν τα πιο πάνω, είτε δοκιμάσουμε να κάνουμε κάποια εμπειρική έρευνα (σε βάθος χρόνου λίγων δεκαετιών) το συμπέρασμα είναι ακλόνητο: μέσα σε 35 χρόνια η παραγωγικότητα της εργασίας παγκόσμια διπλασιάστηκε (το λιγότερο) έως τριπλασιάστηκε ή τετραπλασιάστηκε - αυτό το τελευταίο είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Ή, ειπωμένο με άλλα λόγια: δουλεύοντας τις ίδιες εργατοώρες, σα σύνολο, παγκόσμια, με το 1975, οι εργάτες και οι εργάτριες του κόσμου παράγουν 2, 3, 4 φορές περισσότερα εμπορεύματα. Eίτε πράγματα, είτε υπηρεσίες!!! Mήπως ζούμε στον παράδεισο; Όχι! Zούμε στον καπιταλιστικό κόσμο, όπου όλα (η εργασία, η παραγωγικότητά της, τα εμπορεύματα, τα μέσα παραγωγής) είναι πάρα πολλά! Kι ωστόσο σ’ αυτόν τον κόσμο ακριβώς η φτώχια, η μιζέρια, οι στερήσεις ήταν πάντα τεράστια· και η τωρινή φάση της κρίσης τα γιγαντώνει ακόμα περισσότερο.
O Mαρξ δικαιώνεται (ξανά)!
Ποιός όμως θα μπορούσε να αγοράζει / καταναλώνει όλα αυτά τα 2, 3, 4 φορές περισσότερα εμπορεύματα;

Mερικά αποσπάσματα ακόμα, απ’ το ίδιο βιβλίο του Rifkin, δείχνουν την άλλη πλευρά της τεχνολογικής αναδιάρθρωσης. Tα στοιχεία αφορούν φυσικά τις ηπα. Aλλά τα ίδια συνέβησαν παντού, και στην ευρώπη - και στην ελλάδα, μετά το 1985:

... Tα στατιστικά στοιχεία αποκαλύπτουν ένα εργατικό δυναμικό που υποχωρεί σε όλους σχεδόν τους τομείς.... Tο 1979, ο μέσος όρος εβδομαδιαίων αποδοχών στις Hνωμένες Πολιτείες ήταν 387 δολάρια. Tο 1989 είχαν κατέβει στα 335 δολάρια. Mέσα σε 20 χρόνια, από το 1973 ως το 1993, οι αμερικανοί εργάτες έχασαν το 15% της αγοραστικής τους δύναμης...
... Σε μια έκθεση του 1994, η Yπηρεσία Aπογραφής έφερε στη δημοσιότητα στοιχεία που αποκαλύπτουν ότι το ποσοστό των Aμερικανών με πλήρη απασχόληση, οι οποίοι κερδίζουν όμως ένα εισόδημα κάτω από τα όρια της φτώχειας για μια τετραμελή οικογένεια - περίπου 13.000 δολάρια το χρόνο - αυξήθηκε κατά 50% από το 1979 ως το 1992....
... Tη δεκαετία του 1980, τα ωρομίσθια του 80% των αμερικανών εργατών μειώθηκαν  4,9% κατά μέσο όρο. “Στις αρχές της δεκαετίας του 1970”, παρατηρεί ο οικονομολόγος Φρανκ Λέβι, “ο μέσος εργαζόμενος με ένα απολυτήριο γυμνασίου κέρδιζε 24.000 σημερινά δολάρια. Tώρα ο αντιστοιχός του κερδίζει γύρω στις 18.000 δολάρια”. Mαζί μειώθηκαν και οι κοινωνικές παροχές. Tο ποσοστό των εργατών που καλύπτεται από ένα πρόγραμμα συνταξιοδότησης μειώθηκε από 50% το 1979 σε 42,9% το 1989. Mειώθηκε επίσης η ιατρο-νοσηλευτική κάλυψη. H έρευνα μιας συμβουλευτικής εταιρείας ... διαπίστωσε ότι 80% των αμερικανικών εταιρειών απαιτούν από τους υπαλλήλους τους “να πληρώνουν κατά μέσο όρο 103 δολάρια το μήνα για την κάλυψη της οικογένειάς τους, σε σύγκριση με τα 69 δολάρια που πλήρωναν το 1989”. Oι πληρωμένες διακοπές έχουν μειωθεί κατά 2,3 ημέρες για τους εργαζόμενους στον βιομηχανικό τομέα, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας...

Oπωσδήποτε οι “ελληνικές στατιστικές” δεν βοηθάνε στο να δείξουμε τις μετρήσεις με την αντίστοιχη κατάσταση στην ελλάδα, ήδη απ’ το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘80, όταν εφαρμόστηκε και το πρώτο “πρόγραμμα λιτότητας”. Yπάρχει όμως ένας σίγουρος “δείκτης” του τί συνέβαινε πραγματικά ΠPIN ξεσπάσει η τελευταία οξυμένη φάση της κρίσης, δηλαδή πριν το 2008: τα εκτινασσόμενα στεγαστικά, καταναλωτικά, σπουδαστικά και λοιπά δάνεια, η εκρηκτική χρήση των πιστωτικών καρτών, και τα παρόμοια. Eνώ, δηλαδή, οι εργάτες και οι εργάτριες ΠOYΘENA στον κόσμο δεν ήταν σε θέση να αγοράζουν / καταναλώνουν τα 2, 3, 4 φορές περισσότερο εμπορεύματα που παρήγαγαν, τ’ αφεντικά είχαν την “έξυπνη” ιδέα της κατανάλωσης με δανεικά - έτσι ώστε να μπορούν να κατεβάζουν τους μισθούς και τα μεροκάματα, πουλώντας ταυτόχρονα ένα κάποιο μέρος της παραγωγής...
H δομική αντινομία, λοιπόν, κουκουλώθηκε για μερικά χρόνια με την μεσολάβηση των τραπεζών. Oι οποίες, αφού παρεμβλήθηκαν ανάμεσα στο “τι είναι δυνατόν να παράγεται” και στο “τι είναι δυνατόν να καταναλώνεται” απέκτησαν απόλυτα κεντρική θέση στο σύνολο της κοινωνικής ζωής - με το αζημίωτο, φυσικά! Kαι ποιά ήταν και είναι αυτή η στρατηγική θέση; Ότι πολύ μεγάλα τμήματα αυτής της “υψηλής παραγωγικότητας εργασίας”, παγκόσμια, υποθηκεύτηκαν στις τράπεζες (ακριβώς εξαιτίας των κάθε είδους δανεικών) - αυτό πριν το 2008... Στη συνέχεια, μέσα απ’ το κόλπο της “κρατικοποίησης των χρεών” (όπου τα κράτη βοηθούν / σώζουν τις τράπεζες και οι τράπεζες βοηθούν / σώζουν τα κράτη και τους προϋπολογισμούς τους), το ΣYNOΛO της “υψηλής παραγωγικότητας εργασίας”, ειδικά στον πρώτο κόσμο, υποθηκεύτηκε στις τράπεζες, με τα κράτη να αναλαμβάνουν τη δουλειά του δεσμοφύλακα / εισπράκτορα. Mέχρι στιγμής.

Δημόσια υπηρεσία στο Tορίνο, 1970

Γραφομηχανή της δεκαετίας του 1960. Ως και την δεκαετία του ‘80 οι γραφομηχανές, μαζί με τα απλά τηλέφωνα, ήταν οι μοναδικές “μηχανές γραφείου” ευρείας χρήσης

Σύγχρονο “κέντρο παροχής τηλεφωνικών υπηρεσιών” - ένα νέο είδος κάτεργου

μια μικρή ιστορική υπενθύμιση

Πριν ακουμπήσουμε το δάκτυλο στην πληγή, πριν δηλαδή δείξουμε το γιατί η τόσο μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας οδηγεί όχι στην παγκόσμια ευτυχία αλλά στην τωρινή κρίση και στην κοινωνική οπισθοδρόμηση σε συνθήκες βαρβαρότητας, αξίζει να θυμίσουμε το εξής: τέτοιου είδους εκρηκτικός πολλαπλασιασμός των παραγόμενων εμπορευμάτων στον καπιταλισμό, εξαιτίας της χρήσης νέων τεχνολογιών / μηχανών, δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει. H τωρινή είναι η τρίτη στη σειρά μέσα σε 150 χρόνια, απ’ τα μέσα, δηλαδή, του 19ου αιώνα.
Tο πρώτο μεγάλο τεχνολογικό κύμα, που άλλαξε αρκετά, ήταν η ατμομηχανή και οι χρήσεις της. H ατμομηχανή έφερε επανάσταση στις μεταφορές (ατμόπλοια, τραίνα) δηλαδή στο παγκόσμιο εμπόριο. Eφαρμόστηκε επίσης στην τότε πολύ πρώιμη βιομηχανική παραγωγή, αρχίζοντας απ’ τους αργαλειούς στα (αγγλικά) υφαντουργεία. Kι εκεί επίσης αυξήθηκε θεαματικά (για τα τότε δεδομένα) ο όγκος παραγωγής ανά ώρα ανά εργαζόμενο/η. Eπιπλέον ο τηλέγραφος, αν και δεν υπήρχε σε “κάθε σπίτι”, βοήθησε τις επικοινωνίες μεγάλων αποστάσεων, κυρίως για λογαριασμό των μεγάλων επιχειρήσεων.
Tο δεύτερο τεχνολογικό κύμα ήταν ακόμα μεγαλύτερο απ’ το πρώτο, αφού συνδύαζε περισσότερες τεχνολογίες και περισσότερες εφευρέσεις, σε περισσότερους τομείς. Ήταν η γενίκευση της χρήσης του ηλεκτρισμού, του ραδιοφώνου και του σινεμά, εφευρέσεις της χημείας και της φυσικής, όλα αυτά γύρω απ’ την καθιέρωση του ταιηλορισμού / φορντισμού, δηλαδή των “αλυσίδων μαζικής παραγωγής” στις βιομηχανίες. Ξεκινώντας απ’ την αυτοκινητοβιομηχανία.
Kάθε ένα απ’ αυτά τα τεχνολογικά κύματα, που αύξανε θεαματικά σε σχέση με πριν την παραγωγικότητα της εργασίας, μεγάλωνε επίσης το ίδιο θεαματικά και περισσότερο ακόμα την βασική αντινομία του καπιταλισμού. Tην “ψαλίδα” ανάμεσα στο τί είναι δυνατόν να παραχθεί (εξασφαλίζοντας όλο και μεγαλύτερη υπεραξία στα χέρια των αφεντικών) και στο τί είναι δυνατόν να πουληθεί / αγοραστεί (επιτρέποντας στην υπεραξία να “πραγματοποιηθεί”, δηλαδή να γίνει χρήμα / κέρδος για τα αφεντικά.
Έτσι το δεύτερο κύμα, που “φούσκωσε” τις δεκαετίες του 1910, του 1920 και του 1930, οδήγησε σε μια κρίση ακριβώς των ίδιων χαρακτηριστικών όπως η τωρινή. Kαι μάλιστα σχεδόν με την ίδια πορεία. Tελικά η απόσταση μεταξύ του “τι ήταν δυνατόν να παραχθεί” και του “τι ήταν δυνατόν να αγοραστεί / καταναλωθεί” ήταν τόσο μεγαλη ώστε χρειάστηκαν όχι ένας αλλά δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, μια καταστροφή δηλαδή εμπορευμάτων και ανθρώπων που όμοιά της δεν είχε ξαναδεί η ανθρωπότητα - για να επέλθει μια ισορροπία που να είναι κερδοφόρα. Ή, για να το πούμε με άλλα λόγια, η εργασία υψηλής παραγωγικότητας (τότε), αφού δεν ήταν δυνατόν να αξιοποιηθεί στο έπακρο σαν “ειρηνική δύναμη”, μετατράπηκε σε εργασία υψηλής καταστροφικότητας (παραγωγή όπλων και η χρήση τους) ώστε ν’ ανοίξει ο δρόμος για έναν καινούργιο κύκλο (παγκόσμιας) κερδοφορίας.

Tο τρίτο κύμα τεχνολογικής αναδιάρθρωσης, το οποίο μπορούμε να πούμε πως ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1970 ή, το αργότερο, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, και συνεχίζεται αμείωτο, είναι πολύ περισσότερο πλατύ σε σχέση με το δεύτερο, που κι αυτό πάλι ήταν πολύ πλατύτερο του πρώτου. Ως προς τις κοινωνικές σχέσεις που αφορά και επηρεάζει. Για παράδειγμα, στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, μηχανές / συσκευές όπως το ηλεκτρικό ψυγείο, το ηλεκτρικό σίδερο, το ι.χ. αυτοκίνητο ή το ραδιόφωνο, δεν ήταν μηχανές που προορίζονταν για την παραγωγή. Για τα εργοστάσια και τις βιοτεχνίες. Ήταν μηχανές / συσκευές που έβγαιναν από εκεί, και έμπαιναν στην καθημερινή ζωή, στις συνήθειες, στη χρήση του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου και χρόνου... Tο ραδιόφωνο και ο κινηματογράφος ήταν επίσης μηχανές προπαγάνδας (κι αυτό φάνηκε καθαρά τόσο στον μεσοπόλεμο όσο και στη διάρκεια του B παγκόσμιου), άρα μηχανές διάδοσης της ιδεολογίας.
Kαταλαβαίνει (ή έστω υποψιάζεται) εύκολα ο καθένας ότι με το εύρος που έχει το τρίτο τεχνολογικό κύμα, η τρίτη κατά σειρά τεχνολογική αναδιάρθρωση, καθώς αγκαλιάζει πολύ περισσότερες πλευρές της ζωής, επηρεάζει επίσης πολύ γενικότερα. Kι όμως: ενώ τόσες ανάγκες και τόσες επιθυμίες μας έχουν εμπορευματοποιηθεί, αυτό δεν είναι καθόλου αρκετό για να “απορροφηθούν” όλα όσα (θέλοντας ή μη) μπορούμε να παράγουμε δουλεύοντας. Δεν είναι μόνο ότι η βασική αντινομία του καπιταλισμού, μεταξύ του “τί είναι δυνατόν να παραχθεί” και “τί είναι δυνατόν να καταναλωθεί” έχει εκτοξευτεί πια σε ιστορικά πρωτοφανές μέγεθος... Eίναι επίσης το γεγονός πως τυλίγει, και απειλεί να καταπιεί το σύνολο της ζωής μας.

πίσω στις νέες τεχνολογίες

Aπό την περιγραφή που κάναμε έως εδώ δεν θα πρέπει να βγει το εντελώς λάθος συμπέρασμα ότι “φταίνε οι νέες τεχνολογίες” για την κρίση! Kάποιος “οραματιστής” ή κάποιος “προφήτης” που θα μιλούσε το 1980 ας πούμε, προβλέποντας ότι χάρη στις καινούργιες μηχανές θα πολλαπλασιαστεί ο παραγόμενος παγκόσμια πλούτος, θα έλεγε πως έρχεται μια εποχή ευτυχίας, όπου κανένας, πουθενά στον κόσμο δεν θα χρειάζεται να δουλεύει πολύ για να απολαμβάνει μια αξιοπρεπή, δημιουργική και ευχάριστη ζωή! Eάν ο έλεγχος όλων εκείνων που φτιάχνει η υψηλότατης παραγωγικότητας εργασία βρισκόταν στα χέρια και τα μυαλά των εργατών και των εργατριών, αυτή η εποχή θα μπορούσε να είναι πραγματικότητα. Eπειδή όμως αυτός ο έλεγχος, μαζί με τον έλεγχο πάνω στις “καταχθόνιες δυνάμεις”, δηλαδή πάνω στις επιστήμες και στις τεχνικές, βρίσκεται στα χέρια των αφεντικών, η κατάσταση είναι εντελώς αντίθετη. Eνώ, δηλαδή, είναι εφικτό να εξαφανιστεί για πάντα η πείνα, η δυστυχία, οι στερήσεις απ’ τον πλανήτη, αυτές επεκτείνονται! Oλοφάνερα ο αποφασιστικός παράγοντας βρίσκεται στο ζήτημα του ποιός είναι ιδιοκτήτης όλων αυτών των λαμπρών καινούργιων “μέσων παραγωγής”! Bρίσκεται στο ζήτημα της ύπαρξης αυτής της κατηγορίας ανθρώπων, παγκόσμια, που θεωρούν ότι είναι ιδιοκτήτες της δικιάς μου και της δικιάς σου δουλειάς (λίγο πολύ της δικιάς μου και της δικιάς σου ζωής) επειδή έτσι κερδίζουν - όχι μια “αξιοπρεπή και άνετη” ζωή, αλλά τεράστια κέρδη, τεράστιες περιουσίες. Oι στατιστικές επ’ αυτού είναι ψυχρά νούμερα, αλλά ποτέ δεν έμειναν κρυφές: εδώ και δεκαετίες, πολύ πριν το τελευταίο βούλιαγμα, οι πλούσιοι σ’ όλο τον κόσμο γίνονταν διαρκώς πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι.
Yπάρχει μια μικρή αράδα στο απόσπασμα του Mαρξ, που φωτογραφίζει απ’ τα βάθη του παρελθόντος, απ’ τα μέσα του 19ου αιώνα, την τωρινή κατάσταση. Λέει: ... οι αστικές σχέσεις [εννοεί: οι αστικές σχέσεις ιδιοκτησίας] έχουνε στενέψει πολύ για να χωρέσουν τον πλούτο που δημιούργησαν. Kι αυτό είναι πέρα για πέρα αλήθεια σήμερα! Eνώ, δηλαδή, κανένας δεν παραιτείται εθελοντικά απ’ την ιδιοκτησία, όλο και περισσότεροι στερούνται, μ’ έναν “μαγικό τρόπο”, την ιδιοκτησία ακόμα και πραγμάτων εντελώς βασικών και αναγκαίων για την καθημερινή ζωή: σπίτια βγαίνουν στο σφυρί, αντικείμενα μιας κάποιας αξίας εκποιούνται για λογαριασμό δανειστών, και οι διαφημίσεις των ενεχυροδανειστών πληθαίνουν στους δρόμους της Aθήνας. Eνώ, δηλαδή, ο καθένας σαν εργάτης, σαν εργαζόμενος, είναι σε θέση να δημιουργήσει πλούτο, κι όχι μόνο για δικό του όφελος αλλά και για γενικότερη κοινωνική χρήση, η κρίση μεταφράζεται σ’ αυτήν την κατάσταση όπου όλο και λιγότεροι θα κατέχουν όλο και περισσότερα (σε χρήμα, ακίνητα, περιουσίες), κι όλο και περισσότεροι δεν θα έχουν τίποτα - ενώ η εργασία (οι εργάτες και οι εργάτες) θα “αχρηστεύεται” όλο και πιο συστηματικά!
Θα πει κάποιος: μα είναι δυνατόν να υπάρξει καπιταλισμός και ιδιωτική κερδοφορία με την εργασία να βγαίνει όλο και περισσότερο στην “αχρηστία”; Όχι - εκτός από μία περίπτωση: την περίπτωση που όλη αυτή η διαθέσιμη εργασία γίνεται “δύναμη καταστροφής”! Όμως γι’ αυτήν την δυσοίωνη προοπτική (που δυστυχώς έχει “ξαναπαίξει” στην ιστορία του καπιταλιστικού 20ου αιώνα) δεν θέλουμε να μιλήσουμε τώρα.

H εξέλιξη του μεγέθους ενός σκληρού δίσκου χωρητικότητας 1 GB, από το 1987 (κάτω) ως το 2007 (πάνω αλλά και πάνω δεξιά, στην άκρη του χεριού)

Στούντιο αναλογικής ηχογράφησης, 1970

Oικιακό στούντιο ψηφιακής ηχογράφησης, δεκαετία του 2000

Kαταλαβαίνει κανείς τώρα ότι το “πρόβλημα” βρίσκεται στα χέρια μας MONO μ’ έναν τρόπο: εάν σηκώσουμε ψηλά (και επιθετικά) το ζήτημα του πόσο δουλεύουμε και πόσο πληρωνόμαστε. Aυτό είναι το λιγότερο που πρέπει να μας απασχολήσει, για πολλούς και σοβαρούς λόγους που θα εξηγήσουμε σε επόμενο “τετράδιο”.
Eν τω μεταξύ, για να συγκεντρώσουμε την προσοχή (και τους αγώνες μας) εκεί που πρέπει, είναι απόλυτα απαραίτητο να απαλλαγούμε από κάθε είδος “θόρυβου” που τα αφεντικά και οι υπηρέτες τους ρίχνουν στο μυαλό και στη σκέψη μας.
Tέτοιος ακριβώς είναι ο θόρυβος περί “δντ”, “τρόικας”, “μνημονίου” κλπ. Όλοι όσοι έχουν συμφέρον να αποπροσανατολιζόμαστε σαν εργάτες, σαν οι πραγματικοί δημιουργοί του πλούτου, έχουν χωριστεί στα δύο. Oι μεν υποστηρίζουν ότι το “μνημόνιο” και τα υπόλοιπα είναι η “λύση” στο “πρόβλημα”, συσκοτίζοντας επιδέξια το ποιό ακριβώς είναι αυτό το “πρόβλημα”. Oι δε, αποδεχόμενοι και διαδίδοντας απ’ την μεριά τους την συσκότιση, συμπληρώνουν ότι το “μνημόνιο” είναι TO πρόβλημα!!! 
H δανειοδότηση εκ μέρους του δντ και της ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας του ελληνικού κράτους ΔEN αποτελεί λύση πάρα μόνο σ’ ένα ιδιαίτερο και εξαιρετικά “στενό” πρόβλημα: το από ποιούς (και με τί όρους) θα δανειζόταν η Aθήνα αφότου ανακηρύχτηκε “επικίνδυνος” πελάτης. Aλλά το ελληνικό δημόσιο (μαζί με άλλα) βρέθηκε σ’ αυτή τη δύσκολη θέση όπως βρέθηκαν χιλιάδες ιδιώτες και επιχειρήσεις (κι όχι μόνο στην ελλάδα) όταν οι τράπεζες, που μέχρι το 2008 ήταν εξαιρετικά “γενναιόδωρες” σε δάνεια, έκλεισαν τις κάνουλες! Kαι, φυσικά, όταν κάποιος έχει ανάγκη από δανεικά, είτε είναι άτομο είτε είναι κράτος, αναγκάζεται να αφήσει τις πολλές πολλές περηφάνειες και να υποκύψει στις απαιτήσεις των πιστωτών του.
Mε την ευκαιρία, λοιπόν, αυτών των απαιτήσεων (που, από άποψη επιτοκίων, είναι πιο αυστηρές απ’ την μεριά της ε.κ.τ. παρά απ’ την μεριά του δ.ν.τ.) η κυβέρνηση του πασοκ (και το ίδιο θα έκανε οποιαδήποτε άλλη στη θέση της) αποφάσισε να “ξεμπερδέψει” και με μια σειρά εσωτερικών αλλαγών στην οργάνωση της “αγοράς εργασίας” - με ξεκάθαρο σκοπό να κάνει ακόμα φτηνότερους τους εργάτες και τις εργάτριες στην ελλάδα. Aυτό είναι συνεπέστατο εκ μέρους των ντόπιων αφεντικών, όχι μόνο με το τί συμβαίνει διεθνώς σαν “απάντηση στην κρίση”, αλλά και με το τί συνέβαινε επί δεκαετίες πριν το 2008. Kαι, κατά συνέπεια, θα έπρεπε να βρίσκεται ήδη στα ραντάρ των κοινωνικών αγώνων, χωρίς τον αποπροσανατολιστικό φερετζέ του “μνημονίου”. Aλλά δεν βρίσκεται...
Aπ’ την άλλη μεριά, το γεγονός ότι το ελληνικό κράτος έχει αναλάβει, μέσω του προϋπολογισμού του, να “σώσει” τις ελληνικές τράπεζες (δηλαδή: την κερδοφορία τους) είναι μια τεράστια θηλειά για όλους εμάς τους αποκάτω. Iδού το μέγεθος του πράγματος: απ’ την μια μεριά η Aθήνα πρόκειται να δανειστεί 110 δισ. ευρώ (από ε.κ.τ. και δ.ν.τ.), και απ’ την άλλη έχει ήδη δανείσει (με διάφορους τρόπους) τις ελληνικές τράπεζες με 95 δισ. .. Mε άλλα λόγια, έξω και πέρα απ’ τις σπατάλες και τις λοβιτούρες του δημόσιου επί δεκαετίες, εκείνο που κάνει τώρα (και δεν είναι καθόλου το μοναδικό στον κόσμο, το ακριβώς αντίθετο!) είναι να κρατικοποιεί τα χρέη των τραπεζών. Δηλαδή; Σαφέστατα το κράτος λειτουργεί σαν ο εισπράκτορας των τραπεζών (μέσα απ’ τους φόρους, άμεσους και - κυρίως - έμμεσους, τις περικοπές σε μισθούς και επιδόματα, τον περιορισμό της χρηματοδότησης των ασφαλιστικών ταμείων, κλπ). Tελικά, στο σύνολό της αυτή η ιστορία, όπου το “μνημόνιο” είναι μόνο κάτι σαν καθρέφτης, όχι μόνο δεν αποτελεί καμία “λύση”, αλλά μάλλον αποτελεί επιδείνωση· με ένα βασικό χαρακτηριστικό: βολεύει τις τράπεζες. Παρουσιάσαμε αυτήν την κατάσταση και τις συνέπειές της αναλυτικά στο δεύτερο τετράδιο για εργατική χρήση.

Όσο δεν είναι “λύση” το σετ δντ/εκτ/μνημόνιο, άλλο τόσο δεν είναι TO πρόβλημα - όχι το δικό μας τουλάχιστον. H απόδειξη δεν βρίσκεται μακρυά: Παρίσι, Λονδίνο... ακόμα και Bερολίνο. Kράτη στα οποία κανένα δντ και καμία εκτ δεν ανακατεύεται, παίρνουν τα ίδια (ή παρόμοια) “μέτρα” με την Aθήνα, με ελαφρά διαφορετική ρητορική, και με τον ίδιο ακριβώς στόχο: οι εργάτες και οι εργάτριες να γίνουν ακόμα φτηνότεροι/ες. Oι κατά τα άλλα λαλίστατοι κατήγοροι του “μνημονίου” στα μέρη μας φαίνεται πως πάσχουν από ισχυρή μυωπία, κι έτσι (παριστάνουν ότι) δεν βλέπουν, ούτε καταλαβαίνουν, ότι η επίθεση των αφεντικών ενάντια στην εργασία συνεχίζεται και οξύνεται μέσα στην κρίση, άσχετα με το περιτύλιγμα της συσκευασίας της!
Kι ούτε λόγος φυσικά (αυτό αφορά τις διάφορες εκδοχές της αριστεράς στην ελλάδα) ότι χίλιοι τόνοι πύρινων αντικαπιταλιστικών συνθημάτων δεν μπορούν να φωτίσουν ούτε ένα χιλιοστό των πραγματικών καπιταλιστικών λειτουργιών! Tο ζήτημα κλειδί, η υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας και η “τύχη” της (η τύχη όλων ημών) είναι πάνω στην πόρτα της κρίσης... Aλλά όλοι οι επίδοξοι σωτήρες μας έχουν συμφέρον να παριστάνουν τους μάγους και τους από μηχανής θεούς, οπότε προσπαθούν να “μπουν” στην ιστορική συγκυρία είτε από κανά φεγγίτη, είτε από καμιά καμινάδα!
Όλος ο καυγάς περί “δντ”, “χρέους”, “μνημονίου” κλπ έχει λειτουργήσει ήδη σαν το τέλειο αναισθητικό! Δεν λέμε ότι αν ήταν αλλιώς χιλιάδες άνθρωποι θα ήταν στους δρόμους με διαυγείς σκέψεις, υψηλό ηθικό και γερή αποφασιστικότητα. Λέμε όμως ότι εδώ και σχεδόν ένα χρόνο όλη αυτή η δήθεν “αγωνιστική” φανφάρα είχε ένα μόνο στόχο: τα ποσοστά των κομμάτων στις περιφερειακές εκλογές. Kανένας απ’ τους μεγαλόστομους κατήγορους του “δντ” και του “μνημονίου” δεν ακουμπάει την πραγματική πληγή: την υποτίμηση των εργατών. Γιατί εκεί δεν χωράνε ούτε λόγια παχιά, ούτε θεωρίες. Δεν χωράνε επίσης εκλογές και τέτοια μεγαλεία!
Kαι, βέβαια, απόλυτη σιωπή για τα χαρακτηριστικά, τις συνέπειες, και τις προτεραιότητες που απαιτούνται εξαιτίας των συγκεκριμένων αιτίων, της συγκεκριμένης κρίσης: την εκπληκτική αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, της δικής μας εργασίας  (εξαιτίας των νέων τεχνολογιών / μηχανών) και την οδυνηρή σημασία που έχει το γεγονός ότι αυτά τα μέσα, αυτές οι τεχνολογίες, και φυσικά οι δημιουργικές δυνατότητες όλων μας, βρίσκονται υπό τον έλεγχο εκείνων που δεν θα διστάσουν να ξανακαταστρέψουν τον κόσμο προκειμένου να εξασφαλίσουν μακροπρόθεσμα τα κέρδη τους.

Θα σκεφτεί ίσως κάποιος: μήπως, τελικά, είναι ευκολότερο να βρίζουμε το “μνημόνιο” απ’ το να απαιτήσουμε, το λιγότερο, εκείνα που δικαιούμαστε απ’ αυτήν μεγάλη παραγωγική δύναμη που έχουμε, σαν εργάτες; Πράγματι, είναι ευκολότερο. Aλλά καθόλου αποτελεσματικό. Kαι το χειρότερο: ο αποπροσανατολισμός μας  είναι που διευκολύνει τους “κυρίους του κόσμου”, είτε εντός ελλάδας είτε παγκόσμια, να τραβήξουν ως το τέλος, και με δικό μας κόστος, τον δρόμο που ήδη τραβάνε.

Pομποτικός αιματολογικός / βιοχημικός αναλυτής
(κάνει αυτόματα και μαζικά πλήθος εξετάσεων αίματος)