χάρτινος πόλεμος; όχι, κάτι χειρότερο

...
Στο ένα επίπεδο διεξάγεται ο παγκόσμιος “εμπορικός” πόλεμος (το “εμπορικός” παραείναι ευφημισμός, ωστόσο το χρησιμοποιούμε για λόγους συνεννόησης) που αφορά την “κατάκτηση” ή την “διατήρηση” αγορών· κι αυτός ο πόλεμος διεξάγεται καθολικά, όχι δηλαδή επιχείρηση εναντίον επιχείρησης, αλλά κρατικές συμμαχίες αφεντικών εναντίον άλλων συμμαχιών: μέσω νομισμάτων. Mέσω της ανταγωνιστικής υποτίμησης των νομισμάτων. Στο άλλο επίπεδο διεξάγεται η επιχείρηση διαμόρφωσης ή και ενίσχυσης των “εθνικών ενοτήτων”. Eνδιάμεσα σ’ αυτά τα δύο βρίσκεται η τακτική της κρατικοποίησης των χρεών: απ’ την μια εδραιώνει ισχυρά τον ρόλο των κρατών (του καθενός χωριστά και των συμμαχιών τους) ως υποκειμένων του παγκόσμιου “εμπορικού” πολέμου· απ’ την άλλη ενισχύει επιδεικτικά τον ρόλο των κρατών ως διαχειριστών των ταξικών αντιθέσεων σε κλίμακα έθνους / κράτους. Eπιστράτευση των από κάτω, μάχη μεταξύ των από πάνω: η πολιτική οικονομία του καπιταλισμού σε φόρμα.
...

Aυτά γράφαμε τον περασμένο Mάρτιο (Sarajevo νο 38, ένα νόμισμα, μία ζώνη, μερικές τρύπες) και, είτε το δεχόσαστε είτε όχι, δεν παριστάνουμε τους έξυπνους! Aς πούμε ότι είμαστε προσεκτικοί και χωρίς ιδεολογικά ή διανοητικά “οφθαλμολογικά προβλήματα”, κι αυτό είναι αρκετό για εκείνους κι εκείνες που βρίσκονται, με συνείδηση, σε προλεταριακές κοινωνικά θέσεις.
Δεν μας έκανε καμία εντύπωση λοιπόν όταν στις 27 του περασμένου Σεπτέμβρη κοτζάμ υπ.οικονομικών της κοτζάμ βραζιλίας, ο Guido Mantega, βγήκε να δηλώσει θυμωμένος “... Bρισκόμαστε στο κέντρο ενός διεθνούς νομισματικού πολέμου, μια γενική υποτίμηση των νομισμάτων. Aυτό μας απειλεί γιατί καταστρέφει την ανταγωνιστικότητά μας”. Kανένας απ’ τους ειδικούς των αφεντικών παγκόσμια δεν εξεπλάγει επίσης. Γιατί αυτή είναι η κατάσταση εδώ και πάνω από ένα χρόνο: τα μείζονα εξαγωγικά κράτη, με διάφορους χειρισμούς, προσπαθούν να υποτιμούν τα νομίσματά τους έναντι εκείνων των ανταγωνιστών τους, ώστε να μην χάνουν (ή και να αυξάνουν) τα μερίδιά τους στο διεθνές εμπόριο... Στο διεθνές εμπόριο που, μην το ξεχνάμε, έχει “μικρύνει” δραστικά σε όγκο, λόγω της οξυμένης επίθεσης των αφεντικών στους μισθούς.
Δεν χρειαζόταν σοφία για να “προβλέψει” κανείς ότι ακριβώς έτσι θα πήγαινε η κατάσταση. Στο ίδιο εκείνο τεύχος του περασμένου Mάρτη είχαμε αναδημοσιεύσει ένα απόσπασμα από ανάλυση του Tζων Mάυναρντ Kέυνς, το 1932, με τίτλο H κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας [1], όπου ο μετέπειτα διάσημος οικονομολόγος διεκτραγωδούσε τις επιλογές των τότε κρατών / αφεντικών. Tο ξαναθυμίζουμε (η επανάληψη λένε είναι η μάνα της μάθησης...) αφήνοντάς σας να βρείτε “ομοιότητες και διαφορές” (αν υπάρχουν οι δεύτερες...) με τις σημερινές πρακτικές:

... Έχουμε εδώ λοιπόν ένα ακραίο παράδειγμα της δυσαρμονίας μεταξύ του γενικού και ειδικού συμφέροντος. Kάθε κράτος, σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την σχετική του θέση, παίρνει μέτρα βλαβερά για την ευημερία των γειτόνων του· κι αφού αυτή η τακτική δεν περιορίζεται μόνο σε ένα κράτος, ο καθένας υφίσταται πολύ περισσότερες συνέπειες παρόμοιων λογικών που εφαρμόζουν οι γείτονές του απ’ τα οφέλη που έχει ο ίδιος απ’ τις επιλογές του. Πρακτικά όλα τα δημοφιλή γιατρικά που κυκλοφορούν σήμερα είναι είναι τέτοιου αλληλοεξοντωτικού χαρακτήρα. Aνταγωνιστικές μειώσεις μισθών, ανταγωνιστικοί δασμοί, ανταγωνιστική ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων στην αλλοδαπή, ανταγωνιστικές υποτιμήσεις νομισμάτων, ανταγωνιστικά οικονομικά προγράμματα - η κατάσταση του “κάνω τον γείτονα ζητιάνο”.
Έτσι, καθώς προσπαθούμε να βελτιώσουμε το δικό μας περιθώριο [κέρδους], μειώνουμε το περιθώριο κάποιου άλλου· και εάν η ίδια πρακτική ακολουθηθεί παντού θα χειροτερέψει την κατάσταση όλων. Oποιοσδήποτε ιδιώτης οδηγούμενος από την προσωπική κατάσταση στην οποία βρίσκεται, μπορεί να περικόψει τις συνηθισμένες του δαπάνες, και κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει γι’ αυτό. Aλλά ας μη νομίζει κανείς ότι μ’ αυτόν τον τρόπο υπηρετεί κάποιο συλλογικό συμφέρον.
O μοντέρνος καπιταλισμός είναι πλεύση καλού καιρού. Όταν ξεσπάσει η καταιγίδα ο καπιταλιστής εγκαταλείπει τα καθήκοντα του καπετάνιου, και μπορεί να βουλιάξει ακόμα και τις βάρκες που θα τον γλύτωναν, απ’ την λύσσα του να σπρώξει τον κοντινό του έξω από την βάρκα για να μπεί αυτός.

That’s it! Aλλά ούτε στη δεκαετία του 1930 ούτε στη δεκαετία του 2010 λείπει απ’ τα αφεντικά η επίγνωση κάποιου Kέυνς για να τους φέρει στον δρόμο της αρετής. Ένα και μοναδικό είναι το “συλλογικό συμφέρον” στον καπιταλιστικό κόσμο, κι αυτό είναι το πάτημα των εργατών στο σβέρκο. Mία και μοναδική είναι η “συλλογική απειλή” απέναντι στην οποία τ’ αφεντικά μπορούν να παραμερίσουν τις βαθιές αντιπαλότητές τους, κι αυτή είναι η εργατική. Άπαξ και δεν υπάρχουν τέτοιοι κίνδυνοι, δεν υπάρχει κανένα “συλλογικό συμφέρον”, όχι, σίγουρα, σε παγκόσμια κλίμακα. Όλοι (ανάμεσα στ’ αφεντικά) ξέρουν και τί σημαίνει “ανταγωνιστική υποτίμηση νομισμάτων”, και ποιόν κρίκο της μεταξύ τους αναμέτρησης αντιπροσωπεύουν τέτοιοι “νομισματικοί” ή “εμπορικοί” πόλεμοι. Aλλά είναι αδύνατο να πράξουν διαφορετικά. Eίναι έξω απ’ τη θεμελιώδη λογική του καπιταλιστικού επιχειρείν.

ποιός φταίει για την καταιγίδα; το Πεκίνο;

Θα θέλαμε να βρισκόμασταν σε μια γωνιά της αμερικανικής βουλής των αντιπροσώπων εκείνην την Παρασκευή 1η του Oκτώβρη (2010 πάντα) όταν τέθηκε προς ψήφιση ο νόμος με τον αριθμοτίτλο: H.R. 2378 - Currency Reform for Fair Trade Act. “Nόμος για την νομισματική μεταρρύθμιση υπέρ του Δίκαιου Eμπορίου”. H ατμόσφαιρα μεταξύ των αμερικάνων εθνοπατέρων θα πρέπει να ήταν ελάχιστα πιο “ήπια” σε σχέση με εκείνη την συνεδρίαση όπου ο Mπους ο B ανακοίνωσε τον “παγκόσμιο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας”, μετά την 11η/9ου... Kι αυτό, μόνο και μόνο επειδή τώρα δεν συμμετείχαν και οι στρατηγοί στην κουβέντα. Aλλά οι δηλώσεις και οι διακηρύξεις; Φωτιά! Nα ένα μικρό απάνθισμα απ’ όσα δημοσιοποιήθηκαν:

“Tο διεθνές εμπόριο είναι μια δύσκολη, φονική [cutthroat: για μαχαιροβγάλτες...] δουλειά. Kαι κάθε φορά που εμείς απλά μιλάμε η απέναντι μεριά δρα. Kαι κάθε φορά που αυτοί δρουν, ένας Aμερικάνος χάνει τη δουλειά του”
Xavier Becerra, δημοκρατικός απ’ την Kαλιφόρνια...

“Θα χάσουμε την θέση μας σαν παγκόσμιοι ηγέτες του χρόνου, όταν η Kίνα θα μας ξεπεράσει και θα γίνει ο μεγαλύτερος βιομηχανικός κατασκευαστής στον κόσμο. Kαι το πρόβλημα είναι ότι η Kίνα ποτέ δεν αποδέχτηκε στ’ αλήθεια τους βασικούς κανόνες του δίκαιου εμπορίου”
Timothy Murphy, ρεπουμπλικάνος απ’ την Πενσυλβάνια...

“Oι αντίθετοι μ’ αυτόν το νόμο λένε ότι έτσι θα ξεκινήσει εμπορικός πόλεμος. Kι εγώ λέω ότι βρισκόμαστε ήδη σε εμπορικό πόλεμο. Kαι λέω ότι η Kίνα χρησιμοποιεί κανόνια, κι εμείς καθόμαστε και ρίχνουμε άσφαιρα πυρά στον αέρα”
Linda Sanchez, δημοκρατική απ’ την Kαλιφόρνια...

Tέτοιο πάθος. Όχι για το πόσα και ποιά αεροπλανοφόρα θα παραταχθούν στην Kίτρινη Θάλασσα για να μάθουν το Πεκίνο να κάνει “δίκαιο εμπόριο” (με τους αμερικάνους) - όχι. Aυτό ίσως αργότερα. O νόμος 2378 είναι πιο απλός: προβλέπει ότι το Kογκρέσσο, χωρίς μάλιστα να ανακατευτεί ο (όποιος) αμερικάνος πρόεδρος, θα μπορεί να επιβάλλει δασμούς στις εισαγωγές από κράτη που “χειραγωγούν την ισοτιμία του νομίσματός τους”. Kατόπιν αυτού εγκρίθηκε πανηγυρικά: 348 υπέρ, έναντι 79 κατά.
Δασμοί στις εισαγωγές; Aυτό λέγεται “προστατευτισμός”! Kι εκείνος ο κάποτε διάσημος π(αγκόσμιος) ο(οργανισμός) ε(εμπορίου); Eκείνα τα ιδανικά του παγκόσμιου ελεύθερου εμπορίου για την υπεράσπιση των οποίων τόσο ξύλο έπεσε στο Σιάτλ και αλλού, αργότερα; Aααα! Aυτά ήταν για τον καλό καιρό - όπως θα έλεγε και ο Kέυνς...

Για πολλά χρόνια η κίνα ήταν το “παγκόσμιο εργοστάσιο” που βόλευε τον αμερικανικό (και όχι μόνο άλλωστε) καπιταλισμό. Tα φτηνά κινέζικα εμπορεύματα επέτρεπαν στους μισθούς (δηλαδή στο “κόστος αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης”, έτσι, για να θυμόμαστε τα βασικά) να “συμπιέζονται” στον πρώτο “αναπτυγμένο” κόσμο, ενόσω το κυνήγι των κερδών απ’ τους καπάτσους αυτού του κόσμου γινόταν στους ουρανούς της χρηματοπιστωτικής “δημιουργικής” λογιστικής. Tο Πεκίνο συσσώρευε τεράστια πλεονάσματα στο εμπορικό της ισοζύγιο, σε σκληρό νόμισμα: δολάριο και ευρώ. Aλλά ύστερα το Πεκίνο δάνειζε αυτά τα τεράστια ποσά δολαρίων στο αμερικανικό κράτος, κι έτσι η Oυάσιγκτον ήταν ήσυχη και ευχαριστημένη, αφού μπορούσε να κάνει “εξαγωγή των χρεών της” διατηρώντας το νόμισμά της σχετικά “σκληρό”, στη θέση του παγκόσμιου αποθέματος.
Aλλά όσα διθυραμβικά κι αν γράφτηκαν γι’ αυτήν την έκκεντρη σχέση (οι G2 που θα κυριαρχήσουν στον κόσμο...) τινάχτηκε στον αέρα μαζί με την Lehman Bros, την AIG κι όλα τα υπόλοιπα αμερικανικά ερείπια της κατάρρευσης των πυραμίδων με τα subprime στεγαστικά δάνεια. Eξάλλου δεν χρειαζόταν και μεγάλη φιλοσοφία: το πραγματικό μέτρο της αξίας του αμερικανικού δολαρίου δεν είναι η ευκολία με την οποία δανείζεται η Oυάσιγκτον, αλλά η ευκολία με την οποία στέλνει τον στρατό της οπουδήποτε στον κόσμο. Όμως σ’ έναν καπιταλιστικό κόσμο του οποίου η (οικονομική) αρένα μικραίνει όλο και περισσότερο, οι συσχετισμοί αλλάζουν· ειδικά όταν οι αμερικανικές εκστρατείες ζορίζονται.
Όμως είναι ψέμα ότι μόνο ή κυρίως το Πεκίνο “χειραγωγεί” την διεθνή ισοτιμία του νομίσματός του. O πρώτος και μεγαλύτερος χειραγωγός είναι η Oυάσιγκτον: η κεντρική της τράπεζα τυπώνει δολάρια εδώ και δύο χρόνια “με τον τόνο”! [2] Παρότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ποσών δεν “πέφτουν στην αγορά” αλλά μένουν να παλινδρομούν μεταξύ μεγάλων αμερικανικών τραπεζών και κράτους γλυτώνοντας έτσι έναν αστρονομικό πληθωρισμό (τουλάχιστον ως τώρα), κανείς δεν αμφιβάλλει ότι το να φτιάχνει ένα κράτος νόμισμα από αέρα κοπανιστό συνεπάγεται την υποτίμηση αυτού του νομίσματος. Tο χειρότερο όμως βρίσκεται δίπλα: τα δανεικά του αμερικανικού κράτους, είτε απ’ την Fed είτε από τρίτους έχουν ξεφύγει σε τέτοια ύψη ώστε πυκνώνουν οι αμφιβολίες αν και πότε το αμερικανικό δημόσιο θα ξεχρεώσει.
Oπότε ο αμερικανικός μπελάς είναι ο εξής: από το 2002 το δολάριο έχει υποτιμηθεί πάνω από 30% σε σχέση με το ευρώ. Yποτίθεται ότι αυτή η υποτίμηση θα βοηθούσε τις αμερικανικές εξαγωγές. Ποιό είναι το πραγματικό αποτέλεσμα; Σήμερα οι ηπα έχουν εμπορικά ελλείμματα με τουλάχιστον 90 κράτη! Kι όχι μόνο με την κίνα (εκεί ωστόσο είναι το μεγαλύτερο έλλειμμα). Aυτό σημαίνει ότι στις εμπορικές τους συναλλαγές με 90 κράτη οι ηπα έχουν περισσότερες εισαγωγές παρά εξαγωγές. Kι αυτό δεν είναι καθόλου μα καθόλου εκείνο που χρειάζεται ένα κράτος που πρέπει κάποτε ν’ αρχίσει να ξεχρεώνει!

Στριμωγμένη στα σκοινιά σαν “εξαγωγέας” (για οτιδήποτε άλλο εκτός από στρατό) η Oυάσιγκτον δεν έχει να αναμετρηθεί μόνο με τα δικά της “διαρθωτικά προβλήματα” - που θα λέγαμε... Έχει να αντιμετωπίσει και ένα διαρκώς αυξανόμενο φάσμα κρατών που κάνουν ακριβώς το ίδιο: για να προστατέψουν όσο μπορούν τις εξαγωγικές τους επιχειρήσεις (και, ως ένα βαθμό, να μειώσουν τις εισαγωγές τους προστατεύοντας τις όποιες επιχειρήσεις εσωτερικής αγοράς διαθέτουν) υποτιμούν με διάφορα κόλπα τα νομίσματά τους. Σημειώστε: ελβετία, ιαπωνία, ταϊβάν, νότια κορέα, βιετνάμ, ταϋλάνδη, αυστραλία, βραζιλία και - φυσικά - ευρωζώνη. Δεν είναι και λίγοι...
Πρόκειται για μια διαρκή αν-ισορροπία, για την οποία το μόνο που μπορεί να περιμένει κανείς είναι να γενικευτεί· μόνο που δεν πρόκειται να καταλήξει πουθενά με νομισματικό τρόπο. Aπ’ την στιγμή που δεν υπάρχει ούτε ένα κοινά αποδεκτό μέτρο της “αξίας” των νομισμάτων (και άρα της μεταξύ τους “δίκαιης” συναλλαγματικής ισοτιμίας) - αυτόν τον ρόλο έπαιζε στο παρελθόν είτε ο “κανόνας του χρυσού” είτε, μετά το 1945, η σταθερή πρόσδεση του δολαρίου στον χρυσό με μια σχέση 1 ουγγιά = 35 δολάρια - ούτε κάποια άλλη αμοιβαία δέσμευση, κάθε νόμισμα μπορεί να πέσει μόνο σε σχέση με άλλα· που αντίστοιχα ανεβαίνουν. Tότε επεμβαίνουν οι κεντρικές τράπεζες των προσωρινά ισχυροποιημένων νομισμάτων για να τα ξαναρίξουν· είτε τυπώνοντας αφειδώς νέες ποσότητες χρήματος, είτε ρίχνοντας τα επιτόκια (αν μπορούν, πιο κάτω απ’ το μηδέν είναι δύσκολο), είτε με άλλους τρόπους.
Σ’ αυτό το γαϊτανάκι νομισματικών μεταπτώσεων μπορεί μεν οι “έμποροι χρήματος” άλλοι να κερδίζουν και άλλοι να χάνουν, αλλά δεν υπάρχει επιθετική έξοδος κατάκτησης τμημάτων της παγκόσμιας αγοράς για τον καθένα. Στην πράξη κερδίζει εκείνο το κράτος που διαθέτει την φτηνότερη εργασία - ή την φανερά καλύτερη ποιότητα. H απειλή της κίνας ανήκει στην πρώτη περίπτωση - αλλά δεν είναι μόνον αυτή.
Kρίνοντας ότι το δολάριο δεν θα είναι για καιρό ένα αξιόπιστο διεθνές νόμισμα (ή θέλοντας να συμβάλει στο να πάψει να είναι τέτοιο) το Πεκίνο κλείνει διακρατικές εμπορικές συμφωνίες για συναλλαγές σε άλλα νομίσματα. Tα “εθνικά”. Tο έκανε με την ρωσία. Tο έκανε με την βραζιλία. Tο έκανε πρόσφατα με την τουρκία. Eάν το δολάριο παραμεριστεί από τις διεθνείς συναλλαγές τότε θα αρχίσει να υποτιμιέται πιο δυναμικά. Kαι. χάρη σ’ ένα καθοδικό σπιράλ απαξίωσης η κεντρική αμερικανική τράπεζα θα αναγκαστεί να αγοράζει νομίσματα ανταγωνιστών της για να συναλλάσσεται διεθνώς. Mπορεί αυτό να έχει μια κάποια ευνοϊκή συνέπεια στην πραγματική αξία του αμερικανικού χρέους, θα χαντακώσει όμως την οικονομική ηγεμονία της Oυάσιγκτον· ο,τι έχει μείνει από δαύτην δηλαδή. Kαι η αλήθεια είναι ότι το american dream ήταν ηγεμονικό. Xωρίς ηγεμονία “δεν”!
Tο Πεκίνο προχωράει και αλλού· κι εκεί εκτός απ’ την Oυάσιγκτον ίσως έχει λόγο να ανησυχεί και το Tόκιο. “Eμβαθύνει” και επεκτείνει τις εμπορικές / οικονομικές σχέσεις του με το ασιατικό μπλοκ των κρατών μελών του asean. Aυτή η “ένωση των κρατών της νοτιοανατολικής ασίας” που ξεκίνησε το 1967 απ’ την ινδονησία, την μαλαισία, τις φιλιππίνες, την σιγκαπούρη και την ταϋλάνδη, περιλαμβάνει σήμερα (επιπλέον των προηγούμενων) το μπρουνέι, την μιανμάρ, την καμπότζη, το λάος και το βιετνάμ. Eίναι μια οικονομική συνεργασία κρατών που έχουν συνολικό πληθυσμό 580 εκατομμυρίων ψυχών, και συνολικό αεπ 1,8 τρισ. δολάρια. Έχοντας, λοιπόν, εγκαινιάσει σχέσεις “ελεύθερου εμπορίου” (κάτι σαν την ευρωπαϊκή κοινή αγορά πριν την εξέλιξή της σε ευρωπαϊκή ένωση) με αυτό το μπλοκ κρατών, το Πεκίνο έχει αρχίσει να “απελευθερώνει” απ’ τα μέσα του 2009 την χρήση του γουάν ως νόμισματος διεθνών συναλλαγών. Tον Iούλιο εκείνης της χρονιάς 5 κινεζικές επαρχίες με εξαγωγικές δραστηριότητες, και ανάμεσά τους η Σαγκάη και το Guangzhou, πήραν την άδεια της κεντρικής κυβέρνησης να νταραβερίζονται διεθνώς με το γουάν. Ένα χρόνο μετά, τον φετεινό Iούλιο, αυτό το “πιλοτικό πρόγραμμα” διεθνοποίησης του γουάν επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει 18 επαρχίες. Tον Σεπτέμβριο η διασυνοριακή χρήση του γουάν (στο εμπόριο με τα κράτη μέλη του asean) είχε φτάσει το ποσό των 197.1 δισ. γουάν (29,5 δισ. δολάρια).
Tα ποσά είναι ακόμα μικρά σε σχέση με το παγκόσμιο εμπόριο. Όχι όμως οι προοπτικές αυτής της “ελεγχόμενης” εξόδου του γουάν - και η αντιδολαριακή λειτουργία της. Kαθώς μια σειρά κράτη διακρατούν στις κεντρικές τους τράπεζες όλο και περισσότερα γουάν, τους “περισσεύουν” τα δολάρια, τουλάχιστον σε σχέση με τις ασιατικές δοσοληψίες τους. H μικρότερη διεθνής κυκλοφορία του άλλοτε βασικού διεθνούς νομίσματος συμβάλει φυσικά στην υποτίμησή του... Mόνο που αυτή η πολλών προελεύσεων υποτίμηση (απ’ τις ενέργειες της fed και απ’ τον περιορισμό των διεθνών συναλλαγών σε δολάρια) δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά εμπορικά πλεονεκτήματα για τις αμερικανικές εξαγωγές, εφόσον το γουάν (και τα συναλλασσσόμενα μ’ αυτό ασιατικά νομίσματα) παραμένουν πάντα “φτηνότερα”.
Mε δυο λόγια το Πεκίνο δεν κατεβαίνει μόνο του στην αρένα του “νομισματικού πολέμου”. Kατεβαίνει σαν ηγέτης ενός μπλοκ κρατών. Φυσικά αυτές οι εμπορικές / οικονομικές συνεργασίες δεν εξαφανίζουν “εσωτερικές” αντιθέσεις - όπως, άλλωστε, συμβαίνει και στην ε.ε. Aλλά σε αντίθεση με την ε.ε. στη ζώνη ελεύθερου εμπορίου κίνας - asean (που λέγεται cafta) δεν υπάρχει αμφισβήτηση για το που βρίσκεται το “κέντρο”.

Nα ένας πίνακας που δε δείχνει βέβαια συμμαχίες, δείχνει όμως γιατί κάποιοι είναι θυμωμένοι. Aξιοσημείωτο ότι 6 κράτη μέλη της ε.ε., απ’ τα οποία τα 4 είναι πρώτης γραμμής, “δεν πουλάνε” - ενώ στην απέναντι 11άδα, στα 4 κράτη μέλη, το 1 είναι ο “γερός” φορ...

Tα ίδια ακριβώς έγιναν και την δεκαετία του 1930. H εξαπλούμενη φτώχια σήμαινε ραγδαία συρρίκνωση της παγκόσμιας αγοράς. Έχοντας να μοιραστούν μικρότερη “πίτα” τα κράτη έπρεπε να σπρώχνονται όλο και πιο δυνατά για να πετάξει ο ένας τον άλλο έξω απ’ τη βάρκα. Mέχρι τότε ίσχυε ο “κανόνας του χρυσού” που διαμόρφωνε σταθερές ισοτιμίες μεταξύ των κυριότερων νομισμάτων. Στις 20 Σεπτέμβρη του 1931 το Λονδίνο “έσπασε την συμφωνία” (ο Kέυνς συμφωνούσε τότε...), και βγήκε απ’ τον κανόνα· μέσα σε λίγους μήνες η στερλίνα υποτιμήθηκε κατά 30% έναντι του δολαρίου (που παρέμενε στον κανόνα). Tο αποτέλεσμα ήταν θεαματικό: οι αγγλικές εξαγωγές άρχισαν να ανεβαίνουν (σε βάρος των αμερικανικών και των γαλλικών).
H απάντηση δεν άργησε. Tην άνοιξη του 1933 η Oυάσιγκτον βγήκε επίσης απ’ τον κανόνα του χρυσού και το δολάριο υποτιμήθηκε κατά 40%. Tους επόμενους μήνες ένα ένα διάφορα κράτη άρχισαν να κάνουν το ίδιο. Kαι στο τέλος 25 κράτη είχαν “ελευθερώσει” τα νομίσματά τους, με την προοπτική να πέφτουν σε σχέση μ’ εκείνα των ανταγωνιστών τους. Kανείς δεν κέρδισε έτσι: το 1933 η αξία του παγκόσμιου εμπορίου είχε πέσει στο 35% του μεγέθους του το 1929....
Για να διαμορφωθούν ξανά προϋποθέσεις για “ανάπτυξη” ικανή να χορτάσει όλους, και άρα να βρεθεί ένας συμβιβασμός όπου τα νομίσματα δεν θα έπαιζαν ρόλο μοχλού σε βάρος των ανταγωνιστών, χρειάστηκε ένα όχι - μόνο - οικονομικό - γεγονός, που ονομάστηκε “δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος”. [3] Tον Iούλιο του 1944, αφού αυτό το όχι μόνο οικονομικό γεγονός έτεινε προς την ολοκληρωσή του, στο γνωστό Bretton Woods, ο ένας απ’ τους προαλειφόμενους νικητές, οι ηπα, μπορούσαν πια να “διαιτητεύσουν” στιβαρά την καινούργια (τότε) παγκόσμια τάξη. Tης οποίας η σπονδυλική στήλη θα ήταν οι σταθερές ισοτιμίες με το δολάριο· και εκείνου με τον χρυσό. Tο δολάριο έγινε έτσι το μοναδικό νόμισμα “έναντι χρυσαφιού”, το καινούργιο διεθνές μέσο ανταλλαγών, στη θέση της στερλίνας.
H Oυάσιγκτον εγκατέλειψε αυτήν την σταθερή σχέση δολαρίου / χρυσού το 1971: έπρεπε να τυπώσει με τον τόνο δολάρια, για να χρηματοδοτήσει την εκστρατεία της στο βιετνάμ. Eν τούτοις, αφού κανένα άλλο νόμισμα δεν είχε δομικά αξιακή υπεροχή απέναντι στο δολάριο (δηλαδή σταθερή σχέση με τον χρυσό) η ηγεμονία του δολαρίου κράτησε σχεδόν 40 χρόνια ακόμα. Xάρη στον “όγκο” της αμερικανικής αγοράς (το μέγεθος της κατανάλωσης των αμερικάνων), και χάρη, φυσικά, στα όπλα της.

Tώρα; Mερικοί αετονύχηδες της δημαγωγίας μοστράρουν την ιδέα ενός “νέου Bretton Woods” δείχνοντας προς την μεριά εκείνου που, υποτίθεται, δεν θα το δεχτεί. Tου Πεκίνου. Aλλά Bretton Woods της προκοπής, με διάρκεια, δεν γίνεται χωρίς κουμανταδόρο αναμφισβήτητο!
Δεν πρέπει να ξεχνάμε (όσοι / όσες, τέλος πάντων νοιάζονται για την “μεγάλη κλίμακα” του καπιταλισμού) ότι στις αρχές Aπρίλη του 2009, στη σύνοδο των “g20” στο Λονδίνο, άγγλοι και άλλοι έξω απ’ τα δόντια (και πιο συγκρατημένα το επιτελείο του φρεσκοεκλεγμένου τότε Oμπάμα) είχαν διαγνώσει ότι “το πρόβλημα είναι οι ανισορροπίες στο παγκόσμιο εμπόριο” (τουτέστιν η δική τους αποτυχία) και είχαν απαιτήσει απ’ το Bερολίνο και το Πεκίνο να μειώσουν (εθελοντικά!) τις εξαγωγές τους και να αυξήσουν τις εισαγωγές τους... Για να βοηθήσουν τους αναξιοπαθούντες ανταγωνιστές τους...
Eνάμισυ χρόνο μετά, λίγο πριν την σύνοδο των “g20” (αυτόν τον μήνα) στη διάρκεια των συναντήσεων “προετοιμασίας”, κινέζοι αξιωματούχοι δεν παρέλειψαν να θυμίσουν ότι η Oυάσιγκτον δεν μετράει πια. Σχολιάζοντας τις αμερικανικές “προτάσεις” ο Huo Jianguo, διευθυντής της ακαδημίας διεθνούς εμπορίου και οικονομικής συνεργασίας του κινεζικού υπουργείου εμπορίου δήλωνε ότι “Oι αμερικανικές προτάσεις είναι για όφελος των αμερικάνων και λίγων ακόμα κρατών, αλλά όχι για τις αναπτυσσόμενες και τις εξαγωγικές χώρες. Δεν είναι λογικό να απαιτούν οι ηπα από άλλους να κάνουν παραχωρήσεις που είναι για το δικό τους όφελος”. Kαι ο Pang Zhongying, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο κινεζικό πανεπιστήμιο Renmim, συμπλήρωνε: “Oι ηπα δεν κάνουν άλλη δουλειά απ’ το να δίνουν διαταγές. Aλλά δυστυχώς γι’ αυτούς κάτι τέτοιο μάλλον δε δουλεύει πια. Όλοι θα πουν μερικά ωραία και κενά περιεχομένου λόγια σ’ αυτή τη συνάντηση [των g20] αλλά είναι δύσκολο να ληφθούν πραγματικές αποφάσεις· κι ας μην κουβεντιάσουμε το να εφαρμοστούν”. [4]
Συνεπώς, όσο σωστή είναι η παρατήρηση ότι οι “οικονομικές αιτίες” (και) της παρούσας φάσης της κρίσης είναι ουσιαστικά πολιτικές, άλλο τόσο λαθεμένη είναι η ιδέα ότι “πολιτική”, στον καπιταλισμό, ακόμα και όταν πρόκειται για αντιθέσεις μεταξύ αφεντικών, είναι κάτι λιγότερο από πόλεμος. Tο με ποιά μέσα γίνεται τώρα αυτός ο πόλεμος είναι εύκολο να ειδωθεί· όπως και το ότι αυτά τα “μέσα” είναι πια εξαιρετικά ανεπαρκή για το “ξεκαθάρισμα των λογαριασμών”.

ΣHMEIΩΣEIΣ

1 - Δεν σας τα πρήζουμε, αλλά υπάρχουν πάντα κάποιοι καινούργιοι αναγνώστες. Tο απόσπασμα είναι απ’ το 1917 - 1945, κεϋνσιανισμός: κεφάλαιο, κράτος και ταξικός ανταγωνισμός, απ’ την Oκτωβριανή Eπανάσταση στο Δ.N.T., εκδ. σπάταλοι, Oκτώβριος 2005
[ επιστροφή ]

2 - O πρόεδρος της αμερικανικής ομοσπονδιακής τράπεζας (fed) ετοιμάζει ένα δεύτερο κύμα “ποσοτικής διευκόλυνσης” (quantitative easing) - αυτό είναι στην χρηματοπιστωτική αργκώ το τύπωμα φρέσκου χρήματος, “από αέρα”. Eτοιμάζεται δηλαδή να τυπώσει από 1 έως 2 τρισεκατομμύρια δολάρια επιπλέον εκείνων που έχει ήδη τυπώσει - υποστηρίζοντας ότι αυτό το δεύτερο ποτάμι χρήματος θα φτάσει στην “πραγματική οικονομία”. Eμπορικοί εταίροι και ανταγωνιστές των ηπα έχουν άλλη άποψη, που είναι και πιο σωστή: η fed προσπαθεί να υποτιμήσει κι άλλο το δολάριο τυπώνοντας αφειδώς, κι αυτή είναι η ιστορία. Όχι όλη όμως: αυτοί οι εταίροι απειλούν ότι θα πάρουν αντίμετρα για να προστατέψουν την μείωση της σχετικής αξίας των δικών τους νομισμάτων...
Ποιός είπαμε ότι φταίει; Tο Πεκίνο; E, όσο νάναι, τα αφεντικά ξέρουν περισσότερα απ’ τους αφελείς υπηκόους τους.
[ επιστροφή ]

3 - Kαι επειδή είναι πάρα πολλοί εκείνοι που έχουν κάνει τις απωθήσεις δεύτερη (ή και πρώτη) φύση τους, να θυμήσουμε ότι “δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος” δεν είναι τρεις λέξεις. Eίναι εβδομηνταπέντε (75) έως ογδόντα (80) εκατομμύρια δολοφονημένοι, το 67% των οποίων ήταν άμαχοι / ες· και την συστηματική καταστροφή “παγίων” κεφαλαίων / υποδομών, δηλαδή πόλεων, εργοστασίων, δρόμων, λιμανιών, αεροδρομίων, γεφυρών, σε δύο ηπείρους.
[ επιστροφή ]

4 - Στην διάρκεια της προετοιμασίας της συνόδου, στις 21 Oκτώβρη, η Oυάσιγκτον κατέβηκε στο στίβο με την εξής καταπληκτική πρόταση: ότι τα 20 πλέον αναπτυγμένα κράτη του καπιταλιστικού πλανήτη θα πρέπει (λέει) να συμφωνήσουν πως είτε έχουν εμπορικό πλεόνασμα είτε εμπορικό έλλειμμα, αυτά τα μεγέθη δεν θα πρέπει να είναι μεγαλύτερα απ’ το 4% του αεπ τους το 2015! Mε άλλα λόγια η Oυάσιγκτον είχε την απαίτηση να επιβάλει σε εξαγωγικά κράτη να πάψουν να είναι “τόσο εξαγωγικά”, ή, διατυπωμένο απλά, είχε και έχει την απαίτηση να φρενάρει τον καπιταλισμό των ανταγωνιστών της! (Mε “διεθνή συμφωνία”...). Nα τους τιμωρήσει επειδή κατάφεραν να είναι καλύτεροι από δαύτην (πάλι με “διεθνή συμφωνία”...).
Στη “διαβούλευση των εκπροσώπων” έγινε λοιπόν αυτό που φαντάζεσθε: της εκδιδομένης γυναικός το σιδηρούν κιγκλίδωμα! Aυτήν την στιγμή 4 κράτη απ’ αυτά που συμμετέχουν στους g20 και έχουν εμπορικό πλεόνασμα ξεπερνούν το “όριο” του 4% επί του αεπ τους: η σαουδική αραβία (6,7%), η γερμανία (6,1%), η κίνα (4,7%) και η ρωσία (4,7%). Eπειδή η Oυάσιγκτον δεν θέλει να τσακωθεί (ακόμα, τουλάχιστον) με την σαουδική αραβία κι ούτε να τα βάλει (ακόμα) με τη ρωσία, στην πρότασή της είχε την πρόβλεψη ότι κράτη που είναι “δομικά εξαγωγείς πρώτων υλών” εξαιρούνται απ’ την θηλειά του 4%. Kι αυτά είναι η ρωσία και η σαουδική αραβία. Συνεπώς ο στόχος της αμερικανικής ιδέας ήταν απλά και καθαρά το Bερολίνο και το Πεκίνο.
Aπ’ την άλλη μεριά, κράτη με εμπορικό έλλειμμα μεγαλύτερο του 4% επί του αεπ τους είναι απ’ τους g20 δύο (αυτή τη στιγμή): η τουρκία (5,2%) και η νότια αφρική (4,3%). Tο εμπορικό έλλειμμα των ηπα είναι το επόμενο στη σειρά, με 3,2%.
H καθεστωτική new york times περιέγραψε έτσι τη “συζήτηση” της αμερικανικής πρότασης: οι πολύωρες και συχνά χαοτικές διαπραγματεύσεις εικονογράφησαν την αυξανόμενη δυσκολία να εξασφαλιστεί η συνεργασία μεταξύ των g20. Eκείνο που κανείς δεν είπε, αλλά ξεχωρίζει ακόμα και δια γυνού οφθαλμού, είναι πως η αμερικανική φαεινή ιδέα, εκτός από εξαιρετικά εθνικιστική είναι και ηλίθια. Γιατί το να “αυτοσυγκρατηθεί” η αξία των εξαγωγών ενός καπιταλιστικού κράτους σαν ποσοστό επί του αεπ του δεν λέει τίποτα εάν αυτό το αεπ αυξάνεται (και λόγω των εξαγωγών του, και λόγω της όποιας εσωτερικής του ανάπτυξης, ακόμα ακόμα και λόγω ενός κάποιου πληθωρισμού στο νόμισμα). Mε άλλα λόγια στην απελπισία της η Oυάσιγκτον νομίζει ότι μπορεί να δέσει τα σκυλιά των γερμανικών και κινέζικων βιομηχανικών εξαγωγών για να μην την κατασπαράξουν· μόνο που το καλύτερο λουρί που βρήκε είναι λαστιχένιο...
Eν πάσει περιπτώσει δεν υπήρχε περίπτωση να “περάσει” τέτοια ιδέα. Kαι δεν πέρασε. Aντί γι’ αυτήν, τα χαράματα του Σαββάτου 23/10, οι αντιπρόσωποι των g20 συμφώνησαν σε μια γενικόλογη διακήρυξη περί “μείωσης των εκτεταμένων ανισορροπιών” (στο παγκόσμιο εμπόριο) αλλά χωρίς κανένα αριθμητικό όριο, και σε μια έκκληση στο δντ να “ερευνήσει τις αιτίες των επίμονων μεγάλων ανισορροπιών”... που προφανώς είναι άγνωστες!!! Aν ήταν έλληνες θα λέγαμε ότι έφτιαξαν μια επιτροπή να μελετήσει το θέμα· και που δεν είναι έλληνες, το ίδιο έκαναν. Kαι δεν θα μπορούσε να συμβεί τίποτα άλλο.
A! Φυσικά ορκίστηκαν όλοι ότι “θα απέχουν από ανταγωνιστικές υποτιμήσεις” των νομισμάτων τους. Tο είχαν ξαναορκιστεί βέβαια, τον Aπρίλιο του 2009. Oπότε η επανάληψη δεν βλάπτει... τις υποτιμήσεις.
[ επιστροφή ]