απ’ το Κάιρο με οργή

Δυο βδομάδες πριν την έναρξη των πρώτων (αναμενόμενων ως) ελεύθερων εκλογών στην μετεπαναστατική αίγυπτο, οι δολοφονίες διαδηλωτών έγιναν ξανά η ρουτίνα της καταστολής. Το μεταβατικό στρατιωτικό συμβούλιο κινείται (στις αποφάσεις του) μεταξύ ερασιτεχνισμού και προβοκάτσιας· και οι πάντα νεαροί διαδηλωτές έχουν πάντα το δίκιο με το μέρος τους. Ακόμα κι αν ορισμένοι απ’ τους καινούργιους πολιτικούς σχηματισμούς έχουν κάνει τα λάθη τους, έχοντας κι αυτοί ένα κάποιο μερίδιο ευθύνης (ή ανευθυνότητας).

Η συγκρουσιακή αναμέτρηση που οξύνθηκε (με ξεκάθαρη ευθύνη της αστυνομίας) μετά την συγκέντρωση της 18ης Νοέμβρη στην πλατεία Tahrir, τρέφεται από πολλές μεριές. Το πρώτο και φλέγον πολιτικό ζήτημα είναι το πότε σκοπεύει ο στρατός να γυρίσει στους στρατώνες, αφήνοντας πλήρως την διακυβέρνηση σε πολιτικούς. Τυπικά και ουσιαστικά η ημέρα αυτή θα είναι εκείνη της εκλογής του νέου προέδρου - το αιγυπτιακό πολιτικό σύστημα έχει την δομή του γαλλικού. Οι εκλογές που ξεκίνησαν στις 28 Νοέμβρη (και θα διαρκέσουν ενάμισυ μήνα, καθώς γίνονται “τμηματικά”) είναι για το κοινοβούλιο. Δηλαδή για κυβέρνηση και πρωθυπουργό.
Λίγες ημέρες μετά την πτώση του Μουμπάρακ και την ανάληψη της “μεταβατικής διακυβέρνησης”, το στρατιωτικό συμβούλιο είχε δεσμευτεί ότι θα παραδόσει την εξουσία σε μια εκλεγμένη κυβέρνηση μέσα σ’ ένα εξάμηνο, και ότι οι προεδρικές εκλογές (που θα σηματοδοτούσαν την πλήρη απόσυρσή του από την εξουσία) θα γίνονταν ως το τέλος του 2011. Οι βουλευτικές εκλογές μετατέθηκαν κατ’ απαίτηση διάφορων καινούργιων πολιτικών κομμάτων και σχηματισμών, κι αυτό ήταν το ένα βασικό λάθος τους, στο οποίο θα επανέλθουμε. Μετά απ’ τον προσδιορισμό τους για το τέλος Νοέμβρη, το στρατιωτικό συμβούλιο ανακοίνωσε ένα διαφορετικό χρονοδιάγραμμα. Οι βουλευτικές εκλογές θα τελειώσουν τον Γενάρη του 2012. Θα ακολουθήσουν οι δημοτικές εκλογές που θα τελειώσουν (σύμφωνα μ’ αυτό το χρονοδιάγραμμα) στα τέλη Μάρτη του 2012. Εν τω μεταξύ, το νέο κοινοβούλιο θα εκλέξει μια συνέλευση 100 μελών του, που θα αναλάβει την συγγραφή του νέου συντάγματος. Η συνέλευση αυτή θα έχει ένα έτος στη διαθεσή της, συνεπώς (αν δεν ζητήσει παράταση) θα παρουσιάσει το νέο σύνταγμα στις αρχές του 2013. Θα ακολουθήσει δημοψήφισμα για την επικύρωσή του. Οι προεδρικές εκλογές θα γίνουν μετά απ’ αυτήν - φτάνουμε, δηλαδή, κοντά στα μέσα του 2013. Κι ως τότε ο στρατός θα βρίσκεται επι σκηνής, μέσω του “μεταβατικού προέδρου”.
Ένα τέτοιο χρονοδιάγραμμα είναι υπεραρκετό για να ενισχύσει τις υποψίες των περισσότερων απ’ όσους έριξαν τον Μουμπάρακ, ότι ο στρατός ήρθε για να μείνει. Στο η αίγυπτος μετά την επανάσταση (Sarajevo νο 54, Σεπτέμβρης 2011) είχαμε δώσει έμφαση στην αντιφατική στάση των φιλελεύθερων και αριστερών πολιτικών οργανισμών, ομάδων και κομμάτων της μετεπαναστατικής αιγύπτου γύρω απ’ τον ρόλο του στρατού. Ήταν αυτοί κυρίως που είχαν “πιέσει” να μετατεθούν οι βουλευτικές εκλογές (που αρχικά ήταν προγραμματισμένες για τον Σεπτέμβριο του ‘11) προκειμένου να έχουν χρόνο να οργανωθούν καλύτερα για να αντιμετωπίσουν την επιρροή της μουσουλμανικής αδελφότητας, την οποία είχαν (και έχουν) ανακηρύξει σαν υπ’ αριθμό 1 κίνδυνο... Ζητούσαν, μάλιστα, οι βουλευτικές εκλογές να γίνουν την άνοιξη του 2012, πράγμα που σήμαινε ακόμα μεγαλύτερη επιμήκυνση της “μεταβατικότητας” του στρατιωτικού συμβουλίου. Είχαμε την ευκαιρία τον Ιούλιο να κουβεντιάσουμε με μέλη του κινήματος της 6ης Απρίλη τους κινδύνους μιας τέτοιας “μακροημέρευσης” του στρατιωτικού συμβουλίου στην εξουσία· αλλά είμαστε ξένοι, και οι απόψεις στο Κάιρο (κι από άλλες οργανώσεις) ήταν διαφορετικές.
Εν τέλει, ο πιο καθαρός και χωρίς αλλαγές γραμμής αντίπαλος των παρατάσεων και των δίχρονων πλάνων του στρατού είναι η μουσουλμανική αδελφότητα, και τα κόμματα που έχουν προκύψει απ’ αυτήν ή από επιρροές της. Αυτοί ήταν κυρίως που είχαν καλέσει αρχικά την συγκέντρωση στην πλατεία Tahrir στις 18 Νοέμβρη, με “μέτωπο” τις καθυστερήσεις και τις μανούβρες του στρατιωτικού συμβουλίου.

Εν τω μεταξύ, μια βδομάδα πριν απ’ αυτή την συγκέντρωση, υπήρξε μια ακόμα σημαντική εξέλιξη. Ο (διορισμένος κι αυτός) αντιπρόεδρος της “μεταβατικής” αιγυπτιακής κυβέρνησης Ali El-Silmi παρουσίασε τον “κώδικα των υπερσυνταγματικών αρχών” πάνω στις αρχές του οποίου θα διαμορφωθεί το μελλοντικό σύνταγμα. Προς μεγάλη και δυσάρεστη έκπληξη των πάντων, σ’ αυτόν τον “κώδικα” ο στρατός θέλει να φροντίσει τον εαυτό του! Δύο άρθρα του εξαιρούν τον προϋπολογισμό και την διοίκηση του στρατού από κάθε κοινοβουλευτικό (άρα πολιτικό) έλεγχο. Αν προσμετρήσει κανείς πως ο στρατός είναι άμεσα ή έμμεσα ανακατεμένος σχεδόν στο 40% του αιγυπτιακού καπιταλισμού, οι “υπερσυνταγματικές αρχές” που παρουσιάστηκαν απ’ τον El-Silmi δημιουργούν ένα (στρατιωτικό) κράτος μέσα στο πολιτικό κράτος της αιγύπτου... Παρότι δεν προβλέπεται καμία πολιτική λειτουργία του αιγυπτιακού επιτελείου τύπου “εθνικό συμβούλιο” στην τουρκία.
Ο “κώδικας El-Silmi” προκάλεσε την μεγάλη κατακραυγή όλου του πολιτικού φάσματος· αν και ορισμένα μικρά “κοσμικά” κόμματα δεν ήταν τόσο καταδικαστικά... Στο ζήτημα, λοιπόν, των σχεδιασμών για δίχρονη παραμονή του στρατού στην εξουσία, προστέθηκε το εξίσου σοβαρό της “ανεξαρτησίας” του μετά την ψήφιση του συντάγματος. Οπότε, μια σειρά οργανώσεις, το κόμμα Al-Ghad, οι επαναστάτες σοσιαλιστές, το κίνημα της 6ης Απρίλη και άλλοι, δήλωσαν τη συμμετοχή τους στην συγκέντρωση της 18ης Νοέμβρη. Στη συνέχεια όμως το μετάνοιωσαν, θεωρώντας ότι η συμμετοχή τους θα εξυπηρετήσει την μουσουλμανική αδελφότητα, εν όψει των εκλογών
Ξανά πρέπει να σημειώσουμε εδώ το πολιτικό λάθος που είχε προηγηθεί, αβαντάρωντας ουσιαστικά το στρατιωτικό συμβούλιο. Η ιδέα των “υπερσυνταγματικών αρχών” προέρχεται και πάλι απ’ την φιλελεύθερη και αριστερή πτέρυγα της επανάστασης, κι απ’ τον φόβο ότι μια πλειοψηφία της μουσουλμανικής αδελφότητας στο πρώτο δημοκρατικό κοινοβούλιο θα οδηγήσει σ’ ένα “ισλαμικό σύνταγμα”, με νέους - ιδεολογικούς αυτή τη φορά - περιορισμούς. Δεν είμαστε βέβαιοι σε πιο βαθμό θα συνέβαινε έτσι, όμως είναι βέβαιο ότι μια γενικά συντηρητική κοινοβουλευτική πλειοψηφία δεν θα μπορούσε παρά να φτιάξει ένα σύνταγμα κοντά στα μέτρα της, αφήνοντας έξω τις ανάγκες και τις στοχεύσεις του πιο προοδευτικού τμήματος της αιγυπτιακής κοινωνίας - και οπωσδήποτε της μεσοστρωματικής νεολαίας που είχε σπουδαίο ρόλο στην επανάσταση. Όμως η ανάθεση σ’ έναν μηχανισμό όπως ο στρατός, που δεν “εκλέγεται” με καμία έννοια, του ρόλου του εγγυητή της κοσμικότητας, και άρα η ανάθεση στο στρατό της δημιουργίας ενός σετ “υπερσυνταγματικών αρχών” που θα δεσμεύουν το συντηρητικό κατά πλειοψηφίαν κοινοβούλιο, είναι ακόμα πιο επικίνδυνη. (Ήταν κι αυτό ένα σημείο διαφορετικής προσέγγισης στις εκεί συζητήσεις μας...) Οπωσδήποτε το εξαιρετικά νεαρό στην ηλικία υποκείμενο της επανάστασης της 25ης Γενάρη, παρά τις σπουδαίες μαχητικές εμπειρίες του, δεν τα έχει καταφέρει ακόμα να ιεραρχήσει τις προτεραιότητές του σε συνθήκες “ημιελευθερίας”. Απ’ την μια ανησυχεί για την περίπτωση μιας καινούργιας στρατοκρατίας· απ’ την άλλη όμως ανησυχεί περισσότερο για το ενδεχόμενο μιας “ισλαμοκρατίας”. Κι αυτό το τελευταίο το εκμεταλλεύεται το στρατιωτικό συμβούλιο, για κάθε λόγο, είτε συντεχνιακό είτε γενικού ελέγχου των μετεπαναστατικών εξελίξεων.

Η μαζική συγκέντρωση της 18ης Νοέμβρη ήταν ειρηνική. Όταν η μουσουλμανική αδελφότητα και τα μικρότερα ισλαμικά κόμματα αποχώρησαν απ’ την πλατεία Tahrir, έμειναν σ’ αυτήν σαν κατασκηνωτές λίγοι διαδηλωτές: ήταν κυρίως κτυπημένοι και τραυματισμένοι κατά τη διάρκεια της επανάστασης, που απέκτησαν αναπηρίες, μαζί με συγγενείς τους, που σκόπευαν να μείνουν στην πλατεία ζητώντας αποζημειώσεις απ’ την αιγυπτιακή κυβέρνηση.
Και τότε, την επόμενη ημέρα (Σάββατο 19 Νοέμβρη), οι ειδικές δυνάμεις του υπουργείου εσωτερικών (το πιο μισητό τμήμα της αιγυπτιακής αστυνομίας, σήμα κατατεθέν του καθεστώτος Μουμπάρακ) ξεκίνησαν την προβοκάτσιά τους. Επιτέθηκαν λίγο πριν το μεσημέρι σ’ αυτούς τους λίγους διαδηλωτές, δέρνοντάς τους ανελέητα και βάζοντας φωτιά στις σκηνές. Τα πλάνα και τα νέα διαδόθηκαν γρήγορα, και μέσω των επίσημων media και μέσω των social media, και το απόγευμα οι λίγες δεκάδες είχαν γίνει μερικές χιλιάδες, χωρίς κομματικές αποφάσεις, λυσσασμένοι κατά της αστυνομίας. Το υπουργείο εσωτερικών βρίσκεται πολύ κοντά στην πλατεία Tahrir· και σύντομα ο βασικός δρόμος μπροστά του, η Al-Sheikh Rihan, έγινε θέατρο σκληρών συγκρούσεων με την αστυνομία αλλά και με “μουμπαρικούς”. Ως το βράδυ αυτή η καινούργια εξέγερση είχε επεκταθεί σε όλες τις πόλεις της επανάστασης της 25ης Γενάρη, στην Αλεξάνδρεια, το Σουέζ, το Πορτ Σαΐντ, και αλλού. Ως τη νύχτα εκείνου του Σαββάτου 4 διαδηλωτές είχαν δολοφονηθεί απ’ τα κατευθείαν πυρά των ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας, και εκατοντάδες είχαν τραυματιστεί. Πολλές εκατοντάδες νεαροί έμειναν όλη τη νύχτα στην πλατεία και στους γύρω δρόμους.
Κι ενώ το πρωί της Κυριακής 20 Νοέμβρη ήταν γενικά ήρεμο, στις 5 το απόγευμα ξεκίνησε μια νέα επίθεση από κοινού της αστυνομίας και του στρατού, με σκοπό να “καθαρίσουν” την πλατεία Tahrir. Οι εξεγερμένοι ήταν πλέον πολλές χιλιάδες, και το κυρίως μέτωπο της σύγκρουσης βρισκόταν τώρα κοντύτερα. Για λίγο η στρατο-αστυνομία φάνηκε να πετυχαίνει τον στόχο της· αλλά μέσα σε μία ώρα οι ανασυνταγμένοι στους γύρω δρόμους νεολαίοι ξαναεπιτέθηκαν και απώθησαν στρατό και αστυνομία διώχνωντάς τους σε απόσταση. Καθώς σουρούπωνε τουλάχιστον 100 χιλιάδες νεαροί “όλων των ειδών”, από ισλαμιστές μέχρι αριστεροί και από φιλελεύθεροι μέχρι ενωμένοι οπαδοί ομάδων του Καΐρου (Ahli και Zamalek) [1], είχαν καταλάβει την Tahrir και τους γύρω δρόμους του κέντρου, έχοντας στήσει οδοφράγματα και σημεία ελέγχου προς όλες τις μεριές. Δώδεκα ήταν οι δολοφονημένοι αυτής της ημέρας, και πάνω από χίλιοι οι τραυματίες.
Το κοινό αίτημα όλων τώρα ήταν η απομάκρυνση του στρατηγού Hussein Tantawi, επικεφαλής του στρατιωτικού συμβουλίου και “μεταβατικού προέδρου” της αιγύπτου. Πες το δυνατά και μην το φοβάσαι, ο στρατός πρέπει να φύγει ήταν το σύνθημα και της επόμενης ημέρας, όπου οι οδομαχίες (και οι δολοφονίες) συνεχίστηκαν. Το βράδυ η αστυνομία έκοψε το ρεύμα στην πλατεία Tahrir και τους γύρω δρόμους· μόνο οι φωτιές φώτιζαν την περιοχή. Για την Τρίτη (22/11) ήταν πια οι κοσμικές πολιτικές οργανώσεις, κυρίως το κίνημα της 6 Απρίλη και η ένωση επαναστατικής νεολαίας, που καλούσαν σε μεγάλη συγκέντρωση στην Tahrir - η μουσουλμανική αδελφότητα άρχισε να κρατάει και πάλι “αποστάσεις”, φοβούμενη ότι η γενναία μαχητικότητα των νεαρών διαδηλωτών και η παράταση των οδομαχιών θα φοβίσει το πιο συντηρητικό τμήμα των ψηφοφόρων της. Και η Τρίτη και η Τετάρτη ήταν μέρες συγκρούσεων, στα “σύνορα” μεταξύ αστυνομίας και εξεγερμένων - ενόσω σε “υψηλότερα κλιμάκια” γίνονταν διαπραγματεύσεις για “ανακωχή” και λήξη της αστυνομικής δράσης, εν όψει και των εκλογών. Η κυβέρνηση El Silmi παραιτήθηκε· αλλά ο επόμενος που τοποθέτησε στη θέση του πρωθυπουργού το στρατιωτικό συμβούλιο, ο Kamal el-Ganzouri, δεν έχει μεγαλύτερες συμπάθειες. [2] Η Παρασκευή 25 Νοέμβρη ήταν μέρα μεγάλων συγκεντρώσεων σε όλες τις πόλεις, χωρίς (γενικά) αστυνομικές επιθέσεις. Κάμποσες εκατοντάδες “φίλων του στρατού”, με σύνθημα “στρατός - λαός είναι μαζί” έκαναν αντισυγκέντρωση, αλλά αρκετά μακριά απ’ την πλατεία Τahrir. Όμως το Σάββατο, στις διαδηλώσεις προς διάφορα υπουργεία εναντίον του el-Ganzouri, ξαναέπιασε δουλειά η αστυνομία. Οι δολοφονημένοι έφτασαν του 41.

Μοιάζει πως ένα μέρος της αιγυπτιακής νεολαίας (κι ένα μέρος των εξεγερμένων της 25ης Γενάρη) που δεν ανήκει οργανωτικά σε κάποιο απ’ τα καινούργια κόμματα ή, ακόμα, τις οργανώσεις που συμμετείχαν στην ανατροπή του Μουμπάρακ, αδιαφορεί για τις εκλογές - και, σύμφωνα με τα δικά μας “δυτικά” κριτήρια, καλά κάνει. Η τωρινή αστυνομία δεν είναι διαφορετική απ’ την αστυνομία του Μουμπάρακ. Και εξακολουθεί να ισχύει πως όσοι συλλαμβάνονται σε οδομαχίες εναντίον του στρατού οδηγούνται σε στρατοδικεία. Η άνεση με την οποία μπάτσοι αλλά και στρατιώτες σημάδευαν τους διαδηλωτές με πλαστικές σφαίρες στα μάτια, η ευκολία με την οποία ρίχνουν στο ψαχνό με κανονικές σφαίρες, η βία κατά γυναικών διαδηλωτριών, οι 41 δολοφονημένοι, οι πολλές εκατοντάδες τραυματίες, δείχνουν ότι υπάρχει ένα είδος “διπλής πραγματικότητας” στην αίγυπτο.
Δεν μπορούμε να κάνουμε τέτοιου είδους ακριβείς εκτιμήσεις, αλλά οποιαδήποτε κυβέρνηση κι αν σχηματιστεί μετά τις εκλογές (εφόσον ολοκληρωθούν...) ή θα πρέπει να αναμορφώσει και επανεκπαιδεύσει ριζικά την αστυνομία (κάτι στα όρια του αδύνατου μέσα σε λογικό χρόνο) ή θα πρέπει να ακουμπάει τακτικά στον στρατό για σιγουριά. Η “αποχουντοποίηση” θα είναι μια μακρόσυρτη και αιματηρή υπόθεση για τα κινήματα στην αίγυπτο· και, παράδοξο ή όχι, ο κυριότερος οργανωμένος πολιτικός εγγυητής της θα είναι για καιρό η μουσουλμανική αδελφότητα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Οι αιγύπτιοι ultras είχαν την δική τους συμβολή στην επανάσταση της 25ης Γενάρη. Έχουν παλιούς ανοικτούς λογαριασμούς με την αστυνομία, και ήταν οι πρώτοι αρκετά οργανωμένοι ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις επιθέσεις της αστυνομίας και των τραμπούκων τον περασμένο Φλεβάρη, στις τελευταίες προσπάθειες του Μουμπάρακ να κερδίσει στρατιωτικά τους επαναστάτες.
[ επιστροφή ]