εταιρείες, εταιρείες, εταιρείες!

Φτιάξτε εταιρείες! Φτιάξτε επιχειρήσεις! Εάν μάλιστα τις ονομάσετε “κοινωνικές”, τότε μπαίνετε πανηγυρικά στο hype της εποχής. Hype που, παρεμπιπτόντως, φτάνει καθυστερημένα στα μέρη μας, συσκευασμένο μ’ αυτό το “ροζ” άρωμα / χρώμα που συγκινεί τους ευαίσθητους ανθρώπους. Και απλώνεται ιδεολογικά (ακόμα περισσότερο απ’ την πρακτική του) για να αναστηλώσει τις τσακισμένες (λόγω “κρίσης”) μικροαστικές βεβαιότητες ή και φαντασιώσεις· και να αποτελειώσει ό,τι έχει μείνει (αν έχει μείνει κάτι...) απ’ την εύστοχη συνειδητοποίηση της σύγχρονης καπιταλιστικής πραγματικότητας, στην ελλάδα και όχι μόνο.
Έχουμε γράψει και ξαναγράψει γι’ αυτό το κόλπο, όμως υπάρχουν ακόμα “καινούργια κουλούρια” που αποκαλύπτουν (στα δικά μας μυαλά, φυσικά...) την ευρύτητα των στόχων του. Και επιβάλλουν στην εργατική κριτική να πάει ακόμα μακρύτερα.

το παιχνίδι με τις λέξεις

Η λέξη “κοινωνικός” δεν συνοδεύει μόνο το είδος αυτών των καινούργιων επιχειρήσεων που είναι το κυρίως θέμα μας. Χρησιμοποιείται διεθνώς, εδώ και πολλά χρόνια, και απ’ τις υποτιθέμενες αντιπάλους των οπαδών της “κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας”: τις mainstream επιχειρήσεις, και μάλιστα τις μοχθηρές “πολυεθνικές”. Κοινωνική ευθύνη είναι ο δικός τους χαβάς, και δεν χωράει καχυποψία! Η ελληνική εκδοχή της wikipedia γράφει επ’ αυτής της “εταιρικής κοινωνικής ευθύνης” (ο τονισμός δικός μας):

Ο όρος Εταιρική κοινωνική ευθύνη αναφέρεται στις ενέργειες των επιχειρήσεων που αποσκοπούν στην συμβολή αντιμετώπισης περιβαλλοντικών και κοινωνικών ζητημάτων. Συγκεκριμένα οι επιχειρήσεις αποτελούν οντότητες οι οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το κοινωνικό σύνολο μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται, επηρεάζοντας και επηρεαζόμενες από τα δεδομένα της εποχής και του χώρου δράσης τους. Οφείλουν επομένως να αναγνωρίζουν την ευθύνη που τους αναλογεί, απέναντι στην κοινωνία και το περιβάλλον. Να σέβονται δηλαδή τις αρχές και τις αξίες που χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό μας (τον σεβασμό προς τον άνθρωπο - την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την παροχή ίσων ευκαιριών, τον σεβασμό στο περιβάλλον που κληρονομήσαμε και την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής).

Σήμερα, ο θεσμός της Εταιρικής ευθύνης, προσδιορίζεται και με πολιτικές και δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία στοχεύει να του δώσει μεγαλύτερη πολιτική προβολή, να επιβραβεύσει ευρωπαϊκές επιχειρήσεις για τις ενέργειές τους σε αυτόν τον τομέα και να ενθαρρύνει την ανάληψη μεγαλύτερων πρωτοβουλιών. Αναγνωρίζοντας ότι οι επιχειρήσεις έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Εταιρική κοινωνική ευθύνη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μπορεί να επιτύχει καλύτερα τους στόχους της σε συνεργασία με τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και έχει ήδη εξαγγείλει την υποστήριξή της στη δημιουργία ευρωπαϊκής συμμαχίας για την Εταιρική κοινωνική ευθύνη. Έτσι στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει ένα πλέγμα νόμων και κανόνων για την προστασία του περιβάλλοντος κατά την διαδικασία παραγωγής που προστατεύει και προάγει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτό το πλαίσιο, αποτελεί μία βάση ώστε οι εταιρείες να ξεκινούν από εκεί και να προχωρούν ένα βήμα μπροστά υιοθετώντας έναν κώδικα δεοντολογίας που προάγει την ποιότητα ζωής την εκπαίδευση και επιμόρφωση των εργαζομένων κλπ. Ο όρος έχει πολύ στενή σχέση με την ηθική των επιχειρήσεων. Στα ελληνικά απαντάται επίσης ο όρος επιχειρηματική κοινωνική ευθύνη.
Ο αντίστοιχος όρος στα αγγλικά είναι Corporate Social Responsibility. Στα αγγλικά επίσης υπάρχουν πολλοί όροι για να περιγράψουν την εταιρική κοινωνική ευθύνη όπως: Corporate Citizenship, Social Responsibility, Social Responsiveness, Corporate Responsibility, κ.λ.π.

Κοινωνικό Μάρκετινγκ
... Ο όρος Κοινωνικό Μάρκετινγκ αποτελεί υποκατηγορία της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και πιο συγκεκριμένα είδος πρωτοβουλίας-προγράμματος Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης με βασικότερο στόχο την προβολή της κοινωνικής δράσης της επιχείρησης. Η ευρύτερη έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στοχεύει να διαμορφώσει το κλίμα στο οποίο οι επιχειρηματίες θα είναι σεβαστοί όχι μόνον επειδή παράγουν κέρδη αλλά και για την σωστή συνεισφορά τους και την ανταπόκρισή τους στις κοινωνικές προκλήσεις και ευαισθησίες του σήμερα και του αύριο.

Κατηγορίες Εταιρικής κοινωνικής ευθύνης
Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε έξι (6) κατηγορίες ανάλογα με τη φύση της ανάλογης πρωτοβουλίας-προγράμματος: Προώθηση Σκοπού, Μάρκετινγκ Σκοπού, Κοινωνικό Μάρκετινγκ, Εταιρική Φιλανθρωπία, Εταιρικός Εθελοντισμός, Κοινωνικά Υπεύθυνες Πρακτικές. Οι όροι αυτοί (εκτός του κοινωνικού μάρκετινγκ) δεν είναι ακόμα παγιωμένοι στην ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα λόγω της σχετικής νεότητας του επιστημονικού αυτού αντικειμένου και της έλλειψης ζωηρού ενδιαφέροντος από τους Έλληνες ακαδημαϊκούς.

Θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών (Stakeholders)
Υπάρχουν αρκετές θεωρίες σχετικά με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Η πιο διαδεδομένη και απλή είναι η θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών ή εμπλεκόμενων μερών (οι όροι ακόμα δεν έχουν παγιωθεί στην Ελλάδα). Τα ενδιαφερόμενα μέρη αποτελούν το περιβάλλον (άμεσο και έμμεσο) το οποίο αλληλεπιδρά με την επιχείρηση και έχει ενδιαφέρον από τις δραστηριότητες της. (Ο αγγλικός όρος είναι Stakeholders δηλαδή αυτοί που κρατούν-έχουν ενδιαφέρον). Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι σε μία επιχείρηση είναι οι μέτοχοι, οι εργαζόμενοι, οι δανειστές-πιστωτές (τράπεζες). Έμμεσα ενδιαφερόμενοι είναι το Κράτος, οι τοπικές κοινωνίες στις οποίες δραστηριοποιείται μία επιχείρηση, οι ομάδες πίεσης (pressure groups) π.χ. ακτιβιστές, διαδηλωτές, κ.α. Η Θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών βοηθάει την επιχείρηση να λάβει υπόψη της όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (τόσο άμεσα όσο και έμμεσα) και να ξεκινήσει μία ουσιώδη διαδικασία διαλόγου πριν καθορίσει το πρόγραμμα δράσης της όσον αφορά την εταιρική κοινωνική της ευθύνη.

Αν έχετε βουρκώσει με την καπιταλιστική καλοσύνη και κοινωνικότητα (και ασφαλώς θα έχετε... εκτός εάν είστε τίποτα άσπλαχνοι και ξεροκέφαλοι αντικαπιταλιστές!) παρακαλούμε σκουπίστε τα δάκρυά σας με χαρτομάντηλο κι όχι μ’ αυτές εδώ τις σελίδες. Το να ανακαλύπτουν τα αφεντικά (κι αν όχι όλα οπωσδήποτε μερικά) τις ευθύνες τους απέναντι στους “ανθρώπους” και στο “περιβάλλον” είναι συγκλονιστικό - ή όχι; Υποθέτουμε ότι την μεγάλη καρδιά του Bill Gates την ξέρετε· δεν είναι καθόλου μόνος του.
Η “κοινωνικότητα” εν προκειμένω έχει συγκεκριμένο και κατάλληλα διεστραμένο νόημα. Στην πραγματικότητα κοινωνικός είναι ο καπιταλισμός στο σύνολό του. Με την έννοια ότι τα αφεντικά εκμεταλλεύονται / σφετερίζονται το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου που παράγεται απ’ την εργασία εννοημένη σαν το σύνολο των παραγωγικών δυνατοτήτων των καπιταλιστικών κοινωνιών. Μάλιστα, στην εξέλιξή του επί δύο αιώνες, ο καπιταλισμός γίνεται όλο και κοινωνικότερος, όπως ακριβώς είχε προβλέψει ο κυρ Κάρολος. Το “όλο και κοινωνικότερος” σημαίνει ότι υπάγει (στις νόρμες του) όλο και περισσότερες πλευρές, εκτάσεις και βάθη των κοινωνικών σχέσεων· όχι μόνο στη διάρκεια της εκμετάλλευσης της εργασίας αλλά και πέρα απ’ αυτήν· και, γνωστό, όλο και δραστικότερα υπάγει αυτό που λέγεται “φύση”, ανθρώπινη, ζωϊκή, οργανική, ανόργανη...
Αυτή η διαρκώς επεκτεινόμενη (πραγματική) κοινωνικότητα - του - καπιταλισμού είναι που απλώνει και εντείνει διαρκώς την βασική του αντινομία: την κοινωνική παραγωγή του πλούτου απ’ την μια· την ατομική ιδιοποίησή του απ’ την άλλη (: ατομική ιδιοκτησία). Το ένα “πόδι” των καπιταλιστικών κρίσεων, “κυκλικών” ή “δομικών” είναι πάντα πιασμένο στην κοινωνικότητα της εργασίας, της δημιουργικότητας, της ζωής της ίδιας· και το άλλο επίσης είναι πάντα πιασμένο στην ατομική ιδιοποίηση και ιδιοκτησία των “μέσων παραγωγής” (και κάμποσων άλλων “περιουσιακών στοιχείων”...)

Ενώ λοιπόν το να υποστηρίξει κανείς ότι οποιαδήποτε καπιταλιστική επιχείρηση είναι α-κοινωνική ή εξω-κοινωνική θα ήταν το ίδιο ηλίθιο όσο να υποστηρίξει ότι είναι α-νύπαρκτη ή ά-υλη, το να υποστηρίξει ότι ο καπιταλισμός είναι αντι-κοινωνικός είναι κάτι εντελώς βάσιμο· σίγουρα από εργατική σκοπιά. Η αντι-κοινωνικότητα δεν εξαντλείται στην “μόλυνση του περιβάλλοντος” (για παράδειγμα) ή στην “καταστροφή ανθρώπινων κοινοτήτων”. Τα περιλαμβάνει αυτά, αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Η αντι-κοινωνικότητα του καπιταλισμού βρίσκεται στον “πυρήνα” της λειτουργίας του. Απ’ την εκμετάλλευση της εργασίας για ιδιωτικό όφελος (του αφεντικού, των μετόχων της εταιρείας, των τραπεζών που δίνουν τα δάνεια στην επιχείρηση, κλπ) ως την εγκαθίδρυση των κανόνων του επιχειρηματικού ανταγωνισμού σαν κοινωνικού ιδεώδους. Από τον διαρκή (και βίαιο) μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων μέχρι την ατελείωτη “δημιουργία” ανεκπλήρωτων αναγκών και επιθυμιών. Απ’ τον βίαιο διακρατικό ανταγωνισμό μέχρι τον προσδιορισμό της δημόσιας τάξης γύρω απ’ την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας. Κλπ κλπ.
Η ανακάλυψη, η διαμόρφωση και το μοστράρισμα της καπιταλιστικής “κοινωνικότητας” στον αντίποδα της αλήθειας της έχει σκοπό μέσα από επιχειρηματικές φιλανθρωπίες (και ευεργεσίες, και “δωρεές”, κλπ) να ενισχύει αυτήν την αντιστροφή ως προς το τι είναι, τελικά, “κοινωνικό” και τι όχι. Τα αφεντικά “επιστρέφουν - στην - κοινωνία” με θεαματικό και θεατρινίστικο τρόπο μερικά χρήματα για να κρύψουν και να κατοχυρώσουν ακόμα καλύτερα τις βασικές σχέσεις: την εξουσία τους πρώτ’ απ’ όλα, την “αγορά” σαν πεδίο δράσης, κλπ κλπ. Εκεί που η “φιλανθρωπία” (ειδικά των πλούσιων) ήταν επί αιώνες καθήκον - απέναντι - στον - θεό και απόδειξη καλής πίστης, έγινε (και κατά καιρούς αυτό μοστράρεται σαν “παράδειγμα της καπιταλιστικής μεταμέλειας”) καθήκον - απέναντι - στην - κοινωνία και απόδειξη της “νομιμότητας” και του “εύλογου” του καπιταλισμού σαν τέτοιου.
Το ενδιαφέρον είναι πως τέτοιες ήταν οι απαρχές του καπιταλισμού όπως έχει δείξει εξαιρετικά ο Βέμπερ: ο καλός καπιταλιστής ΔΕΝ ήταν εκείνος που συσσώρευε περιουσιακά στοιχεία για προσωπική απόλαυση ή/και κρεπάλη! Όχι. Αυτός ήταν ο αριστοκράτης, τον οποίο ο καλός καπιταλιστής είχε σα θανάσιμο εχθρό. Η προτεσταντική ηθική επέβαλε ότι κάθε “δεκάρα” κέρδους θα επαναεπενδύεται, για την επέκταση / βελτίωση της επιχείρησης. Και υπήρχε μια ισχυρή ηθική / θεολογική προτροπή γι’ αυτό: το να επεκτείνεται και να βελτιώνεται η επιχείρηση ήταν καλό για τους εργάτες (τους εξασφάλιζε σταθερή δουλειά, σταθερό μισθό, σταθερή οικογενειακή ζωή)· ήταν καλό για την κοινωνία (την κοινότητα στενότερη ή ευρύτερη) γιατί έδειχνε ότι μόνο ο διαρκής και ακατάπαυστος μόχθος δημιουργεί και διατηρεί την ανθρώπινη ευημερία· ήταν, απ’ την αρχή ως το τέλος, καλό για την χριστιανική πίστη, εφόσον με τέτοια έργα και όχι με παρελκυστικές φιλανθρωπίες αποδεικνυόταν το “ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω...” Οι επιχειρηματίες (τα αφεντικά) ήταν “πουριτανοί”, ζούσαν (ή έπρεπε να ζουν) μια ασκητική ζωή, μια ζωή “κοσμοκαλόγερου”· και έπρεπε να φέρονται “σωστά” στους “ανθρώπους” τους (τους εργάτες τους, τις υπηρετριές τους, κλπ). Το “κέρδος”, αυτή η παρανοϊκή ιδέα που έχει γίνει κοινοτοπία, δεν είχε προορισμό το μπαούλο (ή τον τραπεζικό λογαριασμό), αλλά την επανεπένδυση· και μόνον αυτήν.
Θα αναρωτηθεί κανείς εάν αυτές οι προδιαγραφές περί “καλού καπιταλιστή” ίσχυσαν ποτέ. Ίσχυσαν, και σαν εξαιρέσεις ισχύουν ακόμα και σήμερα, και μάλιστα από ιδιοκτήτες τρανταχτών εταιρειών του παγκόσμιου καπιταλισμού. Γενικά πάντως οι αστικές τάξεις, απ’ την στιγμή που νίκησαν τους αριστοκράτες και τους βασιλιάδες, υιοθέτησαν πολλά απ’ τα “ήθη” τους.
Συνεπώς η “επιχειρηματική κοινωνική ευθύνη” δεν συνιστά επιστροφή στον πουριτανισμό και τον ασκητισμό της γέννησης του καπιταλιστικού πνεύματος· όχι, σίγουρα, για τους ιδιοκτήτες, τους μετόχους ή τους διαχειριστές των εν λόγω επιχειρήσεων! Ο ασκητισμός προορίζεται για άλλους: τους κοινωνικούς επιχειρηματίες του “τρίτου τομέα”, δηλαδή της “κοινωνικής οικονομίας”!!!

κοινωνικές επιχειρήσεις

Αν η “κοινωνική ευθύνη” είναι, ή πρέπει να είναι, απόδειξη της αρετής των τυπικών καπιταλιστικών επιχειρήσεων, η “κοινωνική επιχείρηση” είναι η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος, με τα δικά της χαρακτηριστικά. Για τα αφεντικά και τους ειδικούς τους, απ’ την δεκαετία του 1980 και μετά, η αλήθεια της “κοινωνικής επιχείρησης” είναι απλή έως ωμή. Δίπλα στις “μη κυβερνητικές οργανώσεις” και στον “εθελοντισμό” οι “κοινωνικές επιχειρήσεις” αποτελούν μια ακόμα παραλλαγή του περιβόητου τρίτου τομέα (για τον οποίο έχουμε γράψει ξανά και ξανά) σαν “μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις”. [1] Προορισμένες γι’ αυτό που είναι η βασική ιδέα του “τρίτου τομέα”: ούτε κρατικές επιχειρήσεις, δομές και υπηρεσίες (επειδή εξαιτίας του γραφειοκρατικού γιγαντισμού της “δημόσιας διοίκησης” δεν είναι αποτελεσματική σε διάφορους τομείς· ή είναι ακριβή...) ούτε τυπικές επιχειρήσεις, αμιγώς προσανατολισμένες στη μεγιστοποίηση του κέρδους τους (είτε επειδή δεν ενδιαφέρονται για ορισμένους τομείς τέτοιου είδους “κλασσικοί” επιχειρηματίες, είτε επειδή η άγια μεγιστοποίηση του κέρδους ανεβάζει τις τιμές σε συγκεκριμένες κατηγορίες εμπορευμάτων ή/και υπηρεσιών και, μαζί τους, το “κόστος αναπαραγωγής των εργατών”).

Μία μπροσούρα / manual για την δημιουργία “κοινωνικών επιχειρήσων”, από κυβερνοαριστερά μεριά, με τίτλο χτίζοντας ένα νέο συνεταιριστικό κίνημα, υπότιτλο: βήμα βήμα ο δρόμος για τη δημιουργία συνεταιρισμών και υπογραφή αλληλεγγύη για όλους! δίνει το περίγραμμα του “γιατί είναι καλό πράγμα” οι “κοινωνικές επιχειρήσεις”:

Η επικαιρότητα της κοινωνικής οικονομίας έχει πολλές αναγνώσεις και διαφορετικές οπτικές. Αφενός, για το ίδιο το σύστημα θα μπορούσε να αποτελέσει μια βαλβίδα εκτόνωσης της κρίσης, εργαλείο για την απάλυνση των κοινωνικών αντιδράσεων αλλά και μηχανισμό εξομάλυνσης των ραγδαία οξυμένων κοινωνικών ανισοτήτων. Αφετέρου, η δική μας επικαιρότητα, “βλέπει” την κοινωνική οικονομία, σα μια προσπάθεια συλλογικής δράσης που ξεφεύγει από τα εξαρτημένα σχήματα, ανοίγεται στην κοινωνία, επανακαθορίζει και επανανοηματοδοτεί την κοινωνική δράση.
Ο υφιστάμενος νόμος 4019/2011 για τις κοινωνικές επιχειρήσεις, παρά τις επιφυλάξεις μας και την κριτική που μπορεί να του ασκηθεί, τόσο στο επίπεδο στόχευσης και λειτουργίας όσο και για το γεγονός ότι αποτελεί “συστημικό” δημιούργημα, προσφέρει δυνατότητες οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν.
Επιδίωξή μας είναι να διαφυλαχθεί η ουσία της κοινωνικής επιχειρήσης ως συλλογικό, δημοκρατικό εγχείρημα που προσφέρει λύσεις σε πραγματικές ανάγκες προς όφελος των εργαζόμενων και της τοπικής κοινωνίας.
...

Με το “καλημέρα” οι καθοδηγητές της “κοινωνικής επιχειρηματικότητας” ρίχνουν, σαν άμυνα, το χαρτί του σχετικισμού: μπορεί να είναι κι έτσι, μπορεί να είναι κι αλλιώς, το θέμα είναι όπως το “βλέπει” ο καθένας.

Συνεχίζει ο “οδηγός” (ο τονισμός δικός μας), σαν “εισαγωγή”, σελ. 4 και 5:

Τα τελευταία χρόνια, και κυρίως την περίοδο υλοποίησης της μνημονιακής πολιτικής στην Ελλάδα, έχει ανοίξει μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα γύρω από την “κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία”. Ο όρος “κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία” βρίσκεται υπό διαμόρφωση, όπως και τα χαρακτηριστικά τα οποία επιθυμούμε να πάρει ώστε να πετύχουμε τους στόχους που θέλουμε, για ένα ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό.
Στο επίκεντρο της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, βρίσκονται οι κοινωνικές ή συνεταιριστικές ή συνεργατικές επιχειρήσεις οι οποίες θέτουν ως βασικό σκοπό της οικονομικής δραστηριότητας, το συλλογικό συμφέρον και όχι τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Ο νόμος 4019/2011 για τη κοινωνική επιχειρηματικότητα θεσμοθετεί για πρώτη φορά την κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα, διαφορετικές εφαρμογές της οποίας θα γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας και κριτικής στον παρόντα οδηγό.
Ο “οδηγός” αυτός επιχειρεί να προβάλλει πτυχές του νόμου και να σκιαγραφήσει τις προϋποθέσεις λειτουργίας και τα βήματα που είναι απαραίτητα να ακολουθηθούν.
...
Αρχικά η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, που αναφέρεται σε όλες τις δραστηριότητες παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, μπορεί να ειδωθεί ως μια μορφή διεξόδου απέναντι στους νόμους της κυρίαρχης οικονομίας και στη μνημονιακή επίθεση που δημιούργησε στρατιές ανέργων και επισφαλώς εργαζόμενων αλλά, κυρίως, μπορεί να αποτελέσει πρόταση για έναν εναλλακτικό τρόπο οργάνωσης της παραγωγής. Μια πρόταση οργάνωσης της οικονομικής ζωής που δε θα στηρίζεται στον ανταγωνισμό και τον ατομικισμό που οδηγούν στην πλήρη αλλοτρίωση του ατόμου, αλλά στην ισότητα, τη δημοκρατία, τις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες, τις σχέσεις αλληλεγγύης, τη συλλογικότητα.
Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, σε ένα πλαίσιο αμφισβήτησης των κυρίαρχων παραγωγικών σχέσεων (μέσα στα σαφή όρια που ο καπιταλισμός επιτρέπει) μπορεί να αποτελέσει βασικό όχημα στη διαδικασία του κοινωνικού μετασχηματισμού πρωτίστως μέσα από την εμπλοκή και την αυτομόρφωση των συμμετεχόντων στις αξίες της αλληλεγγύης και της ισότητας.
Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία ανταποκρίνεται στις κοινωνικές ανάγκες και όχι στις ανάγκες των αγορών και του κέρδους. Υπό αυτή τη σκέψη οι δραστηριότητες της οικονομικής ζωής οφείλουν να βρίσκονται σε αρμονία με το περιβάλλον, να προωθούν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, να προωθούν τη βιώσιμη ανάπτυξη.
...

Η ιδέα ότι “ο καπιταλισμός επιτρέπει”, και όχι μόνο επιτρέπει αλλά “χρηματοδοτεί” απ’ το υψηλότερο δυνατό διοικητικό / πολιτικό σημείο του στην ευρώπη, την “αμφισβήτηση των κυρίαρχων παραγωγικών σχέσεων”, θα ήταν διασκεδαστική εάν δεν έδειχνε ότι το κοινό στο οποίο απευθύνεται ο “οδηγός” είναι εύπιστο στα όρια της διανοητικής νηπιακότητας. Γι’ αυτό (υποθέτουμε) ότι ο οδηγός περιλαμβάνει και ένα μικρό κεφάλαιο, με τίτλο η πορεία εφαρμογής του νόμου 4019/2011, όπου επιδεικνύεται η μαζοχιστική μανία του ευρωπαϊκού καπιταλισμού να βγάλει μόνος του τα μάτια του, χρηματοδοτώντας την “αμφισβήτηση των κυρίαρχων παραγωγικών σχέσεων” (σελ. 9 και 10):

Η πρώτη προσπάθεια διαμόρφωσης ενός νομικού πλαισίου αναφορικά με τις κοινωνικές επιχειρήσεις, ως νομική μορφή διακριτή τόσο από τους αστικούς όσο και από τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, γίνεται την περίοδο 2003 - 2004. Κίνητρο αποτελούσε η δέσμευση μέρος των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, για σχετικές επιχειρήσεις στο πλαίσιο της πολιτικής διεύρυνσης του τρίτου τομέα της οικονομίας.
Μεγάλο τμήμα των σχετικών κονδυλίων απορροφήθηκε μέσα από το πρόγραμμα Equal την περίοδο 2006 - 2007. Το Νοέμβριο του 2006, 10 διαφορετικές αναπτυξιακές συμπράξεις (αποτελούμενες από 117 ερευνητικούς φορείς) συγκρότησαν το Εθνικό θεματικό δίκτυο για την κοινωνική οικονομία. Οι ερευνητικοί αυτοί φορείς (κατά κύριο λόγο φορείς που δραστηριοποιούνταν ούτως ή άλλως στη διαμεσολάβηση μεταξύ κοινωνίας και μορφών ευρωπαϊκής χρηματοδότησης) ανέλαβαν ενός 18 μηνών να διατυπώσουν  προτάσεις σχετικά με α) την ανάπτυξη του θεσμικού πλαισίου για την κοινωνική οικονομία, β) την εξασφάλιση χρηματοδότησης, γ) τη δημιουργία φορεών χρηματοδότησης, δ) τη δημιουργία εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, και ε) τη συμβολή στην αναγνωρισιμότητα της κοινωνικής οικονομίας στην ελληνική κοινωνία.
Καθώς κίνητρο εκ μέρους του υπουργείου ήταν η επίδειξη απορροφητικότητας των σχετικών κονδυλίων και όχι η ανάπτυξη μορφών κοινωνικής οικονομίας, οι προτάσεις που είχαν κατατεθεί εκ μέρους των αναπτυξαικών παρέμειναν αναξιοποίητες. Με ανάλογα κίνητρα η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ που εκλέγεται το 2009, καταθέτει εσπευσμένα το νόμο 4019/2010 χωρίς σχέδιο για την ανάπτυξη του τομέα και χωρίς να αξιοποιήσει τις προτάσεις των ερευνητικών φορέων του Equal.
Πέρα όμως από την απουσία συγκροτημένου σχεδίου σχετικά με τη διαχείριση των υπαρχόντων πόρων και τις κυβερνητικές εναλλαγές και τις αλλαγές στο πολιτικό προσωπικό του υπουργείου Εργασίας που δεν συμβάλλουν στην επιτάχυνση της δημιουργίας νέων κοινωνικών επιχειρήσεων, βασικός ανασταλτικός παράγοντας είναι η απουσία ενημέρωσης σχετικά με το πρόγραμμα περί Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας του υπουργείου Εργασίας.
Μέχρι την 1.07.2013 έχουν εγκριθεί στο μητρώο κοινωνικών επιχειρήσεων του υπουργείου Εργασίας 210 κοινωνικές επιχειρήσεις. Από αυτές 8 είναι κοιν. σ. επιχειρήσεις ένταξης, 36 είναι κοιν. σ. επιχειρήσεις φροντίδας, και 166 κοιν. σ. επιχειρήσεις παραγωγικού και συλλογικού σκοπού. Στην Αθήνα εμφανίζονται 101 από αυτές, στη Θεσσαλονίκη 16 και στην ευρύτερη επικράτεια 93. Από τις 166 του παραγωγικού και συλλογικού σκοπού το 17% δραστηριοποιούνται στο χώρο του πολιτισμού και της ψυχαγωγίας, το 10% στο χώρο του αθλητισμού και της εκπαίδευσης, το 11% στο χώρο του επισιτισμού, το 12% στο χώρο της παραγωγής, εμπορίας και διανομής τοπικών προϊόντων, το 9% στο χώρο του περιβάλλοντος κλπ. Σημειώνουμε πως έχουν δημιουργηθεί 4 κοιν. σ. επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο του τύπου (έντυπου και ηλεκτρονικού).

Ένας χωρίς προκαταλήψεις αναγνώστης αυτών των γραμμών θα συμπέραινε ότι παρότι ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός κάνει ότι μπορεί (χρηματοδοτώντας το...) για να ενισχύει “την αμφισβήτηση των παραγωγικών σχέσεων” (ως ένα σημείο βεβαίως βεβαίως...), το ελληνικό κράτος, είτε υπό τους σοσιαλιστές είτε υπό τους δεξιούς φιλελεύθερους, εμφορούμενο ίσως από κάποιο κρυφό γινάτι, δεν προχωρούσε επί χρόνια σε ένα “συγκροτημένο σχέδιο”. Πράγμα που αποδεικνύεται απ’ το φτωχό (έως θλιβερό) σκορ των μόλις 210 κοινωνικών επιχειρήσεων, μάλλον απ’ το 2010 ως τα μέσα του 2013, (που μπορεί να συγκριθεί με το νούμερο των 42.347 καινούργιων επιχειρήσεων στην ελλάδα μόνο για το 2012, δες Sarajevo νο 81). Κι αυτός ο καλόπιστος αναγνώστης θα καταλάβαινε ότι αφού υπάρχει η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και, τώρα πια, το θεσμικό περιβάλλον (ο όσο-νάναι-μνημονιακός-νόμος 4019 του 2011) εκείνο που χρειάζεται είναι η “εντατικοποίηση της ενημέρωσης”. Πράγμα που αναλαμβάνει ο συ.ριζ.α.
Το γιατί η αριστερά του κράτους και του κεφάλαιου είναι (και) στην ελλάδα η πιο κατάλληλη να προπαγανδίσει τα “καλά” της “κοινωνικής οικονομίας” και του “κοινωνικού επιχειρείν” σε σχέση με την δεξιά (του κράτους και του κεφάλαιου, πάντα) είναι ίσως κάτι που το υποψιάζεσθε. Θα το τεκμηριώσουμε στη συνέχεια, αναλύοντας τους πραγματικούς πολιτικούς και ταξικούς στόχους αυτής της συγκεκριμένης εκδοχής καπιταλιστικής “κοινωνικότητας”.
Πριν όμως θα πρέπει να μάθετε τις ενοχές (εντός ή εκτός εισαγωγικών...) αυτής της αριστεράς, για την δουλειά που έχει αναλάβει. Προσχηματικές ενοχές, φυσικά. 
Γι’ αυτό το λόγο ο “οδηγός” αφιερώνει σχεδόν 3,5 σελίδες σε ένα παράπλευρο παραμύθι, που ονομάζεται “κριτική επισκόπηση του νόμου - τι επιδιώκουν”. Υποτίθεται πως οι χρηματοδότες (το ευρωπαϊκό ομόσπονδο κράτος) και οι νομοθέτες (κάποια παλιομνημονιακή κυβέρνηση του 2011, του 2012, του 2013 και του 2014) ίσως, τελικά, να μην πηγαίνουν γυρεύοντας να βγάλουν τα μάτια τους (όπως υπονοήθηκε στις σελίδες του νο 4 και 5, δες προηγούμενα αποσπάσματα) αλλά να επιδιώκουν το αντίθετο. Οπότε (σελ. 10 - 14):

Αν λοιπόν, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την κοινωνική οικονομία ως εργαλείο κοινωνικής χειραφέτησης, η “άλλη πλευρά” τι επιδιώκει; Γιατί υπάρχει από την ΕΕ αλλά και με το νόμο του 4019/2011 συντεταγμένη προσπάθεια για ενίσχυση της Κοινωνικής Οικονομίας;
Έλα ντε;;;!!!!
Οι εξηγήσεις που θα μπορούσαμε να δώσουμε είναι οι εξής:
- Για την υποκατάσταση κοινωνικών και άλλων υπηρεσιών που συνήθιζε να προσφέρει το κράτος (π.χ. οι δήμοι), αλλά τώρα σε συνθήκες διάλυσής του, εφευρίσκει νέους τρόπους ώστε να απαλλάσεται από αυτή την ευθύνη εκχωρώντας υπηρεσίες πρόνοιας και κοινής ωφέλειας σε επιχειρήσεις. Στην ίδια λογική οι εργαζόμενοι χάνουν τα εργασιακά τους δικαιώματα καθώς εξαναγκάζονται σε αλλαγή εργασιακού καθεστώτος χωρίς συνδικαλιστικά δικαιώματα και με επισφαλή και περιορισμένου χρόνου εργασία.
- Για τον κατευνασμό των αναμενόμενων λαϊκών αντιδράσεων εφόσον τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται συνεχώς με γεωμετρική πρόοδο. Έτσι λοιπόν, χωρίς καμιά κρατική ή ιδιωτική επένδυση, δίνεται προσχηματικά η δυνατότητα σε ένα ανενεργό εργατικό δυναμικό να αναπτύξει επιχειρηματική δράση.
- Αξιοποίηση νέων δυνατοτήτων κερδοφορίας και συλλογικής γνώσης. Το καπιταλιστικό σύστημα ενδιαφέρεται να αξιοποιήσει και να ενσωματώσει στο βωμό της κερδοφορίας κάθε προσπάθεια. Πόσο μάλλον τις συλλογικές πρωτοβουλίες οι οποίες αξιοποιούν την ατομική γνώση και τις δεξιότητες, δημιουργούν κοινωνική καινοτομία και αναδεικνύουν επιχειρηματικές ιδέες οι οποίες δεν μπορούν να εντοπιστούν από τη στενή οπτική της αγοράς. Επίσης, το σύστημα επιθυμεί να αξιοποιήσει τις κοινωνικές επιχειρήσεις στο αρχικό στάδιο “δοκιμής” μιας επιχειρηματικής ιδέας, το οποίο έχει υψηλό ρίσκο αποτυχίας, ώστε να προσελκύσει ιδιωτικές επενδύσεις σε ασφαλέστερο περιβάλλον.
- Για να εγκλωβίσουν και να περιχαρακώσουν πρωτοβουλίες αναζήτησης διεξόδων που έτσι και αλλιώς θα γίνονταν από τους πολίτες, κυρίως σε συνθήκες οξείας οικονομικής κρίσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δομές που στήνονται μέσω ΕΣΠΑ στην Ελλάδα μπορεί να αποτελέσουν μια τέλεια γραφειοκρατική δομή ελέγχου και εγκλωβισμού κάθε πρωτοβουλίας.
...

Δεν (μπορούμε να) ξέρουμε πόσο προσεκτικά διαβάσατε αυτές τις γραμμές της υποτιθέμενης “κριτικής”. Θα βοηθήσουμε στην ανάδειξη των μικρών - βρώμικων - “μυστικών” της στη συνέχεια. Όμως το μεγαλύτερο απ’ αυτά τα μικρά και βρώμικα μυστικά, το οποίο δεν μπορούμε να αναδείξουμε (λόγω χώρου), μπορείτε όμως να εμπιστευτείτε την εντιμότητά μας επ’ αυτού, είναι πως στη συνέχεια (σ’ ένα είδος “τι να κάνουμε”) δεν προτείνει (ο “οδηγός”) απολύτως τίποτα που να είναι εχθρικό στις πιο πάνω “επιδιώξεις - της - άλλης - πλευράς”. Απλά, χρησιμοποιώντας την τακτική των φοιτητικών αμφιθεάτρων των ‘70s, αλλάζει την κουβέντα (“πετάμε την μπάλα έξω”) ελπίζοντας ότι όσοι διαβάσουν τον οδηγό θα είναι αρκετά εύπιστοι ώστε να νομίζουν ότι άσχετα θέματα (όπως οι συμφωνίες των κοινωνικών επιχειρηματιών με τους δήμους) είναι η απάντηση στην “άλλη πλευρά” και στον Δούρειο Ίππο της.
Και να τώρα οι υπόλοιπες βρωμίτσες:
α) Ο “οδηγός” αποκαλύπτει τις δήθεν επιδιώξεις της ε.ε. σε ότι αφορά την “κοινωνική οικονομία” σχετίζοντας τις ευρωπαϊκές δράσεις με την τρέχουσα φάση της κρίσης (ανεργία, διάλυση κράτους πρόνοιας, “αναμενόμενες λαϊκές αντιδράσεις” κλπ), δηλαδή με εξελίξεις (σε ότι αφορά την ελλάδα σίγουρα) μετά το 2010! Ενώ, μόλις νωρίτερα, έχει αναγνωρίσει ότι η σχετική νομοθετική ρύθμιση (πάντα στην ελλάδα) ξεκίνησε το 2003 - 2004! Στην υπόλοιπη ευρώπη μάλιστα οι επεξεργασίες ήταν ακόμα παλιότερες. Τι στο διάολο; Η “κυβέρνηση Σημίτη”, και ύστερα, το 2006 η “κυβέρνηση Καραμανλή” έβλεπαν τόσο μακριά; Κι αν έβλεπαν αυτές γιατί δεν έβλεπε ούτε την τύφλα της (τότε και τώρα) η αριστερά;
Τίποτα απ’ αυτά. Κλασσικός αριστερίστικος “αναχρονισμός”, όπου εξηγούμε τα παλιά με βάση τα τωρινά, επειδή έτσι μας βολεύει...
β) “Χωρίς καμία κρατική επένδυση” λέει το δεύτερο σημείο, την ίδια στιγμή που αυτές οι επιχειρήσεις επιχορηγούνται γενναία απ’ το ομόσπονδο ευρωπαϊκό κράτος (εσπα), πράγμα που ο “οδηγός” αναγνωρίσει αλλού κάμποσες φορές...
γ) Τι είναι, άραγε, η “στενή οπτική της αγοράς” που δεν μπορεί να εντοπίσει την “κοινωνική καινοτομία” και τις ανάλογες “επιχειρηματικές ιδέες”; Είναι η “οπτική” του κυρ Κώστα του μανάβη; Ή κάποιο καπιταλιστικό ελάττωμα που χρειάζεται αριστερό συνεργείο για να διορθωθεί;
δ) Η παλιο (;) ε.ε., τελικά, μπορεί να χρηματοδοτεί (ενώ μόλις πριν δεν υπάρχει “κρατική επένδυση”...) τις κοινωνικές επιχειρήσεις σαν θερμοκοιτίδες επιχειρηματικών ιδεών, ώστε να γίνει ένα αρχικό ξεσκαρτάρισμα και, μετά, να γίνουν ιδιωτικές επενδύσεις στις “καλές” ιδέες. Μαλακίες ολκής!!! Στους τομείς αιχμής (και όχι στην κοινωνική πρόνοια...) όπου το ξεσκαρτάρισμα έχει τεράστια σημασία, οι start - ups δεν εμπίπτουν καθόλου και πουθενά στην “κοινωνική οικονομία”!!! Εδώ δημιουργείται σκόπιμα κι άλλη σύγχυση. Ειδικά όταν υπηρεσίες που άλλοτε ήταν, υποτίθεται, δημόσιες / κρατικές “προσφέρονται” εδώ και πάμπολλα χρόνια από ιδιωτικές εταιρείες (υγεία, εκπαίδευση, κλπ).
ε) Ο εγκλωβισμός των “πρωτοβουλιών πολιτών” στην γραφειοκρατία... των εσπα... Ε, δεν είναι υποχρεωμένες αυτές οι πρωτοβουλίες να γίνουν επιχειρήσεις και να εγκλωβιστούν - ε; Δεν είναι ποινικό αδίκημα το να μην κάνεις επιχείρηση, ή κάνουμε λάθος;

Βρωμίτσες και σύγχυση, σύγχυση και βρωμίτσες, με έναν ανομολόγητο (αλλά στον δικό μας ορίζοντα ξεκάθαρο) σκοπό: να συσκοτιστεί η λογική της προώθησης (απ’ τα αφεντικά) της “κοινωνικής οικονομίας” και, μέσα στο σκοτάδι, να ξαναπαιχτεί το παιχνίδι “υπάρχουν οι κακές πλευρές, υπάρχουν οι καλές πλευρές, οι κακές είναι αυτοί, οι καλές είμαστε εμείς, εμείς δεν είμαστε σαν αυτούς” - οπότε προχωράμε.
Το μαγικό χαρτί του υποκειμενίστικου σχετικισμού - το μνημονεύσαμε ήδη.

ο άξονας περιστροφής

Η κεντρική ιδέα της προώθησης των “κοινωνικών επιχειρήσεων” είναι αυθεντικά νεοφιλελεύθερη, και η καλοκάγαθη και “αλληλέγγυα” αριστερά δεν μπορεί (και δεν θέλει) να το ομολογήσει· μπορεί μόνο να κάνει αποπροσανατολιστικά παράσιτα. Είσαι επιχειρηματίας του εαυτού σου: αυτό ήταν το ιδεολογικό υπερόπλο που χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν τα αφεντικά, όχι για να γίνουν οι πάντες επιχειρηματίες (και να εξαφανιστεί η εργατική τάξη, όπως πιστεύουν και διαδίδουν οι ηλίθιοι) αλλά για να αφαιρεθεί απ’ το προλεταριάτο η κινούσα αρχή του: η συνείδηση της εργατικής δύναμης και των απόλυτα αντίθετων συμφερόντων της τάξης μας απέναντι στο κεφάλαιο. Όχι λέει η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία· δεν είσαι “εργατική δύναμη”! Είσαι κεφάλαιο!! Είσαι το κεφάλαιο του εαυτού σου, είσαι ο επιχειρηματίας του εαυτού σου!!! Επενδύεις σ’ αυτόν (φροντίζοντας την υγεία σου, την εκπαίδευσή σου, στις κοινωνικές σου σχέσεις, την “δικτύωσή” σου - όλα αυτά είναι μορφές του “ατομικού κεφάλαιου” που διαχειριζόμαστε ο καθένας και η καθεμιά).
Η μεγάλη “καινοτομία” του νεοφιλελευθερισμού σε σχέση με τον ιστορικό φιλελευθερισμό του 18ου και του 19ου αιώνα, και η ιστορική επικαιρότητά του, ήταν και είναι ότι προκειμένου να επιβάλλει την ιδέα της “αγοράς” σαν καθολικού μοντέλου των ανθρώπινων / κοινωνικών σχέσεων, δεν περιορίστηκε και δεν περιορίζεται σε “παραδοσιακές” μορφές του “επιχειρείν”. Αλλά εννοεί τα πάντα (μετατρέποντάς τα) σε επιχειρήσεις, σε αγορά, σε ανταγωνισμό εντός της αγοράς. Ήταν γι’ αυτό το λόγο που οι νεοφιλελεύθεροι δημαγωγοί και τα πάμπολλα τσιράκια τους αντέστρεψαν την μαρξιανή ιδέα περί “μεταβλητού κεφάλαιου” (αυτό ήταν η εργασία...) για να ξαναβαφτίζουν τους εργάτες σε “μικρο-επιχειρηματίες του εαυτού τους”, την εργασία σε “κεφαλαιακή αξιοποίηση του εαυτού”, τις κοινωνικές σχέσεις σε “κεφάλαιο” επίσης. Το έχουν πετύχει σε σημαντικό βαθμό· πράγμα που σημαίνει ότι το κοινωνικό πεδίο διαμορφώνεται και ορίζεται από μια ενιαία ηθική / ιδεολογία / λειτουργία, αυτήν του “επιχειρείν”· και κάθε αντίθεση δεν είναι παρά εκδοχή “επιχειρηματικής αντιπαράθεσης”. 

Η ιδέα της “κοινωνικής οικονομίας” είναι εφαρμογή των πιο πάνω, με δύο τρόπους. Απ’ τη μια παίρνει απ’ το χέρι τον ιδεολογικά έτοιμο “επιχειρηματία του εαυτού του”, τον μικροαστικοποιημένο υπήκοο, και του λέει: γίνε, λοιπόν, παιδάκι μου “ομαδικά” επιχειρηματίας - του - εαυτού - σου. Απ’ την άλλη υποδεικνύει εκείνα τα υπο-πεδία του κοινωνικού (δηλαδή των κοινωνικών σχέσεων) που πρέπει να αποικιοποιηθούν απ’ το “επιχειρηματικό πνεύμα”. Φυσικά αυτό πρέπει να ξεκινάει με το μαλακό και με τακτ, για να μην προκαλούνται εντάσεις. Όμως τίποτα δεν απαγορεύει σε καμία “κοινωνική επιχειρήση” να τα καταφέρει τόσο καλά ώστε να γίνει “επιχειρήση με κοινωνική ευθύνη”...
Μέσα σ’ αυτή τη διαδικασία είναι ευνόητο ότι η “μερίδα της κοινωνικής οικονομίας” και των “κοινωνικών επιχειρήσεων” δεν προκύπτει κυρίως απ’ το κόψιμο κομματιών απ’ τους τομείς της “υγιούς επιχειρηματικότητας” αλλά απ’ τον περιορισμό της “δημόσιας” (κρατικής) εμπλοκής στην κοινωνική αναπαραγωγή. Όμως αυτό είναι εκ προοιμίου χαρακτηριστικό του “τρίτου τομέα”.
Τα πιο πάνω εξηγούν ποιός είναι ο ρόλος της κυβερνοαριστεράς σ’ αυτό το κόλπο. Το δόγμα “θ’ ανοίξω μια δουλειά να μην έχω κανέναν πάνω απ’ το κεφάλι μου” (μόνο μερικούς κάτω απ’ τα πόδια μου) είναι παμπάλαιο, και η κυβερνοαριστερά δεν θα μπορούσε να προσφέρει τίποτα επ’ αυτού. Η συλλογική μορφή του ίδιου δόγματος είναι όμως μια διαφορετική υπόθεση. Ο κανονικός, μέσος έλληνας μικροαστός και igonnabe, είναι συνήθως ισχυρά ατομιστής, και εύκολα καχύποπτος απέναντι σε συνεταιριλίκια. Η αριστερή εκδοχή του, εξαιτίας επίκτητων ιδεολογικών συμπληρωμάτων, είναι κάπως πιο ευμενής και κάπως πιο εξασκησμένη στις “συλλογικότητες” και άρα στο “ομαδικό επιχειρείν”. Φυσικά αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι τέτοιου είδους κολεγιές αντέχουν στο χρόνο, αφού ο κλασσικός μικροαστικός ατομισμός γενικά κερδίζει. Αλλά αυτό είναι άλλου παπά ευαγγέλιο.
Τι κάνει, λοιπόν, η αριστερά προκειμένου να προωθήσει πρακτικά την μετατροπή της “εργατικής δύναμης” σε “κεφάλαιο” μέσω της “κοινωνικής οικονομίας”; Μυθολογεί πάνω στην έννοια της αλληλεγγύης. Τα έχει πει, βέβαια, ο Adorno, προ πολλών δεκαετιών [2]: η μόνη έννοια της αλληλεγγύης είναι να βρίσκεσαι δίπλα στον άλλο διατρέχοντας τους ίδιους μ’ αυτόν κινδύνους... Και όχι να του προσφέρεις (ή να του πουλάς, έστω σε φιλική τιμή) οποιαδήποτε υπηρεσία... Όμως αυτά είναι ψιλά γράμματα...
Σε κάθε περίπτωση η “αλληλεγγύη” είναι το λούστρο που μπορεί να βάλει η αριστερά του κράτους και του κεφάλαιου στο κόλπο της “κοινωνικής οικονομίας”, δηλαδή στον “κοινωνικό” καπιταλισμό, στις “κοινωνικές” εργολαβίες, κλπ. Η δεξιά είναι πιο ωμή και πιο καθαρή, στο ίδιο πράγμα. Απ’ το “φτιάχτε ρε μια εταιρεία να είστε αφεντικά του εαυτού σας” μέχρι “φτιάχτε ρε μια εταιρεία να πάρετε τη δουλειά”. Αυτό το τελευταίο μπορεί να το πει το υπουργείο οικονομικών στις απολυμένες καθαρίστριες των εφοριών, μπορεί να το πει ένας δήμος στους απολυμένους εργάτες καθαρισμού ή στους κηπουρούς, μπορεί να το πει ακόμα και ένα φαστφουντάδικο στους ντελιβεράδες του. Φτιάχτε ρε μια εταιρεία να είσαστε ωραίοι... Καλύτερη είναι η φαγούρα με τ’ αφεντικό;;; Καλύτερη είναι η ανεργία;;;

Η αλληλεγγύη που γίνεται επιχειρησούλα (πιο πριν γινόταν μ.κ.ο....) δεν είναι βέβαια ένα απλό τρικ. Παρά τα παχιά λόγια και τις θεωρίες, επικάθεται πάνω στην κοινωνική αναπαραγωγή μπολιάζοντάς την με την “επιχειρηματικότητα” στη θέση της κοινωνικής εργασίας και των διάφορων μορφών του κοινωνικού προλεταριάτου. Ενισχύει, με τον τρόπο της, τις ταυτότητες του “πελάτη” και του “προμηθευτή”, που είναι επίσης συστατικό στοιχείο της γενικής καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, και σε πρώτο χρόνο προωθήθηκαν (και) απ’ τα ίδια τα “δημόσια συστήματα υπηρεσιών”. Σε τελευταία ανάλυση εάν μια “κοινωνική επιχείρηση δεν πηγαίνει καλά” (για τους ίδιους γνωστούς λόγους που δεν πηγαίνουν καλά οι επιχειρήσεις...) θα κλείσει· και η “αλληλεγγύη” της θα μείνει στο ράφι.
Όμως η ίδια αρετή / μάσκα, η “αλληλεγγύη”, μπορεί να είναι οδηγός επιχειρηματικής καλοσύνης. Πως; Πιέζοντας την τιμή του εμπορεύματος εργασία προς τα κάτω! Ή, πιο σωστά, βάζοντας μια δόση “εθελοντισμού” μέσα στην επιχειρηματικότητα. Είναι αυτό που μνημονεύσαμε νωρίτερα σαν ο παλιός προτεσταντικός ασκητισμός του καπιταλιστή, τώρα σε άλλη συσκευασία και προς μικροαστική χρήση, των “αφεντικών του εαυτού τους”.

Το ενδιαφέρον είναι τι γίνεται όταν δύο ή παραπάνω “κοινωνικές επιχειρήσεις” διαγκωνίζονται μεταξύ τους για την ίδια δουλειά. Ίσως να μην έχει συμβεί ακόμα (λόγω του μικρού αριθμού τους) ίσως και να έχει... - αλλά θα γίνει!
Ξαπλώστε λοιπόν, χαλαρώστε, κλείστε τα μάτια σας και φανταστείτε πως γίνεται ο αλληλέγγυος κοινωνικός επιχειρηματικός σκοτωμός....

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Το “μη κερδοσκοπικές” δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση “μη κερδοφόρες”. Το αντίθετο. Το που τελειώνει η κερδο-φορία και που αρχίζει η κερδο-σκοπία είναι φυσικά μυστηριώδες...
[ επιστροφή ]

2 - Minima moralia...
[ επιστροφή ]