σημεία και τέρατα των καιρών:
α μέρος

Το κείμενο αυτό είναι γραπτή και πιο εκτεταμένη εκδοχή μέρους της εισήγησης που έγινε στην εκδήλωση με τίτλο κρίση, χρέος, νέος ολοκληρωτισμός και οικονομία του εγκλήματος στην Αθήνα, στις 17 Μάη, απ’ το Sarajevo.

νεοκρατισμός και εργατική συνείδηση

Καθώς αλλεπάλληλα στρώματα “επικαιρότητας” επικαλύπτουν την πραγματικότητα, και καθώς οι ιδεολογίες / μυθολογίες δημιουργούν και αναπαράγουν μια ομιχλώδη second life για την ελληνική κοινωνία (και όχι μόνο) είναι χρήσιμο να γυρίσουμε λίγο πίσω. Στην αρχή της εξελισσόμενης όξυνσης της κρίσης, διεθνώς. Για να εκτιμήσουμε αναδρομικά ορισμένους κρίσιμους μετασχηματισμούς που, ενώ συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας, περνούν απαρατήρητοι.
Ως το 2008 η κυρίαρχη διεθνώς (στην ευρώπη, την βόρεια αμερική και τμήματα της ανατολικής ασίας) ιδεολογία σε ότι αφορά τις αρμοδιότητες και τις λειτουργίες του σύγχρονου καπιταλιστικού κράτους ήταν ο (νεο)φιλελευθερισμός. Δεν έχει αξία εδώ να θυμήσουμε ούτε την ιστορική διαμόρφωση ούτε την ταξική (για τ’ αφεντικά) χρησιμότητα του νεοφιλελευθερισμού. Σημασία έχει όμως να θυμόμαστε ότι το (νεο)φιλελεύθερο κράτος έπρεπε να είναι ελάχιστο σε ότι αφορά λειτουργίες “οικονομικού περιεχομένου”, στον αντίποδα του μεταπολεμικού “κράτους πρόνοιας”, που είχε καθήκον να οργανώσει (μη εμπορευματικά) μεγάλο μέρος της αναπαραγωγής των εργατών, να κατευθύνει μεσομακροπρόθεσμα τις καπιταλιστικές επενδύσεις, και να μεσολαβεί στις ταξικές (ή άλλες) αντιθέσεις συμφερόντων εάν αυτές είχαν στρατηγική σημασία.
Όμως αυτό το “λιγότερο κράτος” του νεοφιλελευθερισμού, απ’ το φθινόπωρο του 2001 και μετά, με μια γκάμα έντασης ανά περίπτωση αλλά με ενιαία κατεύθυνση, άρχισε να μετασχηματίζεται μεθοδικά και γρήγορα σε κράτος έκτακτης ανάγκης, ειδικών νομοθεσιών, ενίσχυσης των μηχανισμών επιτήρησης και καταστολής: υπό τον κωδικό “αντιμετώπιση της τρομοκρατίας”. Πιθανόν στη μέση πρωτοκοσμική συνείδηση να έχει γίνει αποδεκτό ότι όντως υπήρχε μια κάποια απειλή· αρκετά νεφελώδης ίσως, αλλά πραγματική: η “ισλαμική τρομοκρατία”. Όμως ακόμα και καθεστωτικές ανακοινώσεις δείχνουν (σε όποιον έχει το κουράγιο και το πολιτικό κίνητρο να καταλάβει) ότι η “ισλαμική τρομοκρατία” υπήρξε κατασκευή των μυστικών υπηρεσιών της δύσης και των συμμάχων τους σε διάφορα μέρη του πλανήτη· και ότι αυτή η κατασκευή έγινε προκειμένου να νομιμοποιηθεί ιδεολογικά και θεσμικά η μετατροπή του “λιγότερου κράτους” γενικά σε “περισσότερο κράτος” δημόσιας τάξης.... Φυσικά, αν έβγαζε κανείς απ’ τον λογαριασμό το πλαστό φόβητρο του “ισλαμιστή τρομοκράτη”, θα έπρεπε να βρει τις απαντήσεις στο ερώτημα εναντίον ποίου διαμορφώνεται αυτό το διαρκώς ογκούμενο και κρατικά ελεγχόμενο σύμπλεγμα - της - ασφάλειας στα αναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη. [1]
Η συστηματική ενίσχυση / διόγκωση του τμήματος επιτήρησης, ελέγχου και καταστολής των κρατών· η διεθνής αλληλοσύνδεση μεταξύ τέτοιων μηχανισμών· οι οριακές, ακόμα και “αντισυνταγματικές” θεσμικές μορφοποιήσεις της “έκτακτης ανάγκης - δημόσιας τάξης”· και η συστηματικότερη υπόγεια δράση, “κάτω απ’ το τραπέζι”, διάφορων μηχανισμών κρατικών αλλά και παρακρατικών (κι όχι μόνο στην ελλάδα) ήταν το πρώτο κύμα μετασχηματισμού του (νεο)φιλελεύθερου κράτους  - προς λειτουργίες “κατά περίπτωση αυταρχισμού”. Ειδικής καταγγελίας απ’ τα πιο επίσημα χείλη διαφόρων κυβερνήσεων ήταν οι έννοιες της “πολυπολιτισμικότητας” και της “δημοκρατικής ανοχής”, που σαν τέτοιες (οι καταγγελίες) στόχευαν υποτίθεται τα “μη ενσωματώσιμα πολιτιστικά” τμήματα των πρωτοκοσμικών κοινωνιών. Δεν χρειαζόταν ιδιαίτερη σοφία για να προσέξει κανείς ότι στο στόχαστρο έμπαιναν τμήματα των εργατικών τάξεων αυτών των κοινωνιών, και ενδεχομένως τμήματα “ξένων” μικροαστών (ιδιοκτητών “μαγαζιών γειτονιάς”), και σε καμία περίπτωση οι “ξένες” ελίτ (“επενδυτές”, funds, κλπ). Η “κατα περίπτωση αυταρχική” μετεξέλιξη, λοιπόν, του (νεο)φιλελεύθερου, “λίγου” κράτους, είχε σαφή ταξικό προσανατολισμό· μόνο που κι αυτός έμοιαζε λειψός, ανολοκλήρωτος, για όσο καιρό τουλάχιστον το “επίπεδο ζωής” των πρωτοκοσμικών μισθωτών και εργατικών τάξεων έμοιαζε σχετικά εξασφαλισμένο... Ήταν όμως τέτοιο;

Θα έπρεπε, και πάλι, να παρακολουθεί κανείς την λογοδιάρροια και την φιλολογία των ειδικών των αφεντικών, την δεκαετία του ‘00, άσχετα και πέρα απ’ τα ζητήματα “ισλαμικής τρομοκρατίας” και δημόσιας τάξης. Η χρηματοπιστωτική έκρηξη γεννούσε ήδη “επιμέρους κρίσεις” (για παράδειγμα αυτή των dot.com στις ηπα στα τέλη της δεκαετίας του ‘90), ενώ το 1997 - 1998 μια αλυσιδωτή κατάρρευση των χρηματιστηρίων και των νομισμάτων στις άλλοτε “τίγρεις” της νοτιοανατολικής ασίας είχε εξαπλωθεί ως τη λατινική αμερική και την ρωσία... Μπορεί για τους “είμαστε εξασφαλισμένοι” υπηκόους του νεοφιλελεύθερου αναπτυγμένου καπιταλιστικά κόσμου αυτά να ήταν ειδήσεις που χάνονται κάτω από άλλες και ξανά και ξανά, όχι όμως για τα αφεντικά και τους ειδικούς τους. Το ήξεραν ήδη απ’ τα τέλη της δεκαετίας του 1990 (και δεν το έκρυβαν, αρκεί να αναζητούσε κανείς τις σωστές πηγές) ότι ο χρηματοπιστωτισμός και η λυσσασμένη κερδοφορία του θεωρήματος “το χρήμα γεννάει χρήμα” έχουν ημερομηνία λήξης. Την ακριβή ημερομηνία δεν την ήξεραν... Ήξεραν όμως πολύ καλά πόσο “φούσκες” ήταν οι “ρυθμοί ανάπτυξης” των περισσότερων κρατών της δύσης· ήξεραν πόσο “φούσκες” ήταν τα κέρδη διάφορων παραδοσιακών βιομηχανικών επιχειρήσεων που στα ‘00s κέρδιζαν περισσότερα απ’ τα παιχνίδια με τις μετοχές τους παρά απ’ τις πωλήσεις τους· ήξεραν καλά την εκρηκτική αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και άρα την “υπερπαραγωγή” που είχε επιτευχθεί, εμποδίζοντας όμως την αξιοποίηση - του - κεφάλαιου στην “πραγματική αγορά”· ήξεραν καλά τον ρόλο των τραπεζών και του ξέφρενου δανεισμού που προσέφεραν... Και ήξεραν ότι αυτή η διέξοδος της καπιταλιστικής κερδοφορίας προς τον χρηματοπιστωτικό ουρανό δεν είναι βιώσιμη επ’ άπειρον...

Στα μέσα του 2007 άρχισε να γίνεται παραδεκτό, μεταξύ τέτοιων ειδικών των αφεντικών, πως ίσως το “τέλος” της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής “φούσκας” να βρίσκεται κοντά. Οι πυραμίδες των “σύνθετων προϊόντων” ήταν ήδη εκτός οποιουδήποτε ελέγχου· όπως και τα στελέχη των επενδυτικών τραπεζών και (γενικά) “κεφαλαίων”. Το ασφαλές σήμα κινδύνου ωστόσο βρισκόταν στο χώμα: στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια διαφόρων ειδών (στεγαστικά, πιστωτικές κάρτες, κλπ), σαν ποσοστό του κύκλου εργασιών του χρηματοπιστωτισμού, είχαν ξεκολλήσει απ’ τα στατιστικά ανεκτά μεγέθη, και έδειχναν μια σταθερά αυξητική τάση. Οι ειδικοί των αφεντικών ήξεραν, ακόμα κιαν οι προβλέψεις τους δεν ήταν ποτισμένες με ταξική ορολογία: από ένα σημείο και μετά η μαζική υποθήκευση της εργασίας (τα δάνεια προς την κοινωνική βάση) δεν θα μπορούσε να γίνεται με όρους “καταναλωτικής φρενίτιδας” και “έλξης του χρήματος”, δηλαδή σε ατομική βάση. Εάν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια περνούσαν ένα κρίσιμο ποσοστό, θα παρέσερναν στην κατάρρευση όλους τους χρηματοπιστωτικούς ουρανοξύστες “έξυπνης κερδοφορίας” που είχαν στηθεί πάνω στο εμπόριο αυτών ακριβώς των δανείων.
Κι έτσι έγινε. Εκείνο που ήταν θεωρητικά προβλέψιμο, με “ανοικτή ημερομηνία”, άρχισε το 2008. Τον Φλεβάρη του 2008 χρεωκόπησε η αγγλική τράπεζα Nothern Rock, και τον Απρίλη του 2008 η αμερικανική Bear Stearns. Για τους υπηκόους του αναπτυγμένου καπιταλισμού αυτά τα περιστατικά πέρασαν σχεδόν απαρατήρητα. Όμως το καλοκαίρι του 2008 οι χρεωκοπίες άρχισαν να πυκνώνουν. Και το φθινόπωρο, στα μέσα Σεπτέμβρη, ήρθε η σειρά μερικών μαγαζιών των οποίων η κατάρρευση / χρεωκοπία έσπειρε τον πανικό σ’ όλον τον πλανήτη: Lehman Brothers, AIG, Fannie Mae, Freddie Mac - όλα στις ηπα.

Στο Sarajevo νο 22 (Οκτώβρης 2008) γράφαμε, σαν κινηματογραφική περιγραφή:

Παρασκευή 12 Σεπτέμβρη, μια μονάχα ημέρα απ’ την πένθιμη επέτειο, Nέα Yόρκη, αργά το απόγευμα. H Wall Street - το χρηματιστήριό της - έχει κλείσει. Kαι μεσ’ τα σκουπίδια της ημέρας το αεράκι αναδεύει ένα “χαρτί” που άλλοτε ήταν βαρύ κι ασήκωτο, μα όχι πια. H μετοχή του χρηματοπιστωτικού οίκου Lehman Brothers έχει κλείσει στα 4 δολάρια το κομμάτι· όταν (στα καλύτερά της) τον Φλεβάρη του 2007, είχε πιάσει τα 86. O κατήφορος ήταν διαρκής τους τελευταίους μήνες, και η 4η σε μέγεθος αμερικανή μπίζνα του είδους “το χρήμα γεννάει χρήμα και πως να το υιοθετήσετε”, είναι έτοιμη να βαρέσει κανόνι. Δεν θα είναι άλλωστε μόνη της.
O πρόεδρος της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας (fed) Paulson, μαζί με τον διευθυντή της επιτροπής ασφαλειών και συναλλάγματος Cristopher Cox και τον πρόεδρο του νεοϋρκέζικου παραρτήματος της fed Timothy Geithner, ειδοποιούν για έκτακτη σύσκεψη τις 5 φαμίλιες της νεοϋρκέζικης χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας. Tρανταχτά ονόματα: τον John Mack της Morgan Stanley· τον John Thain της Merril Lynch· τον Vikram Pandit της Citigroup· τον Lloyd Blankfein της Goldman Sachs· και τον Jamie Dimon της JPMorgan Chase. Eίναι η στιγμή του «θα τους κάνω μια προσφορά που δεν θα μπορούν να αρνηθούν»...
Σάββατο πρωί. Στο συγκρότημα - φρούριο της κεντρικής αμερικανικής τράπεζας στη N. Yόρκη, στο Mανχάταν, η νευρικότητα είναι αόρατη απ’ τους δρόμους. “Oύτε και ξέρω πότε θα τελειώσουν” λέει ένας απ’ τους οδηγούς κάποιου απ’ τα μαύρα σεντάν με τα οποία έφτασαν τ’ αφεντικά και τα στελέχη τους. Aνάμεσα απ’ τους περαστικούς που χαζεύουν στο δρόμο ένα νεαρό γκαρσόνι που κουβαλάει σάντουιτς και χυμούς περνάει βιαστικά απ’ το ένα κτίριο σ’ ένα άλλο.
Eίναι μια κανονική μέρα στο Mανχάταν, στο τέλος του καλοκαιριού. Tουριστικά λεωφορεία κάνουν περιηγήσεις γεμάτα ασιάτες. Ένα γκρουπ πεζών τραβάει φωτογραφίες. Mια νεαρή περνάει φορώντας ένα t shirt που γράφει “asexuals party hardest”. Oι ασεξουαλικοί διασκεδάζουν πιο ζόρικα...
Tα μεγάλα κεφάλια και οι executives τους έχουν φτάσει από ώρα και έχουν κλειστεί μέσα. Oι σωματοφύλακες περιφέρονται βαριεστημένα έξω απ’ το υπόγειο γκαράζ. Ένα στέλεχος ήρθε με ρούχα τζόκινγκ. Ένα άλλο κρατούσε έναν χοντρό φάκελο. Ένα τρίτο είχε καρφωμένο το bluetooth στο αυτί του. Kανείς δεν είχε όρεξη για κουβέντες.
Kαι οι ώρες περνούν. Oι δημοσιογράφοι είναι μαζεμένοι, και τρέχουν πίσω απ’ οποιονδήποτε βγαίνει απ’ το κτίριο. Zευγάρια που έχουν βγάλει βόλτα τον σκύλο τους διασταυρώνονται με υψηλόβαθμους της βιομηχανίας και δικηγόρους που βγαίνουν ή μπαίνουν στο κλειστό κατά τα άλλα κτίριο. Nα, ένας που βγαίνει κατσουφιασμένος. Aνάβει τσιγάρο. “Tί γίνεται;” (δημοσιογραφική ερώτηση). Kαμία απάντηση, μόνο το κεφάλι προς τον ουρανό. Σβήνει βιαστικά το τσιγάρο πριν φτάσει στη μέση, και ξαναχώνεται μέσα στη fed.
...
Ποιά είναι “η πρόταση που δεν μπορούν να αρνηθούν”; O Paulson και ο Geithner είναι ξεκάθαρα ωμοί: αυτή τη φορά είναι Σεπτέμβρης και όχι Mάρτης. H fed δεν μπορεί να κάνει ό,τι έκανε με την Bear Steams, ν’ ανοίξει την καρδιά της και το θησαυροφυλάκιό της. H σωτηρία της Lehman Brothers πρέπει να έρθει απ’ την ίδια την χρηματοπιστωτική βιομηχανία· με άλλα λόγια κάποιος ή κάποιοι πρέπει να αγοράσουν το ερείπια. Aν δεν το κάνουν θα δείξουν την αδυναμία τους. Kαι τότε δεν θα αργήσει η σειρά τους.
Aλλά οι φαμίλιες αντιδρούν. H κατάστασή τους δεν είναι καλή· για την ακρίβεια είναι εξίσου χάλια. Δεν μπορούν να φορτωθούν κι άλλα μπάζα. Tον Mάρτη έβαλαν κι αυτές το χέρι στην τσέπη, αφού πρώτα το έκανε η fed. Aν τώρα “όχι fed”, τότε...
....
Oι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται και την Kυριακή. O χρόνος τρέχει. H Kυριακή, όπως όλες οι μέρες άλλωστε, στην Aνατολή τελειώνει αρκετές ώρες γρηγορότερα απ’ ότι στη Δύση. Tα χρηματιστήρια εκεί ανοίγουν πριν νυχτώσει για τα καλά στη N. Yόρκη. Aλλά οι φαμίλιες αρνούνται επίμονα. Aργά το απόγευμα η Wall Street Journal ανακοινώνει ότι η Bank of America, που ήταν μια ελπίδα για την εξαγορά της Lehman, προτίμησε τελικά να αγοράσει την Merril Lynch (πριν καταβαραθρωθεί κι αυτή), για μια 40αριά δισεκατομύρια δολάρια. Στις 8.30 μμ το ποσό διορθώνεται: 50 δισ. H 156 χρονών Lehman προχωράει στους τίτλους τέλους. Στις 10.15 έχει αρχίσει να μαζεύεται κόσμος έξω απ’ τα κεντρικά της, στο Mπρούκλιν. Kαι μπατσαρία.
Kαι κανάλια. “Για ποιόν στάρ είναι;” ρωτάει ένας άσχετος περαστικός. “Για κανέναν... Kάτι τραπεζίτες θα πηδήσουν απ’ την γέφυρα...”

Γράφαμε στο ίδιο τεύχος και μερικά πράγματα ακόμα. Όπως, για παράδειγμα:

...Tο χρέος και η απ’ αυτό “δημιουργία κέρδους”, στην πιο απλή τους έκφανση, βρίσκονται στη λογική του έντοκου δανείου. Δανείζεσαι (από κάπου, δεν έχει σημασία από που) 100 και επιστρέφεις 120. Aυτός που είχε και σου έδωσε τα 100 βρίσκεται με 120. H “λογική” του τόκου βρίσκεται σε έναν ισχυρισμό που μπορεί να κάνει (και να επιβάλλει) μόνο εκείνος που κατέχει τα 100, και μόνο αν του τα ζητήσει κάποιος που έχει ανάγκη. Kαι η λογική είναι αυτή: αν εγώ (ο κάτοχος των 100) δεν τα έδινα σ’ εσένα αλλά τα έκανα - κάτι - άλλο (πέρα απ’ το να τα δανείσω οπουδήποτε) θα είχα όφελος 20, ή και 30 επιπλέον· άρα πρέπει να μου σώσεις εσύ αυτά τα 20 σαν “αμοιβή” που σου παραχώρησα την υπό άλλες συνθήκες δυνατότητά μου να γίνω πλουσιότερος.
O ισχυρισμός είναι φυσικά αυθαίρετος. Σ’ αυτόν τον μάταιο κόσμο δεν υπάρχει ποτέ και πουθενά καμιά απόλυτη βεβαιότητα ότι το χρήμα των 100 μονάδων θα αυγατίσει με οποιονδήποτε τρόπο κατά ένα συγκεκριμένο ποσό. O δανειστής μπλοφάρει. Aλλά μπλοφάρει από θέση ισχύος. O δανειζόμενος έχει την ανάγκη του “ρευστού”, και πρέπει να κόψει τον κώλο του να το χρησιμοποιήσει έτσι που οι 100 μονάδες να γίνουν οπωσδήποτε 120 το λιγότερο. Για να μπορεί να ξεπληρώσει το “χρέος” του. Συνεπώς η θέση ισχύος του δανειστή διαμορφώνεται τυπικά ως εξής: βάζει κάποιον άλλον (τον δανειζόμενο) να “αυξήσει τα 100” (να τα κάνει τουλάχιστον 120...) προς όφελός του· με την απειλή τιμωριών. Yπονοείται εδώ πως υπάρχει και κάτι “άλλο”, ένας μηχανισμός έξω από το αλισβερίσι δανειστή και δανειζόμενου. Που μπορεί να επιβάλλει την τιμωρία, όποια κι αν είναι (φυλάκιση; κατάσχεση; υποδούλωση; οτιδήποτε) αν ο δανειζόμενος “πάρει τα λεφτά και φύγει”, αν αργήσει να ξεπληρώσει το χρέος του ή αν δηλώσει αδυναμία - κάνοντας έτσι την απαίτηση και τις απειλές του δανειστή ρεαλιστικές. Πείτε αυτόν τον μηχανισμό εξουσία (με την γενική έννοια της οργανωμένης βίας ανώτερης τάξης· πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούσε να είναι το κράτος όπως το ξέρετε ή και οποιαδήποτε αρκετά δυνατή συμμορία).
Aυτό χρειάζεται να το έχουμε κατά νου, ειδικά σήμερα που η “επανεμφάνιση - του - κράτους” στη σκηνή των οικονομικών αλισβερισιών σχολιάζεται σα σκάνδαλο, σα προσβολή των ιερών της “ελεύθερης οικονομίας” κλπ...

Όντως: απ’ το Σεπτέμβρη του 2008 έως και τους πρώτους μήνες του 2009, μαζί με τον πανικό και τις “χρηματοδοτικά προγράμματα διάσωσης” διεθνώς, έγινε - και τέλειωσε - ο τελευταίος ως τώρα γύρος έντονου διαλόγου μεταξύ των ειδικών των αφεντικών σε ότι αφορούσε (και αφορά) τον ρόλο και τις ενέργειες των κρατών στην καπιταλιστική οικονομία... Σε συνθήκες καθίζησης της χρηματοπιστωτικής κερδοφορίας. Το θέμα είναι σημαντικό, επειδή επρόκειτο να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό ότι μόνο την “τύχη” διάφορων καπιταλιστικών επιχειρήσεων αλλά - κι αυτό το θεωρούμε κομβικής σημασίας - τις “αναπαραστάσεις” (δηλαδή την “κατανόηση” και τις “ερμηνείες”) της κρίσης.
Το φθινόπωρο του 2008 και τον χειμώνα 2008 - 2009, υπήρχαν διαθέσιμες 2 συνταγές για να αντιμετωπιστεί η αλυσιδωτή κατάρρευση των χρηματοπιστωτικών κυκλωμάτων στις ηπα, στην ευρώπη [2], και οπουδήποτε αλλού. Η μία ήταν η (νεο)φιλελεύθερη, που ορκιζόταν στον “ελεύθερο ανταγωνισμό” και καταριόταν την ανάμειξη του κράτους σε οποιαδήποτε “αγορά”. Υπήρξαν όντως σημαίνοντες νεοφιλελεύθεροι και στις δύο μεριές του ατλαντικού που υποστήριξαν αρχικά μεγαλόφωνα (και ύστερα με φθίνουσα ένταση) ότι κανένα κράτος και καμία κεντρική τράπεζα δεν έχει δουλειά να σώσει οποιονδήποτε, που έκανε τις επιχειρηματικές του επιλογές και βουλιάζει στα ανοίγματά του. Σύμφωνα μ’ αυτήν την προσέγγιση η κατάρρευση λιγότερων ή περισσότερων τραπεζών θα ήταν μεν οδυνηρή για την καπιταλιστική ομολότητα, αλλά μόνο για λίγο· νέες τράπεζες θα δημιουργούνταν στο κενό, με διοίκησεις και μετόχους πιο σοφούς και πιο προσεκτικούς. Οι ίδιοι νεοφιλελεύθεροι τόνιζαν επίσης την “ηθική διάσταση” της σωστικής παρέμβασης του κράτους. Εάν το κράτος, με λεφτά των φορολογουμένων, σώζει αποτυχημένες επιχειρήσεις (έλεγαν) τότε ποιός επιχειρηματίας που έχει μαγαζί τέτοιου μεγέθους ώστε να αποτελεί (η αποτυχία του) “συστημικό κίνδυνο” θα είναι προσεκτικός και υπεύθυνος για τις επιλογές του, όταν ξέρει ότι στην χειρότερη περίπτωση το κράτος θα του απλώσει δίχτυ ασφαλείας;  Ο Alan Greenspan, για παράδειγμα, δεν ήταν ένας τυχαίος νεοφιλελεύθερος. Έχοντας διατελέσει πρόεδρος της κεντρικής ομοσπονδιακής τράπεζας των ηπα (fed) για σχεδόν 20 χρόνια, απ’ το 1986 ως το 2006, είχε συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην “απορρύθμιση” - δηλαδή στην “απελευθέρωση” της χρηματοπιστωτικής κερδοφορίας από κάθε κρατικά θεσμισμένο περιορισμό και έλεγχο. Ε, αυτό το υπερστέλεχος του αμερικανικού καπιταλισμού, επέμενε ως τις αρχές του 2009, ότι αν διάφορες τράπεζες ή χρηματοπιστωτικοί οίκοι είναι too big to fail (που σημαίνει: αρκετά μεγάλοι για να αφεθούν να χρεωκοπήσουν) τότε είναι too big any way - και ότι θα πρέπει να διαλυθούν σε μικρά κομμάτια, μέσω της χρεωκοπίας τους.
Η δεύτερη συνταγή ήταν η Κεϋνσιανή. Σύμφωνα μ’ αυτήν, πέρα απ’ την κρατικοποίηση των τραπεζικών λειτουργιών, τα καπιταλιστικά κράτη θα έπρεπε να (τυπώσουν και να) ρίξουν χρήμα κατευθείαν στην αγορά (δηλαδή, τελικά, στην εργασία), μέσω μεγάλης κλίμακας επενδυτικών κινήσεων. Το κράτος όχι μόνο θα έπρεπε να γίνει ο “βασικός τραπεζίτης” (κρατικοποιώντας ίσως μερικές ιδιωτικές τράπεζες, αφήνοντας τις υπόλοιπες χρεωμένες να χρεωκοπήσουν) αλλά θα έπρεπε να γίνει και ο “βασικός επενδυτής”, έτσι ώστε να συγκρατηθεί η πτώση του βιοτικού επιπέδου και της ενεργού ζήτησης (της κατανάλωσης) έως ότου, χάρη σ’ αυτήν την ενεργό ζήτηση, δημιουργηθούν ξανά οι προϋποθέσεις ικανοποιητικής κερδοφορίας στην πραγματική αγορά, άρα ιδιωτικών επενδύσεων, άρα κερδοφόρου ιδιωτικού δανεισμού, άρα “υγιών” ιδιωτικών τραπεζών. [3]

κρατικοποίηση των χρεών

Όμως δεν ακολουθήθηκε καμία απ’ αυτές τις 2 (ιστορικά γνωστές) συνταγές. Αλλά μία τρίτη, που ενδεχομένως είναι κενοφανής απ’ τον 20ο αιώνα και μετά. Τα κράτη / κυβερνήσεις ανέλαβαν τα σώσουν τις τράπεζες αφήνοντάς τες (σε γενικές γραμμές) σε ιδιωτική ιδιοκτησία, δανείζοντάς τες όμως αφειδώς. [4] Φυσικά, για να το κάνουν αυτό τα κράτη / κυβερνήσεις, θα έπρεπε να δανειστούν με την σειρά τους (ή/και να τυπώσουν χρήμα...). Δανειστές τους θα γίνονταν αυτές οι ίδιες οι καταρρέουσες τράπεζες, παρόμοιοι χρηματοπιστωτικοί οίκοι, κλπ κλπ. Συνεπώς, τα κράτη, θα παρέμβαιναν κατ’ αρχήν μόνο στη σφαίρα της κυκλοφορίας του χρήματος, και μάλιστα με δύο τρόπους. Σαν “δανειστές ύστατης ανάγκης”, αλλά και σαν μαζικά δανειζόμενοι... Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα δημιουργούνταν ένα είδος εικονικού κυκλώματος κυκλοφορίας του χρήματος στο εσωτερικό του δίπολου “χρηματοπιστωτικοί λογαριασμοί / κρατικοί προϋπολογισμοί”, που θα διατηρούσε σε “κίνηση” μεγάλες ποσότητες χρήματος, άρα θα εξασφάλιζε τοκοφορία· και κερδοφορία μέσω τόκων.
Δείχνει παράλογο, και για την απλή λογική είναι! Όχι, όμως, και για την καπιταλιστική λογική. Θα ήταν εντελώς συμβατό με τις καπιταλιστικές λειτουργίες το να κρατικοποιηθούν οι τράπεζες (ορισμένες τουλάχιστον), δηλαδή το σύνολο των λειτουργιών τους, και όχι μόνο τα χρέη τους. Αλλά τότε το κράτος θα έπρεπε να σχεδιάσει πλήρως την “ανάπτυξη” (δηλαδή την επέκταση της καπιταλιστικής συσσώρευσης). Ενώ με την διόγκωση του κρατικού / δημόσιου χρέους, που κατευθύνεται κυρίως ή και αποκλειστικά στη “διάσωση” των ιδιωτικών κατά βάση χρηματοπιστωτικών μαγαζιών, τα κράτη αναλαμβάνουν να γίνουν ο “δεύτερος πόλος” που κρατάει σε κίνηση το χρήμα, προστατεύοντας τον τόκο σαν πηγή κερδών. Και δεν κάνουν μόνον αυτό. Είτε μέσω της εκτύπωσης χρήματος (του οποίου η μόνη πραγματική αξία είναι η αντιστοίχησή του με τον παραγόμενο πλούτο σε επίπεδο κράτους ή/και σε επίπεδο γεωγραφικών / ιμπεριαλιστικών “επιρροών” αυτού του κράτους) είτε με τα προγράμματα λιτότητας, τα κράτη αναλαμβάνουν να γίνουν ένα είδος γενικού εισπράκτορα (σε βάρος της εργασίας και των εργατών), για λογαριασμό του γενικού λογιστηρίου (του καπιταλισμού), που είναι οι τράπεζες και τα λοιπά μαγαζιά.
Έχουμε αναλύσει ξανά και ξανά απ’ αυτές εδώ τις σελίδες την πολιτική σημασία αυτού του χειρισμού σε ότι αφορά την υποτίμηση της εργασίας. Εδώ θα τονίσουμε ένα διαφορετικό σημείο. Το γεγονός ότι καθώς τα κράτη / κυβερνήσεις, μέσω της διόγκωσης των δημόσιων χρεών, εμφανίζονται σαν “διασώστες - της - οικονομίας”, αποκτούν μια ορισμένη κεντρικότητα στο φαντασιακό των υποτελών, σαν η αποφασιστική - πηγή - των - λύσεων. Των “λύσεων” που σχετίζονται είτε με την κρίση γενικά κι αφηρημένα, είτε με την επιδεινούμενη καθημερινότητα εκατοντάδων χιλιάδων υπηκόων ειδικά.
Τι υποστηρίζουμε ότι έχει συμβεί απ’ τα τέλη του 2008 και μετά στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο; Η ίδια δομή εξουσίας, το κράτος, που απ’ το φθινόπωρο του 2001 είχε (αυτο)νομιμοποιηθεί σαν κράτος έκτακτης ανάγκης σε ότι αφορά την δημόσια τάξη (: αντιτρομοκρατία), αποκτάει έναν δεύτερο πυλώνα επίσης έκτακτης ανάγκης σε ότι αφορά την “διάσωση της οικονομίας”. Το νεοφιλελεύθερο manual έχει αντικατασταθεί όχι σε έναν αλλά σε δύο κρίσιμους (καπιταλιστικά αλλά και κοινωνικά) κρίκους του, και η αναπαράσταση της κοινωνίας σαν “αγοράς” αντικαθίσταται με την αναπαράσταση της κοινωνίας σαν κινδυνεύουσας “εθνικής οικονομίας”, υπό την φροντίδα του κράτους / κυβέρνησης. Αν στη στενά εννοημένη πολιτική οικονομία του κεφάλαιου φτιάχνεται ένα δίπολο σαν εικονικό κύκλωμα κυκλοφορίας του χρήματος, το δίπολο “χρηματοπιστωτικοί λογαριασμοί - κρατικοί προϋπολογισμοί”, στη διευρυμένη ιδεολογία του συστήματος δημιουργείται ένα άλλο δίπολο, κυκλοφορίας της πολιτικής (σαν τεχνικής της εξουσίας), που είναι το δίπολο “εθνική οικονομία - κυβέρνηση / κράτος”.
Η στρατηγική σημασία αυτού του δεύτερου δίπολου είναι η αχρήστευση των εργατικών τάξεων σαν ανεξάρτητων και διακριτών υποκειμένων, κι ακόμα περισσότερο το βραχυκύκλωμα της επίγνωσης των δικών τους αυτοτελών συμφερόντων, μέσα στη κρίση και ενάντια στην διαχείρισή της όπως γίνεται. Η κρατικοποίηση των χρεών, όπως την έχουμε περιγράψει και την εννοούμε σαν αυτόνομοι, δεν έχει μόνο μια οικονομική λειτουργία (που είναι οπωσδήποτε σημαντική) αλλά κυρίως μια πολιτική τέτοια: είναι ένας ωμός εκβιασμός σε βάρος της αυτονομίας της εργατικής τάξης στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο, μιας αυτονομίας που θα ήταν δυνατόν να ξαναανακαλυφθεί / εφευρεθεί ακριβώς εξαιτίας της κρίσης. Είναι, για να το πούμε με άλλα λόγια, μια επιχείρηση αυστηρής εθνικοποίησης της όποιας (εργατικής) συνείδησης: το συμφέρον της “εθνικής οικονομίας”, που το διαχειρίζεται καλύτερα ή χειρότερα η μία και η άλλη κυβέρνηση (δηλαδή το επίσημο πολιτικό τμήμα του κράτους και οι παραλλαγές του) είναι πάνω απ’ όλα. Αντίστοιχα, και οι μορφές της υπεράσπισης αυτού του “πάνω απ’ όλα συμφέροντος”, δηλαδή οι κυβερνητικές και τεχνικές γραφειοκρατίες των αφεντικών (κάτι πρωθυπουργοί, πρόεδροι και υπουργοί, κάτι “κεντρικές τράπεζες”, κάτι δντ, κλπ) και τα νοήματά τους (το “χρέος”... το “νόμισμα”... κλπ) είναι “πάνω απ’ όλα”. Σαν αναγνώστες / αναγνώστριες αυτών εδώ των σελίδων μην έχετε καμία αμφιβολία για το πόσο σημαντικές ιδεολογικά / πολιτικά είναι οι συγκεκριμένες αναπαραστάσεις του “δημόσιου συμφέροντος”: είναι τόσο σημαντικές και τόσο δυνατές ώστε προβάλλονται όσο πιο έντονα γίνεται! 
Πάνω από τι είναι, λοιπόν, αυτή η πολιτική / ιδεολογική λειτουργία της κρατικοποίησης των χρεών; Είναι πάνω από την (και αποφασιστικά ενάντια στην) πιθανότητα ταξικής πόλωσης μεγάλης κλίμακας μέσα στους καπιταλιστικούς κοινωνικούς σχηματισμούς. Οι σύγχρονοι προλετάριοι μπορεί να μην έχουν καθόλου ιστορική μνήμη, και να είναι ευχαριστημένοι γι’ αυτό· τα αφεντικά όμως έχουν, και έχουν δίκιο απ’ την μεριά τους που δεν ξεχνούν. Γιατί την προηγούμενη φορά που ξέσπασε μια παρόμοια κρίση για τους ίδιους με την τωρινή λόγους, το πρόβλημά τους ήταν ακριβώς αυτό: η εργατική τάξη, η συνείδησή της, η αυτονομία της, η αυτονομία των συμφερόντων της! Που δεν σεβόταν (ή απειλούσε να μην σεβαστεί) καμία καπιταλιστική / αστική (τότε) θέσμιση και εξουσία. Η δεκαετία του 1930 ήταν μια εξαιρετικά επικίνδυνη περίοδος για τα αφεντικά, ίσως η πιο εκτεταμένα επικίνδυνη στην ως τώρα ιστορία του καπιταλισμού, αφού η τότε κρίση αποδείκνυε όχι μόνο την ορθότητα των αναλύσεων του Μαρξ και των πιο ευφυών διαδόχων του, αλλά υποδείκνυε επίσης τον ρεαλισμό της εργατικής εξουσίας / αντιεξουσίας. Εν τέλει: έχοντας διαχειριστεί ιδεολογικά (νεοφιλελεύθερα) με μεγάλη επιτυχία τις εργατικές τους τάξεις εδώ και 3 δεκαετίες τα αφεντικά στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο, και έχοντας αμβλύνει έως ακυρώσει τον εργατικό ανταγωνισμό πέρα απ’ το παλιότερο μοντέλο του κράτους πρόνοιας, δεν σκόπευαν βέβαια να φτάσουν ξανά σε μια κρίση, την οποία εξάλλου προέβλεπαν καιρό πριν, για να αφήσουν αδέσποτες τις εργατικές τάξεις και τις συνειδήσεις τους! [5] [6] Η “οικονομική διάσταση” της κρίσης ήταν και είναι δευτερεύουσα σε σχέση με τον πολιτικό κίνδυνο να αυτονομηθούν και πάλι τα εργατικά συμφέροντα· αυτή τη φορά χωρίς την αύρα της επανάστασης των μπολσεβίκων (που ήταν έντονη ακόμα στα 1930) αλλά με ένα πυκνό know how του προλεταριακού ανταγωνισμού απ’ τα όχι και τόσο παλιά ‘60s, ‘70s ή και ‘80s σε ορισμένες περιπτώσεις.

Υποστηρίζουμε λοιπόν ότι προκειμένου να εξασφαλιστεί στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό αυτή η Μεγάλη Απουσία, η απουσία της αυτόνομης εργατικής τάξης και των πολεμικών συμφερόντων μέσα στην κρίση, το άλλοτε νεοφιλελεύθερο κράτος ήταν υποχρεωμένο να μετασχηματιστεί για δεύτερη φορά. Να αποκτήσει έναν δεύτερο βραχίονα έκτακτης ανάγκης, αυτήν την φορά σε σχέση με την “οικονομία”. Ήταν υποχρεωμένο επίσης να τραβήξει επάνω του όλη την προσοχή (σε ότι αφορά αυτήν την δεύτερη έκτακτη ανάγκη και την διαχείρισή της)· να “γίνει το θέμα / θέαμα” μέσα στις καπιταλιστικές κοινωνίες. Να δείχνει ακόμα και τον κώλο του στους υποτελείς (ως ανικανότητα της μιας ή της άλλης κυβέρνησης, του ενός ή του άλλου υπουργού, του ενός ή του άλλου προέδρου κεντρικής τράπεζας) προκειμένου να “γεμίσει” πληθωρικά τους χωροχρόνους των πιθανών αντι-εξηγήσεων σχετικά με την κρίση· εκείνων των αντι-εξηγήσεων που θα μπορούσαν να εξάψουν τα εργατικά πάθη, να ξαναδιαμορφώσουν τις εργατικές συνειδήσεις σαν συνειδήσεις των πραγματικών (και όχι εικονικών...) δημιουργών του πλούτου.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η διαμόρφωση αυτού του δεύτερου βραχίονα, αυτού του δεύτερου επιπέδου έκτακτης ανάγκης, ήταν και είναι απόλυτα συμβατή με την διαμόρφωση του πρώτου βραχίονα, της έκτακτης ανάγκης με όρους και στόχους γενικής πρόληψης, γενικού ελέγχου, δημόσιας τάξης. Κι ακόμα περισσότερο αυτός ο δεύτερος βραχίονας, τα “εθνικοποιημένα οικονομικά προβλήματα” των αφεντικών δηλαδή, εξηγεί εκ των υστέρων (για όσους δεν το διέβλεψαν έγκαιρα) ποιός ήταν ο λόγος της διαμόρφωσης του πρώτου. Η περιβόητη “ισλαμική τρομοκρατία” ήταν κατασκεύασμα, ο “λαγός” της ιστορίας. Η πραγματική διακύβευση θα άρχιζε όταν θα ξεσπούσε η συγκεκριμένη φάση της κρίσης. Εν όψει και σε αναμονή της έπρεπε να έχουν προετοιμαστεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό τα εργαλεία, οι τεχνολογίες, οι θεσμοί και οι μηχανισμοί επιτήρησης και ελέγχου. Δεν είναι θεωρία συνωμοσίας, καθόλου! Είναι, απλά, οι αναγκαιότητες της καπιταλιστικής κυριαρχίας. [7]

Εν τέλει η όξυνση της κρίσης και η συγκεκριμένη διαχείρισή της, διαμόρφωσε και διαμορφώνει έναν καινούργιο τύπο καπιταλιστικής διεύθυνσης, που ελλείψει καλύτερου όρου ας τον ονομάσουμε νεοκρατισμό. Σε σχέση με τα προηγούμενα κρατικίστικα μοντέλα της καπιταλιστικής ανάπτυξης, δηλαδή το ολοκληρωτικό κράτος τύπου γ ράιχ ή φασιστικής ιταλίας ή σταλινικής σοβιετικής ένωσης, ή το “δημοκρατικό κράτος” ρουσβελτιανού τύπου ή τύπου “κράτους πρόνοιας”, το νεοκρατικό μοντέλο έχει ουσιώδεις διαφορές. Δεν καταργεί το νεοφιλελεύθερο Παράδειγμα γενικά, αλλά μόνο επιλεκτικά, a la carte, σε κρίσιμα πεδία της διεύθυνσης του κοινωνικού εργοστάσιου και της υποτίμησης / διαχείρισης της εργασίας και της ζωής. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο νεοκρατισμός είναι το σκληρό καύκαλο που είναι υποχρεωμένη να αναπτύξει η καπιταλιστική “επιχειρηματικότητας” (μένοντας ιδιωτική) προκειμένου να προστατευτεί απ’ την πιθανότητα μιας καινούργιας πολεμικής ανασύνθεσης της τάξης μας, και προκειμένου να συνεχίσει απερίσπαστη από σοβαρές προλεταριακές απειλές η αναδιάρθρωση. Ο νεοκρατισμός (τουλάχιστον ως τώρα) είναι σύμπλεγμα της ασφάλειας + “αόρατη” αλλά αυστηρή απαγόρευση της αυτονομίας των εργατικών συμφερόντων.Σ’ αυτήν την απαγόρευση ο ρόλος του “πολιτικού” τμήματος των κρατών, δηλαδή τα κόμματα, τα μήντια, η ελεγχόμενη infoσφαιρα του διαδικτύου κλπ, είναι κρίσιμος.

μια ερώτηση αντί επιλόγου

Ανάλογα με τις ιδεολογικές ή άλλες εμμονές του καθενός (μιλάμε γενικά) θα μπορούσε η πιο πάνω προσέγγιση να θεωρηθεί “υπερβολική”, “πολύπλοκη”, “συνωμοτική” ή “εξεζητημένη”. Υπάρχει πάντως μια ερώτηση που δεν γίνεται σε σχέση με την εξελισσόμενη κρίση (λες και έχει μυστηριωδώς απαγορευτεί), οπότε δεν υπάρχουν καν και καν απαντήσεις. Που έχουν εξαφανιστεί οι εργατικές τάξεις, σαν τέτοιες, στον αναπτυγμένο και ταλανιζόμενο απ’ την κρίση καπιταλιστικό κόσμο; Οι χαιρέκακοι (μικροαστοί...) θα απαντούσαν ότι “δεν υπάρχουν εργατικές τάξεις - αυτό είναι όλο!”
Αλλά υπάρχουν.... σαν κοινωνιολογικές κατηγορίες του κεφάλαιου μόνο. Η λέξη “μετανάστης”, με προσφήματα ή όχι, είναι ένα απ’ τα φαντάσματα στον ουρανό των μητροπόλεων - και βέβαια δεν αφορά ούτε την κινητικότητα του χρήματος ή των “επενδύσεων”, ούτε τον τουρισμό. Η λέξη προφέρεται και γράφεται “μετανάστης”, όμως το νόημά της είναι εργάτης. “Εργατική δύναμη”, αν έτσι το προτιμάτε. Και μόνο ο θόρυβος γύρω απ’ τους μετανάστες και τα σε βάρος τους μέτρα, απ’ την μια άκρη του αναπτυγμένου καπιταλιστικά κόσμου ως την άλλη, θα ήταν αρκετά για να επιβεβαιώσουν ότι η εργατική τάξη υπάρχει.... με οποιονδήποτε άλλο τρόπο (μιλώντας γενικά για την ευρώπη και την βόρεια αμερική) εκτός από οργανωμένο πολιτικό υποκείμενο ενάντια στις καπιταλιστικές προσταγές και ρυθμίσεις.
Ενώ δεν είναι καθόλου λάθος να χρεωθούμε, ατομικά και συλλογικά, σαν εργάτες, τις ευθύνες γι’ αυτήν την πολιτική εξαφάνιση, θα ήταν λάθος να νομίσουμε ότι τ’ αφεντικά μας “επιτρέπουν” να αποφανθούμε και να πράξουμε κατά βούληση, χωρίς εμπόδια και αποπροσανατολισμούς, χωρίς δηλαδή να ασκούν πρακτικά, διαρκώς, χωρίς διαλείματα, την ιδεολογική και θεσμική τους εξουσία ενάντια στη συνειδητοποίησή μας.
Έχουμε υποστηρίξει ότι οι ιστορικές μορφές της εργατικής οργάνωσης και αυτονομίας, δηλαδή η μορφή “κόμμα” (σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό) και η μορφή “συνδικάτο”, είναι ξεπερασμένες από δεκαετίες για τις ανάγκες του ανταγωνισμού, ότι αποτελούν άμεσα ή έμμεσα εργαλεία του συστήματος, και ότι σαν τέτοια (σαν εργαλεία στα χέρια των κατάλληλων...) κάνουν ό,τι μπορούν για να εμποδίσουν την σύγχρονη εργατική χειραφέτηση / συνείδηση. Λογικό και αναμενόμενο...
Εμπόδιο, και μάλιστα μεγάλο, έχει αποδειχθεί επίσης η ανάδυση του νεοκρατισμού μέσα απ’ την κρίση. Η ανάληψη απ’ τα κράτη / τις κυβερνήσεις σημαντικών οικονομικών λειτουργιών, υπό τον κωδικό της “διάσωσης - της - οικονομίας”, φαίνεται να έχει αιφνιδιάσει τους υπηκόους (και οπωσδήποτε τους σύγχρονους εργάτες) καθώς αυτοί ανακαλούν / αναθυμούνται τις προ-νεοφιλελεύθερες πατερναλιστικές αρμοδιότητες των κρατών, και καθόλου δεν αντιλαμβάνονται τον τωρινό χαρακτήρα του νεοκρατισμού.
Επιπλέον, η εργατική αυτονομία, ακόμα κι αν θεμελιωνόταν θεωρητικά με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, παραμένει μια δύσκολη επανεφεύρεση. Αντίθετα ο προσανατολισμός προς το κράτος, σαν διάδοχη κατάσταση του προσανατολισμού προς την αγορά, μοιάζει να έχει κληρονομήσει τις μεταφυσικές ευκολίες και επενδύσεις της “ελπίδας”. Η οποία, βέβαια, πεθαίνει τελευταία· έχοντας εν τω μεταξύ σκοτώσει πολλά...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Σαν οργανωμένη αυτονομία, όχι μόνο προσέξαμε αυτήν την διεθνή εξέλιξη, αλλά δοκιμάσαμε να την εξηγήσουμε / αναλύσουμε κιόλας, σε διάφορες δημόσιες συζητήσεις / εκδηλώσεις μέσα στη δεκαετία του ‘00.
[ επιστροφή ]

2 - Προκειμένου για την ευρώπη, ενδεικτικά απόσπασμα άρθρου της εφημερίδας “αυγή”, στις 7 Μάρτη του 2010:

...Όταν ξέσπασε η παγκόσμια κρίση και η τρομακτική υπερσυσσώρευση κυρίως πλασματικού κεφαλαίου άρχισε να καταρρέει διεθνώς, τότε άρχισαν να σπάνε μία-μία και οι διάφορες φούσκες. Τα οικονομικά θαύματα τύπου Ιρλανδίας έσβησαν εν μία νυκτί. Χώρες σαν την Ισλανδία χρεωκόπησαν. Μαζί τους έσκασε και η φούσκα της ελληνικής οικονομίας, ενώ κινδυνεύει από στιγμή σε στιγμή να σκάσει και η τεράστια χρηματοπιστωτική φούσκα που δημιούργησε το ευρώ στο σύνολο της ευρωζώνης. Η τεράστια διευκόλυνση της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας που έφερε το ευρώ οδήγησε σήμερα τις τράπεζες της ευρωζώνης - κυρίως των ισχυρών εταίρων - να κατέχουν τίτλους  (ομόλογα, παράγωγα, κ.ο.κ.) συνολικής αξίας άνω των 41 τρισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 26 τρισ. να ανήκουν στην κατηγορία των «τοξικών προϊόντων», όπως ονομάστηκαν τα παράγωγα υψηλού ρίσκου που προκάλεσαν το μεγάλο κραχ το φθινόπωρο του 2008. Αν σκεφτούμε ότι το συνολικό ΑΕΠ της ευρωζώνης ανέρχεται μόλις στα 9,6 τρισ. ευρώ, μπορεί να καταλάβει ο καθένας ότι αυτή η τεράστια συγκέντρωση σε χρηματοπιστωτικούς τίτλους είναι μια βόμβα στα θεμέλια της ευρωζώνης που είναι έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή...

[ επιστροφή ]

3 - Ένας φρεσκοεκλεγμένος πρωθυπουργός, χώρας μέλους της ευρωζώνης, δήλωνε στα μέσα Δεκέμβρη του 2009:

Οι μισθωτοί δεν πρόκειται να πληρώσουν γι’ αυτήν την κατάσταση: δεν πρόκειται να κάνουμε παγώματα ή περικοπές στους μισθούς. Δεν ήρθαμε στην εξουσία για να κατεδαφίσουμε το κοινωνικό κράτος.

Μέχρι εκείνη την χρονική στιγμή, κανένα απ’ τα κράτη που είχαν “κτυπηθεί” απ’ την κρίση σε ευρωπαϊκό έδαφος δεν ανήκε στην ευρωζώνη. Η λετονία ήταν μέλος της ε.ε. αλλά δεν είχε υιοθετήσει ακόμα το ευρώ (αλλά σκόπευε...)· “συνελήψθη με μεγάλο δημόσιο χρέος”. Η ισλανδία δεν ήταν καν μέλος της ε.ε. (αλλά σκόπευε...)· συνελήφθη με τεράστια ανοίγματα στις τράπεζές της, που ύστερα έγιναν τεράστιο δημόσιο χρέος, καθώς το κράτος προσπάθησε να τις σώσει δανείζοντάς τες.
Συνεπώς εκείνος ο πρωθυπουργός μπορεί να είχε την εσφαλμένη εντύπωση ότι στη ζώνη του ευρώ η κρίση θα αντιμετωπιστεί με κεϋνσιανές συνταγές... Ή μπορεί να μην ήξερε τι του γίνεται... Ή μπορεί να έλεγε απλά ψέμματα... Διαλέγετε και παίρνετε. Πάντως, για την ιστορία, λεγόταν Γιώργος Παπαντρέου.
[ επιστροφή ]

4 - Τον Δεκέμβρη του 2008, στην ως τότε κορυφή της κρίσης, το ΔΝΤ έστειλε “σήμα κινδύνου” προς τις κυβερνήσεις τις δύσης, καλώντας τες να “δράσουν επειγόντως προκειμένου να ανακοπεί η παγκόσμια οικονομική κρίση, διαφορετικά διακινδυνεύουν να καθυστερήσει η ανάκαμψη και να εκδηλωθούν βίαιες εξεγέρσεις στις πόλεις”. Πράγματι, οι κυβερνήσεις ανέλαβαν δράση διάσωσης των “εθνικών” τραπεζών τους. Αλλά ακόμα και η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, ο πλέον αξιόπιστος χρηματοπιστωτικός θεσμός του καπιταλιστικού κόσμου (ένας είδος “τράπεζας των τραπεζών”) έκρινε την δεδομένη στιγμή ότι η διάσωση των τραπεζών βάζει την “διεθνή οικονομία” σε ακόμα μεγαλύτερους κινδύνους. Στην έκθεσή της τον Δεκέμβρη του 2008 προειδοποιούσε ότι “Ο σκοπός και το μέγεθος των χρηματοδοτικών πακέτων διάσωσης των τραπεζών σημαίνει ότι μεταφέρονται στους κρατικούς λογαριασμούς μεγάλοι κίνδυνοι”.
[ επιστροφή ]

5 - Στις 7 Φλεβάρη του 2009, σε συνέντευξή του στη γερμανική καθεστωτική εφημερίδα Die Welt, ο επικεφαλής του π.ο.ε. Pascal Lamy έσπευσε να προφητέψει ότι:

... Η παγκόσμια οικονομική κρίση μπορεί να προκαλέσει πολιτική αναταραχή ίδια μ’ εκείνη που είδαμε στη δεκαετία του 1930... Η κρίση σήμερα απλώνεται πολύ πιο γρήγορα (απ’ την κρίση μετά το 1929) και επηρεάζει περισσότερες χώρες ταυτόχρονα...

Στις 21 Φλεβάρη της ίδιας χρονιάς, ο πολύς Zbigniew Brezinski, πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ηπα και απ’ τους ιδρυτές της “τριμερούς επιτροπής”, σε τηλεοπτική συνέντευξή του προέβλεπε ότι “πρόκειται να υπάρξει αυξανόμενη σύγκρουση μεταξύ των τάξεων, και αν ο κόσμος είναι άνεργος και πεινάει, διάολε, θα υπάρξουν και λεηλασίες”. Απ’ την αρχή της προηγούμενης χρονιάς (2008) ως τη στιγμή που μιλούσε ο Brezinski περί “σύγκρουσης μεταξύ τάξεων” είχαν γίνει στις ηπα πάνω από 3,6 εκατομμύρια απολύσεις, “λόγω κρίσης”.
Προς αποφυγήν όλων αυτών, μεταξύ άλλων, τα κράτη και τα μήντια άρχισαν να παίζουν το παιχνίδι των “ευχάριστων νέων”. Έτσι, για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 2009, υπήρξε ένα μεθοδευμένο και συγχρονισμένο διεθνές μπαράζ δημαγωγίας περί του επερχόμενου “τέλους της ύφεσης” πριν το τέλος της χρονιάς, “σημαδιών ανάκαμψης”, κλπ κλπ...
[ επιστροφή ]

6 - Στις αρχές του 2007 μια μεγάλη έκθεση του αγγλικού υπουργείου άμυνας με τίτλο Global Strategic Trends Programme, 2007-2036, για τις “διεθνείς τάσεις τα επόμενα 30 χρόνια” δηλαδή, ανέφερε μεταξύ άλλων:

...Η απόσταση μεταξύ πλούσιων και φτωχών πιθανόν να μεγαλώσει, και η απόλυτη φτώχια θα παραμείνει μια παγκόσμια πρόκληση... Οι ανισότητες στον πλούτο και στις δυνατότητες θα γίνει οπωσδήποτε πιο φανερή... ακόμα και ανάμεσα στους μεγάλους αριθμούς εκείνων που από υλική άποψη θα βρίσκονται σε καλύτερη θέση απ’ τους γονείς και τους παπούδες τους. Η απόλυτη φτώχια και η μειονεκτική θέση θα τροφοδοτήσουν το αίσθημα της αδικίας μεταξύ εκείνων που δεν ικανοποιούν τις προσδοκίες τους, αυξάνοντας την ένταση και την αστάθεια, τόσο στο εσωτερικό όσο και μεταξύ κοινωνιών, με αποτέλεσμα εκδηλώσεις βίας όπως αταξία, εγκληματικότητα, τρομοκρατία και εξεγέρσεις. Θα οδηγήσουν επίσης στην αναγέννηση όχι μόνο αντικαπιταλιστικών ιδεολογιών, πιθανά συνδεδεμένων με θρησκευτικά, αναρχικά ή μηδενιστικά κινήματα, αλλά επίσης του λαϊκισμού, καθώς και στην αναβίωση του Μαρξισμού...

[ επιστροφή ]

7 - Μαζί με το ξέσπασμα και την όξυνση της κρίσης, θεσμοί του συμπλέγματος της ασφάλειας έσπευσαν να δηλώσουν την ετοιμότητά τους, μέσω διάφορων προβλέψεων. Για παράδειγμα, τον Δεκέμβρη του 2008, η Σχολή Πολέμου του αμερικανικού στρατού, σε έκθεσή της, έσπευσε να προβλέψει ότι:

... Εκτεταμένη πολιτική βία στο εσωτερικό των ηπα αναμένεται εξαιτίας της κρίσης... πράγμα που θα αναγκάσει το υπουργείο άμυνας να επανασχεδιάσει τις προτεραιότητές του... προκειμένου να προστατέψει στην εσωτερική δημόσια τάξη και ασφάλεια...

Λίγο αργότερα, στις 21 Γενάρη του 2009, μετά την κατάρρευση της ισλανδικής κυβέρνησης, ο Roger Boyes, καθηγητής οικονομικών στο London School of Economics, προειδοποιούσε ότι πρέπει να αναμένονται σε διάφορα μέρη του κόσμου μεγάλης κλίμακας κοινωνικοί ξεσηκωμοί, και μάλιστα στο διάστημα απ’ τον Μάρτη ως τον Μάη:

... Θα προκληθούν απ’ την αύξηση της γενικής ανησυχίας στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία, όπου εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων στις πλούσιες και στις φτωχές χώρες βιώνουν ταχεία επιδείνωση των καταναλωτικών τους στάνταρς· καθώς η κρίση επιδεινώνεται αντί να υποχωρεί· αν δημιουργηθεί η εντύπωση ότι έχει ξεφύγει απ’ τον έλεγχο των δημόσιων αρχών, εθνικών και διεθνών...

Στις 23 Φλεβάρη του 2009 ο αγγλικός Guardian έγραφε ότι η αστυνομία στην αγγλία ετοιμάζεται για ένα “καλοκαίρι της οργής”, καθώς “τα θύματα της οικονομικής κατάρρευσης θα βγουν στους δρόμους για να διαδηλώσουν κατά των χρηματοπιστωτικών οργανισμών”. Οι αξιωματικοί της αγγλικής αστυνομίας προειδοποιούσαν ότι “ενήλικες της μεσαίας τάξης που ποτέ ως τώρα δεν συμμετείχαν σε διαδηλώσεις ψάχνουν τώρα να εκδηλώσουν την οργή τους μέσα από τέτοιες πράξεις διαμαρτυρίας”.
Τον ίδιο μήνα, ο Dennis Blair, διευθυντής των μυστικών υπηρεσιών των ηπα, κατέθετε στην αρμόδια επιτροπή της αμερικανικής βουλής, ότι η οικονομική κρίση αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή για την εθνική ασφάλεια των ηπα:

... Θέλω να ξεκινήσω απ’ την παγκόσμια οικονομική κρίση, επειδή ήδη εξελίσσεται σαν πιο σοβαρή εδώ και δεκαετίες αν όχι εδώ και αιώνες... Οι οικονομικές κρίσεις αυξάνουν τον κίνδυνο για απειλές κατά του συστήματος και πρόκληση αστάθειας, εάν κρατήσουν για ένα ή δύο χρόνια... Και η αστάθεια μπορεί να χαλαρώσει ακόμα περισσότερο την ήδη εύθραυστη σχέση πολλών αναπτυσσόμενων χωρών με το νόμο και την τάξη, πράγμα που θα έχει επικίνδυνες συνέπειες για την διεθνή κοινότητα...

Στις 1 Μάρτη του 2009, η αγγλική The Express ανέφερε ότι εκπονούνται “άκρως απόρρητα σχέδια έκτακτης ανάγκης”, για την αντιμετώπιση των απειλών από ένα πιθανό “καλοκαίρι της δυσφορίας”, σχέδια που “περιλαμβάνουν το εξαιρετικό μέτρο της ετοιμότητας του στρατού” σε περίπτωση ανάγκης. Το ρεπορτάζ επαναλάμβανε επίσης ότι “αυτό που ανησυχεί περισσότερο τους αρμόδιους είναι ότι η μεσαία τάξη, που τώρα αγωνίζεται με την ανεργία και τις κατασχέσεις, μπορεί να συναντηθεί στους δρόμους με τους λιγότερο προνομιούχους”.
Αυτά είναι εντελώς ενδεικτικά, καθώς οι σχετικές αναφορές, δηλώσεις, εκτιμήσεις και προβλέψεις ήταν (και παραμένουν...) πολύ πυκνές. Όμως αξίζει να θυμηθούμε το πως βγήκε ο στρατός πριν το 2008 σε διάφορες περιοχές των μητροπόλεων (π.χ. αεροδρόμια ή σταθμούς) με καθήκοντα δημόσιας τάξης. Ήταν για την “αντιμετώπιση της ισλαμικής τρομοκρατίας” βέβαια...
Να θυμίσουμε επιπλέον ότι αγγλία και ηπα ήταν ταυτόχρονα πρωτοπόροι του διεθνούς χρηματοπιστωτισμού και της “αντιτρομοκρατίας”· και ότι κτυπήθηκαν πρώτα απ’ την κατάρρευση - ενώ συνεχίζουν να “υποφέρουν”, αμυνόμενα σαν κράτη / εθνικοί μέσω της εκτύπωσης απεριόριστης ποσότητας χρήματος.
[ επιστροφή ]