Η πιο αγαπημένη ever καρτποστάλ: βαρκούλες αρμενίζουν |
|
2010 - 2014: four years after
Στις 23 Απρίλη του 2010 ο τότε πρωθ. Παπανδρέου ο Γ, απ’ το Καστελλόριζο, ανήγγειλε επίσημα την προσφυγή του ελληνικού κράτους στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης· ένα πολύ πρόσφατα (τότε) αποφασισμένο απ’ την ε.ε. “εργαλείο” αντιμετώπισης - της - κρίσης, στο οποίο μια ορισμένη συμμετοχή, χρηματική και τεχνοκρατική, θα είχε και το δ.ν.τ. Πρόκειται για τον Απρίλη εκείνο για τον οποίο οι πανέλληνες θυμούνται (και θα θυμούνται [1]) ότι ο “καταραμένος Τζέφρι μας παρέδωσε στο δντ”. Από τότε έχουν περάσει 4 χρόνια. Λογικούς (κι όχι ιδεολογικούς) απολογισμούς δεν περιμένουμε από πουθενά και από κανέναν. Θεωρήσαμε αναγκαίο (το γιατί θα φανεί μέσα απ’ την ίδια την εξιστόρηση) να βουτήξουμε σ’ αυτήν την τετραετία - πενταετία, που είτε έτσι είτε αλλιώς οριοθέτησε το τέλος μιας εποχής.
Ένα χρόνο νωρίτερα, το 2009, οι έλληνες και οι πολιτικές βιτρίνες στις οποίες αρέσκονταν ακόμα τότε να βλέπουν το είδωλό τους, συναντήθηκαν δυο φορές σε κάλπες. Μια φορά στις αρχές του Ιούνη (ευρωεκλογές) και άλλη μια φορά στις αρχές Οκτώβρη (πρόωρες βουλευτικές). Αν ανατρέξει κανείς στη ρητορική των τότε κομμάτων, μικρών και μεγάλων, θα βρει εδώ κι εκεί τη λέξη “κρίση” ανακατεμένη με όλες τις υπόλοιπες φλυαρίες και μισοχαμένη ανάμεσά τους, να αφορά κάτι (το λιγότερο) μακρινό. Μέσα στην επαρχιώτικη αυταρέσκεια και ημιμάθειά τους, στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι υπήκοοι του ελληνικού κράτους ήταν απόλυτα σίγουροι ότι κρίση στην ελλάδα δεν υπάρχει ούτε θα υπάρξει... γιατί δεν έχουμε βιομηχανία... Στο ίδιο και χειρότερο μήκος κύματος ήταν και το σύνολο των στελεχών των κομμάτων, μικρών και μεγάλων, δεξιών κι αριστερών - με την εξαίρεση ορισμένων τεχνοκρατών - της - οικονομίας. Ακόμα και τα πιο στοιχειώδη της καπιταλιστικής ιστορίας και των καπιταλιστικών θεμελιακών αντινομιών είχαν θαφτεί κάτω από 2 δεκαετίες καταναλωτικής ευδαιμονίας, γενικευμένου μικροαστισμού, πολιτικοεκλογικής γραφειοκρατίας και καιροσκοπισμού. Χαρακτηριστικό είναι πως η τότε (το 2009) κυβερνώσα ν. δημοκρατία προκήρυξε πρόωρες εκλογές επικαλούμενη εν μέρει μόνο την “κακή οικονομική κατάσταση της χώρας” και κυρίως την δηλωμένη άρνηση του πασοκ να ψηφίσει σαν πρόεδρο δημοκρατίας τον Κ. Παπούλια: τα “σκάνδαλα” (με πρώτο και καλύτερο το “σκάνδαλο του βατοπεδίου”) ιντρίγκαραν αυτό που οι έλληνες θεωρούσαν “δημόσιο ενδιαφέρον” και η υπόληψη του τότε πρωθ. είχε πιάσει πάτο. Μια κάποια “επιστροφή του πασοκ στην εξουσία” ήταν αναμενόμενη ή και επιθυμητή.
Αν η πανουκλιασμένη “λαϊκή μνήμη” κράτησε απ’ το εξάμηνο Οκτώβρης 2009 - Απρίλης 2010 μόνο το δίπολο “λεφτά υπάρχουν - προδοσία γαπ” είναι επειδή στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα ο “λαός” δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτα περισσότερο από προσόδους. Ωστόσο η πραγματική (καπιταλιστική) ιστορία έτρεχε ήδη το 2009, ακόμα κι αν οι έλληνες, μέσα στην βαθιά αμάθεια και φιλαυτία τους, έμελλε να φάνε μόνο την σκόνη της... H όξυνση της κρίσης, σαν χρεωκοπία τραπεζών, είχε αρχίσει να απλώνεται γερά στην ευρώπη, κι όχι μόνο στα κράτη μέλη της ε.ε.: οι (κυρίως αυστριακές) τράπεζες της ουγγαρίας ήταν στο χείλος του γκρεμού, το ίδιο και κάμποσες τράπεζες στην πολωνία· βελγικές, αγγλικές, ισπανικές και μερικές γερμανικές τοπικές τράπεζες “προετοιμάζονταν” σαν οι επόμενες· ενώ το λετονικό κράτος είχε πρακτικά κηρύξει χρεωκοπία. Αυτά συνέβαιναν την χρονιά που οι έλληνες ήταν αμέριμνοι, και τίποτα απ’ αυτά δεν τους αφορούσε... Προς το τέλος του 2009, η βεβαιότητα πως η “διάσωση των τραπεζών” θα μετατρέψει την απειλούμενη κατάρρευση και του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος σε “εκτίναξη κρατικών χρεών” και, άρα, σε κρίση (δημόσιων) χρεών, ήταν κάτι κοινότοπο μεταξύ των ευρωπαίων (και μη ευρωπαίων) ειδικών του καπιταλισμού. Η ορολογία “κρίση δημόσιων χρεών” ήταν (ήδη τότε) παραπλανητική: οι κλιδωνιζόμενες τράπεζες και οι λοιποί “επενδυτές” / παίκτες της παγκόσμιας αγοράς χρήματος, για το καλό των ισολογισμών τους, επρόκειτο να επιτεθούν άγρια στη μόνη “αγορά δανείων” που εξακολουθούσε να είναι ενεργή. Στα κρατικά δανεία. Και άγρια επίθεση σήμαινε ραγδαία αύξηση των επιτοκίων (δανεισμού) οπουδήποτε υπήρχε περιθώριο για σπέκουλα...
Όποιος κι αν είχε κερδίσει τις εκλογές του Οκτώβρη του 2009, ακόμα και το πιο “επαναστατικό κομμουνιστικό” κόμμα (.!.) θα έκανε απ’ τις αρχές του 2010 εκείνο που έκανε η τότε κυβέρνηση του τρισακτάρατου Παπανδρέου του Γ. Θα έψαχνε να βρει πως και από που θα συνεχίσει να δανείζεται (σαν κράτος) με βατό επιτόκιο. Ωστόσο η διεθνής “πρόβλεψη” περί “κρίσης δημόσιων χρεών” ήταν πολύ περισσότερα από σκέτη πρόγνωση. Ήταν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Και το ελληνικό σύμπλεγμα κράτους / κεφάλαιου είχε όλα τα προσόντα να βρεθεί, μετά το λετονικό και το ισλανδικό, στην πρώτη γραμμή ενός ανορθόδοξου παγκοσμίου πολέμου: είχε ήδη μεγάλο χρέος, ήδη μόνιμο μεγάλο δημόσιο έλλειμμα, ήδη μια ανορθολογική αν και όχι σπάνια (από καπιταλιστική άποψη) λειτουργία και δομή... Και, επιπλέον, την κάρτα μέλους του club της ε.ε.
Η ελληνική επίσημη χρεωκοπία (το “δεν έχω να πληρώσω” της ΑΘήνας) ήταν μια δυσάρεστη αλλά ισχυρή πιθανότητα για τα μέσα του 2010. Δυσάρεστη για διάφορες πρωτεύουσες στην ευρώπη αλλά, κυρίως, για την ελληνική. Εκ των υστέρων διάφορα σαΐνια της καθεστωτικής οικονομολογίας, διάφοροι “εθνικοί απελευθερωτές” και, φυσικά, μεγάλο μέρος του αγέρωχου ελληνικού μικροαστισμού, έκαναν την “στάση πληρωμών” (εκ μέρους του ελληνικού κράτους) εθνικό τσαμπουκά, και καθόλου πόλεμο προς τις ελληνικές τράπεζες που κατείχαν μεγάλο (και για τα κυβικά τους δυσανάλογα μεγάλο) μέρος του ελληνικού δημόσιου χρέους. Το ενδιαφέρον είναι πως αυτή την τόσο γενναία στάση δεν μπορούν να την εφαρμόσουν ούτε στην περίπτωση του πιο ταπεινού οφειλέτη ελληνικής τράπεζας: χρειάζεται, είναι αναγκαία, είναι επιθυμητή, επιδιώκεται οπωσδήποτε μια δικαστική απόφαση που να νομιμοποιήσει όχι την πλήρη “στάση πληρωμών” αλλά οποιαδήποτε ήπια και προσιτή αποπληρωμή των όποιων χρεών. Σε κάθε περίπτωση, το πως θα μπορούσε την άνοιξη του 2010, μέσα στη παγκόσμια αρένα, το ελληνικό κράτος να κάνει “στάση πληρωμών” και μαζί να τυπώσει και να μοιράσει εθνικό νόμισμα (“βγαίνοντας απ’ το ευρώ”) είναι κάτι που δεν είχε απασχολήσει έγκαιρα κανέναν απ’ τους φωστήρες. Ούτε τον Γενάρη του 2010, ούτε τον Δεκέμβρη ή τον Οκτώβρη ή τον Αύγουστο του 2009: όλοι οι “γιατροί” και οι μαθητευόμενοι μάγοι εμφανίστηκαν εκ των υστέρων. Η αποδεδειγμένη έλλειψη πρόγνωσης εκ μέρους τους θα ήταν αρκετή για να αμφισβητήσει όχι μόνο τις ικανότητές τους αλλά και τις προθέσεις τους. Όμως και το “Κούγκι” μέρος της εθνικής μυθολογίας είναι.
Ωστόσο την άνοιξη του 2010 ο τρισκατάρατος Παπανδρέου ο Γ δεν έκανε μία αλλά δύο κινήσεις μαζί. Η πρώτη ήταν αναπόφευκτη για κυβέρνηση καπιταλιστικού κράτους, και τελικά βόλεψε ιδιαίτερα και όλους τους κατά φαντασίαν “αντικαπιταλιστές” στην ελλάδα: φώτισε και αναγνώρισε το “πρόβλημα” απ’ την πιο εντυπωσιακή και παραπλανητική μεριά, αυτήν της “κρίσης δημόσιου χρέους”. Η δεύτερη ήταν το ότι καταφεύγοντας στη βοήθεια της ε.ε. (και δευτερευόντως του δ.ν.τ.) και μετατρέποντας την “χρηματική αδυναμία” της Αθήνας σε ειδική πολιτική σχέση με τα αφεντικά άλλων ευρωπαϊκών κρατών, κάλεσε έξωθεν βοήθεια (και μάλιστα βοήθεια πρώτης γραμμής) στην επίλυση των δυσλειτουργιών του ελληνικού συμπλέγματος κράτος / κεφάλαιο, για λογαριασμό μιας ορθολογικότερης (και πιο “σύγχρονης”) καπιταλιστικής συσσώρευσης φυσικά. Σα να λέμε: καλούσε έξωθεν βοήθεια για να γίνει εφικτός ένας “καπιταλιστικός εκσυγχρονισμός” στην ελλάδα· κάτι που εκρεμούσε ήδη για δυο δεκαετίες.
Σ’ αυτό πρέπει να επιμείνουμε.
η μεγάλη ναυτία του εκσυγχρονισμού
Μετά τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 έχουν καταγραφεί τρεις προσπάθειες “εκσυγχρονισμού” των λειτουργιών τόσο του ελληνικού κράτους όσο και της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Η μία αποδίδεται στην κυβέρνηση Μητσοτάκη, η δεύτερη στην κυβέρνηση Σημίτη, η τρίτη στην κυβέρνηση Καραμανλή του Β. Και στις τρεις περιπτώσεις η λέξη “κυβέρνηση” έχει σχετική αξία. Εκείνο που έχει σημασία είναι αυτές οι τρεις πολιτικές βιτρίνες, η κάθε μία με τον τρόπο της, προσπάθησαν να τροποποιήσουν τόσο τους ενδοκαπιταλιστικούς συσχετισμούς δύναμης (εντός ελλάδας) όσο και την “λειτουργία της αγοράς εργασίας”, προς όφελος το πιο “δυναμικών” κλάδων (ή, ακόμα, και ατόμων). Είναι γνωστό ότι και οι τρεις απέτυχαν. Εκείνο που είναι δύσκολο να ομολογηθεί είναι πως η αποτυχία τους δεν οφειλόταν στην ταξική ήττα εκείνων (των αφεντικών) που εκπροσωπούσαν αλλά, κυρίως (έως αποκλειστικά), στους ενδοκαπιταλιστικούς συσχετισμούς δύναμης. Μέσα σ’ αυτούς τους συσχετισμούς περιλαμβάνουμε και τα καθεστωτικά συνδικάτα.
Κατ’ αρχήν είναι κοινότοπο. Σε ένα κράτος που δημιουργήθηκε σαν προτεκτοράτο και στου οποίου την κοινωνική / ταξική σύνθεση ποτέ δεν υπήρξε κάποια αστική τάξη υπολογογίσιμη σε μέγεθος και κουλτούρα, οποτεδήποτε τέθηκε ζήτημα εκτεταμένου θεσμικού εκσυγχρονισμού (και αυτό έγινε κάμποσες φορές) το αποτέλεσμα ήταν: ένα βήμα μπροστά, ένα στο πλάι και μισό πίσω. Η γενική “φιλοσοφία” του πολιτικού προσοδισμού, [2] που έκανε το κράτος όχι μόνο σύμμαχο των αφεντικών (στον πόλεμό τους κατά της εργατικής τάξης), κάτι που είναι φυσιολογικό στον καπιταλισμό, αλλά, επιπλέον, την κύρια πηγή οφελημάτων κάθε μεγέθους πάνω και κάτω απ’ το τραπέζι των “νόμων”, διαμόρφωνε και διαμορφώνει αντίπαλα μπλοκ που φροντίζουν να είναι διαταξικά. Και σ’ αυτές τις αντιπαλότητες, ειδικά μεταξύ των αφεντικών, οι κάθε φορά “εκσυγχρονιστές” ήταν μειοψηφία.
Οι τρεις αποτυχίες που αναφέραμε ήταν αναπόφευκτες: δεν υπήρχαν ευνοϊκοί συσχετισμοί μέσα στο σύνολο των αφεντικών για τον εξορθολογισμό είτε του κράτους και των λειτουργιών του είτε των καπιταλιστικών τέτοιων. Όμως, στην πράξη, στις πρώτες δύο απ’ τις τρεις περιπτώσεις, μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως “μικρό το κακό”. Γιατί; Επειδή, παράλληλα με τις αποτυχημένες απόπειρες καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού λειτουργούσε (και έφερνε αποτελέσματα) η πιο άγρια μορφή συσσώρευσης. Την αποτυχία του Μητσοτάκιου “εκσυγχρονισμού” την υπερκάλυψε η οργανική ένταξη μεγάλου μέρους του ντόπιου κεφάλαιου και κράτους στην “μετασοβιετική” διεθνή του εγκλήματος, καθώς και η άγρια εκμετάλλευση του πρώτου κύματος των χιλιάδων μεταναστών και μεταναστριών. Την αποτυχία του Σημίτιου “εκσυγχρονισμού” την υπερκάλυψε η ελληνική χρηματοπιστωτική επέκταση εκτός συνόρων, η ένταξη στο σκληρό ευρωπαϊκό νόμισμα (άρα και ο εξαιρετικά φτηνός δανεισμός του κράτους, των επιχειρήσεων αλλά και των υπηκόων...), καθώς και η αόρατη επέκταση της άγριας εκμετάλλευσης της εργασίας πέρα απ’ τους μετανάστες, σε τμήματα της εντόπιας (σύγχρονης) εργατικής τάξης.
Όμως από αποτυχία σε αποτυχία, και από κουκούλωμα σε κουκούλωμα, η αναγκαιότητα του ελληνικού καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού γινόταν όχι λιγότερο αλλά περισσότερο έντονη· κάτω απ’ το χαλί. Η πανηγυρική και με το “καλημέρα” αποτυχία του Καραμάνλιας προσπάθειας δεν ήταν εύκολο να υπερκαλυφθεί όπως είχε γίνει με τις δύο προηγούμενες. Στη βαλκανική “σφαίρα επιρροής” του ελληνικού χρηματοπιστωτισμού τα δεδομένα άλλαξαν μετά την είσοδο στην ε.ε. της (νότιας) κύπρου (2004) και της βουλγαρίας και ρουμανίας (2007). Ο αιώνιος εθνικός εχθρός (το τουρκικό κράτος / κεφάλαιο) πέρασε από την βαθιά κρίση των ‘90s σε μια εξαιρετικά γρήγορη ανάπτυξη μετά το 2002. Η διεύρυνση της ε.ε. (σχεδόν διπλασιασμός των κρατών μελών της) το 2004 και το 2007 άλλαξε τις προτεραιότητες και τις ροές των ευρωπαϊκών κονδυλίων· άλλαξε επίσης την γεωπολιτική αρχιτεκτονική της ε.ε. Απ’ την άλλη μεριά το διεθνές χρηματοπιστωτικό “άλμα στον ουρανό”, εννοημένο σα μοντέλο, άρχισε να βγάζει κυνόδοντες και στην ελληνική του εκδοχή: στα μέσα του 2007 τα ιδιωτικά χρέη (προς τις τράπεζες) είχαν ξεπεράσει τις καταθέσεις!
Εν τέλει, ο συνδυασμός αυτών των δεδομένων και άλλων, αποτυπωνόταν σ’ εκείνο το άγιο νούμερο που αγαπούν όλοι οι οικονομολόγοι: τον “ρυθμό ανάπτυξης” του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Από ένα “υπερήφανο” 3,5% το 2007, πήγε στο θλιβερό -0.2% το 2008 και στο επικήδειο -3,1% το 2009. Αυτό λέγεται καραμπινάτη “ύφεση”! Που σήμαινε: είτε εξαιτίας της παγκόσμιας όξυνσης της κρίσης είτε ακόμα και χωρίς αυτήν, το κυρίαρχο κρατικό και καπιταλιστικό μοντέλο στην ελλάδα είχε φάει πανηγυρικά τα ψωμιά του - πριν οποιοσδήποτε τρισκατάρατος καλέσει οποιονδήποτε σε βοήθεια. [3]
Δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο στη διεθνή ιστορία “αδύναμες” φράξιες των αφεντικών (αδύναμες είτε στον ενδοκαπιταλιστικό πόλεμο είτε απέναντι στην εργατική τάξη) να καλούν, μόλις τους δοθεί η ευκαιρία, διεθνή βοήθεια από ομοίους τους, για να τα φέρουν βόλτα. Και δεν είναι παράξενο που ο Παπανδρέου ο Γ έκανε ακριβώς αυτό. Υπολόγισε (κατ’ αρχήν εύλογα) ότι η “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” και ο διεθνής οικονομικός / θεσμικός έλεγχος που έφερνε η έξωθεν πολιτική δανειακή βοήθεια, θα έκαναν εφικτές τις μεταρρυθμίσεις (εντός ή εκτός εισαγωγικών) που είχαν αποδειχθεί αδύνατες τις δύο προηγούμενες δεκαετίες: απ’ την ακόμα μεγαλύτερη “ελαστικοποίηση” της αγοράς εργασίας και την σμίκρυνση / ορθολογικοποίηση της δημόσιας διοίκησης, ως τον φορολογικό εξορθολογισμό και την “διαφάνεια” στις κρατικές λειτουργίες· κι απ’ την συγκάλυψη της λεηλασίας των ασφαλιστικών ταμείων ως την επέκταση των ιδιωτικοποιήσεων.
Αποδείχθηκε όμως ότι έκανε βασικά λάθη. Υποτίμησε την αντοχή και τις δυνατότητες των προσοδικών μηχανισμών και κυκλωμάτων, και πήρε την πρώτη προειδοποίηση στις 5 Μάη του 2010. [4] Απ’ την άλλη μεριά υπερτίμησε την εκτίμηση των ειδικών (και όχι μόνο των ελλήνων) ότι ως το τέλος του 2011 (ή αρχές του 2012) η παγκόσμια χρηματοπιστωτική φουρτούνα θα έχει περάσει. Αγνόησε, επίσης, και την ιστορία: κι άλλες φορές “ξένοι” με εκσυγχρονιστικές ιδέες κλήθηκαν να “βάλουν πλάτη” να σιγυριστεί το ελληνικό μαγαζί, για να ανακαλύψουν γρήγορα ότι θα έπρεπε να συμβιβαστούν (και να κάνουν την δουλειά τους), είτε το είχαν απ’ την αρχή στο λογαριασμό είτε όχι, με τον “λουμπενισμό” των ντόπιων αφεντικών και των κοινωνικών τους συμμάχων.
Εν τέλει, όπως και άλλοτε, σε ένα μόνο θα συμφωνούσαν όλα τα ντόπια αφεντικά, εκσυγχρονιστικά και μη, και οι ποικιλόχρομοι λακέδες τους: στην ακόμα πιο βίαιη υποτίμηση της εργασίας...
μνημόνια - και αμνησίες
Είχαμε την δυσοίωνη τιμή, απ’ την πρώτη μέρα που μπήκαν σε κυκλοφορία αυτές οι σελίδες, τον Σεπτέμβρη του 2006, να έχουμε τον (καταγέλαστο για πολλούς, αδιάφορο για άλλους) υπότιτλο περιοδική επισκόπηση της καπιταλιστικής κρίσης σαν αυτό που είναι: μηχανή καταστροφής... Σεπτέμβρης του 2006 (και σε άλλες σελίδες πολύ νωρίτερα...). Σεπτέμβρης του 2006, και του 2007, και του 2008, και του 2009... Τότε που “ποιά κρίση;”
Κατά συνέπεια είχαμε μια ακόμα πιο δυσοίωνη (αλλά ταξικά εντιμότατη) θέση. Αρνηθήκαμε απ’ την αρχή να δεχτούμε σαν αφετηρία ανάλυσης (και δράσης, όπου και όπως μπορούσαμε) την προβληματική του δημόσιου χρέους, και ό,τι αναπόφευκτα έσερνε πίσω της: την κατάκτηση της κρατικής εξουσίας (με ειρηνικά και δημοκρατικά μέσα, πάντα...), το νόμισμα, την πληρωμή ή μη του “χρέους”, το should I stay or should I go στην ε.ε. και την ευρωζώνη, την “εθνική οικονομία”, την “προδοτική κυβέρνηση” και όλα τα υπόλοιπα.
Αντίθετα αναλύσαμε τόσο την όξυνση της κρίσης όσο και την διαχείρισή της (κι όχι μόνο στην ελλάδα) σα συνέχεια και βίαιη κλιμάκωση εκείνου που γινόταν ήδη επί 2 δεκαετίες, διεθνώς στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο, δηλαδή έναν συνεχή πόλεμο κατά των εργατών. Κοινότοπο ίσως, αλλά επαρκές και ακριβέστατο. Με τέτοια μυαλά είμασταν “εκτός”: εκτός των επαναστάσεων και των ανατροπών που θα συνέβαιναν αν όχι στην επόμενη σίγουρα στη μεθεπόμενη “γενική απεργία γσεε / αδεδυ”, των επαναστάσεων και των ανατροπών που θα συνέβαιναν στις επόμενες εκλογές (ή, εναλλακτικά, στην επόμενη κοινοβουλευτική ψηφοφορία εκείνων ή των άλλων “πακέτων μέτρων”), των επαναστάσεων και των ανατροπών που θα γίνονταν από (και γαλανόλευκους) “αγανακτισμένους”. Φυσικά είμασταν εκτός οποιασδήποτε δημοφιλίας...
Όμως εκείνοι που ήταν εντός (πάρα πολλοί και ποικιλόχρωμοι) θα έπρεπε να έχουν τα κότσια να παραδεχτούν πως μία τουλάχιστον φορά, σε μια κρίσιμη ιστορικά στιγμή, πούλησαν κυριολεκτικά τον “λαό” στον οποίον αναφέρονται, τον οποίο εκπροσωπούν ή θα ήθελαν να εκπροσωπούν, και την “δημοκρατία” στην οποία ορκίζονται. Ήταν στα τέλη του Οκτώβρη του 2011, όταν ο τρισκατάρατος Παπανδρέου ο Γ ανακοίνωσε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος (τον ερχόμενο Γενάρη, του 2012) για την αποδοχή ή μη της καινούργιας “δανειακής σύμβασης” (των 110 δισ. ευρώ) που, ελέω της αποτυχίας των προβλέψεων του 2010, ήταν αναγκαία για να συνεχίσει να αναπνέει το ελληνικό κράτος / κεφάλαιο.
Γράψαμε τότε, λίγο μετά, διάφορα σαρκαστικά για τους “αντιμνημονιακούς” (εκτός του καπετάν Αλέκου και των τότε παλληκαριών του) που εξαφανίστηκαν σαν ποντίκια μπροστά στην μοναδική ιστορική ευκαιρία να κάνουν τις “αντιμνημονιακές” και “απελευθερωτικές” και “αντιε.ε.” διακηρύξεις τους πράξη. Αργότερα γράφτηκαν και κυκλοφόρησαν από εντελώς αντίθετη μεριά ορισμένες περιγραφές: από τον πρώην πρωθ. της ισπανίας σοσιαλδημοκράτη Θαπατέρο στο βιβλίο του “el dilema” [5]· και από τον τότε υπουργό Καστανίδη στο βιβλίο του “η εποχή της δομιμασίας”. Κι αν στον δεύτερο μπορεί να αποδοθεί το κίνητρο της υστεροφημίας, για τον πρώτο δεν μπορεί να αποδοθεί κάποιος δόλος εμπλοκής στα ελληνικά κυβερνητικά κόλπα. Το γεγονός είναι, τελικά, ότι σε μια σπάνια και μοναδική σύμπτωση, ευρωπαϊκά πολιτικά αφεντικά (με πρώτον και καλύτερο τον σύζυγο της κυρίας Μπρούνι), έλληνες και διεθνείς τραπεζίτες, χρηματιστές, ντόπιοι κομπιναδόροι μεγάλου βεληνεκούς, επαγγελματίες δημαγωγοί διεθνείς αλλά και ντόπιοι, μαζί με τους σταυροφόρους του “αντιμνημονιακού” και “αντιε.ε.” αγώνα [6] έβρισαν με κάθε καταληπτό και ακατάληπτο τρόπο τον τρισκατάρατο και την πρόταση του δημοψηφίσματος, απ’ τις 31 Οκτώβρη ως την απόσυρσή της 5 ημέρες μετά.
Μοιάζει να είναι ένα μυστηριώδες κεφάλαιο της πολύ πρόσφατης ελληνικής ιστορίας. Εκτός εάν το κοιτάξει κανείς κατάφατσα. Όλοι οι αντιρρησίες και “εντός” της προβληματικής περί “δημόσιου χρέους” και όλοι οι πύρκαυλοι δήθεν εχθροί των μνημονίων, των πρώην και των επόμενων, συμπεριλαμβανόμενων των εντελώς αυθόρμητων και εντελώς άδολων “αγανακτισμένων” δεν ήθελαν καμμία “λήξη της κατοχής”· δεν ήθελαν καμία “λήξη των βασάνων του λαού”... Ένα μόνο ήθελαν: να ξεφορτωθούν τον τρισκατάρατο Παπανδρέου τον Γ.
Κι ενώ είναι λογικό διάφοροι, πολλοί ή λίγοι, να μην γουστάρουν τον έναν ή τον άλλο πρωθυπουργό, στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή η εξώφθαλμη υψηλή προτεραιότητα στην αντικατάσταση του τρισκατάρατου αντί της απόρριψης του “νέου μνημονίου”, ένα μόνο θα μπορούσε να σημαίνει: την τελευταία πράξη στην εντόπια ενδοκαπιταλιστική σύγκρουση, με οριστικό νικητή το βαθύ κράτος και τους “επιχειρηματικούς”, συνδικαλιστικούς, κομματικούς, εκκλησιαστικούς και εγκληματικούς κύκλους του.
Προφανώς αδιαφορούμε για την τύχη ή την φήμη καθεστωτικών υπαλλήλων - ελπίζουμε να μην ακούσουμε ανοησίες επ’ αυτού! Εκείνο που μας ενδιαφέρει, αντίθετα, είναι ο πραγματικός χαρακτήρας των καθεστωτικών δυνάμεων (εντός ή εκτός εισαγωγικών) που συναποτελούν το ισχύον σύμπλεγμα της εξουσίας στην ελλάδα. Ο Παπανδρέου ο Γ έγινε παρελθόν τον Νοέμβρη του 2011· και, ταυτόχρονα, στη νέα κυβέρνηση (πασοκ, η πρώην αντιμνημονιακή ν.δ. που, αλλάζοντας γνώμη, έγινε μνημονιακή, λα.ο.σ.) ανέλαβαν υπουργοί 4 φασίστες (με πιο διάσημους τους γνωστους 2). Κατά τη γνώμη του προέδρου του ακόμα τότε “μικρού” συ.ριζ.α. η καινούργια κυβέρνηση ήταν “εκτροπή” [7] - αλλά μιας και ήταν σύντομη, ο ίδιος και τα στελέχη του δεν δίστασαν να θριαμβολογήσουν τότε (και πολλές φορές έκτοτε) ότι “ο λαός έριξε τον Παπανδρέου”... Δηλαδή ο λαός ευλόγησε την “εκτροπή”.
Και ο θρίαμβος της νέας (ακόμα χειρότερης) “κατάστασης” ήταν ολοφάνερος. Για παράδειγμα, στις 12 Φλεβάρη του 2012, όταν το κοινοβούλιο αποφάσιζε την πιο καθολική και βίαιη υποτίμηση της εργασίας που έχει γίνει ποτέ στην ιστορία του ελληνικού καπιταλισμού (25% - 35%, ανάλογα με την ηλικία) μέσα σε μια μονάχα νύχτα, ιδιοκτήτες, εργολάβοι, μεσίτες, ασφαλιστές και τραπεζίτες γιόρταζαν κλείνοντας ή ανοίγοντας λογαριασμούς urban γεωπροσόδου στο κέντρο της Αθήνας· με ιδιαίτερο ενδιαφέρον διατηρητέα νεοκλασσικά. Ή, λίγο αργότερα, στις 6 Μάη, τα βοθρολύματα γίνονταν πανηγυρικά η μόνη “εθνική αντιπολίτευση”.
Ευτυχώς (για την καρδιά του ελληνικού συστήματος), αντί για εκείνο το δημοψήφισμα έγιναν εκλογές. Όχι μια φορά αλλά δύο, και συνεχίζουμε. Όπως ακριβώς απαιτούσαν οι “αντιμνημονιακές” και “αντιε.ε.” δυνάμεις.
τα αποτελέσματα
Επί 4 χρόνια τα ντόπια αφεντικά ή οι πιο δυνατές φράξιές τους, κατάφεραν δύο αλληλλένδετα πράγματα. Πρώτον, οι κατάρες να πέφτουν στους διεθνείς τους συμμάχους που είναι μακριά, και όχι στα ίδια. Και δεύτερον, την πιο σαρωτική και σύντομη ever πολεμική εκστρατεία προώθησης των συμφερόντων τους, χωρίς να συναντήσουν ουσιαστικά εμπόδια. Τοποθετώντας τα κατορθώματά τους στο ιστορικό τους χρόνο, θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος ταξικού, καπιταλιστικού blitzkrieg.
Σε ότι αφορά το πρώτο, χρειάζονται μερικές κουβέντες παραπάνω. Δεν ήταν καθόλου λίγες οι φορές που “διέρρευσε” στη δημόσια σφαίρα, έστω και στιγμιαία, η αλήθεια πως οι περιβόητοι τεχνοκράτες της “τριμερούς”, πέρα απ’ τις γενικές κατευθύνσεις του “προγράμματος δομικής προσαρμογής” λάμβαναν από διάφορες ομάδες ντόπιων αφεντικών τα συγκεκριμένα “αιτήματά” που, στη συνέχεια εμφανίζονταν σαν έξωθεν επιβολές για να γίνουν μέτρα - που - μας - τα - επιβάλλουν - οι - ξένοι. [8] Η ιστορία θα το καταγράψει στο μέλλον, αλλά από πολιτική άποψη θα είναι πολύ αργά: η στρατηγικής σημασίας βοήθεια στον αποπροσανατολισμό του “αντί να βαράω τον γάιδαρο βαράω το σαμάρι” ήρθε απ’ την αριστερά, στο σύνολό της. Η ελληνική αριστερά ήταν που πολιτικοποίησε τη γενική μικροαστική αθλιότητα, ξεπλένοντας όσο περισσότερο μπορούσε την εντόπια ταξική αλήθεια της διαχείρισης της κρίσης, μετατρέποντάς την σε ζήτημα “γερμανικής κατοχής”, άρα σε ζήτημα “εθνικό”. Όλη η ρητορική περί νομισμάτων, περί παραμονής ή όχι στην ε.ε., περί τυρρανικής Μέρκελ και τυρρανικού Σόιμπλε, ήταν η υλοποίηση αυτής της τακτικής συσκότισης και αποπροσανατολισμού. Δυστυχώς πρέπει να το παραδεχτούμε: η δουλειά έγινε στην εντέλεια.
Η διαχείριση της κρίσης υπήρξε απόλυτα επιτυχημένη, κατ’ αρχήν, στον κύριο στόχο της. Την βίαιη υποτίμηση της εργασίας. Χωρίς την χρήση του πληθωρισμού (ενός πιο παραδοσιακού εργαλείου μείωσης των πραγματικών μισθών), σύμφωνα με τα κρατικά στοιχεία (ελ.στατ.) από το 2008 ως το τέλος του 2013 η μέση μείωση των μισθών ήταν 25%. Σχεδόν όσο είχε προσδιοριστεί εξ αρχής σαν η αναγκαία “εσωτερική υποτίμηση” προκειμένου να αναρρώσει (απ’ την άποψη του “κόστους εργασίας”) ο ελληνικός καπιταλισμός.
Αλλά ακόμα κι αυτή η συντριβή κατά 1/4 είναι μετριοπαθής έως παραπλανητική, για διάφορους λόγους. Πρώτον, επειδή δεν λαμβάνει υπ’ όψη το τι πραγματικά συμβαίνει στη μαύρη αγορά εργασίας που ήταν ήδη πριν το 2010 ιδιαίτερα εκτεταμένη, και απλώθηκε ακόμα περισσότερο στη συνέχεια. Δεύτερον, επειδή δεν λαμβάνει υπ’ όψη τις δεκάδες χιλιάδες μισθωτών των οποίων ο πραγματικός μισθός είναι 0 (ολογράφως μηδέν): δουλεύουν επί πολλούς μήνες χωρίς να πληρώνονται καθόλου, και πιθανότατα δεν θα πληρωθούν ποτέ. Τρίτον, επειδή δεν λαμβάνει υπ’ όψη το άγνωστης έκτασης κόλπο του να κατατίθενται μεν κάποιοι “ολόκληροι” μισθοί στους λογαριασμούς των εργαζομένων, αλλά ύστερα αυτοί να είναι αναγκασμένοι να επιστρέφουν στο αφεντικό ένα μέρος των χρημάτων. Τέταρτο, επειδή η υποτίμηση της εργασίας δεν έγινε ομοιόμορφα, απ’ άκρο σ’ άκρο. Υπάρχουν μικρές “οάσεις” όπου η μείωση των μισθών ήταν μικρότερη ή και καθόλου. Αυτό σημαίνει πως οι μέσοι όροι είναι προβληματικοί.
Επιπλέον, πέρα απ’ τον άμεσο μισθό, τσακίστηκε και ο έμμεσος - σε ότι αφορά την υγεία, την πρόνοια, τις συντάξεις. Οι συνέπειες του τσακίσματος του “έμμεσου μισθού” είναι τόσο πιο άσχημες όσο πιο χαμηλά βρίσκεται κανείς στην μισθολογική ιεραρχία. Αλλά όταν οι ειδικοί των αφεντικών, καταμετρητές, στατιστικολόγοι κλπ πλησιάζουν την συνολική υποτίμηση (“άμεσος” και “έμμεσος” μισθός) σταματούν να μιλούν για εργασία. Μιλάνε για φτώχια.
Αν συνυπολογίσουμε και την ραγδαία επιδείνωση των θεσμίσεων των εργασιακών σχέσεων, η ταξική πόλωση στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας έχει οξυνθεί· χωρίς όμως να προκύψει και η ανάλογη πολιτική πόλωση ανάμεσα στη σύγχρονη εργατική τάξη απ’ τη μια και στα αφεντικά και τους κοινωνικούς τους συμμάχους απ’ την άλλη. Μια συγκεκριμένη τάση που προϋπήρχε της τωρινής φάσης εντάθηκε και σταθεροποιήθηκε: η προλεταριοποίηση μεγάλου μέρους των (νεώτερων σε ηλικία) igonnabe μεσοστρωμάτων, δηλαδή πτυχιούχων ειδικευμένων. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της σύγχρονης εντόπιας εργατικής τάξης βρίσκεται σήμερα (και θα συνεχίσει να βρίσκεται εκεί, εκτός εάν αρχίσει να “τρώει σίδερα” σε βάρος των πραγματικών της εχθρών) σε χειρότερη θέση ακόμα και από τους μετανάστες προλετάριους πριν από λίγα χρόνια. Για παράδειγμα τα 490 ευρώ των “ωφελούμενων” διάφορων “προγραμμάτων”, για 40 ώρες δουλειάς, είναι λιγότερα απ’ αυτά που πληρώνονταν οι ντελιβεράδες μετανάστες το 2005. [9] Όπως με την βίαιη εκμετάλλευση / υποτίμηση των μεταναστών εργατών στην ελλάδα έτσι και με την βίαιη εκμετάλλευση / υποτίμηση των ντόπιων εργατών, κερδισμένος δεν είναι ο γερμανικός καπιταλισμός, ούτε γενικά κι αόριστα η “ε.ε.”. Είναι τα ντόπια αφεντικά και εκείνο το είδος καπιταλιστικής συσσώρευσης που στηρίζεται στην ένταση εργασίας. Το μοντέλο είναι ακριβώς και απαράλλακτα το ίδιο, απ’ τις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Οι ιδεολογικές διαστάσεις της ελληνικής κοινωνίας αποδείχθηκαν όμως πολύ καθοριστικότερες των υλικών δεδομένων, διαψεύδοντας όσους ήλπιζαν ότι η απότομη επιδείνωση της υλικής πλευράς της καθημερινότητας μπορεί να οδηγήσει σε “σπάσιμο των ριζών” του μικροαστισμού. Παρατηρούμε ότι έγινε το αντίθετο, το οποίο άλλωστε (γινόμενοι δυσάρεστοι) είχαμε προβλέψει έγκαιρα, απ’ τον Μάρτη του 2009. [10] Ο ατομισμός και όλα του τα συμπληρώματα ενισχύθηκε κάτω απ’ τις διάφορες πόζες “συλλογικότητας” ή/και “αλληλεγγύης”, ή και εναντίον τους. Αν και δεν είναι σίγουρο πως αποτελεί την σημαντικότερη αιτία, ο βερμπαλισμός, η αυταρέσκεια, ο αταβισμός και ο μεγαλοϊδεατισμός της ελληνικής αριστεράς (σε όλες τις αποχρώσεις της) έπαιξαν ρόλο στο να συνεχίσουν όλα να είναι όπως ήταν πάντα· από ιδεολογική άποψη.
Αυτό σημαίνει πως το “ο καθένας την πάρτη του” των καιρών της ευδαιμονίας έγινε “ο σώζων εαυτόν σωθήτω” τα τελευταία 4 χρόνια. Οι αποδείξεις είναι τόσες πολλές ώστε αποκλείεται να μην έχει συναντήσει ο καθένας άφθονες· είναι θέμα εντιμότητας το να το παραδεχτεί. Τα χρόνια που έρχονται, εκτός απ’ τον κυνισμό (που ήταν ήδη κανόνας) θα είναι σταθερά ορατή και η μιζέρια, η αυτοϋποτίμηση, η ζηλοφθονία. Και τα παρεπόμενα: τα ψυχολογικά προβλήματα, η μοναξιά, οι τελετουργίες της προγραμματισμένης μέθης.
Επειδή τα πάντα (απ’ την άποψη του εργατικού ανταγωνισμού) θα πρέπει να δημιουργηθούν απ’ την αρχή, και σε ανοικτή πρακτική κριτική αντιπαλότητα με όλα όσα έπαιξαν αυτά τα χρόνια την φάρσα του “κρατάτε με μην το σκίσω”, το μέλλον θα είναι εξαιρετικά δύσκολο. Και θα απαιτεί συναισθηματικές και λογικές δυνατότητες ασυνήθιστες - αλλά καθόλου αδύνατες για την τάξη μας. Όμως καθόλου δεν αρκεί να επαναλαμβάνουμε τις λέξεις “εργατική τάξη” και όλα τα παράγωγά τους, σαν προσευχή, δέκα και εκατό φορές την ημέρα. Τα θηρία που έχουμε να πολεμήσουμε (και η ως τώρα εμπειρία του πλάνου 30/900 το έχει δείξει) δεν ξορκίζονται.
Απ’ την μεριά του συστήματος έγιναν βήματα, σε ορισμένες περιπτώσεις αποφασιστικά - αλλά επίσης καθυστερημένα. Είναι διανοητική δειλία να τα αγνοούμε, είναι βλακεία να τα υπερτιμάμε. Είναι χαρακτηριστικό το πόσο εύκολα κι ανώδυνα τα ντόπια αφεντικά ξεμπέρδεψαν με τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων· έναν “κόμπο” χρόνων (σύμφωνα με τις διαγνώσεις τους) που εάν επρόκειτο να λυθεί ορθόδοξα, δηλαδή με την αναθεώρηση του συντάγματος, θα προκαλούσε σαφώς μεγαλύτερες εντάσεις. [11] Επί χρόνια ο περιβόητος “δημόσιος τομέας” έφτιαχνε μια όλο και πλατύτερη ρευστή περίμετρο “νέων σχέσεων εργασίας”: ωρομίσθιοι και συμβασιούχοι, ενοικιαζόμενοι, αναθέσεις σε εργολάβους. Αλλά το “κέντρο”, συνδικαλιστικοποιημένο πάνω στις ιστορικές γραμμές της πολιτικής προσόδου, αδιαφορούσε, βέβαιο για την θέση, την κατάσταση και τις απολαβές του. Όταν τα αφεντικά αποφάσισαν να κτυπήσουν στο “κέντρο” επέλεξαν να μην το κάνουν κατά μέτωπο, αλλά αξιοποιώντας τον βαθύ μικροαστισμό του και την εμπειρία τους τα προηγούμενα χρόνια: κομμάτι κομμάτι, με βήματα που έμοιαζαν μπρος - πίσω, με υποσχέσεις και εξαπατήσεις· όλο το ρεπερτόριο του “διαίρει και βασίλευε”. Όχι αυτός ο οργανισμός αλλά ο άλλος, όχι αυτό το τμήμα αλλά το άλλο, όχι αυτός ο κλάδος αλλά ο άλλος, όχι εσείς αλλά οι άλλοι, όχι για πάντα (απόλυση) αλλά για λίγο (διαθεσιμότητα), όχι εσείς (που είστε δικοί μας) αλλά οι άλλοι (που είναι ξέμπαρκοι). Το μόνο στο οποίο θα μπορούσε να ελπίζει κανείς (σαν εμάς...) θα ήταν κάποιες αισχρές μειοψηφίες που θα αντιλαμβάνονταν έγκαιρα τον (ολοφάνερο!) σχεδιασμό και τις μεθοδεύσεις - κάτι που μπορούσε να γίνει μόνο μέσα από καθαρές εργατικές συνειδήσεις. Δεν θα πούμε κατηγορηματικά “τέτοιες μειοψηφίες δεν υπήρξαν”, γιατί μπορεί να αδικήσουμε κάποιους / κάποιες. Θα πούμε όμως, σίγουρα, ότι δεν κατάφεραν να παράξουν εκείνα τα γεγονότα που θα εγκαινίαζαν το ανταγωνιστικό μέλλον· αφού το παρόν ήταν χαμένο πριν πέσουν οι πρώτοι “πυροβολισμοί” απ’ την άποψη των συσχετισμών. Θα πούμε επίσης, με μια σιγουριά που θα φανεί αυθαίρετη, ότι στους στρατηγικούς τομείς της (δημόσιας) υγείας και της (δημόσιας) εκπαίδευσης το ανταγωνιστικό μέλλον δεν θα θυμίζει τίποτα απ’ το παρελθόν· εάν πρόκειται να είναι όντως εργατικό, καινοτόμο, ριζοσπαστικό, αδιάλλακτο. Πράγμα που σημαίνει ανάμεσα στα υπόλοιπα ότι θα πρέπει να υπερκεράσει γρήγορα και αποτελεσματικά όλα τα συνδικαλιστικά, πολιτικά, ιδεολογικά, μικροαστικά κουφάρια που έχουν συσσωρευτεί απ’ την μακροχρόνια ήττα και εθελοδουλεία.
Από την άποψη των ιερών αριθμών (τα όσια κάθε οικονομολόγου) τα αποτελέσματα της 4ετίας είναι αντιφατικά - ίσως αυτό να είναι “φυσιολογικό” στην καπιταλιστική δημιουργική καταστροφή. Έχει γίνει ιδιαίτερος ντόρος για το δημοσιοοικονομικό “πρωτογενές πλεόνασμα”: η κυβερνοαριστερά για καιρό αμφισβητούσε την ύπαρξή του, κι ύστερα άλλαξε πλευρό και κριτικάρει την χρήση του. Πρόκειται για δημιουργική λογιστική, και μάλιστα στις πιο φτηνές εκδοχές της: ναι μεν στον υπολογισμό του “πλεονάσματος” δεν λογαριάζονται τα επίσημα δάνεια, δηλαδή οι τόκοι και τα χρεωλυσία επειδή είναι πρωτογενές (τρέχοντα έσοδα μείον τρέχοντα έξοδα), αλλά τα τρέχοντα χρέη (προς προμηθευτές, επιστροφές φπα, κλπ) ασφαλώς και θα έπρεπε να υπολογίζονται.
Όμως ακόμα κι αν δεν υπήρχε “πλεόνασμα” αλλά “έλλειμμα” της τάξης του 1% ή του 2% (επί του αεπ· ενός καταποντισμένου αεπ...) θα αποδεικνυόταν ότι η συνταγή της λιτότητας (τσάκισμα μισθών και κρατικών εξόδων, αύξηση των φορολογικών εσόδων) είναι αποτελεσματική. Ας θυμήσουμε ότι το “έλλειμμα” πριν μόλις 4 χρόνια ήταν 15% (ή 12% για άλλους) επι ενός σαφώς υψηλότερου αεπ. Κι ας θυμήσουμε επίσης ότι αυτό το “πλεόνασμα” (με τις χοντρές λαθροχειρίες) το πέτυχαν τα τσιράκια των αφεντικών με αρκετές μεν πωλήσεις / ιδιωτικοποιήσεις αλλά μικρού βεληνεκούς. Η δεη, η τραινοσε, τα αστικά δίκτυα ύδρευσης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, το ελληνικό, δεν έχουν πουληθεί ακόμα...
Ο αντικυβερνητικός προσανατολισμός αποδίδει την κατασκευή του “πρωτογενούς πλεονάσματος” σε προεκλογικές αναγκαιότητες. Δεν είναι μόνο αυτό. Υποτίθεται ότι η ανάδυση του “έσοδα μείον έξοδα” λογαριασμού ενός κράτους στην περιοχή των πλεονασμάτων σημαίνει ότι έχει πάψει να έχει καινούργιες ανάγκες για καινούργια δάνεια. Έχει να πληρώνει μόνο τα παλιά. Σε γενικές γραμμές το να μην δανείζονται κάθε χρόνο τα κράτη θα ήταν καταστροφή για τον παγκόσμιο χρηματοπιστωτισμό. Αλλά στην ειδική περίπτωση συσσωρευμένων χρεών που αυξάνονται σταθερά, το να μην δημιουργούνται για μια περίοδο καινούργια (άρα να υπάρχει ένα κάποιο “πρωτογενές πλεονάσμα”) βελτιώνει το προφίλ του δανειζόμενου.
Συνεπώς, η κατασκευή του “πρωτογενούς πλεονάσματος” ήταν το ένα απ’ τα δύο σκέλη της (υποτιθέμενης ή πραγματικής) “ανάρρωσης” του ελληνικού καπιταλισμού. Το δεύτερο σκέλος ήταν (και παρά την αναβολή του υποτίθεται ότι εξακολουθεί να είναι) “η δοκιμαστική έξοδος στις αγορές”. Για δάνεια μεν, αλλά σε σχέση με την αποπληρωμή παλιότερων δανείων. Αυτή η κίνηση είναι το ίδιο στημένη με το “πρωτογενές πλεόνασμα”: τρεις ή τέσσερεις μεγάλες διεθνείς τράπεζες (μεταξύ των οποίων η goldman sacks και η deutsche bank), έχουν αναλάβει εδώ και μήνες σαν ανάδοχοι την αναζήτηση “επενδυτών” για ένα δάνειο προς την Αθήνα της τάξης των 2 ή 3 δισ. ευρώ. Το ποσό είναι πολύ μικρό, κι αν τα ομόλογα (5ετούς ή 10ετούς διάρκειας; δεν το γνωρίζουμε) εκδοθούν, θα καλυφθούν σε κάθε περίπτωση απ’ τους αναδόχους. Το ενδιαφέρον είναι το επιτόκιο. Λίγο κάτω ή λίγο πάνω απ’ το 6%, δηλαδή χαμηλότερο μεν αλλά όχι εντυπωσιακά απ’ το 7% που ήταν η ταρίφα της διεθνούς αγοράς χρήματος για δανεισμό του ελλαδιστάν τον Απρίλη του 2010 - τότε που ένα τέτοιο επιτόκιο θεωρήθηκε (και σωστά) αφόρητο.
Το ποσό των 2 ή 3 δισ. είναι μικρό, και η “έξοδος στις αγορές” τέτοιου μεγέθους (και τόσο ακριβή) συμβολική. Θα μπορούσε να πουληθεί σαν “τέλος των μνημονίων”, αλλά μόνο προς το εσωτερικό. Γιατί το επιτόκιο δείχνει άλλα.
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική συγκυρία είχε θεωρηθεί ευνοϊκή: οι αγέλες των εμπόρων χρήματος φοβούνται να δανείσουν “περιφερειακά κράτη” λόγω διαφόρων κυμάτων ανταγωνιστικών υποτιμήσεων των νομισμάτων, που ξεκίνησαν πριν λίγους μήνες απ’ την υποτίμηση του αργεντίνικου πέσος. Ψάχνουν για δουλειές στα πιο “σκληρά νομίσματα”. Παρ’ όλα αυτά, και παρά τα 4 χρόνια σκληρής “εσωτερικής υποτίμησης”, η ελληνική περίπτωση δεν φαίνεται (στα μάτια τους) καλή περίπτωση· όχι ιδιαίτερα καλύτερη απ’ ότι πριν 4 χρόνια. Γιατί η “διεθνής αγορά” χρήματος που έχει θεϊκές ιδιότητες είναι τόσο σκληρή;
Δεν έχουμε κάποια μυστική έκθεση στα χέρια μας! Όμως θα ήταν εύλογο να ισχύει κάτι που όταν ακούγεται από διεθνή καθεστωτικά στόματα εδώ κι εκεί εκλαμβάνεται σαν “ανθελληνισμός”: το ελλαδιστάν είναι failed state (αν και όχι failed capitalism!)· και καθώς η “θεραπεία” προσαρμόστηκε, όπως ήταν αναπόφευκτο, στις ανάγκες και τις προτεραιότητες των προσοδικών μηχανισμών (κράτους και κεφάλαιου), εκτός απ’ το τσάκισμα του “εργασιακού κόστους” δεν έχει επιτευχθεί κάτι άλλο με προοπτικές. Ειπωμένο διαφορετικά: εάν το κύριο πρόσον του ελληνικού καπιταλισμού είναι η φτηνή δουλειά, ε, υπάρχουν κι άλλοι με ακόμα φτηνότερη. Απομένει αυτό που διδασκόταν στα σχολεία και στη δεκαετία του ‘60: ο τουρισμός. Πιθανός δείκτης της πραγματικής κατάστασης των (καπιταλιστικών) πραγμάτων να είναι η κατάσταση των ελληνικών τραπεζών. [12]
Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι πάνω στο πτώμα της τάξης μας διάφορες φράξιες των ντόπιων αφεντικών συγκρούονται πια γύρω απ’ αυτό που αποκαλείται “διαρθρωτικές αλλαγές”. Η ορολογία είναι ευφημισμός: πρόκειται για την ενδοκαπιταλιστική αναμέτρηση για την εξασφάλιση μεγαλύτερων (ή για την συντήρηση ήδη υπαρκτών) μεριδίων της εσωτερικής αγοράς μέσω διοικητικών (δηλαδή) κρατικών αποφάσεων. [13] Τηρουμένων των αναλογιών είναι σα να ζούμε μια μικρή “εθνική” εκδοχή της παγκόσμιας ενδοκαπιταλιστικής αναμέτρησης: η υποτίμηση (και όχι μόνο μισθολογική, αλλά και πολιτική, ιδεολογική...) της εργασίας είναι ο κοινός στόχος όλων των αφεντικών· και πάνω σ’ αυτήν την υποτίμηση είναι που μπορούν να κάνουν με τη μεγαλύτερη δυνατή άνεση τους καυγάδες τους.Εννοείται ότι ένα βασικό επιχείρημα κάθε πλευράς είναι “το καλό μας”. Εννοείται ότι κάθε πλευρά θα ήθελε να μας επιστρατεύσει για τα συμφέροντά της.
Δεν εννοείται αλλά το λέμε εμείς: “κάτι θυμίζουν” όλα αυτά...
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Το τι σημαίνει “μνήμη” για τους έλληνες είναι από μόνο του ένα τεράστιο ζήτημα. Πολιτικό, κοινωνικό, ιδεολογικό. Μνήμη συλλογική, μνήμη ατομική, μνήμη σε όλες τις εκφάνσεις της. Το ότι κάποιοι, κάποτε, ονόμασαν το μέρος χώρα των λωτοφάγων δεν ήταν, πάντως, καθόλου άστοχο.
[ επιστροφή ]
2 - Στην mainstream ορολογία χρησιμοποιείται συνήθως ο όρος “πελατειακό κράτος”.
[ επιστροφή ]
3 - Ο αδιάψευτος μάρτυρας της επερχόμενης κατάρρευσης ήταν ο διαρκώς αυξανόμενος όγκος (και η αξία) των ακάλυπτων επιταγών, το 2006, το 2007, το 2008...
[ επιστροφή ]
4 - Χωρίς κίνδυνο υπερβολής, θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν η τελική πολιτική νίκη αυτών των μηχανισμών η τοποθέτηση του Ε. Βενιζέλου στο νευραλγικό “υπουργείο οικονομικών” στον ανασχηματισμό του Ιούνη του 2011. Παντελώς άσχετος από “οικονομικά” και γνωστός “άνθρωπος των μηχανισμών”, ο καινούργιος υπουργός αποδείχθηκε ικανότατος στο να τρώει “λίστες”...
Σε κάθε περίπτωση (θεωρούμε πως) με τους πάνωκαικάτω απ’ το τραπέζι τρόπους, τόσο το “βαθύ κράτος” όσο και το “βαθύ κεφάλαιο” (αν μας επιτρέπεται ο χαρακτηρισμός) έδειξαν ότι αυτοί θα καθοδηγήσουν την “τρόικα” στο τι είναι επιθυμητό και τι όχι για τον ελληνικό καπιταλισμό. Και όχι οι φαντασιώσεις οποιουδήποτε, κι ας λέγεται “παπαντρέου”, “καραμανλής” ή όπως αλλιώς...
[ επιστροφή ]
5 - ... Στα απομνημονεύματα του Θαπατέρο δεν γίνεται εκτενής αναφορά στις συνθήκες που οδήγησαν τον τότε Έλληνα πρωθυπουργό στην παραίτηση λίγο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα. Ωστόσο, φήμες θέλουν τον πρώην πρόεδρο της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί να επιτίθεται φραστικά στον Παπανδρέου με ανεκδιήγητες εκφράσεις, ουρλιάζοντας ότι βάζει σε κίνδυνο την ευρωζώνη. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του γαλλικού Τύπου σε έξαλλη κατάσταση πάτησε το ένα πόδι στην καρέκλα του προσπαθώντας να ανέβει στο τραπέζι, αλλά τον συγκράτησαν την τελευταία στιγμή οι συνεργάτες του, φωνάζοντας προς τον Παπανδρέου “You are a f..cking psycho” (Είσαι ένας γ..... ψυχασθενής). (“βήμα”, 25/11/2013).
[ επιστροφή ]
6 - Μπορεί να μην είναι το πιο σημαντικό στοιχείο της υπόθεσης, αλλά έχουμε συγκρατήσει το δήθεν ακαταμάχητο επιχειρήμα του Περισσού εναντίον του δημοψηφίσματος: το “όχι” των κομμουνιστών δεν μπορεί να μπει στο ίδιο τσουβάλι με το “όχι” των δεξιών - η νέα δημοκρατία του μεσσήνιου πολιτευτή ήταν, τότε, αντιμνημονιακή.
Αν είναι έτσι, τότε οι “στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτη” του Περισσού πρέπει να κάνουν την δημόσια αυτοκριτική τους που σε ένα άλλο δημοψήφισμα το “όχι” των κομμουνιστών (στον βασιλιά...) μπήκε στο ίδιο τσουβάλι με το “όχι” κάθε είδους ρεφορμιστών και οππορτουνιστών· και πολλών, μα πάρα πολλών δεξιών.
[ επιστροφή ]
7 - ... “Το σχέδιο αυτό [σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας χωρίς επικεφαλής τον Παπανδρέου τον Γ] ορισμένων οικονομικών και πολιτικών κύκλων ήταν τόσο γνωστό, που το επισήμανε ακόμη και ο Α. Τσίπρας κατά τη συνάντησή του με τον πρόεδρο της δημοκρατίας, το επόμενο πρωϊνό της 31ης Οκτωβρίου [την επομένη της αναγγελίας του δημοψηφίσματος]. Ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του συ.ριζ.α. είπε στον Κ. Παπούλια ότι ήταν επιβεβλημένη η προκήρυξη εκλογών και του παρέδωσε ένα υπόμνημα σκέψεων. Στο υπόμνημα 44 του Α Τσίπρα αναφερόταν χαρακτηριστικά: “Γνωρίζω τις προτροπές που διατυπώνονται είτε από εκδότες είτε από πολιτικές δυνάμεις, που σας ζητούν να πάρετε πρωτοβουλίες για συγκρότηση άλλης κυβέρνησης από την παρούσα βουλή. Η άποψή μου είναι οτι οποιαδήποτε κυβερνητική αλλαγή ερήμην της λαϊκής ετυμηγορίας θα συνιστά εκτροπή και απαράδεκτη παράκαμψη της λαϊκής βούλησης”...
“εφ. συν.” 18 Μάρτη 2014, προδημοσίευση απ’ το “η εποχή της δοκιμασίας” του Χ. Καστανίδη.
[ επιστροφή ]
8 - Ακόμα και ως πρόσφατα, με την υποτιθέμενη “εργαλειοθήκη του οοσα”, δεν θα χρειαζόταν ιδιαίτερη προσπάθεια να καταλάβει κανείς αυτό που υποστηρίξαμε απ’ την αρχή: ... “αδύναμες” φράξιες των αφεντικών (αδύναμες είτε στον ενδοκαπιταλιστικό πόλεμο είτε απέναντι στην εργατική τάξη) καλούν, μόλις τους δοθεί η ευκαιρία, διεθνή βοήθεια από ομοίους τους, για να τα φέρουν βόλτα.
... Η “εργαλειοθήκη”, η οποία τιμολογήθηκε 900.000 ευρώ συν ΦΠΑ, κι αυτό κατόπιν διαπραγματεύσεων αφού η αρχική απαίτηση του ΟΟΣΑ έφθανε το 1,5 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, συντάχθηκε από Έλληνες. Συγκεκριμένα, η σύμβαση που σύναψε ο ΟΟΣΑ με το Δημόσιο ανέλαβε να πληρώσει 600.000 ευρώ στο ΙΟΒΕ το οποίο θα λειτουργούσε ως υπεργολάβος του.
Με άλλα λόγια, οι αναλυτές του ΙΟΒΕ και πιθανόν κάποιοι εξωτερικοί συνεργάτες του θα έβγαζαν το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς.... Όμως, υπάρχει και συνέχεια.
Ασφαλείς πηγές αναφέρουν ότι ο ΟΟΣΑ ανέθεσε το υπόλοιπο μέρος της μελέτης σε πέντε Έλληνες εμπειρογνώμονες στην Ελλάδα. Πρόκειται για τρεις δικηγόρους, για την ακρίβεια τρεις κυρίες, και δύο οικονομολόγους. Οι τελευταίοι δεν εργάζονται σε τράπεζες. Η αμοιβή των πέντε εμπειρογνωμόνων ανέρχεται σε 300.000 ευρώ, σύμφωνα με πηγή...
euro2day.gr.
[ επιστροφή ]
9 - Τα 490 ευρώ αναλύονται σε περίπου 2,75 την ώρα, όταν το 2005 και το 2006 δεν υπήρχε ωρομίσθιο ντελιβερά κάτω από 3 ευρώ (στην τσέπη, χωρίς να υπολογίζονται τα τιπς).
[ επιστροφή ]
10 - Εκδήλωση κρίση και κοινωνικός αυτοματισμός, Αθήνα - με την πολιτική ευθύνη του block.
[ επιστροφή ]
11 - Όπως όλα τα σοβαρά ζητήματα έτσι κι αυτό χάνεται μέσα σ’ έναν γενικό θόρυβο. Απ’ την εποχή της έκδοσης του οδηγού επιβίωσης στην εκπαιδευτική κρίση, στις αρχές του 2006 δηλαδή, είχαμε επισημάνει ότι το κράτος έχει και δεύτερη δυνατότητα πέρα απ’ τις “συνταγματικές αλλαγές”: τις παρακάμψεις. Εννοείται ότι οι “επαναστάτες” δεν ασχολούνται με τέτοιες λεπτομέρειες...
Η τεχνική είναι αποτελεσματική. Έχει γίνει μεταφορά know how απ’ την “επιχειρηματική ντετεκτιβίστικη δικηγορία” σε ένα είδος “συνταγματικής ντετεκτιβίτικης δικηγορίας”: μια κατηγορία ακριβοπληρωμένων ειδικών (νομικών) είναι αυτοί που ψάχνουν τα συντάγματα και τις νομοθεσίες των κρατών για να βρουν “τρύπες”. Τι σημαίνει “τρύπες”; Σημαίνει σημεία, νομικές διατυπώσεις και ρυθμίσεις που έχουν κενά, ή ασαφείς διατυπώσεις, ή διατυπώσεις που μπορούν να ερμηνευτούν με εναλλακτικούς ή αντίθετους τρόπους. Τα επίδικα μπορεί να είναι διαφόρων ειδών, αλλά ο στόχος είναι ο ίδιος: χωρίς τυπική αλλαγή μιας ορισμένης νομοθεσίας να μπορεί να γίνεται ουσιαστική αλλαγή στις εφαρμογές. Είναι σαφές ότι αυτή η εμπρόθετη και συστηματική τακτική των αφεντικών δημιουργεί καινούργια (και σοβαρά) προβλήματα στους οπαδούς της όποιας συνταγματικής τάξης. Το “παιχνίδι των ερμηνειών” είναι πολύ δύσκολο και πολύ τεχνικό.
Ειδικά για την νομιμότητα των δημόσιων υπαλλήλων, ο νόμος που προέβλεπε την κατάργηση οργανισμών και την απόλυση των υπαλλήλων τους ΔΕΝ είναι “μνημονιακός” αλλά πολύ παλιότερος (του 1997 εάν δεν κάνουμε λάθος). Τότε προφανώς είχε περάσει απαρατήρητος, ίσως επειδή δεν εφαρμόστηκε αμέσως. Η διασταλτική ερμηνεία του παραμόνευε όμως...
[ επιστροφή ]
12 - Τι παράξενη επιβεβαίωση της άποψή μας (η τελευταία έκθεσή της Sarajevo νο 81, Φλεβάρης 2014, οι τράπεζες ήταν - απ’ την αρχή!) η τελευταία (αναμενόμενη από καιρό...) μανούβρα για την επιστροφή των ελληνικών τραπεζών σε ιδιώτες με χοντρά έξοδα (20 δισ. ευρώ χασούρα; 30 δισ.;) του δημόσιου προϋπολογισμού, ε; Και τι γνήσια αίσθηση του κατορθώματος, με την ψήφιση νόμου που απαλλάσσει προκαταβολικά όσους κάνουν το νταραβέρι απ’ την κατηγορία της απιστίας κατά του δημοσίου σε βαθμό κακουργήματος, ε;
Εκείνος ο έρμος ο Άκης δεν πρέπει να ζητήσει, τώρα, την άμεση αποφυλάκισή του; Τουλάχιστον για λόγους ίσης μεταχείρισης...
[ επιστροφή ]
13 - Για παράδειγμα: φουρναραίοι και φαρμακοποιοί εναντίον ντόπιων αλυσίδων σούπερ μάρκετ· ιδιοκτήτες ταξί εναντίον ντόπιων ξενοδόχων και rent a car· βιβλιοπώλες εναντίον ντόπιων εκδοτών· κλπ.
Εν τω μεταξύ, στον απόηχο των κοινοβουλευτικών θεατρινισμών στις 30 Μάρτη, ο βουλευτής του συ.ριζ.α. Παπαδημούλης, μιλώντας το ίδιο βράδυ στον ρ/σ “στο κόκκινο”, έθεσε το θέμα με μια καθαρότητα που αξίζει να θυμόμαστε. Οι διατυπώσεις είναι από μνήμης, άρα όχι ακριβείς· αλλά το νόημα είναι ακριβέστατο:
- Η “πρόταση μομφής” και η ολιγόωρη αποχώρηση του συ.ριζ.α. απ’ τη βουλή είναι η αρχή ενός “νέου ανένδοτου”...
- Τα μέτρα (της “εργαλειοθήκης” - τι σκατά λέξεις, ε;) σπάνε τη ραχοκοκκαλιά της μεσαίας τάξης στην ελλάδα: φαρμακοποιοί, φουρναραίοι, κλπ...
- Ο συ.ριζ.α. δεν μπορεί πλέον να μένει μόνο σε καταγγελίες, αλλά πρέπει να προχωρήσει σ’ έναν “νέο ανένδοτο” αγώνα, για την ανατροπή της κυβέρνησης, των μνημονίων, κλπ.
Εντάξει. Αυτά τα κάνει η Κουμουνδούρου επειδή απειλείται η ραχοκοκκαλιά της μεσαίας τάξης, κι όχι επειδή έχουν σπάσει τα πόδια και τα χέρια της εργατικής τάξης· αυτή είναι είτε ανύπαρκτη είτε μαϊντανός σε μεγαλεπήβολα σχέδια. Συνεπώς δεν έχουμε άδικο: η κυβερνοαριστερά εκπροσωπεί την “μεσαία τάξη” και τα συμφέροντά της. Μπορούμε τώρα να το λέμε με επίσημη βιβλιογραφία.
Thank you boss... (Τα περί “σπασίματος της σπονδυλικής στήλης της μεσαίας τάξης” τα επανέλαβε και ο φρεσκοδιαγραμμένος δεξιός Κακλαμάνης. Δεν φταίμε εμείς...)
[ επιστροφή ] |
|
