Κρίση ειλικρίνειας

Δευτέρα 23 Σεπτέμβρη.Έχουμε όλοι την εμπειρία αυτού του κόσμου, κι εσείς ξέρετε περισσότερα από εμένα. Αλλά η διεθνής τάξη διαταράσσεται μ’ έναν τρόπο χωρίς προηγούμενο, με μια μαζική αναστάτωση ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία μας, σχεδόν σ’ όλους τους τομείς και σε μια ιστορική κλίμακα. Είμαστε ίσως μάρτυρες του τέλους της Δυτικής ηγεμονίας στον κόσμο. Συνηθίσαμε σε μια διεθνή τάξη που βασιζόταν στη Δυτική ηγεμονία απ’ τον 18ο αιώνα… Τα πράγματα αλλάζουν. Και έχουν επηρεαστεί βαθιά απ’ τα λάθη που έκαναν οι Δυτικοί σε συγκεκριμένες κρίσεις, και απ’ τις Αμερικανικές αποφάσεις των τελευταίων χρόνων, αποφάσεις που δεν ξεκίνησαν απ’ την τωρινή διοίκηση, που μας έχουν οδηγήσει στο να επανεξετάσουμε συγκεκριμένες εμπλοκές σε συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και αλλού, και να ξανασκεφτούμε βασικά στοιχεία της διπλωματικής και στρατιωτικής στρατηγικής μας, και σε ορισμένες περιπτώσεις στοιχεία της αλληλεγγύης που την θεωρούσαμε αδιαπραγμάτευτη… Συμβαίνει επίσης η ανάδυση νέων δυνάμεων των οποίων την επίδραση είχαμε υποτιμήσει για πολύ καιρό.

Πρώτα η Κινεζική και επίσης η Ρωσική στρατηγική, πρέπει να το παραδεχτούμε, έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα επιτυχημένες τα τελευταία χρόνια…

Λόγια του γάλλου σοσιαλφιλελεύθερου Macron σε μια δημόσια ομιλία του προς του γάλλους πρεσβευτές ανά την υφήλιο πριν ένα περίπου μήνα. Η κεντρική γαλλική πολιτική βιτρίνα ανησυχεί· όχι τόσο και όχι έτσι, ωστόσο, ώστε να ανακαλέσει τον στρατό της απ’ την αφρικανική ζώνη του Sahel· ή να σταματήσει την «εμπλοκή» της στον πόλεμο στην υεμένη, στο πλευρό των σαουδαράβων μισθοφόρων και του τοξικού… Μ’ άλλα λόγια ο Macron ανησυχεί μεν, αλλά ο γαλλικός ιμπεριαλισμός χαίρει άκρας υγείας – προς το παρόν.

Η ανησυχία του, παρ’ όλα αυτά, δεν είναι γενική. Ή, πιο σωστά, στη συγκεκριμένη ομιλία, εστίασε σ’ ένα συγκεκριμένο ζήτημα: στις σχέσεις της ευρώπης με την ρωσία. Διαβλέπει σωστά ο Macron (και δεν είναι ο μόνος, ούτε άλλωστε η εξέλιξη αυτή είναι καινούργια…) ότι η Ουάσιγκτον ευχαρίστως θα έκανε την ευρωπαϊκή ήπειρο πεδίο μάχης της ίδιας και των όποιων συμμάχων της κατά της Μόσχας. Κι αν όχι σε έναν all out πόλεμο, σίγουρα σε τέτοιο βαθμό ώστε να δημιουργεί διαρκείς τριβές και να βάζει συστηματικά τρικλοποδιές σε οτιδήποτε θα μπορούσε να μοιάζει με «κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική».

Ο Macron λέει καθαρά ότι «η Ουάσιγκτον δεν είναι σύμμαχος πλέον» (ήταν, όμως, ποτέ;). Τελεία. Γιατί αν η συνταγή του για την σωτηρία της γηραιάς ηπείρου είναι η επαναπροσέγγιση με την Μόσχα (μέσα, για παράδειγμα, απ’ την κατάργηση διάφορων κυρώσεων που έχουν επιβληθεί και απ’ την ε.ε. στη ρωσία εξαιτίας της «προσάρτησης» της Κριμαίας και της αυτονόμησης του Donbass στη νοτιοανατολική ουκρανία) τότε απλά μασκαρεύει την αδυναμία του: δεν μπορεί καν να “τραβήξει” τ’ αυτιά της Βαρσοβίας, των βαλτικών κρατών και των «εταίρων» του Βίτζεγκραντ…. Η γαλλία είναι, πια, η σκιά των φαντασιώσεων των αφεντικών της.

Αν υπήρξε ένα ευρωπαϊκό κράτος που επεδίωξε έγκαιρα πράγματι (και έντιμα, όσο μπορεί να μιλάει κανείς για τιμιότητα στον καπιταλισμό…) μια ομοσπονδιακή συγκρότηση του project europe αυτό ήταν το γερμανικό. Κι αν υπήρξε ένα άλλο κράτος που βούλιαξε αυτήν την προσπάθεια, αυτό ήταν το γαλλικό. Όταν το Βερολίνο ζητούσε εμβάθυνση των θεσμών της τότε ε.ε. το Παρίσι απαντούσε με μεγέθυνση. Κάπως έτσι μπήκαν στην ε.ε. (σε μια ε.ε. θεσμικά μισοφτιαγμένη) με διαδικασίες express τα ευρωπαϊκά κράτη του πρώην “ανατολικού μπλοκ”: η γαλλική εθνική πολιτική θεωρούσε πως μ’ αυτόν τον τρόπο, αυξάνοντας τα μέλη της ε.ε., θα μπορούσε να ελέγξει τον γερμανικό καπιταλιστικό δυναμισμό. Τελικά έστρωσε τον δρόμο για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό…

Τώρα; Τώρα δεν μπορεί (ούτε ο Macron ούτε οποιοσδήποτε άλλος) να πείσει τις διάφορες ακροδεξιές κυβερνήσεις να φιλοξενήσουν έστω και εκατό μετανάστες / πρόσφυγες… Από πολιτική άποψη η διάσπαση που φοβάται ο Macron έχει γίνει στην ευρώπη. Αν ήταν διαφορετικά τα πράγματα δεν θα ήταν τόσο εύκολο για την Ουάσιγκτον να παρκάρει στρατό και όπλα όπου την βολεύει στην περίμετρο της ρωσίας…

Ρεαλισμός;

Δευτέρα 23 Σεπτέμβρη. Ενδιαφέρουσα βρίσκει η ασταμάτητη μηχανή την γερμανική στάση μέσα σ’ αυτές τις εξελίξεις. Το Βερολίνο έχει υπάρξει ιστορικά σταθερός υποστηρικτής της πολιτικής ολοκλήρωσης του project europe. Το λεγόμενο «ευρωσύνταγμα» ήταν δική του πρωτοβουλία (και η αποτυχία του γαλλική δουλειά). Θα υπέθετε κανείς ότι καθώς ο ενδοκαπιταλιστικός ανταγωνισμός οξύνεται, και καθώς απ’ την μια μεριά το ψοφιοκουναβιστάν και απ’ την άλλη το ευρασιατικό μπλοκ «πιέζουν», το Βερολίνο θα έκανε ακόμα πιο έντονα και συστηματικά ενέργειες υπέρ αυτής της ολοκλήρωσης…

Αλλά όχι! Το γερμανικό κράτος / κεφάλαιο δείχνει να έχει παραιτηθεί από την προσπάθεια μιας θεσμικής πολιτικής, οργανωτικής αναβάθμισης της ε.ε., για την οποία πιθανότατα κρίνει ότι δεν υπάρχουν πια ούτε οι (εσωτερικοί) συσχετισμοί, ούτε ο χρόνος. Αυτό που διεθνώς περιγράφεται σαν «η Merkel έχει δώσει χώρο στον Macron» για την ασταμάτητη μηχανή μεταφράζεται σε ένα συγκρατημένο και διακριτικό «η γερμανία πρώτα»: το Βερολίνο, ειδικά στις σχέσεις του με την Μόσχα και το Πεκίνο (αλλά ακόμα και σε ότι αφορά την μέση Ανατολή…), δείχνει να κινείται ανεξάρτητα απ’ το τι κάνει και τι δεν κάνει η ε.ε. Χωρίς θόρυβο, αλλά και χωρίς μπαλατζαρίσματα.

Η επιλογή μοιάζει να είναι «κρατάμε όσα έχουν επιτευχθεί θεσμικά στην ε.ε., προχωράμε επιλεκτικά σε πολύ συγκεκριμένους τομείς, αλλά δεν ελπίζουμε πια σε ένα ενιαίο μπλοκ κρατών, με κεντρική εξωτερική πολιτική και στρατό – η ε.ε. θα μείνει πολιτικός νάνος στην παγκόσμια αρένα». Κι έχει το ενδιαφέρον του ότι (ως τώρα, αλλά και για το ορατό μέλλον) το Βερολίνο αποφεύγει όπως ο διάολος το λιβάνι να παίξει μιλιταριστικά χαρτιά. Ο στρατός της γερμανίας θεωρείται απ’ τους πιο «παραμελημένους» στην ευρώπη (και στον κόσμο)· παρόλα αυτά το Βερολίνο αρνείται κάποιο χρηματοδοτικά γενναίο πρόγραμμα επανεξοπλισμού, σαν αυτά που τρέχουν το Λονδίνο ή/και το Παρίσι.

Το γερμανικό κράτος ηττήθηκε σε δύο (παγκόσμιους) πολέμους που επεδίωξε (τον Α και τον Β). Και νίκησε σ’ έναν που του επιβλήθηκε, δεν τον διάλεξε και δεν ήταν «θερμός» στα εδάφη του ή στα πέριξ (τον Γ, τον «ψυχρό»). Δεν θα ήταν σπάνια σοφία αν τα γερμανικά αφεντικά έχουν βγάλει το συμπέρασμα ότι στην εντεινόμενη ενδοκαπιταλιστική σύγκρουση, με στρατιωτικά μεγέθη του είδους ηπα, ρωσία, κίνα στην αρένα, το μέλλον του στον παγκόσμιο καταμερισμό εξουσίας και κερδών αποκλείεται να κριθεί μέσω των όπλων του… Και πως, αντίθετα, οποιαδήποτε μιλιταριστική νοσταλγία θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα για μια ακόμα φορά…

Αντίθετα το γαλλικό κράτος, απ’ την μια «ανησυχεί» για το πως κινούνται οι ηπα, απ’ την άλλη όμως εξακολουθεί να πιστεύει ότι με τα όπλα θα κερδίσει έστω κάποιες ζώνες ελέγχου, εν μέρει χάρη και στην αμερικανική εύνοια…

Το έδαφος…

Παρασκευή 20 Σεπτέμβρη. Τα σύνορα, λοιπόν, δεν έχουν αλλάξει (εκτός απ’ την προσπάθεια του απαρτχάιντ Τελ Αβίβ να επεκταθεί σε βάρος της συρίας – υψώματα του Golan – και των παλαιστινίων). Ακόμα και το τουρκικό καθεστώς, που έχει καταλάβει στρατιωτικά ένα τμήμα της συριακής επικράτειας, δεν την διεκδικεί για δικό του έδαφος. Δεν το χρειάζεται. Θα ήθελε να ελέγχει τις κινήσεις σ’ αυτό.

Ταυτόχρονα όμως, και χωρίς αλλαγή συνόρων, η αναμέτρηση της ηγεμονίας (και των υλικών βάσεών της) οξύνεται. Ορισμένα τεχνικά μέσα (αεροπλάνα, πύραυλοι, drones, δορυφόροι, συστήματα γεωεντοπισμού) επιτρέπουν αυτή η όξυνση να εξελίσσεται ως τώρα χωρίς μετακινήσεις στρατών επί του εδάφους. Το Τελ Αβίβ βομβαρδίζει στόχους / σημεία χιλιάδες χιλιόμετρα απ’ τα σύνορά του (στη συρία και στο ιράκ) ή δίπλα (στον λίβανο). Οι ιρανοί «φρουροί της επανάστασης» έχουν απλωθεί σ’ όλη αυτή τη ζώνη, σε επιλεγμένες θέσεις· αλλά αυτό δεν συνεπάγεται ότι η Τεχεράνη διεκδικεί έδαφος απ’ τον λίβανο, την συρία, το ιράκ ή την υεμένη. Οι υεμενίτες Houthis είναι σε θέση να κάνουν σοβαρές ζημιές πολύ μακριά απ’ τις βάσεις επιδιώκοντας, ουσιαστικά, την δημιουργία ενός χωριστού κράτους, περίπου στα όρια του άλλοτε κράτους της βόρειας υεμένης. Ίσως η μόνη «εδαφική» κρατική κίνηση μεγάλου μεγέθους σε εξέλιξη να είναι στη θάλασσα: η Άγκυρα διεκδικεί την αοζ της στην ανατολική Μεσόγειο (ενάντια στους ελληνο – ελληνοκυπριακούς σχεδιασμούς). Παράδοξο ή όχι οι βυθοί έχουν αποκτήσει την «plane» αξία που κάποτε είχαν οι στεριές…

Η σύγκρουση δεν έχει την τυπική μορφή «διεκδίκηση / κατάληψη εδάφους» (του είδους, π.χ., ο ιρακινός στρατός καταλαμβάνει το κουβέιτ). Όχι ακόμα, όχι στην έκταση που θα μπορούσε να περιμένει κανείς. Γίνεται, όμως, σαν χαράξεις επί του εδάφους· με την μορφή της εξασφάλισης, του ελέγχου και της προστασίας ροών. Χερσαίων ή/και θαλάσσιων. Ροών καυσίμων, ροών εμπορευμάτων, ροών εργασίας, ροών νομισμάτων…

Μοιάζει οξύμωρο, αλλά δεν είναι. Ο μεν άξονας Ουάσιγκτον – Τελ Αβίβ – Ριάντ επεδίωξε να ρευστοποιήσει τα τυπικά, υπάρχοντα σύνορα (και διεθνείς θεσμούς συγκροτημένους πάνω σ’ αυτά), για να εξουδετερώσει αυτές τις ροές (ακόμα και τις χρηματικές!) μεταξύ ασίας απ’ την μια και ευρώπης και αφρικής απ’ την άλλη· το δε ευρασιατικό μπλοκ επιδιώκει να εξασφαλίζει αυτά τα τυπικά, υπάρχοντα σύνορα, για να διευκολύνει αυτές τις ροές. Οι πρώτοι επιχείρησαν (και ίσως δεν έχουν εγκαταλείψει ακόμα την προσπάθεια) να εδαφικοποιήσουν την αποσταθεροποίηση των επικίνδυνα ανταγωνιστικών ροών· οι δε δεύτεροι επιδιώκουν την σταθεροποίησή τους οργανώνοντας την τυπική εδαφική μορφή «μπλοκ». Αγωγοί, τραίνα, δρόμοι, θαλάσσιες πλεύσεις: αυτές είναι οι γραμμές που ξανά και ξανά εικονογραφούν τα επίδικα της σύγκρουσης.

Η γεωμετρία…

Παρασκευή 20 Σεπτέμβρη. Τοπικοί ιμπεριαλισμοί εναντίον τοπικών ιμπεριαλισμών… Πλανητικοί ιμπεριαλισμοί εναντίον πλανητικών ιμπεριαλισμών… Υπάρχει όμως κι ένα τρίτο επίπεδο, αόρατο δια γυμνού οφθαλμού, και πιο καθοριστικό. Είναι η κλιμακούμενη σύγκρουση ανάμεσα στη «λογική» της εδαφικής διακράτησης / συσσώρευσης / εξουσίας (στην οποία περιλαμβάνεται και η δημιουργία «ζωνών αποσταθεροποίησης») και στη «λογική» της ροϊκής συσσώρευσης / εξουσίας. Ίσως πρώτη η Hannah Arendt έκανε τη δομική διάκριση ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο “λογικές”, που συνυπάρχουν μεν στην καπιταλιστική συσσώρευση· όμως σε περιόδους κρίσης / αναδιάρθρωσης και Αλλαγής Παραδείγματος μπορούν να “υποκειμενικοποιηθούν” σαν διαφορετικές κρατικές / καπιταλιστικές τακτικές.

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το γιατί το έσχατο σχέδιο της Ουάσιγκτον (και των συμμάχων της) στη μέση Ανατολή είναι η καμμένη γη. Επειδή υποχωρεί, υποχωρεί, υποχωρεί. Ανάλογα δεν είναι δύσκολο να καταλάβει το γιατί το ευρασιατικό μπλοκ, και ειδικά το Πεκίνο, επιδιώκει (εδαφική) σταθερότητα: επειδή αυτή είναι η προϋπόθεση της ασφάλειας των ροών. Το πιο δύσκολο είναι να προσέξει κανείς ότι ενώ το αποσταθεροποιημένο έδαφος (η αμερικανική τακτική) είναι αποσταθεροποιημένο ομοιόμορφα, συνεπώς έχει παντού την “ίδια τιμή αποσταθεροποίησης”, το σταθεροποιημένο έδαφος δεν έχει παντού την “ίδια τιμή σταθεροποίησης”. Εννοούμε: στη δεύτερη περίπτωση υπάρχουν σημεία υψηλής αξίας (π.χ. λιμάνια, ένας σιδηροδρομικός άξονας, μια διέλευση αγωγού) και άλλα μικρότερης ή ελάχιστης. Το κινέζικο κράτος / κεφάλαιο, για την δική του επικράτεια, φροντίζει να μην συμβαίνει έτσι. Όμως οπουδήποτε αυτή η διακύμανση “εδαφικής αξίας” μπορεί να ισχύει (και υπάρχουν διάφοροι λόγοι γι’ αυτό) η εξασφάλιση της ροϊκής συσσώρευσης / εξουσίας μπορεί να σημαίνει την προστασία μόνο των σημείων υψηλής αξίας.

Για να το πούμε παραδειγματικά: στη χειρότερη των περιπτώσεων 5, 10 ή 15 χιλιάδες κινέζοι στρατιώτες δεν θα προστατέψουν το σύνολο της ιρανικής επικράτειας· αυτό είναι δουλειά του ίδιου του ιρανικού καθεστώτος. Θα αρκεστούν στην προστασία των (ιρανικών) σημείων υψηλής αξίας, όποια είναι αυτά.

Η κρατική πολιτική…

Παρασκευή 20 Σεπτέμβρη. Το ελληνικό κράτος / παρακράτος / κεφάλαιο, προσπαθώντας να αναβαθμίσει το μόνο που ξέρει ιστορικά, τις γεωπολιτικές του προσόδους, απ’ την μια μεριά έχει προσπαθήσει να «ενωθεί» με την (παγκόσμια) ροϊκή συσσώρευση / εξουσία, μέσω του λιμανιού του Πειραιά και της cosco. Απ’ την άλλη μεριά όμως, ακόμα πιο έντονα, έχει προσπαθήσει να ενταχθεί στην (συντηρητική) εδαφική διακράτηση / συσσώρευση / εξουσία, πουλώντας την επικράτειά του σα συνοριακή ζώνη. Το ότι «η ελλάδα είναι το σύνορο της ευρώπης» (στη μέση Ανατολή) είναι κοινοτοπία. Το ότι «η ελλάδα είναι το σύνορο των ηπα» στην ανατολική Μεσόγειο είναι μια διαφορετική κοινοτοπία, που εντατικοποίησε πρακτικά και ιδεολογικά η προηγούμενη φαιορόζ κυβέρνηση.

Η πρώτη «συνοριακή ταυτότητα» αφορά την ανάσχεση (και την κακοποίηση) των «ροών» ανθρώπων, εργασίας – των μεταναστών και των προσφύγων. Η δεύτερη αφορά την διασπορά συνοριακών ή/και επιμελητειακών υποδομών για την πρώην «μόνη υπερδύναμη».

Σα συνοριακή ζώνη, σαν ζώνη απαγόρευσης, ανάσχεσης ή/και στρατιωτικής χρήσης και όχι σαν hub (εμπορευματικών, χρηματικών, πολιτιστικών) ροών (αντίθετα απ’ αυτά που κατά καιρούς διαδίδει…) το ελληνικό κράτος / παρακράτος / κεφάλαιο έχει προσπαθήσει να συνδέσει τον δικό του ιμπεριαλισμό με εκείνον της Ουάσιγκτον και του Τελ Αβίβ· συμπληρωματικά του Ριάντ. Ίσως τώρα μαθαίνουμε καλύτερα, για παράδειγμα, για το που προορίζονταν εκείνα τα 300 (χιλιάδες) βλήματα ή ένα μέρος τους, γιατί ήθελαν να πουλήσουν (με όλη την κυκλωματική / παρακρατική διαδικασία που εξασφαλίζει μαύρο χρήμα) οι φαιορόζ στη σαουδαραβική χούντα. Για τον ίδιο σκοπό που προορίζονται τα ανάλογα σερβικά βλήματα: για τις σφαγές στην υεμένη….

Παρότι το Πεκίνο (και όχι μόνον αυτό…) καταλαβαίνει πολύ καλά τις ελληνικές τακτικές και την εγγενή αντιφατικότητά τους, και παρότι καταλαβαίνει ότι η «γενική ιδέα» του ελλαδιστάν είναι αντίπαλη, μπορεί να συμβιβαστεί με την διατήρηση του «σημείου αξίας» που ελέγχει· του λιμανιού του Πειραιά. (Φυσικά έχει φροντίσει για εναλλακτικές, in case of…). Απ’ την άλλη μεριά όμως η ένταξη του ελλαδιστάν στην εδαφική διακράτηση / συσσώρευση / εξουσία υπό την διεύθυνση της Ουάσιγκτον (ή, ίσως, του Τελ Αβίβ…) τοποθετεί υποχρεωτικά το ελλαδιστάν στη «ζώνη υπερθέρμανσης», πέρα και πάνω απ’ την γεωγραφική εγγύτητα. Δεν είναι η θάλασσα «όριο» σε τέτοιες περιπτώσεις – μόνο ηλίθιοι υποστηρίζουν κάτι τέτοιο.

Με τα τωρινά δεδομένα εξαρτιέται αποκλειστικά απ’ τους συμμάχους του και τα έργα τους το αν φωτιά που συντηρούν εδώ κοντά ξέρει κολύμπι… Το σίγουρο είναι αυτό: τα ντόπια αφεντικά αποφάσισαν ότι το ελλαδιστάν είναι ένα μεσανατολικό κράτος.

Στην ευρώπη το ξέρουν όλοι…

Πόλεμοι νομισμάτων (και όχι μόνο)

Δευτέρα 16 Σεπτέμβρη. Παρότι ο διεθνής κύκλος κυκλοφορίας του δολάριου μικραίνει σταθερά, το αμερικανικό νόμισμα διατηρεί ακόμα, προς το παρόν, την πρωτιά. Περίπου το 40% (σε αξία) των διεθνών συναλλαγών γίνονται σε δολάρια· το 36% όμως γίνονται σε ευρώ. Η “ευρωζώνη” (και η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα) έχει μεγάλα περιθώρια να αυξήσει αισθητά την διεθνή κυκλοφορία του ευρώ. Για παράδειγμα, ενώ η ε.ε. εισάγει μόνο το 2% των ενεργειακών πρώτων υλών που χρειάζεται απ’ τις ηπα, πληρώνει το 80% του συνόλου των τέτοιων εισαγωγών της σε δολάρια. Αν αντικαθιστούσε το δολάριο με το ευρώ…

Πόσο εύκολο είναι όμως αυτό; Από που εισάγει η ε.ε. πετρέλαιο, φυσικό αέριο και κάρβουνο (ναι, κάρβουνο!); Τα στοιχεία του 2017 δείχνουν τα εξής:

Εισαγωγές πετρελαίου: 30,3% απ’ την ρωσία· 11,4% απ’ τη νορβηγία· 8,2% απ’ το ιράκ· 7,4% απ’ το καζακστάν· 6,6% απ’ την σαουδική αραβία· 6,4% απ’ τη νιγηρία – και μετά ακολουθούν μικρότεροι προμηθευτές.

Εισαγωγές φυσικού αερίου: 39,8% από την ρωσία· 26,2% απ’ τη νορβηγία· 10,7% απ’ την αλγερία· 5,2% απ’ το κατάρ – 18,1% από μικρότερους προμηθευτές.

Εισαγωγές άνθρακα: 38,8% από την ρωσία· 16,7% από την κολομβία· 16,5% απ’ τις ηπα· 11,6% από την αυστραλία· το 4,8% απ’ τη νότια αφρική – 11,6% από μικρότερους προμηθευτές.

Είναι σαφές (ακόμα και μια γρήγορη ματιά) ότι τα κράτη της ε.ε. πληρώνουν ακόμα μεγάλο μέρος των ρωσικών καυσίμων σε δολάρια. Είναι ακόμα σαφές ότι η ε.ε. έχει μικρή μόνο «εξάρτηση» απ’ το πετρέλαιο της σαουδικής αραβίας· το οποίο είναι, απ’ το 1979, το θεμέλιο των πετροδόλαρων, δηλαδή των πληρωμών για πετρέλαιο σε δολάρια.

Είναι επίσης λογικό, με λίγο περισσότερη σκέψη, ότι η ευρωζώνη σαν καταναλωτής ενεργειακών πρώτων υλών και εξαγωγέας βιομηχανικών εμπορευμάτων (με το ευρώ σαν ισχυρό και αναγνωρισμένο διεθνώς νόμισμα)· η ρωσία σαν μεγάλης κλίμακας πωλητής ενεργειακών πρώτων υλών· και η κίνα, σαν καταναλωτής ενεργειακών πρώτων υλών, εξαγωγέας εμπορευμάτων (και το γουάν σαν «ανερχόμενο» νόμισμα διεθνώς συναλλαγών) έχουν τον «όγκο» να προσελκύσουν έναν αριθμό κρατών ακόμα (την τουρκία, το ιράν, το πακιστάν, κάποια ακόμα απ’ τη λατινική αμερική και την αφρική – η βενεζουέλα ήδη τιμολογεί της πετροεξαγωγές της σε ευρώ και γουάν..) να εγκαταλείψουν ή να περιορίσουν σημαντικά την χρήση του δολαρίου στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές τους.

Αυτό σημαίνει πως άπαξ και ξεκίνησε η «πτώση» του δολαρίου (σαν το κυριότερο μέσο διεθνώς συναλλαγών) θα συνεχιστεί· και θα συνεχιστεί γρήγορα. Είναι, για να το πούμε έτσι, μια κοσμοϊστορική περίοδος, αφού τέτοιες ανακατατάξεις συμβαίνουν «μια φορά στα εκατό χρόνια». Και δεν συμβαίνουν συναινετικά…

Δεν είναι σίγουρο ότι αυτήν την «πτώση» του δολαρίου θα την διαδεχθεί αμέσως η υιοθέτηση κάποιου άλλου νομίσματος σαν ηγεμονικού στο διεθνές εμπόριο και στα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών. Το «κλείδωμα» της ηγεμονίας ενός και μόνο νομίσματος, του δολαρίου, αν τοποθετηθεί στο περιβάλλον της καπιταλιστικής συνθετότητας του 20ου αιώνα, οφείλεται σε δύο γεγονότα που δεν μπορούν να θεωρηθούν νόμος της ιστορίας. Πρώτον, στο γεγονός ότι στη διάρκεια του β παγκόσμιου πολέμου η αμερικανική fed βρέθηκε να είναι ο φύλακας σχεδόν του συνόλου του χρυσού των ευρωπαϊκών κρατών που ήταν αντίπαλοι του χίτλερ· και πάνω σ’ αυτήν την κατοχή στήριξε, με τις συμφωνίες του Bretton Woods, την αποκλειστική ισοτιμία χρυσού – δολαρίου, επιβάλλοντας σ’ όλα τα υπόλοιπα νομίσματα (οπωσδήποτε των ανταγωνιστών της) να μην έχουν back up «αξίας» σε χρυσό αλλά σε δολάρια. Και δεύτερον, όταν την προηγούμενη συνθήκη σύνδεσης δολαρίου – χρυσού την βούλιαξε η ίδια η Ουάσιγκτον, κατάφερε ύστερα να «συμφωνήσει» με τις πετροπαραγωγικές χούντες της αραβικής χερσονήσου (βασικά με το Ριάντ) να πουλάνε πετρέλαιο μόνο σε δολάρια. Αποδεσμεύτηκε απ’ τον χρυσό αλλά δέθηκε με το πετρέλαιο (το δολάριο) και, έτσι, με την βοήθεια του Ριάντ έγινε υποχρεωτικά το κύριο νόμισμα των διεθνών συναλλαγών συνολικά.

Ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να ξανασυμβούν παρόμοια πράγματα για να υπάρξει διάδοχη κατάσταση· όχι άμεσα τουλάχιστον, και οπωσδήποτε όχι γι’ αυτό το λόγο. Αν ο βασιλιάς δολάριο πέσει απ’ τον θρόνο του, τότε οι ανταγωνιστές του μπορούν να βρουν, έστω για ένα άγνωστης διάρκειας διάστημα, μια συναλλαγματική ισορροπία μεταξύ τους. Άλλοι με back up αποθέματα χρυσού (όπως κάνει η Μόσχα για το ρούβλι) και άλλοι με back up τον καπιταλιστικό δυναμισμό τους (όπως το Πεκίνο ή η ευρωζώνη).

Ας συνοψίσουμε: Α) Είναι αρκετοί εκείνοι που θέλουν να ξεφορτωθούν την ηγεμονία του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές. Και το μεθοδεύουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Β) Η δολαριακή ηγεμονία θεμελιώθηκε και στηρίζεται στο διεθνές εμπόριο του πετρελαίου.

Γ) Αυτό το εμπόριο θα περιοριστεί εκ των πραγμάτων (αλλαγή ενεργειακού μοντέλου)· πράγμα που σημαίνει ότι κάποιες «παραγωγές» πρέπει να σταματήσουν, για να μείνουν σχετικά καλές οι διεθνείς τιμές για τις υπόλοιπες, σε συνθήκες περιορισμένης ζήτησης.

Δ) Το ποιες θα είναι αυτές δεν αποφασίζεται κοινή συναινέσει. Για τους μεν θα πρέπει να συνεχίσουν να τιμολογούν σε δολάρια, για τους δε όχι. Συνεπώς είναι στον πάγκο οι «ζώνες επιρροής» του πλανήτη, νομισματικές και όχι μόνο.

5G

Παρασκευή 13 Σεπτέμβρη. Σε μια μάλλον απροσδόκητη εξέλιξη του θέματος / θεάματος «η Huawei και πως θα την σταματήσουμε» ο ιδρυτής και ιδιοκτήτης της Ren Zhengfei ανακοίνωσε πριν 3 ημέρες συνεντευξιαζόμενος στο αγγλικό καθεστωτικό περιοδικό economist ότι διατίθεται να πουλήσει την 5G τεχνολογία της εταιρείας (δηλαδή τις πατέντες, τις άδειες, τον κώδικα, την διαδικασία παραγωγής) σε οποιαδήποτε δυτική εταιρεία ενδιαφέρεται (με ένα εφάπαξ ποσό)… Έτσι ώστε να ξαναγράψει τον πηγαίο κώδικά της και να την χρησιμοποιήσει χωρίς η εταιρεία (ή το κινεζικό κράτος) να έχουν οποιονδήποτε έλεγχο. Ταυτόχρονα (είπε) η Huawei θα συνεχίσει να αναπτύσσει και να εμπορεύεται την 5G τεχνολογία της. Λογικό.

Η πρόταση / προσφορά του Zhengfei είναι ενδιαφέρουσα, επειδή απ’ την μια δείχνει την αυτοπεποίθηση της εταιρείας του (: ακόμα κι αν σας δώσουμε την τεχνολογία μας δεν μπορείτε να μας ανταγωνιστείτε αποτελεσματικά!) και απ’ την άλλη στοχεύει στην αμερικανική ρητορική περί “κινδύνου κατασκοπείας” του Πεκίνου μέσω των δικτύων της Huawei.

Ωστόσο η κατάσταση είναι πιο σύνθετη· και ο Zhengfei το ξέρει. Ήδη διάφορα επιτελεία στο ψοφιοκουναβιστάν δουλεύουν πάνω στη μετατροπή της «κινεζικής τεχνολογίας» συνολικότερα από οικονομική / εμπορική απειλή σε απειλή εθνικής ασφάλειας. Πρόκειται για μια σοβαρή «πολιτική μετατόπιση» που χρειάζεται μια νομική πανοπλία· κι αυτό είναι που χρειάζεται λεπτομερή δουλειά. Η νομική πανοπλία χρειάζεται όχι για να κηρυχτεί η Huawei (και όχι μόνον αυτή, φυσικά) «τρομοκράτης» (ας πούμε) αλλά για να προσδιοριστούν οι συνέπειες για όποιον συνεργάζεται άμεσα ή έμμεσα με κινεζικές τεχνολογικές εταιρείες πρώτης γραμμής. Οι συνέπειες της “εθνικής προδοσίας” αυτού του είδους. Απ’ αυτήν την άποψη η πρόταση του Zhengfei είναι στο ίδιο μήκος κύματος με την πρόταση του Putin προς το ψόφιο κουνάβι να αγοράσει (αν θέλει) ρωσικά όπλα τελευταίας τεχνολογίας: ειρωνικός ελιγμός.

Η άλλη πλευρά το θέμα έχει σοβαρές τεχνολογικές διαστάσεις. Μια σειρά πρωτοκλασσάτων τεχνολογικών εταιρειών (όπως η ιαπωνική toshiba ή/και η νοτιοκορεατική sk telecom) ερευνούν πυρετωδώς το πως θα ενσωματώσουν την κβαντική φυσική στις τηλεπικοινωνίες, πάνω στα 5G δίκτυα. Οι κβαντικές επικοινωνίες θεωρούνται σαν απόλυτα ασφαλείς απέναντι σε οποιαδήποτε προσπάθεια υποκλοπής…

Το «πρόβλημα» είναι ότι οι κινέζοι φυσικοί είναι πολύ μπροστά και σ’ αυτό το θέμα: τον Ιούνη του 2017 δοκίμασαν με επιτυχία την μεταφορά κβαντικού σήματος μέσω δορυφόρου. Κάτι που ήταν πολύ μακριά απ’ ότι είχαν πετύχει ως τότε (και ως σήμερα) τα εργαστήρια άλλων εθνικοτήτων. Μια υπόθεση της ασταμάτητης μηχανής είναι, λοιπόν, ότι η αυτοπεποίθηση με την οποία ο κυρ Zhengfei δηλώνει έτοιμος να μοιραστεί το τωρινό εμπορικά διαθέσιμο know how της εταιρείας τους σχετικά με τις 5G επικοινωνίες οφείλεται στο ότι η Ηuawei (ή άλλες κινέζικες εταιρείες…) βρίσκεται σχετικά κοντά στο να κάνει εκείνο που θεωρείται το υπέραγιο δισκοπότηρο παγκόσμια, το μεγάλο άλμα, για την 4η (ή μήπως την 5η;) βιομηχανική επανάσταση: κβαντικές εφαρμογές επικοινωνιών, για λογαριασμό του internet of things.

(Κάποιοι βολεύονται να πιστεύουν ότι η επιθετικότητα του ψοφιοκουναβιστάν οφειλόταν στον Bolton (κράτησε το πόστο του «συμβόλου εθνικής ασφάλειας» μόνο για 1,5 χρόνο) και ότι τώρα πια το ψόφιο κουνάβι, «λεύτερο και ξαλαφρωμένο», θα αρχίσει να γίνεται φίλος με τους πάντες. Με την Τεχεράνη, με το Πεκίνο, με την Πγιονγκγιάνγκ… Λες και πριν πιάσει δουλειά ο Bolton το ψοφιοκουναβιστάν ήταν μεσ’ τα μέλια…

Με την μία ή την άλλη φάτσα, η Ουάσιγκτον βυθίζεται όλο και περισσότερο σε μια μάχη επιβίωσης της ηγεμονίας της. Ο καπιταλισμός δεν είναι καπη πολεμοκάπηλων· είναι μηχανή καταστροφής…)

“Security personnel” – στα κινεζικά

Πέμπτη 12 Σεπτέμβρη. Το ιράν δίνει μεγάλη σημασία στις σχέσεις του με τη λαϊκή δημοκρατία της κίνας σε όλους τους τομείς. Έχουμε μακρόχρονους δεσμούς στον στρατιωτικό τομέα επίσης, και ελπίζουμε ότι αυτή η επίσκεψη θα είναι ένα σημείο καμπής στην ανάπτυξη και στην ενίσχυση αυτών των σχέσεων.

Ο λόγος δεν είναι για την 25ετή συμφωνία οικονομικής συνεργασίας Τεχεράνης – Πεκίνου (γράφαμε πριν 2 ημέρες Η άλλη εκδοχή του Indian – Pacific). Μάλλον το «security personnel» αφορά, αφού τα πιο πάνω ήταν δηλώσεις του επικεφαλής του (τακτικού) ιρανικού στρατού στρατηγού Mohammad Baqeri, που πετάχτηκε χτες ως το Πεκίνο. Για συζητήσεις περί “σχέσεων”. Αυτό που προκύπτει από άλλα σημεία των δηλώσεών του, είναι ότι η πρώτη φάση της παρουσίας του κινεζικού στρατιωτικού «personnel» στο ιράν θα έχει την (επίσημη) μορφή μικτών επιτροπών (με τον ιρανικό στρατό)…

Πολύς κόσμος πηγαινοέρχεται στα κινέζικα ανάκτορα. Όλοι κάτι έχουν να κερδίσουν… Για παράδειγμα η κυρία Μέρκελ (και οι επιχειρηματίες που την συνόδευαν) έφυγε με 11 συμφωνίες.

Χωρίς security personnel… Αλλά με security; Οι γερμανικές επιχειρήσεις που έχουν ή πρόκειται να ανοίξουν εγκαταστάσεις στην κινεζική επικράτεια δεν γουστάρουν να δουλεύει το κινεζικό καθεστωτικό πανοπτικό (γνωστό σαν social credit system) μέσα σ’ αυτές…

Πάλι «σχέσεις»: το Πεκίνο βασίζει πολλά για την επίδειξη καπιταλιστικής «ανοιχτοσύνης» στις εμπορικές / οικονομικές σχέσεις με την ε.ε. – και ειδικά με τον γερμανικό καπιταλισμό. Υπάρχει, άλλωστε, κοινός αντίπαλος: το ψοφιοκουναβιστάν. Θα πρέπει να υποχωρήσει λοιπόν, και να εξαιρέσει τις ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις απ’ την εκ των έσω επιτήρηση.

Να που το ψοφιοκουναβιστάν, έστω και στην παρακμή του, έχει μια «παραγωγική» συνέπεια· που καθόλου δεν γουστάρει: επιταχύνει και διαρθρώσει τις σχέσεις των «υπόλοιπων».

Wellcome Matthew!

Τετάρτη 11 Σεπτέμβρη. Μετά από αρκετούς μήνες όπου το ψοφιοκουναβιστάν δεν είχε κανονικό υπουργό άμυνας, απέκτησε έναν, απ’ τα μέσα του περασμένου Ιούνη. Λέγεται Mark (Thomas) Esper. Επάξια πήρε το πόστο, αφού η προηγούμενη δουλειά του ήταν αντιπρόεδρος του τμήματος «σχέσεων με την κυβέρνηση» της γνωστής στρατιωτικής / πολεμικής βιομηχανίας Raytheon. Συνεπώς με το διπλό του know how, υπουργός «άμυνας» και πλασιέ όπλων, μπορεί να έρθει κι απ’ τα μέρη μας. Wellcome!

Και λέει ότι θα έχει πολύ δουλειά (κι’ απ’ τις δύο πλευρές του ικανοτήτων του). Να τι δήλωσε συνεντευξιαζόμενος στο γνωστό ακροδεξιό Fox στις 21 Αυγούστου, σαν υπουργός (κυρίως…):

… Πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι πρέπει θα έχουμε την ικανότητα να ανασχέσουμε την κακή συμπεριφορά της κίνας… Η κίνα είναι η νούμερο 1 προετεραιότητα για το υπουργείο. Έχει υπογραμμιστεί στην εθνική στρατηγική ασφάλειας το γιατί θεωρούμε ότι είναι ένας μακροπρόθεσμα στρατηγικός ανταγωνιστής, κι αυτός που χρειάζεται μεγιστοποίηση της εκστρατείας, αν θέλετε, στο θέατρο Ινδικού-Ειρηνικού, είτε πολιτικά, είτε οικονομικά, είτε στρατιωτικά… Έρχεται μια αλλαγή, απ’ την σύγκρουση χαμηλής έντασης που κράτησε 18 χρόνια σε συγκρούσεις υψηλής έντασης με ανταγωνιστές όπως η ρωσία και η κίνα…

Παλιά την αλήθεια την μάθαινες είτε από μικρό είτε από τρελό. Προστέθηκαν τώρα και οι πλασιέ όπλων… Εδώ και 18 χρόνια η Ουάσιγκτον κάνει «πόλεμο χαμηλής έντασης» εναντίον της ρωσίας και της κίνας – το είπε καθαρά ο κυρ Matthew!.. Θυμάστε μήπως τι έγινε πριν 18 χρόνια; Η «11η/9ου» και η εκκίνηση του πολέμου κατά της τρομοκρατίας… Ευχαριστούμε κυρ Matthew που το ξεκαθαρίζεις με κάθε επισημότητα παρότι ελάχιστοι θα το καταλάβουν: ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» ήταν το ψευδώνυμο του «πολέμου χαμηλής έντασης» κατά της Μόσχας και του Πεκίνου (αν και οι αφγανοί, οι ιρακινοί, οι σύριοι, οι υεμενίτες, οι λίβυοι, οι αιγύπτιοι, οι παλαιστίνιοι, δεν έχουν καταλάβει «χαμηλή» ένταση – αλλά ποιος ασχολείται μ’ αυτούς); Συνεπώς έχει απόλυτα δίκιο το «περιθώριο» (: Τρίτη γενιά, Sarajevo…) που υποστηρίζει 18 χρόνια τώρα ότι βρίσκεται σε εξέλιξη ο 4ος παγκόσμιος πόλεμος. Never mind…

Αλλά ο αμερικάνος υπουργός / πλασιέ δεν αρκείται σ’ αυτό. Αναγγέλει ότι 18 χρόνια of low intensity conflicts είναι enough (για να μην πει ότι απέτυχαν). Και ότι στον ορίζοντα ανατέλλει η (αναπόφευκτα) επόμενη φάση, των high intensity conflicts. Θα κλάψουν περισσότερες μανούλες εννοεί… Όμως: ο κυρ Matthew θεωρεί, απ’ την καινούργια, την δεύτερη θέση του, ότι έχει το απαραίτητο οπλοστάσιο; Ή, δρώντας πρώτα και κύρια σαν πλασιέ, αναγγέλει την επόμενη φάση για να κάνει μπίζνες η εταιρεία που εκπροσωπεί με το υπουργείο στο οποίο ηγείται;

Ίσως (ίσως λέμε) όταν υπάρχουν Esper να μην πολυχρειάζονται οι Bolton…

Η άλλη εκδοχή του Indian – Pacific…

Τρίτη 10 Σεπτέμβρη. Το ψόφιο κουνάβι, το έχουμε ξαναπεί, ψάχνει κάποιον που θα πάει γονατιστός (κάτω απ’ το βάρος των “κυρώσεων”, των “δασμών”, των τιμωριών, του στρατού, κάτω απ’ το αμερικανικό βάρος τέλος πάντων!) και θα τονώσει (φωτογραφικά κατά προτίμηση…) το πεσμένο του ηθικό. Βορειοκορεάτης; Ιρανός; Ταλιμπάν έστω; Όμως παρά τις βεβαιότητές του για την αποτελεσματικότητα του “αμερικανού βάρους”, όλοι του γυρνάνε την πλάτη. Το ψοφιοκουναβιστάν όλο και λιγότερο αντιμετωπίζεται, καν και καν, σαν απειλή με την οποία θα πρέπει οι στοχοποιημένοι να συνδυαλλαγούν ψάχνοντας συμβιβασμούς.

Η επίσκεψη του ιρανού υπ.εξ. Zarif στο Πεκίνο στα τέλη Αυγούστου (αμέσως μετά το σύντομο πέρασμά του απ’ το γαλλικό Biarritz…) πέρασε στα ψιλά. Κακώς. Για την ακρίβεια η σημασία που δόθηκε στις κουβέντες του με τον Macron ήταν δυσανάλογα μεγάλη για ένα μάλλον αμελητέο γεγονός δημόσιων σχέσεων, σε σχέση με το τι έκανε στην κινεζική πρωτεύουσα.

Λοιπόν: υπέγραψε μια 25ετή συμφωνία «οικονομικών σχέσεων» μεταξύ Τεχεράνης και Πεκίνου που, πρακτικά, συνιστά μεγάλης κλίμακας απόβαση του κινεζικού καπιταλισμού στην ιρανική επικράτεια. Τα μεγέθη είναι εντυπωσιακά το λιγότερο: κινέζικες επενδύσεις 280 δις δολαρίων στον πετροχημικό τομέα του κινεζικού καπιταλισμού, κι άλλα 120 δις δολάρια σε υποδομές μεταφορών και βιομηχανίας. Σε αντάλλαγμα το Πεκίνο θα αγοράζει ιρανικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο με έκπτωση 30% σε σχέση με την μέση διεθνή τιμή εξαμήνου καθε φορά· ενώ θα είναι η πρώτη προτίμηση του ιρανικού καθεστώτος για την εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, την παραγωγή προϊόντων διύλισης, την σχετική τεχνολογία· ακόμα και το εξειδικευμένο προσωπικό που θα χρειάζεται κάθε φορά. Οι υποδομές που θα φτιαχτούν (δρόμοι, γραμμές τραίνων, τραίνα, γέφυρες, αγωγοί, εγκαταστάσεις υγροποίησης) και τα εργοστάσια θα είναι ενταγμένα στον κινεζικό σχεδιασμό για τους «δρόμους του μεταξιού». Αυτό σημαίνει κάποιες προεκτάσεις τους προς την τουρκία. Σ’ αυτόν τον τομέα (ειδικά τους αγωγούς) θα πάρει μέρος και μία τουλάχιστον ρωσική εταιρεία.

Επειδή η 25ετία είναι πολύς καιρός, η συμφωνία προβλέπει ότι η υλοποίησή της θα είναι «εμπροσθοβαρής»: θα ξεκινήσει εντατικά την 5ετία που αρχίζει τώρα, απ’ το 2020, κι αν στην εξέλιξη χρειαστεί επιπλέον χρήμα, θα δοθεί.

Το ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι αυτό: στην 25ετή συμφωνία προβλέπεται ότι 5.000 κινέζοι «security personnel» θα εγκατασταθούν στην επικράτεια του ιράν για την προστασία των κινεζικών project, και θα είναι διαθέσιμο επιπλέον προσωπικό και υλικά μέσα για την προστασία της διαρκούς μεταφοράς πετρελαίου, αερίου και πετροχημικών παραγώγων απ’ το ιράν στην κίνα, όποτε χρειαστεί, συμπεριλαμβανομένου του περσικού κόλπου….

Τι είδους θα είναι αυτό το «security personnel» είναι εύκολο να το φανταστεί ο καθένας. Το σύνταγμα του ιράν απαγορεύει βέβαια την δημιουργία ξένων βάσεων στο έδαφός του, από οποιονδήποτε. Θα χρειαστεί μια κάπως ελαστική ερμηνεία του· αυτά είναι απλά όταν μιλάμε για τέτοιες δουλειές.

Αν και η οικονομική σχέση Τεχεράνης Πεκίνου δεν ήταν κρυφή, αυτή η 25ετής συμφωνία σημαίνει ότι ο κινέζικος καπιταλισμός αποφάσισε να «υιοθετήσει» ουσιαστικά τον ιρανικό, φροντίζοντας και για την ασφάλεια των επενδύσεών του. Ακόμα και μόνο του αυτό θα ήταν αρκετό σαν καταστροφή των σχεδιασμών του ψοφιοκουναβιστάν να γονατίσει την Τεχεράνη με οικονομικά μέσα. Αλλά δεν είναι μόνο του. Προσθέστε και την ένταξη του ιράν στην (ρωσοκεντρική) «ευρασιατική οικονομική ένωση» και θα έχετε μια πληρέστερη εικόνα.

Όλα αυτά έχουν φυσικά και «γεωπολιτικές» συνέπειες: όσο περνάει ο καιρός τόσο γρηγορότερα η ευρύτερη μέση Ανατολή «γλυστράει» όπως η άμμος απ’ τα χέρια του αμερικανικού, του αγγλικού, του γαλλικού και του ισραηλινού ιμπεριαλισμού…. Κι όλο περισσότερο ακούγεται στη δύση όχι μόνο η κουβέντα του Macron (“η ηγεμονία της δύσης φτάνει στο τέλος της”) αλλά ότι ο 21ος αιώνας θα είναι αιώνας της ασίας…

Μόνο που δεν πρόκειται για σκυταλοδρομία! Πρόκειται για ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό…

(φωτογραφία: Πλάνο απ’ το κέντρο της Τεχεράνης)