Tag: εργασία

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 6

Τρίτη 15 Σεπτέμβρη. Η DAK, που συστήνεται σαν «ο τρίτος σε μέγεθος μη κερδοσκοπικός ασφαλιστικός οργανισμός» στη γερμανία, κάνει τακτικά έρευνες στους μισθωτούς του τριτογενή. Είχε την ιδέα, προφανώς προϊόν των κυρίαρχων ερωτήσεων της περιόδου, να βάλει στο ερωτηματολόγιο ερωτήματα σχετικά με την ψηφιοποίηση της εργασίας – στο τέλος του 2019. Ξαναέκανε ανάλογες ερωτήσεις την περασμένη άνοιξη. Συγκεκριμένα, μεταξύ Δεκέμβρη του 2019 και τον Γενάρη του 2020 (προ covid…) ρώτησε 7.054 εργάτες. Μεταξύ Απρίλη και Μάη του 2020 (φουλ covid…) ρώτησε 7.226. 5.854 εργάτες απάντησαν και στις δύο έρευνες. Μερικά απ’ τα ευρήματα αυτών των δειγματοληψιών (που όπως όλες οι παρόμοιες πρέπει να αντιμετωπίζονται όχι σαν η αποκάλυψη της αλήθειας αλλά σαν σοβαρή ένδειξη γι’ αυτήν) στη συνέχεια.

Στο τετράμηνο που μεσολάβησε ανάμεσα στις δύο έρευνες, ο καπιταλιστικός τομέας που προχώρησε περισσότερο στην καθιέρωση της δουλειάς στο σπίτι ήταν οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές – κατά 80% σε σχέση με πριν. Ακολούθησαν διάφορες μεγάλες χημικές / φαρμακοβιομηχανίες (BASF, Bayer, κλπ) καθώς και ο δημόσιος τομέας – κατά 72%. Ύστερα η βιομηχανία των media και της τέχνης / πολιτισμού – 68%. Στην πιο χαμηλή σχετικά μετατόπιση προς την δουλειά στο σπίτι ήταν οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας (29%), φροντίδας υγείας (29%) και εμπορίου (37%).

Πριν την τρομοεκστρατεία περίπου οι μισοί εργοδότες θεωρούσαν την δουλειά στο σπίτι σαν πιθανή επιλογή απ’ την μεριά τους κάποια στιγμή στο μέλλον· αλλά οι υπόλοιποι μισοί εμφανίζονταν ιδιαίτερα αρνητικοί θεωρώντας ότι θα χάσουν την επίβλεψη πάνω στους υπαλλήλους τους. Αλλά χάρη στον covid-19 η δουλειά στο σπίτι υπερδιπλασιάστηκε, αυξανόμενη κατά 116%, είτε σαν μόνιμη κατάσταση είτε σαν τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας.

Από υποκειμενική άποψη τώρα, το 41,3% όσων μισθωτών ερωτήθηκαν απάντησε πως θεωρεί ότι η δουλειά στο σπίτι αυξάνει την παραγωγικότητά τους· αλλά μόνο το 18% είπε ότι ήταν ελεύθερο να αποφασίσει το ποιές ώρες θα δουλέψει. Πράγμα που σημαίνει ότι σε πάνω από 4 στις 5 περιπτώσεις το αφεντικό εξακολουθούσε να ελέγχει το ωράριο, ακόμα και από απόσταση. Επιπλέον περισσότεροι απ’ τους μισούς, το 54,2% συγκεκριμένα, θεώρησε ότι η έλλειψη καθαρού διαχωρισμού μεταξύ χρόνου εργασίας και χρόνου εργασίας είναι πρόβλημα. Το 68% θεώρησε θετική συνέπεια την μείωση του χρόνου μετακίνησης από και προς την δουλειά, και λίγο παραπάνω απ’ τους μισούς (το 54%) δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν να δουλεύουν απ’ το σπίτι στο μέλλον, ακόμα και χωρίς covid-19.

Αν και το σύνολο των αποτελεσμάτων δεν έδειξε μια διαμορφωμένη οριστικά πλειοψηφική τάση μεταξύ των μισθωτών του τριτογενούς στη γερμανία υπέρ της δουλειάς στο σπίτι, είναι βέβαιο ότι έχοντας την μαυρίλα της κοινωνικής μόλυνσης και των γενικών απαγορεύσεων απ’ την μια μεριά και την πιθανότητα ανεργίας ή «εργασιακής εφεδρείας» απ’ την άλλη, οι μισοί ή και περισότεροι απ’ αυτούς που ρωτήθηκαν αγάπησαν το σπίτι τους ως εργασιακό κελί. Είναι μια καλή μαγιά για την προώθηση αυτού του είδους των εργασιακών σχέσεων: αν συμφωνούν και οι μισθωτοί γιατί να μην τους «κάνουν την χάρη» οι εργοδότες, στο βαθμό που μπορούν να οργανώσουν κατάλληλα τον καταμερισμό εργασίας και να εντατικοποιήσουν τον δικτυακό έλεγχο σπίτι – σπίτι, όχι μόνο τον έλεγχο της δουλειάς αλλά και της καθημερινότητας;

(Αλήθεια: αυτά τα παιδιά που θα μεγαλώνουν παίζοντας με την δουλειά της μαμάς ή/και του μπαμπά, θα φεύγουν ποτέ απ’ το σπίτι; Πώς θα τους φαίνονται οι άλλες δουλειές;)

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 7

Τρίτη 15 Σεπτέμβρη. Υποστηρίζουμε λοιπόν, μέσα απ’ αυτή την πρώτη προσέγγιση, ότι η δουλειά στο σπίτι στην ψηφιακή εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης (που αποκαλείται «τηλε-εργασία») δεν είναι βήμα προς μεγαλύτερο εργατικό έλεγχο πάνω στο χρόνο και στην ένταση της εργασίας, ακόμα κι αν αυτό νομίζουν πολλοί. Είναι το αντίθετο: βήμα (βήματα…) προς τον ασφυκτικότερο έλεγχο επί της εργασίας, ακόμα και χωρίς την φυσική παρουσία του αφεντικού, του προϊστάμενου ή των ρουφιάνων τους. Η δουλειά στο σπίτι δεν θα γυρίσει (στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της) στην ένδοξη και περήφανη αρνησικυρία των υφαντριών στην αγγλία πριν την 1η βιομηχανική επανάσταση· θα προχωρήσει μάλλον προς τις δυστοπικές εκφάνσεις της ταινίας sleep dealer…

Μερικές πλευρές αυτού του ασφυκτικότερου ελέγχου παρουσιάσαμε ήδη. Η τροποποίηση της μισθωτής σχέσης επί το εργολαβικότερο· η καλύτερη αξιοποίηση του «δίκιου του πελάτη»· η επέκταση του χρόνου εργασίας με δικαιολογία το «μα ασχολείσαι και με το παιδί»· οι δυνατότητες εντατικοποίησης: αυτά είναι μερικά μάλλον προφανή στοιχεία.

Υπάρχουν όμως κι άλλα. Πώς συγκροτείται η εργατική αντιπαλότητα (προς το αφεντικό κατ’ αρχήν) όταν αυτή η φιγούρα είναι απούσα με την φυσική έννοια και, στη θέση της, υπάρχει ένας «διευθυντικός αλγόριθμος»; Πώς συγκροτείται η εργατική αλληλεγγύη χωρίς την φυσική παρουσία και σχέση, μόνο μεσολαβημένα από μηχανές, και άρα μέσα από ελέγξιμα κανάλια; Πώς είναι εφικτή η μαχητική εργατική οργάνωση, ακόμα και σε συνδικαλιστικό επίπεδο; Μέσω social media;

Ένα απ’ τα πλεονεκτήματα που μνημονεύουν οι μισθωτοί υπέρμαχοι της δουλειάς στο σπίτι, ίσως το πιο συμπαγές και χειροπιαστό, είναι η εξοικονόμηση του χρόνου μετακίνησης από και προς τη δουλειά. Που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι συνολικά 2, 3 ή και περισσότερες ώρες. Αυτό είναι σωστό. Όμως η ασταμάτητη μηχανή θυμάται (και θυμάται καλά!) ότι σε άλλες εποχές, όπου η εργατική συνείδηση και ανταγωνιστικότητα ήταν οξυμένες, το σχετικό αίτημα ήταν να θεωρείται ο χρόνος μετακίνησης από και προς την δουλειά σαν χρόνος εργασίας. Και είτε να αφαιρείται απ’ το καθημερινό ωράριο, είτε να πληρώνεται έξτρα.

Το να μεταφερθεί ο χρόνος μετακίνησης (έστω σαν οικονομικό έξοδο) στη μεριά του αφεντικού είναι (ήταν πιο σωστά) ένας στόχος αντιδιαμετρικά αντίθετος με το να απαλειφθεί μετατρέποντας τα σπίτια σε «γραφεία»! Αν η τωρινή απάντηση στην κούραση του πάω και γυρνάω απ’ την δουλειά είναι το «η δουλειά εισβάλει και καταλαμβάνει το σπίτι», απέχει ελάχιστα από ένα γενικό πρόσταγμα κατ’ οίκον εγκλεισμού, «εθελοντικής φυλάκισης», όπως αυτό που επιβλήθηκε δια της βίας με τα πρόσφατα πραξικοπήματα. Υπάρχουν κι άλλοι τέτοιοι χρόνοι προς- και από- που θα μπορούσαν να απαλειφθούν με ανάλογους τεχνολογικούς τρόπους: προς- και από- την εκπαίδευση· προς- και από- την διασκέδαση· προς- και από- την ξεκούραση των διακοπών. Ο καπιταλισμός της 4ης βιομηχανικής επανάστασης είναι έτοιμος να προσφέρει παντού μια τέτοια «εξοικονόμηση χρόνου» – που ωστόσο είναι πλαστή! Είναι, μάλλον, αλλαγή στην καπιταλιστική αξιοποίηση του χρόνου: πιο εντατική, πιο συστηματική. Όντως οι χρόνοι μετακίνησης είναι η σπατάλη που ήθελε (και κατάφερε) να καταπολεμήσει ο Ταίηλορ στα αμερικανικά μηχανουργεία· τώρα πια όμως σε κλίμακα κοινωνικού εργοστάσιου.

Για ποιον λόγο, λοιπόν, ο χ ή ο ψ εργοδότης δεν θα χρησιμοποιήσει αυτό το πλεονέκτημα (του ότι δεν χρειάζεται να πάει κάποιος στη δουλειά) υπέρ του, επιμηκύνοντας τον πραγματικό χρόνο εργασίας; Για ποιον λόγο ο χ ή ο ψ εργοδότης δεν θα πει «έλα τώρα, κάτσε να τελειώσεις την δουλειά σήμερα, αφού άλλωστε δεν θα χάσεις τον χρόνο σου να έρθεις εδώ και να γυρίσεις πίσω»;

Κι ύστερα αυτό: η δουλειά στο σπίτι αφορά με τα τωρινά δεδομένα (και το κοντινό μέλλον) την λεγόμενη διανοητική εργασία· πόστα, δουλειές και καθήκοντα του τριτογενούς τομέα. Πολλά άλλα πόστα, δουλειές και καθήκοντα, ακόμα και του τριτογενούς (και όχι μόνο), θα συνεχίσουν να γίνονται με φυσική παρουσία, συχνά «χειρωνακτικά». Δεν υπάρχει άραγε σοβαρή πιθανότητα να δημιουργηθεί έτσι μια ακόμα διαχωριστική γραμμή μέσα στο σύνολο της εργατικής τάξης, ανάμεσα σ’ εκείνους που θα έχουν την «πολυτέλεια» (καθόλου τέτοια επί της ουσίας) να δουλεύουν από το σπίτι και τους άλλους που θα είναι αναγκασμένοι να σέρνονται απ’ το σπίτι στη δουλειά και πάλι πίσω;

Προς το παρόν διατυπώνουμε ερωτήσεις…

(συνεχίζεται)

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 4

Σάββατο 12 Σεπτέμβρη. Τι ήταν εκείνο που θύμωσε τόσο πολύ τα αγγλικά αφεντικά κάπου στον 19ο αιώνα απέναντι στις υφάντρες που δούλευαν στο σπίτι έτσι ώστε να αποφασίσουν να στήσουν δικούς τους αργαλειούς, σε δικούς τους χώρους, τραβώντας την ειδικευμένη εργασία έξω απ’ το σπίτι, για να την μαντρώσουν στις πρώτες μανιφακτούρες; Πριν τους έδιναν τα υλικά, έκλειναν συμβόλαια παράδοσης συγκεκριμένης ποσότητας υφασμάτων σε συγκεκριμένο χρόνο, και πλήρωναν σταδιακά μέχρι την στιγμή της τελικής παραλαβής και την εξόφληση. Τι ήταν όμως εκείνο που δεν πήγαινε καλά;

Η εργατική αρνητικότητα. Δουλεύοντας στα σπίτια τους και άρα έξω απ’ τον άμεσο έλεγχο του εμπόρου / παραγγελιοδόχου, οι υφάντρες εύρισκαν διάφορες δικαιολογίες και προφάσεις για να καθυστερούν, ζητώντας επιπλέον λεφτά. Συνήθως «χαλούσε ο αργαλειός»… Μ’ άλλα λόγια ο παραγγελιοδόχος δεν μπορούσε να ελέγξει την εργατική αποδοτικότητα. Μπροστά σ’ αυτό το εμπόδιο το πρωτόλειο κεφάλαιο, πέρα απ’ την μορφή «χρήμα» και την μορφή «εμπόρευμα» έπρεπε να ολοκληρωθεί με την μορφή «πάγιο κεφάλαιο»: κτίρια και μηχανές ιδιοκτησίας του αφεντικού, σ’ έναν συγκεκριμένο τόπο εργασίας, με ωράρια και – κυρίως – έναν κάποιο έλεγχο.

Αυτή η πρώιμη μορφή δουλειάς στο σπίτι που οδήγησε στα θρυλικά υφαντουργεία του Μάτζεστερ και του Όλνταμ, κατέγραψε και το μόνιμο «εκ γενετής» πρόβλημα του καπιταλισμού: τον εργοδοτικό έλεγχο πάνω στους χρόνους και τους ρυθμούς εργασίας. Όλες οι τεχνολογικές καινοτομίες, όλοι οι μηχανολογικοί νεωτερισμοί που εφαρμόστηκαν στην οργάνωση της παραγωγής απ’ τον Ταίηλορ και μετά, και εφαρμόζονται μέχρι σήμερα και αύριο, έχουν το ίδιο ζητούμενο: τον αποτελεσματικότερο έλεγχο στον χρόνο, στον ρυθμό, στην «απόδοση» της εργασίας.

Στο ίδιο διάστημα (απ’ τα πρώτα εργοστάσια στον 19ο αιώνα μέχρι και το τέλος της 3ης βιομηχανικής επανάστασης) η δουλειά στο σπίτι δεν εξαφανίστηκε. Ανάλογα με την περίοδο, την διάρθρωση της παραγωγής, τα τεχνικά μέσα και το συνολικό πραγματικό σύνταγμα των ταξικών σχέσεων, συνέχισε να υπάρχει λίγο πολύ στην περίμετρο της βασικής και συμβασιοποιημένης μισθωτής σχέσης. Υποκείμενη ωστόσο σε όλο και πιο αυστηρούς έως ασφυκτικούς ελέγχους, είτε σαν «σύμβαση έργου» είτε σαν «δουλειά με το κομμάτι»: αυστηρά χρονικά όρια, αυστηρά συμβόλαια, ρήτρες μη έγκαιρης παράδοσης, κλπ. Με δυο λόγια, ένα μέρος απ’ τις γνώσεις γύρω απ’ τον έλεγχο της εργασίας που τα αφεντικά αποκτούσαν και εφάρμοζαν στους όχι οικιακούς χώρους / χρόνους εργασίας (στα εργοστάσια δηλαδή) μεταφερόταν στον έλεγχο και της δουλειάς στο σπίτι. Συναρμολόγηση παιχνιδιών ή ρολογιών τοίχου; Αρχιτεκτονικά σχέδια ή μακέτες; Μεταφράσεις ή επιμέλειες κειμένων; Ράψιμο ή ζαχαροπλαστική; Αυτά και άλλα περιεχόμενα δουλειάς στο σπίτι απόκτησαν (ή αυτό ήταν πάντα ο στόχος) την ένταση και την επίβλεψη της τυπικής «γραμμής παραγωγής», παρότι βρίσκονταν μακριά απ’ τους τοίχους του τυπικού εργοστάσιου.

Και, εννοείται, θεωρούνταν εργολαβίες…

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 5

Σάββατο 12 Σεπτέμβρη. Η εξελιγμένη (νομικά, τεχνικά, ιδεολογικά) δυνατότητα των σύγχρονων αφεντικών να ελέγχουν εκείνο που δεν μπορούσαν οι μακρινοί τους πρόγονοι, την δουλειά στο σπίτι (εννοημένη σαν εργολαβία), είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο πρέπει να εννοηθούν οι καινούργιες μορφές της: η δικτυωμένη κατ’ οίκον εργασία, για τον 21ο αιώνα.

Πριν απ’ όλα ένα μάθημα απ’ το παρελθόν, που παραμένει διδακτικό. Με την δουλειά στο σπίτι δεν επεκτείνεται η οικειότητα της κατοικίας πάνω στην εργασία, ακόμα κι αν αρχικά έτσι φαίνεται. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα συμβαίνει το αντίθετο: η αποξένωση της εργασίας επεκτείνεται στους οικείους χώρους / χρόνους. Δεν γίνεται η δουλειά χουζουρλίδικη – γίνεται το σπίτι εργοτάξιο.

Ένα πρώτο ερώτημα τώρα είναι κατά πόσον (και ως πιο βαθμό) η δουλειά μέσω υπολογιστών και δικτύων είναι ελέγξιμη (απ’ τους εργοδότες, τους προϊστάμενους, κλπ). Η απάντηση είναι γνωστή, πριν καν τεθεί ζήτημα «τον υπολογιστή σου και στο σπίτι»! Προφανώς και είναι! Οι επικοινωνίες 5ης γενιάς, με τις ταχύτητες και τους όγκους δεδομένων που υπόσχονται, θα κάνουν αυτόν τον έλεγχο ρουτίνα. Μηχανική ρουτίνα: κάποιος έξυπνος αλγόριθμος, προσαρμοσμένος στο αντικείμενο της Α ή της Β δουλειάς, θα κάνει παιχνιδάκι τον έλεγχο του χρόνου, του ρυθμού και της αξιοπιστίας στην εργασιακή χρήση οποιουδήποτε pc, είτε αυτός βρίσκεται στο γραφείο, είτε στο σπίτι, είτε στην ταράτσα, είτε στην τουαλέτα.

Ένα δεύτερο ερώτημα αφορά αυτό: κατά πόσον η «φυσική απουσία» είτε του εργοδότη είτε του προϊστάμενου στις δουλειές που γενικά θεωρούνται διανοητικές (τριτογενής τομέας), εφόσον αυτές θα γίνονται από το σπίτι, θα επιτρέψει ακόμα κι εκεί που δεν υπήρχε ως τώρα την κεντρική εμφάνιση της φιγούρας του «πελάτη» σαν παράγοντα εντατικοποίησης και ελέγχου. Ο «πελάτης» δεν θα εμφανιστεί φυσικά αυτοπροσώπως! Θα είναι παρών ψηφιακά. Και θα αξιολογεί άμεσα.

Ένα τρίτο ερώτημα, σχεδόν απαντημένο, αφορά εκείνο που λέγεται «σχόλασμα». Δουλεύοντας στο σπίτι κανείς δεν μπορεί να πει «φεύγω, πάω σπίτι μου» – είναι στο σπίτι του! Συνεπώς δεν υπάρχει «τέλος ωραρίου» με την παλιά έννοια. Θα μπορούσε φυσικά να υπάρχει συγκεκριμένο ωράριο – οι υπολογιστές έχουν ρολόι! Αν όμως πολλοί θεωρούν πλεονέκτημα της δουλειάς στο σπίτι μέσω υπολογιστή και δικτύωσης την κατά βούληση διακοπή της δουλειάς για άλλες ασχολίες, αυτό επίσης μπορεί κάλιστα να στραφεί εναντίον τους. Πρακτικά «δεν σχολάς» παρά μόνο όταν έχεις τελειώσει το καθήκον που σου ανατέθηκε! (Ο Ταίηλορ, ο εφευρέτης της οργάνωσης της εργασίας μέσω tasks, θα πανηγυρίζει απ’ τον τάφο του!)

Το επιχείρημα “θα μπορώ να ασχολούμαι και με το παιδί” οδηγεί στις νόρμες της εργολαβίας...

(συνεχίζεται)

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 1

Παρασκευή 11 Σεπτέμβρη. Αν και έγινε μπροστά στα μάτια των πάντων, δεν αναλύθηκε όσο θα έπρεπε (δηλαδή: καθόλου!): οι γενικευμένες πραξικοπηματικές απαγορεύσεις εκκένωσαν δια της βίας όλους τους δημόσιους χώρους / χρόνους (όλους!) πριν φτάσουν να κάνουν εφόδους και στους ιδιωτικούς. Ο ιστορικός , διαλεκτικός υλιστής δεν θα έκανε κανένα λάθος, δεν θα έδειχνε κανέναν δισταγμό: εδώ έχουμε μια εκστρατεία ολοκλήρωσης της αναδιάρθρωσης κάθε τι δημόσιου, μιας διαδικασίας που έχει ξεκινήσει μεν προ πολλού, αλλά πλέον υποδεικνύει την πλήρη υπαγωγή του εδάφους (κάθε χιλιοστού του!) και του χρόνου (κάθε δευτερολέπτου!) στο κεφάλαιο και στις νόρμες του!

Είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε ξανά και ξανά αυτήν την γενικευμένη αναδιάρθρωση, καθώς και τις αιτίες που δεν προχώρησε μεν όπως είχε αναγγελθεί, ωστόσο έκανε σημαντικά βήματα. Μία απ’ τις περιοχές των δημόσιων χώρων / χρόνων που αναδιαρθρώνονται είναι αυτή της μισθωτής εργασίας. Όλο και περισσότεροι μιλούν περί «τηλε-εργασίας».

Πριν προχωρήσουμε οπωσδήποτε δυο διευκρινίσεις. Πρώτον είναι λάθος (λάθος αναλυτικό, λάθος της εργατικής κριτικής, εν τέλει πολιτικό λάθος) να αντιμετωπίζεται η μισθωτή εργασία διαχωρισμένα, διακριτά απ’ την υπόλοιπη ζωή / καθημερινότητα. Απ’ την μεριά τους τα αφεντικά ξεπέρασαν αυτόν τον κάθετο διαχωρισμό (που θα μπορούσε, ίσως, να αφορά την φάση του βιομηχανικού καπιταλισμού, της Β βιομηχανικής επανάστασης δηλαδή) ήδη απ’ την δεκαετία του ’80, και ακόμα πιο συστηματικά απ’ την δεκαετία του ’90. Με τα «ευέλικτα» ωράρια, και αυτό που οι δικοί τους ειδικοί ονόμασαν «συγχώνευση του εργάσιμου και του μη εργάσιμου χρόνου».

Δεύτερον, θα είναι λάθος η στενή εστίαση στο «τηλε-». Πράγματι, από τεχνική άποψη, η πιο γενικευμένη αξιοποίηση των δικτυώσεων για σκοπούς εργασιακούς είναι σημαντική. Είναι επίσης σημαντική και από πολιτική άποψη. Όπως, όμως, συμβαίνει σχεδόν πάντα, μαζί με τους τεχνολογικούς νεωτερισμούς ο καπιταλισμός επιστρατεύει και «παλιά» σχήματα εκμετάλλευσης και πειθάρχησης (οι γενικευμένες καραντίνες / καθολικές απαγορεύσεις ανήκουν… στον μεσαίωνα!). Η λειτουργική αναβίωση τέτοιων «παλιών» σχημάτων εκμετάλλευσης κρύβεται, και υπάρχουν σοβαροί λόγοι απ’ την μεριά των αφεντικών. Πρώτον, επειδή αυτά τα σχήματα αποτελούν μέρος της ιστορίας / εμπειρίας της εργατικής τάξης, κι έτσι εύκολα μπορεί να διακρίνει (αν θέλει…) τον αντιεργατικό χαρακτήρα τους και σήμερα. Και δεύτερον, επειδή η λάμψη των τεχνολογικών νεωτερισμών (εν προκειμένω το «τηλε-») έχει σκοπό να θολώσει τα νερά του τι συμβαίνει πραγματικά. «Αυτά είναι καινούργια, μια νέα κανονικότητα» λένε οι δημαγωγοί, οι κάθε είδους λακέδες. «Οπότε θα τα δούμε σε μηδενική βάση…»

Αλλά όχι, δεν είναι τόσο καινούργια…

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 2

Παρασκευή 11 Σεπτέμβρη. Για λόγους αναλυτικής τακτικής αλλά και ουσίας η ασταμάτητη μηχανή προτιμάει να υποδείξει ότι, κατ’ αρχήν, η «τηλε-εργασία» είναι δουλειά στο σπίτι.

Από την στιγμή που αναφερόμαστε σε «δουλειά στο σπίτι» στην αφετηρία της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, ξετυλίγεται μπροστά μας αυτό που βρίσκεται πίσω και πλάι μας: όλες οι μορφές και οι εκδοχές «δουλειάς στο σπίτι», από εκείνες που προηγήθηκαν της γέννησης του καπιταλισμού (οι υφάντρες στην αγγλία…) μέχρι αυτές που συνυπήρχαν σε όλες τις φάσεις του 19ου, του 20ου και του 21ου αιώνα, μέχρι σήμερα.

Για να γίνει ξεκάθαρη η σημασία αυτής της γενεαλογίας (και, έτσι, να αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε μερικά βασικά χαρακτηριστικά της τωρινής «επιστροφής της δουλειάς στο σπίτι», μέσω δικτυώσεων) αρκεί να υποδείξουμε / τονίσουμε τον βασικό ορισμό της μισθωτής / εξαρτημένης εργασίας, όπως αυτός περιλαμβάνεται στην ελληνική εργατική νομοθεσία. Πώς διακρίνεται η μισθωτή εργασία από άλλες μορφές εργασίας; Με τρία κριτήρια:

Α) Τον τόπο εργασίας: αυτός προσδιορίζεται απ’ τον εργοδότη.

Β) Τον χρόνο εργασίας: το ωράριο. Κι αυτό επίσης προσδιορίζεται και ελέγχεται απ’ τον εργοδότη.

Γ) Το αντικείμενο εργασίας: προσδιορίζεται επίσης, ακόμα και σε καθημερινή βάση, απ’ τον εργοδότη.

(Ας σημειώσουμε ότι ο τρόπος πληρωμής ΔΕΝ συνιστά κριτήριο αποφασιστικής σημασίας! Ήταν μάλλον η παράνομη πίεση των αφεντικών και η άγνοια απ’ την μεριά των εργαζόμενων που μετέτρεψαν τους «μπλοκάκηδες» σε de facto «ελεύθερους επαγγελματίες / εργολάβους»).

Αν μια σχέση εργασίας έχει αυτά τα πιο πάνω τρία χαρακτηριστικά τότε είναι μισθωτή / εξαρτημένη, και υπόκειται σε όλες τις νομικές ρυθμίσεις της μισθωτής εργασίας. Αν δεν τα έχει;

Εύκολα καταλαβαίνει ο καθένας ότι η «δουλειά στο σπίτι» χάνει τα 2 απ’ τα 3 βασικά στοιχεία της μισθωτής / εξαρτημένης σχέσης εργασίας (ακόμα κι αν η πληρωμή εξακολουθήσει να έχει την μορφή του μηνιάτικου…). Αν τόπος εργασίας γίνει το σπίτι, κι αν το καθημερινό ωράριο είναι ασαφές, τότε απομένει μόνο το 3ο κριτήριο.

Μόνο του… Αλλά βρισκόμαστε σε μεταβατική φάση…

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 3

Παρασκευή 11 Σεπτέμβρη. Είναι νομίζουμε σαφές ότι με την «επιστροφή της δουλειάς στο σπίτι» και την διαγραφή των 2 απ’ τα 3 κριτηρίων, αυτή η καινούργια αλλά παλιά μορφή οργάνωσης της εργασίας ισορροπεί επικίνδυνα ανάμεσα στη μισθωτή σχέση (με ότι σημαίνει αυτό για τα εργατικά δικαιώματα) και στην εργολαβία / φασόν! Το 3ο κριτήριο δεν είναι τόσο ισχυρό. Ή μπορεί να αποδειχθεί «ευάλωτο»: ο εργοδότης (που προσδιορίζεται σαν ο αποφασιστικός παράγοντας του προσδιορισμού του αντικειμένου εργασίας) μπορεί να μετατραπεί (εντός ή εκτός εισαγωγικών) σε πελάτη… Ή σε “εκπρόσωπο του πελάτη”. Ή σε “μεσολαβητή”… Τότε ο μετασχηματισμός της μισθωτής / εξαρτημένης σχέσης σε εργολαβική θα έχει επιτευχθεί εντελώς!

Έχουμε δείγματα τέτοιου είδους αναδιαρθρώσεων εκτός της «τηλε-εργασίας»; Έχουμε! Είναι η λεγόμενη gig economy! Στις περιπτώσεις, για παράδειγμα, των urban μετακινήσεων / μεταφορών, είτε πρόκειται για την uber είτε για τις μεταφορές γευμάτων (τύπου deliveroo, wolt στα καθ’ ημάς…) θεωρήθηκε αρκετό μόνο το ένα κριτήριο που αφορά την ρευστότητα του χρόνου εργασίας (το ότι ο ενδιαφερόμενος δουλεύει «όποτε και όσο θέλει»), σε συνάρτηση φυσικά με την μεσολάβηση μιας εταιρείας / ηλεκτρονικής πλατφόρμας (που είναι η νέα μορφή εργοδότη: ο μεσολαβητής), για να θεωρηθεί «ελεύθερος επαγγελματίας». Το ότι έβαζε / βάζει και το «δικό του μέσο παραγωγής» (το όχημα) ενισχύει αυτήν την άποψη (αν και στο ελληνικό ντελίβερι η συντριπτική πλειοψηφία δουλεύει με δικό της μηχανάκι).

Για να μην μπερδέψουμε τα πράγματα, ας κρατήσουμε τον πυρήνα: η τάση του σύγχρονου καπιταλισμού υπέρ της «απελευθέρωσης» των αφεντικών απ’ τις δεσμεύσεις της μισθωτής εργασίας, με την αναδιάρθρωση όσο το δυνατόν περισσότερων εκδοχών εργασίας και την μετατροπή τους σε εργολαβικές / φασονάδικες, είναι τόσο σαφής ώστε μόνο μέσα σ’ αυτήν την υπαρκτή και δηλωμένη τάση μπορούμε να διακρίνουμε τα πραγματικά χαρακτηριστικά (και) της «τηλε-εργασίας».

Υπάρχει, φυσικά, και ένας εμπειρίστικος αντίλογος, προερχόμενος απ’ τα κάτω. «Με την τηλε-εργασία μπορώ να προσέχω και το παιδί, τα παιδιά». Ή «με την τηλε-εργασία γλυτώνω τον χρόνο του πήγαινε – έλα στη δουλειά». Και τα δύο έχουν μια κάποια βάση. Δεν θα πρέπει όμως να ξεγελαστεί κανένας: οι μετασχηματισμοί στην οργάνωση της εργασίας ΔΕΝ γίνονται επειδή τα αφεντικά «πόνεσαν» για την ανατροφή των παιδιών ή για τους χρόνους μετακίνησης των μισθωτών!

Πράγμα που παίρνει μορφή ερωτήματος: Το τυράκι το βλέπεις…. Την φάκα;

(συνεχίζεται)

Οι νόμοι και η ιδεολογία

Πέμπτη 3 Σεπτέμβρη. Όταν τα (αστικά) συντάγματα γίνονταν κουρέλια, όχι απλά δεν είπαν τίποτα· χειροκροτούσαν! Ήταν για λόγους «δημόσιας υγείας» είπαν οι φίλοι της καραντίνας, και ως εκ τούτου, επειδή «η υγεία είναι πάνω απ’ την ελευθερία» (έτσι είπαν) ας πάνε στην ευχή του μεγαλοαδύναμου και όλες οι συνταγματικές κατοχυρώσεις των ελευθεριών για τις οποίες κάποτε χύθηκε αίμα… (Είπαν μάλιστα μερικά γατόνια ότι εφόσον το «κράτος γίνεται αντικαπιταλιστικό» δεν μπορούν παρά να το στηρίξουν… Μπράβο!)

Τώρα που είναι πιθανό ότι η (αστική) νομοθεσία σε ότι αφορά τις εργασιακές σχέσεις θα γίνει κουρέλι, ίσως κομπιάσουν λίγο. Φυσικά ο μικροαστικός καιροσκοπισμός είναι αθάνατος· οι δε «επαναστατικές» εκδοχές του είναι, απλά, ασύλληπτες. Οι φίλοι της καραντίνας και κάθε απαγόρευσης προσπαθούν αφενός να συνεχίσουν να είναι τέτοιοι, αφετέρου να φαντασιώνονται ότι ο «κρατικός αντικαπιταλισμός» μπορεί να σπρωχτεί ως το σημείο να καταργήσει την μισθωτή εργασία και να επιδοτεί το «δικαίωμα στην τεμπελιά».

Το ρημαδογκουβέρνο, αφού έσωσε την κοινωνία απ’ του χάρου τα δόντια (και δέχτηκε τα συγχαρητήρια γι’ αυτό…) συζητάει την νομοθέτηση του εξής: όποιος μισθωτός οδηγείται σε κατ’ οίκον εγκλεισμό (καραντίνα) για λόγους «δημόσιας υγείας» (για δυο βδομάδες) επιστρέφοντας στη δουλειά θα πρέπει να «αναπληρώσει» τον χρόνο εργασίας του εγκλεισμού του, κάνοντας υπερωρίες· απλήρωτες φυσικά, εφόσον στη διάρκεια του εγκλεισμού πληρωνόταν. «Λογικό» δεν είναι;

Όχι βέβαια – είναι λογικό μόνο για τα αφεντικά (που τα τσάκισε ο «κρατικός αντικαπιταλισμός», ε;). Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία ένας εργαζόμενος που παρά την θέλησή του δεν μπορεί να δουλέψει (για οποιονδήποτε λόγο) για ένα μήνα δικαιούται τον μισθό του· και δεν χρωστάει δουλειά στο αφεντικό! Πέρα απ’ αυτό, ο κατ’ οίκον εγκλεισμός για λόγους «δημόσιας υγείας» εμπίπτει στην περίπτωση «ασθένεια μισθωτού». Στην οποία ξέρουμε τι ισχύει. Και σε καμμία περίπτωση ο μισθωτός που έχει άδεια για λόγους υγείας δεν χρωστάει εργασία σε κανέναν! Αλλά αυτά είναι κάτω απ’ την “covid αναδιάρθρωση” της δημόσιας υγείας…

Όταν άρχισε να ξεδιπλώνεται αυτό που εμείς χαρακτηρίσαμε υγιεινιστική τρομοεκστρατεία οι φίλοι της καραντίνας πανηγύρισαν για την «κρατική φροντίδα». Ζητούσαν μάλιστα την επέκτασή της παντού. Είπαν δηλαδή ότι στην 3η δεκαετία του 21ου αιώνα, με τον καπιταλισμό full gear, με μια εξελισσόμενη παγκόσμια κρίση / αναδιάρθρωση και με την 4η βιομηχανική επανάσταση να έχει ξεκινήσει, είπαν λοιπόν ότι η «δημόσια υγεία» και η «προστασία» της είναι έξω και πάνω απ’ τον καπιταλισμό, πάνω και έξω απ’ τον ταξικό ανταγωνισμό· ότι η σωστή εργατική στάση είναι η αποδοχή της τρομοκρατίας, η ενσωμάτωσή της και η απαίτηση για κλείσιμο των μαγαζιών· είπαν επίσης ότι δεν χρειάζεται να πληρώνουν τα αφεντικά τους εργατικούς μισθούς απ’ τα συσσωρευμένα κέρδη τους, αλλά μια χαρά είναι το κράτος να δίνει επιδόματα· είπαν τέτοια σπουδαία πράγματα χωρίς να αναρωτηθούν αν «όλα εδώ πληρώνονται».

Η πραγματικότητα εκδικείται. Το ρημαδογκουβέρνο μπορεί να νομοθετήσει το πιο πάνω, ή να κάνει κάποιον ελιγμό. Τα ντόπια αφεντικά όμως έχουν το δικό τους, πραγματικό σύνταγμα των συσχετισμών δύναμης. Και, δρώντας «κάτω απ’ τα ραντάρ» θα επιβάλλουν (αν δεν το κάνουν ήδη) το εργασιακό χρέος (των απλήρωτων υπερωριών). Λίγο κλάψα, λίγο φοβέρα, λίγο «να βάλουμε όλοι πλάτη να κρατήσουμε την επιχείρηση που μας δίνει ψωμί», τα γνωστά.

Κι εκεί η υπεράσπιση της καθεστωτικής κατάργησης των συνταγματικών κανόνων θα κουτουλάει με τις φαντασιώσεις για κάποιου είδους διεκδικήσεις που θα σέβονται όμως την «προστασία της δημόσιας υγείας» απ’ τις φαρμακοβιομηχανίες και τους λακέδες τους· θα σέβονται τον «πόλεμο» (κατά του αόρατου εχθρού…)· θα σέβονται την «έκτακτη ανάγκη» και θα ζητούν μάλιστα την ισχυροποίησή της… αλλά θα απαιτούν και δωρεάν γάζες για όσους ζουν και πεθαίνουν στα χαρακώματα…

Και ο πόλεμος θα συνεχιστεί…

Το αφεντικό κράτος

Σάββατο 18 Ιούλη. Οι συντριπτικές συνέπειες της πραξικοπηματικής, τρομοκρατικής διαχείρισης του covid-19 για εκατοντάδες εκατομύρια πληβείους στον κόσμο (και πιο συγκεκριμένα στον «πρώτο» κόσμο) είναι υποθέτουμε γνωστές. Δεν επηρεάζουν φυσικά την πάντα ακμαία πόρωση της ένωσης των φίλων της καραντίνας, αλλά οποιοσδήποτε άλλος θα καταλάβαινε πως πέρα απ’ τα άλλα, τα λεγόμενα «lockdown» ήταν (και συνεχίζουν να είναι) lock out του «γενικού καπιταλισμού» κατά της σύγχρονης εργατικής τάξης.

Η αριστερά του κράτους και του κεφάλαιου (με την συμφωνία της δεξιάς τους…) λέει ότι έχει την λύση. Στην ισπανία, όπου οι σοσιαλδημοκράτες συγκυβερνούν με τους θρυλικούς podemos ετοιμάζονται να την βάλουν σε εφαρμογή. Λέγεται ingreso minimo vital – στα ελληνικά «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα».

Σαν εργατική αυτονομία υποδείξαμε έγκαιρα, δημόσια, τίμια (και μάταια ως τώρα…) δυο φορές το πόσο παγίδα είναι αυτή η ιστορία, και πόσο αντεργατική (“συμβούλιο για την εργατική αυτονομία”: “βασικό εγγυημένο εισόδημα” vs μείωση του βασικού χρόνου εργασίας: μπορεί η σύγχρονη εργατική τάξη να αντιμετωπίσει τους σωτήρες της; Αθήνα, ΕΜΠ, 21 Μάρτη 2018 / “εφτάψυχοι”: Μισθός ή εισόδημα; Η άρνηση της μισθωτής εργασίας απ’ τα δεξιά Αθήνα, ΕΜΠ, 13 Ιούνη 2018…). Αλλά στους καιρούς μας αυτά ξεχνιούνται εύκολα. Όχι μετά από δυο χρόνια· μετά από δυο ώρες… Απ’ την άλλη μεριά η βία της «διαχείρισης του covid-19» και οι χωρίς αντιρρήσεις, πειθαρχημένη αποδοχή αυτού του κτηνώδους κρατικο-καπιταλιστικού κόλπου, κάνει την αναδιάρθρωση – σε ότι αφορά την σύγχρονη εργατική τάξη και την μισθωτή εργασία – ένα βουνό «τετελεσμένων». Που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί στο πόδι…

Στην «σοσιαλιστική» ισπανία λοιπόν, όπου ο υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Pablo Iglesias πανηγυρίζει για την «γέννηση ενός καινούργιου κοινωνικού νόμου», το επιδοτούμενο απ’ το κράτος «όριο επιβίωσης» (θα) είναι 462 ευρώ τον μήνα για ένα άτομο, και θα φτάνει τα 1015 ευρώ τον μήνα για μια οικογένεια 5 ατόμων… Υπάρχουν, φυσικά, και όροι. Οι ηλικίες επιδότησης της γυμνής ζωής (που τόσο καλά επιβλήθηκε στην διάρκεια των καθολικών απαγορεύσεων…) θα είναι από 23 έως 65 χρόνια· οι «επωφελούμενοι» θα πρέπει να ζουν νόμιμα στην ισπανία για τουλάχιστον ένα χρόνο· θα πρέπει να αποδεικνύουν ότι ψάχνουν ειλικρινά για μια δουλειά (ε, τι θέλετε τώρα; τεμπέληδες;), ή θα πρέπει να συμμετέχουν σε κάποιο πρόγραμμα εκπαίδευσης· κι αν είναι τοξικοεξαρτημένοι θα πρέπει να συμμετέχουν σε κάποιο πρόγραμμα απεξάρτησης….

Με δυο λόγια η αλληλουχία των γεγονότων έχει ως εξής: εμφανίζεται ένας καινούργιος ιός, τον οποίο διάφοροι πανούργοι και με εξουσίες τρέχουν να αγκαλιάσουν χαρακτηρίζοντας τον σαν τον δολοφόνο της ανθρωπότητας… Για να αντιμετωπιστεί αυτός ο (δήθεν) killer τα κράτη (παραμένοντας καπιταλιστικά πάντα, και στο μεταίχμιο μιας μετάβασης…) και συγκεκριμένες κατηγορίες αφεντικών πίσω τους αρπάζουν την ευκαιρία και εξαπολύουν έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, που κατ’ όνομα μεν είναι εναντίον “αόρατου εχθρού”, ουσιαστικά όμως είναι εναντίον του ορατού απ’ την Παρισινή Κομμούνα και μετά…. Η εργασιακή αναδιάρθρωση εμφανίζεται σαν “παράπλευρη απώλεια”, και αυτό γίνεται πιστευτό απ’ τους υποτελείς, που έχουν εγκαταλείψει την αντικαπιταλιστική κριτική και τον σχετικό πόλεμο εδώ και κάτι δεκαετίες, οπότε δεν μπορούν να διακρίνουν τι είναι τι…

Καθόλου παράξενο όμως, τα “θεραπευτικά μέτρα” που προωθούνται για να μην πεθαίνει ο κόσμος από πείνα (αφού δεν τα κατάφερε να πεθάνει απ’ τον covid-19…) είναι γνωστά και προωθούνται εδώ και χρόνια (αλλιώς πώς θα καλούσαμε σε πολιτική / ανταγωνιστική εργατική ετοιμότητα το 2018;). Μια καλή ευκαιρία έψαχναν τα αφεντικά για να τα γενικεύσουν «όμορφα κι ωραία»… Θα έλεγε κανείς ότι τα αφεντικά και κράτη τους «έβλεπαν μακριά» ενόσω οι υπήκοοι δεν έβλεπαν πέρα απ’ τη μύτη τους… Δυστυχώς…

Είναι εύκολα τα παρεπόμενα. Οι πραγματικοί δημιουργοί του πλούτου μετατρέπονται μαζικά σε ζητιάνους της «κρατικής πρόνοιας» και η κάθε είδους αριστερά χειροκροτεί· φυσικά πρέπει να είναι υπάκουοι και διατεθειμένοι να αφήσουν τις πολλές πολλές «ελευθερίες» προκειμένου να ξεπεράσουν απλά το όριο επιβίωσης… (Ή να περάσουν στο οργανωμένο έγκλημα…) Οι διάφοροι «αντιπολιτευόμενοι», εκεί που οι κυβερνήσεις είναι δεξιές, θα βρουν πεδίο αγωνιστικότητας λαμπρό, ζητώντας κάτι τις παραπάνω σαν «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα / επίδομα» – ένας παλιός και γνωστός οικονομισμός του κώλου (με το συμπάθειο).

Και η μορφή-κράτος γίνεται βασικός παράγοντας στη (αντεργατική…) ρύθμιση της «αγοράς εργασίας»… Κάτι σχετικό θα πρέπει να έχετε διαβάσει ήδη στην ασταμάτητη μηχανή – ή κάνουμε λάθος; Δηλαδή, υποστηρίζουμε ότι η καπιταλιστική «διαχείριση της υγείας» έχει γίνει ο παράξενος ελκυστής (: «θεωρία του χάους»….) της καπιταλιστικής «διαχείρισης της εργασίας»; Τέτοια «παλαβά» πράγματα λέμε, αντί να κάτσουμε ήσυχα ήσυχα και να πετάμε καμμιά μαλακία να περάσει ο καιρός όπως κάνει όλος ο κόσμος, ε;

(φωτογραφία: Ουρά αναμονής έξω από «τράπεζα τροφίμων» σε γειτονιά της Μαδρίτης, στις 16 του περασμένου Μάη… Ποιός φίλος της καραντίνας δεν χαίρεται;)