φραπέ, τζατζίκι, και τρίχες κατσαρές

Μπορεί να καίγεστε απ’ την ανάγκη να μάθετε την αλήθεια για το “επιχειρηματικό” μοντέλο (δηλαδή την διάρθρωση) του ελληνικού καπιταλισμού εν μέσω “κρίσης”, μπορεί και όχι. Ωστόσο μερικά τέτοιου είδους στοιχεία μπορεί να είναι χρήσιμα ακόμα και για εχθρούς των αφεντικών.
Μια εταιρεία “μελέτης εταιρειών”, η endeavor [1], δημοσίευσε τον Οκτώβρη του 2013 τα αποτελέσματα μιας έρευνας (που κατά την εταιρεία θα επαναλαμβάνεται καθε χρόνο) για την διάρθρωση του ελληνικού καπιταλισμού. Μέσα στα βασικά ζητούμενα ήταν η απάντηση στο ερώτημα “εάν, πως και πόσο η κρίση άλλαξε το ελληνικό επιχειρηματικό μοντέλο”, στρέφοντάς το προς τομείς εξαγωγικούς, ανταγωνιστικούς στον διεθνή ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό, “υψηλής προστιθέμενης αξίας”. Να μερικά αποσπάσματα της εισαγωγής:

Στην ελλάδα υπήρχε πάντα μια ισχυρή τάση προς την δημιουργία επιχειρήσεων. Με περίπου 75 επιχειρήσεις ανά 1000 κατοίκους και 55.000 καινούργιες επιχειρήσεις να δημιουργούνται κάθε χρόνο, η ελλάδα πριν την κρίση είχε διπλάσιο μέγεθος απ’ τον μέσο όρο της ε.ε. με όρους επιχειρηματικής δραστηριότητας κατά κεφαλήν. Η πολύ μεγάλη πλειοψηφία αυτών των εταιρειών, το 97%, ήταν μικρές (από 1 έως 9 εργαζόμενοι).  Ωστόσο, ενώ η παραγωγικότητα των τομέων των μεγαλύτερων επιχειρήσεων ήταν συγκρίσιμη με εκείνη άλλων ευρωπαϊκών κρατών, η χαμηλή παραγωγικότητα των μικρών επιχειρήσεων κατέβαζε τη συνολική παραγωγικότητα [2] των ελληνικών επιχειρήσεων.
Σ’ αυτό το περιβάλλον όπου κυριαρχούσαν οι μικρές επιχειρήσεις, ένα σημαντικό μέρος της οικονομικής δραστηριότητας ήταν εστιασμένο σε τομείς χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Τα εμπορικά μαγαζιά κυριαρχούσαν, η βιομηχανία και η αγροτική παραγωγή αποτελούσε μικρό μέρος της οικονομίας, και η εστίαση σε έρευνα και τεχνολογία ήταν ελάχιστη. Ακόμα περισσότερο, με την εξαίρεση λίγων επιχειρήσεων, η συνολική ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών ήταν χαμηλή.
...
Μετά την κορύφωσή του το 2008, ο αριθμός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων στην ελλάδα έπεσε κατά περίπου 30% στην αρχή της κρίσης. Ύστερα απ’ αυτήν την απότομη πτώση, ο ρυθμός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων έμεινε σχετικά σταθερός το διάστημα 2010 - 2012, δείχνοντας αξιοσημείωτη ευελιξία σε μια περίοδο όπου το αεπ μειώθηκε κατά 25%. Στη διάρκεια του πρώτου μισού του 2013, ο αριθμός νέων επιχειρήσεων έπεσε άλλο ένα 14%, και έτσι υπάρχει μια συνολική πτώση κατά 45% σε σχέση με την κορύφωση του 2008.
Από την άποψη της διάρθρωσης ανά τομέα, η ανάλυση όλων των νέων επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν στην ελλάδα απ’ την αρχή της κρίσης, οδηγεί σε ένα βασικό συμπέρασμα:
Η ελλάδα έχει αποτύχει σε μεγάλο βαθμό να μετακινήσει την εστίαση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων προς εκείνους τους τομείς που μπορούν να αξιοποιήσουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας και τις ευκαιρίες· ωστόσο μπορούμε να παρατηρήσουμε την βαθμιαία αν και σποραδική ανάδυση νέων επιχειρήσεων με δυνατότητα μεγάλης ανάπτυξης και στόχευση στην εξωστρέφεια και στην καινοτομία.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειονότητα των νέων επιχειρήσεων τείνει να ακολουθεί το προ-κρίσης μη βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης.
...

Σύμφωνα με την endeavor το 2008 οι 5 κορυφαίοι τομείς “επιχειρηματικής δράσης” στην ελλάδα, με κριτήριο τον αριθμό των επιχειρήσεων ανά τομέα, ήταν:
1. κατασκευαστικές εταιρείες·
2. εμπορικά καταστήματα (κυρίως ρούχων ή/και παπουτσιών)·
3. μεσιτικές για ακίνητα (real estate)·
4. σύμβουλοι επιχειρήσεων·
5. εστιατόρια, ταβέρνες, ψησταριές, μπαρ, καφετέριες κλπ παρόμοια.
Τέσσερα χρόνια μετά, το 2012, η κατάταξη (πάντα για τις καινούργιες επιχειρήσεις της χρονιάς) είχε γίνει η πιο κάτω:
1. εστιατόρια, ταβέρνες, ψησταριές, μπαρ, καφετέριες κλπ παρόμοια·
2. εμπορικά καταστήματα (κυρίως ρούχων ή/και παπουτσιών)·
3. σύμβουλοι επιχειρήσεων·
4. κατασκευαστικές εταιρείες·
5. εταιρείες παραγωγής και εμπορίου ενέργειας.

Πιο αναλυτικά, το 2012 δημιουργήθηκαν 42.347 καινούργιες επιχειρήσεις (κρίση; είπατε κρίση; ποιά κρίση για τ’ αφεντικά;) Απ’ αυτές:
- 10.003 ήταν εστιατόρια, ταβέρνες, ψησταριές, μπαρ, καφετέριες κλπ παρόμοια·
- 2.100 ήταν εμπορικά καταστήματα (κυρίως ρούχων ή/και παπουτσιών)·
- 2.046 ήταν σύμβουλοι επιχειρήσεων·
- 1.628 ανήκαν στον τομέα των κατασκευών (κυρίως σε σχέση με κατασκευή υποδομών για εναλλακτικές πηγές ενέργειας)·
- 1.621 ήταν εταιρείες παραγωγής και εμπόριου ενέργειας·
- 1.185 ήταν σχετικές με την πληροφορική και τις επικοινωνίες·
- 690 ήταν σχετικές με τον τουρισμό·
- 640 ήταν επεξεργασίας τροφίμων·
- 350 ήταν μεταποιητικές (βιομηχανίες / βιοτεχνίες).
Σύμφωνα με τα κριτήρια της endeavor το 90% αυτών των καινούργιων επιχειρήσεων δεν εστιάζουν σε εξωστρεφή και υψηλής παραγωγικότητας παραγωγή, αλλά αφορούν την εσωτερική αγορά / κατανάλωση. Απ’ τις 42.347 νέες επιχειρηματίες, μόνο το 10% έχουν κάποια σχέση με “αναπτυξιακές προοπτικές”, μόνο το 1% έχουν μεγάλες πιθανότητες να αναπτυχθούν, και μόνο το 0,1% είναι εταιρείες των οποίων η ανάπτυξη θα έχει ευρύτερες “θετικές συνέπειες”.
Έχουν κάποιο ενδιαφέρον και τα “ποιοτικά” (στατιστικά) στοιχεία που παρουσιάζει στην έρευνά της η endeavor. Στην ερώτηση “γιατί αποφάσισες να γίνει επιχειρηματίας;” το 58% των νέων ελλήνων επιχειρηματιών απάντησε “επειδή είχα μια καλή ιδέα” (σου-βλά-κια, κα-φέ-δες: εδώ οι καλές ιδέες!), το 45% “για να βγάζει περισσότερα λεφτά”, το 23% “για να μην έχει κανέναν πάνω απ’ το κεφάλι του”, το 9% “συνεχίζω την οικογενειακή επιχειρηματικότητα” και μόνο το 2% “δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς”. Το 85% των νέων επιχειρηματιών είναι από 25 έως 44 χρόνων, άντρες κατά 81%, πάνω από 2/3 με σπουδές και στο εξωτερικό. Επιπλέον, το 76% δηλώνει ότι άνοιξε την επιχειρήση με “δικά του λεφτά”, το 36% “επανεπενδύοντας παλιότερα κέρδη” (;;;), το 20% με δάνειο, και το 16% με λεφτά απ’ την οικογένεια ή/και φίλους. [3]

Με πολύ “προχωρημένα” καπιταλιστικά κριτήρια (εξαγωγών, διεθνούς ανταγωνισμού, κλπ) φαίνει ότι πράγματι το ελληνικό επιχειρηματικό δαιμόνιο παραμένει πάντα επαρχιώτικο. Όμως θα νοιώσετε εθνική υπερηφάνεια εάν μάθετε ότι οι παραδοσιακοί τομείς ... όπως η εστίαση, η ένδυση κλπ συγκράτησαν την κερδοφορία τους παρά την κάθετη πτώση του τζίρου τους [4].Και τίποτα άλλο εκτός από εθνική υπερηφάνεια δεν αρμόζει στην περίσταση: η “σταθερή κερδοφορία” όλων αυτών των επιχειρήσεων παραμένει σε χέρια ελληνικά, και η παλιοτρόικα (για να μην πούμε για την παλιοΜέρκελ και τις γερμανικές επιχειρήσεις) δεν παίρνει τίποτα, ή παίρνει ψίχουλα.
Τι είναι όμως αυτό που ευνοεί το ξεφύτρωμα τόσων σουβλατζίδικων, καφετεριών, κομμωτηρίων, εμπορικών διαφόρων ειδών, μαγαζιών δηλαδή που κατ’ αρχήν κερδίζουν απ’ την “εσωτερική κίνηση” του χρήματος; Από πού προέρχονται οι πελάτες τους; Μήπως το άγριο οικονομικό στρίμωγμα ισχύει μόνο για ένα ποσοστό του πληθυσμού (με ιδιαίτερη προτίμηση αυτό που επιμένουμε να ονομάζουμε εργατική τάξη) και όχι για όλους; Αυτό θα πρέπει να είναι ένας παράγοντας. Τα σκοτωμένα μεροκάματα και οι τσακισμένοι μισθοί είναι σίγουρα ένας άλλος, καίριος, παράγοντας για την “σταθεροποίηση της κερδοφορίας” όλων αυτών των “μικρών” και “μεσαίων” ελληνικών επιχειρήσεων.
Επιμένουμε ότι υπάρχει και ένας τρίτος, του οποίου φυσικά το εύρος δεν μπορούμε να υπολογίσουμε, αλλά θα ήταν λάθος να τον αγνοούμε: το ξέπλυμα. Όλες οι επιχειρήσεις στις οποίες ο πελάτης πληρώνει εκ των πραγμάτων cash, ακόμα και μικροποσά ανά πελάτη, είναι ιδανικά για ξέπλυμα χρήματος απ’ την μεριά των κυκλωμάτων του οργανωμένου εγκλήματος. Αυτό δεν είναι ελληνική ιδιατερότητα, αλλά διεθνής πρακτική. Επιχειρηματίες που είναι “καθαροί” και πιάνουν χρήμα κατευθείαν απ’ τους πελάτες και όχι με την μεσολάβηση τραπεζών, μπορούν να αυξάνουν τον τζίρο τους κατά βούληση... Εάν, μάλιστα, “κόβουν και αποδείξεις” (κατά βούληση...) [5] είναι νομοταγείς φορολογικά, δηλαδή αυτό που χρειάζεται κάθε πλυντήριο: υποδειγματικοί πολίτες. Τα φαγο-ποτάδικα (αλλά και τα κομμωτήρια...) φιγουράρουν (διεθνώς) στις πρώτες θέσεις των μαφιόζικων προτιμήσεων για “καθαρές επιχειρήσεις”.

Μπορούμε λοιπόν να βγάλουμε κι εμείς οι περιθωριακοί ορισμένα συμπεράσματα. Πρώτο και σημαντικό: το καπιταλιστικό μοντέλο που θεμελειώθηκε γερά απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ‘90, το μοντέλο έντασης εργασίας (σε αντίθεση με εκείνο που ονομάζεται έντασης κεφαλαίου εννοώντας “υψηλή οργανική σύνθεση”, δηλαδή μηχανές και γνώσεις νέων τεχνολογιών κλπ) κρατάει γερά στην ελλάδα. Για κάποια χρόνια οι “φτηνοί / τζάμπα εργάτες” ήταν, μέσω της απαγόρευσής τους, κυρίως οι μετανάστες (το πρώτο κύμα) και, πάλι κυρίως, στην αγροτική παραγωγή, στην οικοδομή και σε ορισμένες υπηρεσίες (καθαριότητα, φροντίδα ηλικιωμένων ή παιδιών, βιομηχανία σεξουαλικής βίας και εκμετάλλευσης, τουρισμός). Τώρα οι “φτηνοί / τζάμπα εργάτες” είναι σε μεγάλο βαθμό (και) ντόπιοι, πράγμα που διευκολύνει την “αξιοποίησή” τους σε τομείς που ήταν δύσκολο να “αξιοποιηθούν” οι μετανάστες· ενώ μπορούν και να τους αντικαταστήσουν εδώ κι εκεί χωρίς ζημιά (μάλλον με επιπλέον όφελος) των ντόπιων εργοδοτών. 
Δεύτερο, το να είναι αυτό το μοντέλο τόσο καθολικό οδηγεί σε στασιμότητα ή και (συγκριτική) οπισθοχώρηση τον ελληνικό καπιταλισμό στη διεθνή αρένα. Αυτό έχει και θα συνεχίσει να έχει συνέπειες στη θέση του ελλαδιστάν στον διεθνή καταμερισμό. Θα μπορούσε μάλιστα να βάλει σε αμφισβήτηση την θέση του στο κλαμπ της ευρωζώνης, κι αυτό ανεξάρτητα με το τι θέλουν οι υπήκοοι ή τους λεονταρισμούς των ντόπιων πολιτικών βιτρινών. Πάντως ο εθνικός απομονωτισμός δεν είναι μεγάλη απειλή για τέτοιου είδους επιχειρηματίες.
Τρίτο, η πολιτική (και ιδεολογική) συμπεριφορά όλων αυτών των χιλιάδων νέων επιχειρηματιών δεν μπορεί παρά να κινείται μέσα στο φάσμα της (επιδίωξης) κρατικής προστασίας. Απ’ την “λίγη” του συμπλέγματος της ασφάλειας μέχρι την “αρκετή” της διοχέτευσης χρήματος - στην - αγορά.
Τέταρτο (και πιο χαριτωμένο): όλα τα λεφτά σε κυβέρνηση της αριστεράς! Με κάποιο μαγικό τρόπο θα ανατρέψει το “μη βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης” που υπηρετούν φανατικά οι ανάδελφοι έλληνες, και θα μετατρέψει την επικράτεια σε μια διασταύρωση Florida και Silicon Valley;
Κι ας ελπίσουμε ότι έτσι θα γυρίσουν οι παλιές καλές μέρες, τότε που αλλάζαμε - τα - φώτα στους ευρωπαίους (τα φώτα που, παρεπιπτόντως, εμείς του δώσαμε) με το εκρηκτικά διπλάσιο τέμπο μας στα νούμερα των επιχειρηματικών κεφαλών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Στη διεύθυνση της endeavor, που δηλώνει “διεθνής μη κερδοσκοπική οργάνωση” και έχει την διεθνή έδρα της στη Ν. Υόρκη, υπάρχουν - τι άλλο; - στελέχη διάφορων εταιρειών. Στο ελληνικό τμήμα της βρίσκει κανείς μερικά τρανταχτά ονόματα, όπως του εφοπλιστή Χανδρή, του Κυριακού (antenna...), του Παπαλεξόπουλου (τιτάν...), του Στασινόπουλου (βιοχάλκο), και του Θεοδωρόπουλου (chipita). Κατά συνέπεια μπορεί κάποιος να την πάρει (την endeavor) στα σοβαρά.
[ επιστροφή ]

2 - Με τον όρο “παραγωγικότητα” δεν εννοείται εδώ η πραγματική παραγωγικότητα της εργασίας. Κι αυτό γιατί τα στοιχεία προκύπτουν απ’ την δηλωμένη (στην εφορία) κερδοφορία των ελληνικών επιχειρήσεων· οπότε...
[ επιστροφή ]

3 - Με μια θηριώδη ιδεολογική αντιστροφή, που άλλες εποχές θα προκαλούσε απλά ντροπή, διάφορες εταιρικές μορφές ονομάζονται εντατικά εδώ και λίγα χρόνια “κολλεκτίβες” και παρουσιάζονται σαν κάτι ριζοσπαστικό. Οι διάφορες εταιρείες με περισσότερους από έναν μετόχους είναι βέβαια παλιά ιστορία· έχουμε μιλήσει στο πρόσφατο παρελθόν για όλο αυτό το αριστερό παραμύθι.
Άλλο, όμως, ενδιαφέρει εδώ. Στις 27/1/14 η “εφ. συν.”, κάτω απ’ τον δισέλιδο τίτλο “κολλεκτίβες εργασίας: ένα δέντρο μεγαλώνει στην Αθήνα” (!!!) δίνει ορισμένα ενδεικτικά στοιχεία για το “αντικείμενο” αυτών των μικρών επιχειρήσεων. Στο ρεπορτάζ μνημομεύονται 30 τέτοιες. Απ’ αυτές 5 είναι εστιατόρια και 11 καφέ / μπαρ (σύνολο 16 στις 30), 2 σχετικές με πληροφορική, 3 σχετικές με μήντια και 1 σχετική με εμπόριο. Οι 16 στις 30 είναι ένα ποσοστό 53%, υπερδιπλάσιο απ’ το ποσοστό 23,5% που αφορά την συνολική κατανομή των παρόμοιου είδους επιχειρήσεων στο σύνολο του ελληνικού καπιταλιστικού χάρτη. Αυτό σημαίνει ότι το - δέντρο - που - φυτρώνει - στην - ΑΘήνα τρέφεται απ’ τον ίδιο ήλιο με πάμπολλα άλλα: το υψηλότατο ποσοστό κέρδους που έχουν τα φαγάδικα / μπαρ / καφέ, και την εσωτερική κατανάλωση.
[ επιστροφή ]

4 - Από σχετικό με την έκθεση της endeavor ρεπορτάζ της καθεστωτικής “καθημερινής”, στις 19 Γενάρη 2014, με τίτλο οι έλληνες επενδύουν σταθερά σε καφετέριες, κομμωτήρια, σουβλατζίδικα.
[ επιστροφή ]

5 - Η “εφεύρεση πελατών” αναφέρεται στις πρώτες θέσεις της διεθνούς βιβλιογραφίας περί ξεπλύματος.
[ επιστροφή ]