Tag: εργασία

Ποιο σπίτι;

Πέμπτη 14 Γενάρη. Κάναμε χτες (κινέζικο μοντέλο) μια πρώτη σύγκριση / σύνθεση ανάμεσα σε δυο μορφές της εκμετάλλευσης της εργασίας, φέρνοντας λίγο πιο κοντά αυτό που ονομάζεται «τηλε-εργασία» με την δουλειά αυτόν τον καιρό στις κινέζικες φαρμακευτικές.

Μπορούμε σήμερα να κάνουμε ένα βήμα ακόμα, ονομάζοντας συμπυκνωμένα αυτές τις δύο μορφές. Η δουλειά ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ σπίτι η μία (η «τηλε-εργασία»)· η δουλειά ΕΙΝΑΙ ΤΟ σπίτι (στην περίπτωση των κινεζικών εργοστασίων / υπνωτηρίων «έκτακτης ανάγκης») η άλλη.

Οι δύο μορφές δείχνουν διαφορετικές. Και είναι, ως ένα σημείο. Η «τηλε-εργασία» εφαρμόζεται σε δουλειές διανοητικού τύπου που ήταν ήδη εντελώς πληροφοριοποιημένες, ή βρίσκονταν σε μια τέτοια διαδικασία. Το σπίτι που μετατρέπεται σε χώρο / χρόνο εργασίας (και, δυστυχώς, σε πρώτο χρόνο με χαρά…) δεν μοιάζει σε τίποτα με τους κοιτώνες όπου στοιβάζονται μερικές χιλιάδες βιομηχανικοί εργάτες.

Όμως οι διαφορές μεταξύ του η δουλειά είναι ΣΤΟ σπίτι και η δουλειά είναι ΤΟ σπίτι δεν πρέπει να σκιάσουν τις στρατηγικές ομοιότητες. Βασική: η επιμήκυνση του χρόνου εργασίας. Για την βιομηχανική δουλειά αυτό φαίνεται πιο προφανές: φέρνοντας το «κρεβάτι» όσο πιο κοντά γίνεται στην (εργοστασιακή) «μηχανή» (οποιουδήποτε είδους), μειώνοντας στο ελάχιστο τους χρόνους μετακίνησης σπίτι – δουλειά / δουλειά – σπίτι, γίνεται εφικτό για τα αφεντικά να απαιτήσουν και να επιβάλλουν υπερωρίες· ακόμα και με το επιχείρημα «και τι άλλο θα κάνεις δηλαδή αν δεν δουλέψεις παραπάνω αφού εδώ κοντά θα είσαι έτσι κι αλλιώς;». Αυτό είναι εργοδοτική γνώση όχι μόνο για τον κινεζικό καπιταλισμό αλλά και για τον ελληνικό ή τον γερμανικό. Οι μετανάστες εργάτες γης που έχουν σαν «σπίτι» τους κάποιο παράπηγμα δίπλα στα χωράφια, ή οι μετανάστες οικοδόμοι στη γερμανία και αλλού που έχουν σαν «σπίτι» τους κοντέινερ δίπλα στο εργοτάξιο, είναι (υποθέτουμε) γνωστές καταστάσεις. Το επιπλέον (στην περίπτωση των κινεζικών φαρμακοβιομηχανιών) είναι το πως η «υγιειονομική έκτακτη ανάγκη» συμβάλει σ’ αυτό το είδος αναγκαστικής «μετακόμισης» του εκτός εργασίας χώρου / χρόνου δίπλα στη δουλειά, και υπέρ της… Απ’ αυτήν την άποψη η «υγιειονομική έκτακτη ανάγκη» είναι, απλά, ένας νέος τύπος εργασιακού καταναγκασμού, που μπορεί να αλλάξει περιεχόμενα. «Έκτακτες εθνικές ανάγκες» οποιουδήποτε είδους μπορούν να κατασκευάζονται ανά πάσα στιγμή.

Αυτό το «άκρο» του φάσματος, το η δουλειά είναι ΤΟ σπίτι, φωτίζει καλύτερα τώρα το άλλο, το η δουλειά είναι ΣΤΟ σπίτι, την περίπτωση της «τηλε-εργασίας» δηλαδή. Υπάρχουν διαφοροποιήσεις: το δεύτερο είδος είναι «ατομική εργασία» και, επίσης, το περιβάλλον είναι οικείο. Υπάρχει όμως αυτή η στρατηγική ομοιότητα: όσο κοντύτερα είναι το «κρεβάτι» στην «μηχανή», τόσο το χειρότερο για το πρώτο – εννοημένο σαν κοινωνική καθημερινότητα. Η δεύτερη θα τραβήξει επιπλέον χρόνο (και ένταση) αν αυτό θέλει το αφεντικό (ή ο πελάτης, που είναι αφεντικό δίπλα στο αφεντικό) με το επιχείρημα της άνεσης του «εργασιακού περιβάλλοντος». Εξάλλου, είναι ήδη γνωστό και θα γίνει ακόμα πιο ξεκάθαρο όσο περνάει ο καιρός: αυτή η ξεμοναχιασμένη ψηφιακή μηχανή είναι και εργαλείο ελέγχου. Αν στο smart phone (και μέσω αυτού) ο έλεγχος γίνεται λίγο πολύ λαθραία, χωρίς να επιδεικνύεται, στο p.c. που γίνεται μέρος της διαδικασίας παραγωγής, ο έλεγχος μπορεί ακόμα και να φωνάζει «είμαι εδώ»!

Η προέκταση του χρόνου εργασίας σ’ αυτές τις δύο (επιφανειακά) διαφορετικές μεταξύ τους μορφές εκμετάλλευσης ή, για να το πούμε κάπως διαφορετικά, η μετατροπή της τοπικής συνάφειας δουλειάς και ξεκούρασης σε χρονική προέκταση της πρώτης, ίσως λύνει μερικά «μάγια» σχετικά με την 4η βιομηχανική επανάσταση και την «υψηλή οργανική σύνθεση κεφαλαίου» που την χαρακτηρίζει. Η αύξηση του ημερήσιου (και του εβδομαδιαίου) χρόνου εργασίας είναι μετακίνηση απ’ την απόσπαση της «σχετικής» προς την απόσπαση της «απόλυτης» υπεραξίας… Κι αυτό, για τα αφεντικά, είναι όχι απλά επιθυμητό αλλά και αναγκαίο!

Όταν εκείνη η συνέλευση του 30/900 πρόβαλε επίμονα τον εργατικό προσανατολισμό για την μείωση του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας στις 30 ώρες (μαζί με την αύξηση του κατώτερου «καθαρού» μισθού στα 900 ευρώ), πριν 10, 9, 8 χρόνια, πολλοί «επαναστάτες» κορόιδευαν… Άλλες ήταν οι προτεραιότητες (έλεγαν): το «έξω απ’ την ε.ε.» και το «εθνικό νόμισμα»…

Όταν θα ανακαλύψουν την πολιτική (και όχι μόνο…) αξία εκείνης της αυτόνομης εργατικής θέσης θα είμαστε εκεί… Και δεν θα χειροκροτήσουμε…

(φωτογραφίες: Να μια ιδιαίτερη περίπτωση “δουλειάς στο σπίτι”: η αμερικανική εθνοφρουρά έχει στρατοπεδεύσει στα βασικά κυβερνητικά κτίρια στην Ουάσιγκτον, για να τα προστατέψει από ενδεχόμενη επίθεση φασιστών / ψοφιοκουναβικών. Σε αντίθεση με εκείνους όμως, που έδρασαν σαν “όχλος” τουριστών, αυτοί εδώ δείχνουν να νοιώθουν “σα στο σπίτι τους”… Ή δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς… Σε κάθε περίπτωση το “μήνυμα” είναι σαφές…)

Κινέζικο μοντέλο

Τετάρτη 13 Γενάρη. Ενώ οι αμερικανικές και οι ευρωπαϊκές φαρμακο-μαφίες ζορίζονται στην παραγωγή των πλατφορμών, σίγουρα σε σχέση με τα συμβόλαια που έχουν υπογράψει, οι κινεζικές φαρμακευτικές δείχνουν να δουλεύουν «ρολόι». Ο χαρακτηρισμός δεν είναι λογοτεχνικός: τόσο οι αλυσίδες παραγωγής των εμβολίων όσο και οι αλυσίδες παραγωγής όλων των απαραίτητων (φιαλίδια, βελόνες, κλπ) δουλεύουν 24/7… Κι αυτό παρότι η επαρχία Shijiazhuang, όπου εδράζεται το 80% της κινεζικής φαρμακευτικής παραγωγής, βρίσκεται σε καθεστώς (προληπτικού) αποκλεισμού αυτές τις μέρες.

Πώς γίνεται αυτό; Θα μπορούσε να είναι μια πλευρά του κινεζικού παραδείγματος που τα δυτικά αφεντικά ζηλεύουν αλλά δυσκολεύονται ακόμα να επιβάλουν; Κρίνεται μόνοι σας: προκειμένου να μην διακοπεί η παραγωγή εξαιτίας των απαγορεύσεων, οι βιομηχανικοί εργάτες κοιμούνται σε κοιτώνες μέσα στις εγκαταστάσεις των εργοστασίων! Τόσο απλά: δεν γυρνούν στα σπίτια τους, είναι με δυο λόγια αιχμάλωτοι. Εννοείται: δουλεύουν 7 μέρες την εβδομάδα, χωρίς διακοπή. Οι εναλλαγές στις βάρδιες είναι επίσης εναλλαγές ύπνου και φαγητού.

Πρόκειται, εν τέλει, για τον “πυρήνα” της συνταγής των lockdown που τόσο έχουν αγαπήσει οι ντόπιοι caradinieri: το στρατόπεδο εργασίας που προστατεύει και την υγεία των εργατών (αλλοίμονο, ποιο σοβαρό αφεντικό θέλει κάτι άλλο;) και την ομαλότητα της παραγωγής· μιας παραγωγής κρίσιμης για την προστασία της δημόσιας υγείας… Ενώ σε αρκετές περιοχές του τριτογενούς τομέα «κάτεργο εργασίας» γίνεται το δικτυωμένο σπίτι (και το πράγμα φαίνεται πιο ήπιο – συγκριτικά είναι, αλλά…), στον δευτερογενή, στην βιομηχανική παραγωγή, συμβαίνει το ανάποδο: οι εργάτες δεν έχουν σπίτι, σπίτι τους είναι οι κοιτώνες του εργοστασίου· κουζίνα τους είναι το εστιατόριο του εργοστασίου· τουαλέτες, ντουζιέρες, κλπ το ίδιο.

Όταν, στη δύση, τα συνδικάτα ανέθεσαν στ’ αφεντικά την ευθύνη της προστασίας των εργατών απ’ τον τσαχπίνη, εννοώντας (ή και λέγοντας καθαρά) ότι τα εργοστάσια πρέπει να κλείσουν (και οι εργάτες να μείνουν σπίτι πληρωνώμενοι) αυτά τα αφεντικά δεν είχαν σκεφτεί (ή δεν μπορούσαν) να απαντήσουν ότι «αναλαμβάνοντας τις ευθύνες τους» μπορούν να κρατήσουν και την πίτα (της υγείας) ολόκληρη και τον σκύλο (της κερδοφορίας) χορτάτο. Όμως το κινέζικο παράδειγμα είναι εκεί, για να «φωτίζει τον δρόμο» προς την καπιταλιστική αναδιάρθρωση, in case of emergency – και όχι μόνο.

Αυτό είναι το μεγαλείο του να είναι κανείς πειθαρχημένος στρατιώτης στον πόλεμο κατά του αόρατου εχθρού: κάπου σ’ αυτόν τον καπιταλιστικό πλανήτη ορθώνεται η πιο καθαρή εκδοχή του πράγματος… κι άντε μετά να πει στον καθρέφτη του «δεν εννοούσα αυτό»…

3 – Ο παλιός είναι αλλιώς!

Παρασκευή 8 Γενάρη. Ο Μαρξ δεν θα μπορούσε σε καμμία περίπτωση να φανταστεί πόσο κοινότοπο θα γινόταν το επίθετο «έξυπνος» σαν χαρακτηρισμός μηχανών: έξυπνα τηλέφωνα, έξυπνες (ψηφιακές) «οικιακές βοηθοί», έξυπνα αυτοκίνητα, ακόμα ακόμα και έξυπνα «εμβόλια» – ένας κόσμος μαγικός! Ένας κόσμος στον οποίο «επιτέλους!» (από καπιταλιστική άποψη) μεγάλα τμήματα της (ανθρώπινης) διανοητικής εργασίας μηχανοποιούνται με εντυπωσιακό τρόπο· έτσι ώστε να μπορεί να αλλάξει δυναμικά και ριζικά, για άλλη μια φορά, ο τεχνικός καταμερισμός (εκμετάλλευσης) της εργασίας… Όχι, απλά, η πόλωση / διαστρωμάτωση ανάμεσα σε «χειρωνακτική» και σε «διανοητική» εργασία, αλλά η πόλωση / διαστρωμάτωση στο εσωτερικό αυτής της τελευταίας, σε διάφορα επίπεδα «διανοητικής» μεν αλλά «ανειδίκευτης» (άρα φτηνής) εργασίας ρουτινιάρικων χειρισμών … των «έξυπνων» μηχανών….

Όχι, ο Μαρξ δεν είχε τόση φαντασία. Είχε όμως ικανοποιητική κριτική διαύγεια. Κι έτσι το 1848 έγραψε και υπέγραψε (μαζί με τον Έγκελς) κι αυτήν την φράση: … Με ποιόν τρόπο ξεπερνά η μπουρζουαζία τις κρίσεις; Απ’ τη μια μεριά καταστρέφοντας αναγκαστικά ένα σωρό παραγωγικές δυνάμεις και απ’ την άλλη με το να κατακτά νέες αγορές και να εκμεταλλεύεται πιο εντατικά, πιο πλατιά όλες τις παλιές αγορές…

Ο Κάρολος δεν είχε δει ούτε μισό αισθητήρα στη ζωή του· και αγνοούσε ότι το γενετικό υλικό των κυττάρων μπορεί να «τροποποιηθεί» κατά βούληση… Δεν προέβλεψε καν ότι η μπουρζουαζία θα εξαφανιστεί / αντικατασταθεί από ένα καινούργιο είδος αφεντικών. Εκατονεβδομήντα χρόνια μετά, εκείνοι που ζουν μέσα σε αισθητήρες (αισθητήρες παντού προσεχώς!) είδαν την σχετικά αναίμακτη (κατ’ αρχήν) καταστροφή ενός σωρού παραγωγικών δυνάμεων δίπλα τους και αναφώνησαν «αααα! το κράτος είναι αντικαπιταλιστικό!»… (πράγμα που δεν είχαν σκεφτεί όταν έπεφταν πρωτοκοσμικές βόμβες στο αφγανιστάν και στο ιράκ…). Έζησαν (και ζουν) την καταστροφή της δικής τους παραγωγικής δυνάμης αναφωνόντας «ζήτω η κατ’ οίκον φυλάκιση!»…. Ζουν την μετατροπή των κυττάρων τους σε κρίκους της high tech (φαρμακευτικής προς το παρόν…) βιομηχανίας και αναφωνούν «όλοι γερά να εμβολιαστούμε – μην λείψει κανείς – είναι επαναστατικό καθήκον»! Δεν τους περνάει ούτε σαν ελάχιστη υποψία απ’ το μυαλό πως τα κύτταρα τους είναι μια νέα αγορά που κατακτιέται…

God bless them!!!

(συνεχίζεται)

1 – Πίστευε και μη ερεύνα;

Πέμπτη 7 Γενάρη. Ήταν στη μόδα την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα· μετά όμως πέρασε σε δεύτερη ή και τρίτη μοίρα, πίσω απ’ τις ερμηνείες (πιο σωστά: τις δημοφιλείς παρερμηνείες) της πιο πρόσφατης φάσης της κρίσης / αναδιάρθρωσης. Cognitive capitalism· «γνωσιακός καπιταλισμός». Για τους κυνηγούς του «επαναστατικού hype» (πόσοι, άραγε, αντιστάθηκαν στον πειρασμό;) αυτές οι καινούργιες λεξούλες (μαζί με άλλη μια: «πρεκαριάτο») ήταν ανακουφιστική απελευθέρωση. Νέες λέξεις άρα νέες καταστάσεις – έτσι δεν είναι; Νέες καταστάσεις άρα μπορεί ο καθένας να λέει ό,τι θέλει – το «παλιό» είναι πολύ παλιό, οπότε άχρηστο….

Μπορεί αυτές οι μικροαστικές αυταρέσκειες να κατέληξαν εκεί ήταν αναπόφευκτο να καταλήξουν, στην προσπάθεια νομής δηλαδή κάποιου μεριδίου απ’ τον «γνωσιακό καπιταλισμό» μέσω μεταπτυχιακών, διδακτορικών, σεμιναρίων κλπ (αλλά και υποτίμηση-σε-σύγκριση-με-τις-υποσχέσεις-και-τις-ελπίδες…) αλλά εν τω μεταξύ το ζήτημα συσκοτίστηκε τόσο όσο να παραπεταχτεί.

– «Γνωσιακός καπιταλισμός»; Τι είναι αυτό;

– Είναι «ο καπιταλισμός που στηρίζεται στη γνώση!»

– Αααα… Γιατί; Υπήρξε ποτέ καπιταλισμός που δεν στηριζόταν στη γνώση; Πριν ήταν «unawareness capitalism»; Καπιταλισμός της άγνοιας;

Μούγκα…

Αν ο καπιταλισμός και η οργάνωσή του στηριζόταν πάντα στη γνώση (στην υπεξαιρεσή της…) τότε το hype του cognitive capitalism θα αποδεικνυόταν απλά μια φούσκα… Και τότε το «παλιό» ίσως να μην ήταν (είναι) καθόλου παλιό και καθόλου άχρηστο· αν και όχι αξιοποιήσιμο αυτούσιο.

Θα έπρεπε, καλύτερα, η προσοχή να στραφεί κατ’ αρχήν στον τεχνικό καταμερισμό της εργασίας (άρα στον τεχνικό καταμερισμό της απόσπασης της υπεραξίας). Για να ανακαλύψει, όχι δίχως κάποια έκπληξη, ότι ήδη απ’ την 1η βιομηχανική επανάσταση, κι ακόμα πιο καθαρά και κατηγορηματικά απ’ την 2η, (στις αρχές του 20ου αιώνα…) ο καπιταλισμός ήταν ικανοποιητικά cognitive! Στο κάτω κάτω εκείνος ο Taylor έμεινε στην ιστορία δίκαια επειδή πέτυχε αυτό: την μετατόπιση του «γνωσιακού κέντρου βάρους» της δουλειάς στα μηχανουργεία απ’ τους ειδικευμένους εργάτες / τεχνίτες στους μηχανολόγους μάνατζερ. Με κρίσιμο και αποφασιστικό μέσο την καινοτόμα μηχανοποίηση των επιμέρους ειδικοτήτων, που έγιναν “tasks” χειρισμού (των νέων – τότε – μηχανών). Του καινούργιου σύνθετου τόρνου, των καινούργιων μηχανών κοπής μετάλλου…

Πιθανότατα κάπου εκεί, ανάμεσα στην 1η και στην 2η βιομηχανική επανάσταση (δηλαδή: «πολύ παλιά»!) απέκτησε λειτουργική υπόσταση για την οργάνωση της καπιταλιστικής παραγωγής η διάκριση ανάμεσα σε χειρωνακτική και διανοητική εργασία. Δεν έχει υπάρξει φυσικά κανένα είδος δουλειάς που να μπορεί να γίνει χωρίς σκέψη και γνώση· κανένα είδος δουλειάς που να μπορεί (ή να μπορούσε ποτέ) να πραγματοποιηθεί από ένα ακέφαλο σώμα! Η διάκριση όμως, και η διαστρωμάτωση (η χειρωνακτικη δουλειά είναι κατώτερη, άρα πρέπει να πληρώνεται λιγότερο· η διανοητική είναι ανώτερη, οπότε αξίζει μεγαλύτερο μισθό ή άλλης μορφής αμοιβή) ήταν χρήσιμη σα νόρμα: αν πρέπει να υποτιμηθεί ένα ή πολλά είδη εργασίας ο προτιμότερος τρόπος είναι ο υπαινιγμός ότι θα μπορούσε να την κάνει και ένα ζώο – ένα ον, εν πάσει περιπτώσει, που είναι αρκετά «χαζό» ώστε να μην μπορεί να σκεφτεί και να κάνει πιο σύνθετα πράγματα. Ή θα μπορούσε να την κάνει μια μηχανή – η οποία, ενδεχομένως, είναι ικανότερη (και γι’ αυτό πολυτιμότερη) από ένα σχεδόν ζώο, ένα ανθρωπόμορφο ζώο, ακόμα κι αν αυτό είναι ο χειριστής της…

Αν η προσοχή είχε στραφεί, λοιπόν, στον τεχνικό καταμερισμό της εργασίας, τότε θα είχε γίνει έγκαιρα κατανοητό οτι ο cognitive capitalism ήταν ταυτόχρονα «παλιός» και «καινούργιος». Ήταν παλιός ως προς την βασική ιδέα και τον πυρήνα των χειρισμών (και των υποτιμήσεων) που θα απελευθέρωνε για λογαριασμό των αφεντικών και της εκμετάλλευσης / πειθάρχησης. Ήταν ταυτόχρονα καινούργιος σε σχέση με το είδος των μηχανών που είχαν ηδη αρχίσει να παίρνουν θέση όχι μόνο στην οργάνωση της εργασίας αλλά, απρόοπτα (για τους γερασμένους διανοητικά και θεωρητικά «αντικαπιταλιστές») στο σύνολο της ζωής.

Το «παλιό» επρόκειτο να είναι «καινούργιο», διαρκώς «νέο» – και έτσι ακριβώς συνέβη και συμβαίνει: το σχίσμα, η πόλωση, ανάμεσα σε «γνώστες» (ειδικούς…) και «αγνοούντες» στην 3η δεκαετία του 21ου αιώνα έχει απόλυτη συνέχεια και συγγένεια με εκείνο στην 3η δεκαετία του 20ου αιώνα… Την ίδια συνέχεια και συγγένεια έχει η η οργάνωση της εκμετάλλευσης και της εξουσίας… Κι ωστόσο όλα μοιάζουν από πρώτη ματιά απελπιστικά καινούργια, χωρίς ιστορικό προηγούμενο! Πράγματι, υπάρχει κάτι αληθινά καινούργιο (αν και ιστορικά προσδιορισμένο): η έκταση και η ένταση αυτής της (μηχανικής) πόλωσης ανάμεσα σε «γνώστες» και «αγνοούντες» μέσα σ’ όλο το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων και της καθημερινής ζωής· όχι μόνο σ’ ότι λέγεται «δουλειές»….

2 – Οι «υπάνθρωποι Άλλοι» (δηλαδή εμείς κι εσείς)

Πέμπτη 7 Γενάρη. Αν η προσοχή είχε στραφεί όχι στον ψευτοαστραφτερό κόσμο μιας χούφτας νέων λέξεων αλλά σ’ όσα προσπάθησαν (και σε ικανό βαθμό κατάφεραν) να κρύψουν, τότε θα είχε προσεχτεί κι αυτό: όσο αυξάνει η μηχανοποίηση στον καπιταλισμό τόσο αυξάνει αυτό που ο «παλιός» κυρ Κάρολος ονόμασε «οργανική σύνθεση κεφαλαίου», η αναλογία δηλαδή του κόστους των μηχανών και του κόστους της ζωντανής εργασίας μέσα σε κάθε κύκλο καπιταλιστικής παραγωγής. Κι όσο αυξάνει αυτή η «οργανική σύνθεση» (δηλαδή το μερίδιο των μηχανών, του «παγίου κεφαλαίου») τόσο γίνεται πιο έντονο ζήτημα η απόσπαση της υπεραξίας… η οποία (παρότι δεν αρέσει να λέγεται κάτι τέτοιο) γίνεται ΜΟΝΟ απ’ την ζωντανή εργασία… Κι όσο περισσότερο συμβαίνει αυτό το τελευταίο, τόσο συστηματικότερα απλώνονται οι μορφές υποτίμησης της εργασίας· αλλά και εκείνες οι άλλες, οι μορφές απόσπασης απόλυτης υπεραξίας: τα ατελείωτα ωράρια (ας πούμε).

Κι αν είχαν γίνει, λοιπόν, όλα αυτά αντί για τις μικροαστικές φυγές προς τις Εγωϊκές φαντασιώσεις, τότε θα είχε διατυπωθεί (και θα είχε απαντηθεί) το στρατηγικής σημασίας ερώτημα πώς και γιατί επανεμφανίστηκε η δουλεία, η «γυμνή ζωή» πριν την εντοπίσει ο Agaben, μέσα στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά δυτικό κόσμο; Θα είχε διατυπωθεί (και θα είχε απαντηθεί) έγκαιρα κι αυτό το στρατηγικής σημασίας ερώτημα: τι ρόλο παίζει η μαζική, βίαιη και συστηματική υποτίμηση των μεταναστών εργατών / εργατριών για την «τεχνολογική αναβάθμιση» του καπιταλισμού στις αρχές του 21ου αιώνα; Και τότε – αλλά μόνον τότε! – θα είχε γίνει σαφής ο οργανικός ρόλος του πρωτοκοσμικού κοινωνικού νεο-νεο-φασισμού για την ομαλή εξέλιξη της 3ης και τώρα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης!…

«Αν…» Αν είχαν γίνει αυτά έγκαιρα, τότε οι ηλίθιοι και οι antisocial media κομπογιανίτες του 2020 θα ήταν λιγότεροι· κι όσοι είχαν απομείνει θα μιλούσαν για το στοίχημα ή για τα κουτσομπολιά των “επωνύμων” όπως τους ταριάζει, αντί να διαδίδουν όσα δηλητηριώδη έχουν καταφέρει να διαδώσουν τους τελευταίους μήνες.

A big “if’…

(συνεχίζεται)

Η εργασία p.c. (1)

Δευτέρα 4 Γενάρη. Η λεγόμενη τηλε-εργασία (έχουμε εξηγήσει ότι προτιμάμε τον όρο “δουλειά απ’ το σπίτι”, για να γλυτώσουμε κι απ’ την προπαγάνδα των ειδυλιακών περιγραφών του είδους “δουλειά στο ηλιοβασίλεμα στην παραλία” ή “δουλειά απ’ τις μπαχάμες”…) μπήκε στον πάγκο, άλλοτε καταναγκαστικά και άλλοτε εθελοντικά, χρεωμένη στον τσαχπίνη. Αυτή η “αλλαγή” έχει τραβήξει, δίκαια, την προσοχή. Έχουμε διατυπώσει ήδη από εδώ μερικές πρώτες σκέψεις. Ωστόσο, για να αποφύγουμε τον κίνδυνο των εξαρτημένων αντανακλαστικών (του είδους “όταν τα αφεντικά κάνουν το Α τότε εμείς προσπαθούμε να καταλάβουμε τις συνέπειες του Α και μόνο”) θα προτείναμε, παράλληλα, να τραβήξουν την προσοχή που αξίζουν οι γενικές τάσεις αναδιοργάνωσης της μισθωτής σκλαβιάς, όπως αυτές ήταν φανερές (είχαν αναγγελθεί, εφαρμόζονταν…) πριν τον τσαχπίνη. Σα να λέμε: η γενική εικόνα της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και σε ότι αφορά την εργασία χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, επειδή (υποστηρίζουμε) είναι μέσα σ’ αυτήν που μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να κατανοήσει τα χαρακτηριστικά επιμέρους σημείων. Επιπλέον θα πρέπει να ξέρουμε πως η εργασιακή αναδιάρθρωση γίνεται ήδη και θα γίνει σε πολλά σημεία της ως management by stress: διαχείριση υπό πίεση.

Ένα πρώτο στοιχείο: η αποειδίκευση μεγάλης κλίμακας διαφόρων ειδών διανοητικής εργασίας, και ανάμεσά τους τα θεωρούμενα «υψηλού κοινωνικού status», όπως γιατροί, δικηγόροι ή μηχανικοί. Υπήρχε ήδη (σε μεγάλο μέρος των ειδικοτήτων διανοητικής εργασίας) υπερπροσφορά (λόγω της μαζικής παραγωγής πτυχίων, masters και διδακτορικών) και, κατά συνέπεια, (εργασιακής, οικονομικής) υποτίμησης μεγάλου μέρους των «ευγενών επαγγελμάτων». Αυτή η υποτίμηση εκδηλώθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα με τις διάφορες κινήσεις “g…”. Στα μέρη μας ήταν «g700», αλλού «g1000», ανάλογα με το επίπεδο του επίσημου κατώτατου μισθού και του τι θεωρούνταν ανά κοινωνία και ταξική θέση «υποτίμηση των Igonnabe». Αυτές οι κινήσεις χάθηκαν, όχι όμως η διαδικασία. Που, αθεράπευτοι, την ονομάζουμε προλεταριοποίηση (κατηγοριών) των μεσοστρωμάτων.

Αυτή η προλεταριοποίηση, οφειλόμενη στον πληθωρισμό προσοντούχων, άφηνε ωστόσο κάποιες «ελπίδες για ατομική βελτίωση στο μέλλον». Θα την ονομάσουμε προλεταριοποίηση 1.0, κρυφή και απορριπτέα απ’ όσους και όσες τους αφορούσε. Τώρα, εν όψει της γενίκευσης διάφορων εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης τα αμέσως επόμενα χρόνια, η προλεταριοποίηση 2.0 δεν θα αφήνει περιθώρια για τις ίδιες ελπίδες. Τομείς της διανοητικής εργασίας θα μηχανοποιηθούν (με διαφορετικές ταχύτητες, φυσικά, ανά εθνικό κράτος / κεφάλαιο) κι αυτό θα είναι οριστικό. Εκείνο που θα απαιτείται είναι θέσεις χειριστών· κι όχι, βέβαια, «διανοητικών εργατών» ή, ακόμα, και “στελεχών”!!! Πρακτικά αυτή η μηχανοποίηση έχει ξεκινήσει ήδη αρκετά πριν τον τσαχπίνη χωρίς να συγκεντρώνει την προσοχή που θα έπρεπε. Είναι μια τάση που θα γενικευτεί / εξαπλωθεί. Με επιχειρήματα ταχύτητας, ακρίβειας – και ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού.

Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να θυμίσουμε ότι αυτή η διαδικασία προλεταριοποίησης / αποειδίκευσης (απ’ την μια μεριά) και δημιουργίας νέων εργασιακών ειδικοτήτων (απ’ την άλλη) δεν είναι καθόλου πρωτοφανής στην καπιταλιστική ιστορία. Το αντίθετο. Κάθε τεχνική αναδιάρθρωση μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης συνοδευόταν πάντα απ’ αυτό το δίπολο. Αλλά ως σχετικά πρόσφατα υπήρχε η πεποίθηση ότι αυτά αφορούν την χειρωνακτική (και γενικά την “ανειδίκευτη”) εργασία, και ότι (αντίθετα) η διανοητική είναι καλά εξασφαλισμένη λόγω “ανωτερότητας”. Λάθος: κανείς δεν έδωσε σημασία στο επίθετο “έξυπνος / έξυπνη / έξυπνο” που έχει προσταθεί στις μηχανές…

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε επιμέρους παραδείγματα, αλλά κάτι τέτοιο θα κινδύνευε να θεωρηθεί περιπτωσιολογία. Η τάση πάντως είναι σαφής, για ακόμα μεγαλύτερη τυποποίηση και, μέσω αυτής, αλγοριθμοποίηση: στα στατικά κατασκευών, στα διαγνωστικά κριτήρια ασθενειών ή στα επιχειρήματα και στα ελαφρυντικά δικαστικών υποθέσεων, για να αναφέρουμε μόνο ενδεικτικά κάποιες μεγάλες ομάδες άλλοτε διανοητικών προσόντων.

Ισχύει επίσης το ίδιο για πλήθος άλλων διανοητικών εργασιών, που μπορούν να αναχθούν σε υπολογισμούς στη βάση τυποποιημένων πληροφοριών. Η οδήγηση οχήματος είναι μια διάσημη περίπτωση, επειδή περιλαμβάνει κι έναν μεγάλο βαθμό απροσδιοριστίας / ρευστότητας των συνθηκών κυκλοφορίας· συνεπώς και την εκπαίδευση της μηχανής (machine learning). Ωστόσο τα «αυτόματα» οχήματα δεν είναι καν πρόβλεψη… Είναι εδώ… Στις δουλειές αποθήκης («logistics») για τις οποίες υπάρχει αυξητική τάση λόγω της αναδιάρθρωσης στο λιανικό εμπόριο, οι ρομποτικές μηχανές εξελίσσονται σε επιστάτες της ζωντανής εργασίας, που φυσικά θα θεωρείται «ανειδίκευτη». Στις «psycho» ειδικότητες, στο βαθμό που έγινε δεκτή η distance συνεδρία, εξειδικευμένο software μπορεί να τους αφαιρέσει «ευθύνες», ακόμα και να τις καταργήσει. (Ας φανταστούμε τι «ψυχολογική υποστήριξη» μπορεί να προσφέρει μια εξειδικευμένη Siri ή Alexa! Και άμεσα!) Ακόμα και η αυτο-οργάνωση των μηχανών (που δεν θα γίνει ο τάφος των αφεντικών!!!) είναι πια τεχνικά εφικτή: μελετήστε με κριτικό τρόπο πως δρουν τα “σμήνη drones”.

Αυτή η προλεταριοποίηση 2.0 / αποειδίκευση θα δημιουργήσει σταδιακά (αλλά όχι πολύ αργά) ένα πλήθος ανέργων «νέου είδους» απ’ την σκοπιά της υποκειμενικότητάς τους. Θα υποτιμούνται, όχι επειδή «δεν τέλειωσαν το σχολείο», ούτε καν επειδή «είναι μαθητευόμενοι τεχνίτες». Θα υποτιμούνται επειδή οι γνωσιολογικές επενδύσεις που έκαναν, ακόμα κι αν πριν ήταν σχετικά υψηλού επιπέδου, ξεπεράστηκαν οριστικά. Εκεί υπεισέρχεται ήδη (κι αυτό είναι μια δομική εξέλιξη) ο ρόλος της μορφής – κράτους, σαν γενικού διαχειριστή της εργασίας και της αγοράς της. Γράψαμε γι’ αυτό στο παρελθόν («το διπλό αφεντικό»), αλλά τα εργατικά / πολιτικά ανταγωνιστικά ζητήματα που θα πρέπει να αναδυθούν φαίνεται να κινούνται ακόμα στη σφαίρα της φαντασίας (ή της απώθησης). Οι ιδεολογικές (ακόμα και ψυχοσυναισθηματικές) παράμετροι αυτής της προλεταριοποίησης 2.0 / αποειδίκευσης (η αυτο-ενοχοποίηση του «έκπτωτου Εγώ» για παράδειγμα) θα είναι όχι το μοναδικό αλλά ένα σοβαρό εμπόδιο της όποιας ριζοσπαστικοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι θα βρισκόμαστε για καιρό μπροστά σε  αλλόκοτες «πολιτικές» συμπεριφορές…

Οι «εύκολες απαντήσεις συνδικαλιστικού τύπου», σα συνήθεια του 20ου αιώνα, είναι ήδη και θα είναι ακόμα περισσότερο ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο…

Η εργασία p.c. (2)

Δευτέρα 4 Γενάρη. Ένα δεύτερο στοιχείο: η συσχέτιση της υγείας με την εργασία. Δυστυχώς (το λέμε με πίκρα, μπέσα) η μέση κοινωνική ιδέα του για ποιο πράγμα μιλάμε με τον όρο “υγεία” στο κατώφλι της 4ης βιομηχανικής επανάστασης ανήκει … στην 2η! Απ’ την αρχή της τρομοεκστρατείας ως ακόμα και τώρα τα συνδικαλιστικά σχήματα (και η μέση άποψη των μισθωτών) ήταν πως για την υγεία στους χώρους / χρόνους εργασίας ευθύνη έχουν τα αφεντικά. Στη βιομηχανική φάση του καπιταλισμού (το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού 20ου αιώνα) πράγματι τα αφεντικά είχαν συμφέροντα υπέρ της υποτίμησης των ανειδίκευτων ή μισοειδικευμένων εργατών-μάζα, που τους θεωρούσαν αντικαταστάσιμους κατά βούληση· άρα αδιαφορούσαν και γι’ αυτό που ονομάστηκε υγιεινή της εργασίας. Έγιναν αγώνες για να αναγνωριστούν οι βαριές και επικίνδυνες δουλειές σαν τέτοιες, επιβαρύνοντας τις εργοδοτικές εισφορές· για να αναγνωριστούν εργασιακές ασθένειες· για να υπάρξουν στοιχειώδη μέτρα προστασίας και υγιεινής· για να δίνονται αναρρωτικές άδειες… Όλα αυτά ήταν σωστά και άγια.

Αλλά έχει κυλήσει πια πολύ νερό κάτω απ’ την γέφυρα, όχι μόνο στον δευτερογενή αλλά (κυρίως) στον τριτογενή τομέα, στις υπηρεσίες. Σε συνεργασία τόσο με τις όλο και πιο ιδιωτικοποιημένες αντιλήψεις των δημόσιων συστημάτων ασφάλισης (τι καλύπτουν, τι όχι) όσο και με τις καθαρόαιμα ιδιωτικές ασφαλιστικές, η εργοδοτική “φροντίδα της υγείας” των μισθωτών μπορεί να μετατραπεί από έξοδο σε κέρδος! Όχι η φροντίδα της υγείας γενικά – δεν είναι ηλίθια τ’ αφεντικά! Η φροντίδα της υγείας ειδικά, στο βαθμό που έχει σχέση είτε με την απόδοση (της μισθωτής εργασίας) είτε με το τι επηρεάζει την ασφαλή “εξυπηρέτηση των πελατών”. (Και είναι βέβαια ένα θέμα από μόνο του το πότε κι αν η εργατική τάξη θα καταφέρει να ξεχωρίσει, με τα νέα δεδομένα, ποια είναι η υγεία της “δι’ εαυτήν” και ποια υγεία είναι μέρος της εργατικής δύναμης που πρέπει να πουλάει).

Τα πρώτα τρανταχτά παραδείγματα αυτής της “στροφής” είναι, υποθέτουμε, γνωστά: απολύεσαι επειδή δεν φοράς μάσκα… (Αν δεν είσαι κούριερ και δεν φοράς κράνος στο δρόμο δεν απολύεσαι…) Ή τρως πρόστιμο και καταδίκη επειδή αρνήθηκες να φορέσεις μάσκα σαν δασκάλα μέσα στην τάξη… Αύριο (βρισκόμαστε πολύ κοντά) απολύεσαι (ή δεν προσλαμβάνεσαι) επειδή δεν πλατφορμιάζεσαι. (Η άποψη “το αφεντικό πρέπει να φροντίζει να μην κολήσουμε” γίνεται αντικειμενικά συνήγορος της απόλυσης… Κάποια αφεντικά θα το επιδιώξουν, για να μπορούν να το πουλήσουν ύστερα στους πελάτες τους…) Αυτά τα παραδείγματα βραχυκυκλώνουν ήδη τις α λα 20ος αιώνας αντιλήψεις και συνδικαλιστικές διεκδικήσεις περί “ευθύνης της εργοδοσίας” για την υγεία των εργατών. Το να πληρώνει ο εργοδότης τις εξετάσεις PCR και να παίρνει αυτός τα αποτελέσματα πώς σας φαίνεται; Συμβαίνει… Κάθε έννοια απόρρητων προσωπικών δεδομένων (υγείας) πηγαίνει στο γεροδιάβολο, και δεν υπάρχει συνδικάτο που να έχει κατεύθυνση (και όρεξη) να τα υπερασπιστεί…

Αυτά μόνο για αρχή… Η συνέχεια είναι (θα είναι) πολύ πιο γρήγορη απ’ ότι φαντάζεται ο μέσος άσχετος. Παράδειγμα: ο εργοδότης κάνει συμφωνία με μια εταιρεία «φορετών» να «στρατολογήσει» τους μισθωτούς του ώστε να της παρέχουν διαρκώς ορισμένα data της υγείας τους· κάνει επίσης συμφωνία με μια ιδιωτική ασφαλιστική (στην οποία ασφαλίζει τους εργάτες του) για να τα επεξεργάζεται διαρκώς. Κάνει δώρο τα «φορετά» στους μισθωτούς του, αποδεικνύοντας στην πράξη πόσο ενδιαφέρεται για την καλή τους υγεία, εξασφαλίζοντας όμως την χαρούμενη συναίνεσή τους να τα φοράνε 24/7. Έτσι οι συγκεκριμένοι βάζουν την υγιεινιστική θηλειά όχι στον καρπό τους αλλά στο λαιμό τους: κάθε παράβαση των υγιεινιστικών κανόνων απόδοσης και ευεξίας που μετριούνται απ’ τα «φορετά» θα ισοδυναμεί με ανυπακοή στο αφεντικό… Δυστυχώς αυτά δεν είναι science fiction – συμβαίνουν ήδη σε διάφορα μέρη του καπιταλιστικού κόσμου…

Όταν η αντίληψη των καταστάσεων είναι ιστορικά ξεπερασμένη, καταντούν ανταγωνιστικά ξεπερασμένα και τα υποκείμενα που την έχουν. Αυτό, δυστυχώς, έχει συμβεί ήδη. Έχει εξηγήσεις, αλλά καμμιά δεν είναι ευχάριστη. Αν οι κάθε φορά απαιτούμενες συγκεκριμένες εκδοχές της «ατομικής φροντίδας υγείας» γίνουν επίσημα όρος εργασίας (ή επιπέδου του μισθού ή επιπέδου των ασφαλιστικών παροχών…) τότε θα είναι αργά. Δεν απέχουμε πολύ· κι ας μην επαναπαύεται κανείς στο ότι το ελλαδιστάν είναι τεχνολογικά καθυστερημένο! Τέτοιες «συμφέρουσες πρακτικές» για τα αφεντικά διαδίδονται συχνά με την ταχύτητα του φωτός!

Όπως διαδόθηκαν, παρά τις όποιες τεχνικές και οργανωτικές καθυστερήσεις, τα πρώτα οφέλη των αφεντικών απ’ την δουλειά- στο-σπίτι…

Δύση εναντίον κίνας και το ανάποδο: η περίπτωση ενός τσαχπίνη (παρένθεση 2)

Κυριακή 27 Δεκέμβρη. Υπάρχει κάτι ακόμα, σημαντικό (για την αυτόνομη εργάτρια ασταμάτητη μηχανή) και δραματικά επίκαιρο: όχι μόνο στην ιατρική αλλά παντού τις δικές της επιστημονικές γνώσεις η κυρίαρχη αστική τάξη (και, στη συνέχεια, οι διαδοχοί της, οι καπιταλιστικές ελίτ) φρόντιζε να τις στρέφει εναντίον της εργατικής τάξης και των δικών της εμπειρικών γνώσεων. Δύο πεδία, απ’ τα πιο γνωστά και χειροπιαστά, όπου αυτός ο πόλεμος εκδηλώθηκε και εκδηλώνεται διαρκώς είναι: η οργάνωση της εκπαίδευσης και η οργάνωση της εργασίας. Εκδίδοντας το βασικό έργο του Frederick Taylor Scientific Management (η επιστημονική οργάνωση της εργασίας) επιχειρήσαμε να δείξουμε το πως η «κλοπή» των εργατικών γνώσεων (των μαστόρων) και η μεταφορά τους σε νέου τύπου μηχανές, στις αρχές του 20ου αιώνα, σήμαινε έναν γνωσιακό πόλεμο, την νίκη (τότε) των αφεντικών σ’ αυτόν, και την μαζική κατασκευή (στην οργάνωση της καπιταλιστικής εργασίας / εκμετάλλευσης) της φιγούρας του «ανειδίκευτου». Ως εκείνου που «δεν ξέρει» και είναι κατάλληλος μόνο για «χειριστής» που δέχεται και εφαρμόζει εντολές… (Οπωσδήποτε σήμαινε και την εκρηκτική αύξηση της «παραγωγικότητας της εργασίας», διαδοχικές κρίσεις, 2 + 1 παγκόσμιους πολέμους, και τα λοιπά… Εντελώς επιστημονικά όλα…)

Από τότε (αρχές του 20ου αιώνα με τον ταιηλορισμό) και μετά ο καπιταλισμός, πρώτα σαν οργάνωση της παραγωγής / εκμετάλλευση της εργασίας, στη συνέχεια σαν οργάνωση της κατανάλωσης και τώρα πια σαν οργάνωση της εκμετάλλευσης της ζωής στο σύνολό της (και όχι μόνο της ανθρώπινης…) δεν έχει πάψει να είναι μια διαρκής διαδικασία υπεξαίρεσης / αχρήστευσης ζωντανών γνώσεων των υποτελών, μηχανοποίησής τους, κατασκευής νέων «σωμάτων γνώσης» που ανατίθενται στους ειδικούς και πολιτικής / ιδεολογικής κυριαρχίας μέσω – της – μαζικής – άγνοιας.

Μελετώντας εργατικά και κριτικά για τα πιο πρόσφατα στάδια αυτής της διαδικασίας (την 3η και τις απαρχές της 4ης βιομηχανικής επανάστασης) καταθέσαμε στο 3ο τετράδιο για εργατική χρήση την θέση μας για την σε εξέλιξη μαζική δημιουργία ενός καινούργιου είδους «εκείνων που δεν ξέρουν»: τους ανειδίκευτους / τις ανειδίκευτες ΣΤΗ ΖΩΗ…

Θα ήταν λοιπόν σωστό εκ μέρους μας να δώσουμε την απάντηση που έχουμε για τα χθεσινά ερωτήματα περί «γνώσης» και «άγνοιας» των υπηκόων σε ότι αφορά την υγεία μας/τους, τον covid, την τρομοεκστρατεία. Είναι μια επεξεργασμένη θέση της οποίας η έκθεση ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της ασταμάτητης μηχανής· μπορούμε μόνο να την διατυπώσουμε επιγραμματικά: η δυτική υγιεινιστική τρομοεκστρατεία είναι η πρώτη έφοδος του (δυτικού) καπιταλισμού για την παγίωση (και υποδούλωση) της μάζας των «ανειδίκευτων στη ζωή» – 21ος αιώνας γαρ…

(φωτογραφία: Η νωπογραφία είναι μια από την σειρά με τίτλο Detroit Industry, που έκανε ο μεξικάνος κομμουνιστής Diego Rivera το 1932 και το 1933 στο αίθριο του μουσείου του Detroit. H συγκεκριμένη δείχνει ένα εργοστάσιο της αυτοκινητοβιομηχανίας Ford… Υπάρχει κι εδώ ένα διεισδυτικό, πανοπτικό βλέμμα που ελέγχει τα πάντα. Αλλά δεν είναι του χειρούργου, αφού η οργανικότητα αφορά την μηχανή, και όχι το εργατικό σώμα, που είναι πια εξάρτημά της. Είναι το βλέμμα του βιομήχανου ή/και των “μηχανικών παραγωγής”. Ο Marx των Grundrisse είχε προβλέψει αυτήν την καπιταλιστική στιγμή απ’ τα μέσα του 19ου αιώνα…)

Πωλήσεις λιανικής 1

Πέμπτη 17 Δεκέμβρη. Τι σόι είναι οι (ως τώρα) νικητές των πραξικοπημάτων, των γενικών απαγορεύσεων, της τρομοεκστρατείας, της θανατοπολιτικής στο όνομα του τσαχπίνη; Οι απαντήσεις θα μπορούσαν απλά να ικανοποιούν μια λίγο πολύ αδιάφορη ή καφενειακή περιέργεια. Κατά την άποψη της ασταμάτητης μηχανής συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση (για όσους, φυσικά, θέλουν…) της δυναμικής του βιο-πληροφορικο-ασφαλίτικου συμπλέγματος. Εννοημένου – επιμένουμε – όχι απλά σαν εκείνων των τμημάτων του καπιταλιστικού πλέγματος που έχουν επωφεληθεί ευκαιριακά («περνούσε από μπροστά τους μια καλή ευκαιρία και την άρπαξαν»….) αλλά σαν εκείνων των καπιταλιστικών τομέων που είχαν και έχουν στρατηγικό συμφέρον σε ριζικούς μετασχηματισμούς, σε κάθε κρίκο (παραγωγή, κυκλοφορία, κατανάλωση, κοινωνική αναπαραγωγή, αναπαραγωγή της φύσης…). Και άρα είχαν και έχουν στρατηγικό συμφέρον στη δημιουργία, στη διάδοση και στην επιβολή της τρομοεκστρατείας.

Έχουμε αναφερθεί ήδη στις big pharma. Σήμερα θα ρίξουμε μια ματιά στο λιανικό εμπόριο. Διάφοροι «φωστήρες», βλέποντας κλειστά τα εμπορικά λόγω των καθολικών απαγορεύσεων, έτρεξαν (οι ανόητοι) να συμπεράνουν ότι «το κράτος δρα αντικαπιταλιστικά»… Άβυσσος η ανθρώπινη βλακεία!

Τα στοιχεία που θα παρουσιάσουμε δεν είναι οριστικά για το 2020, όχι μόνο επειδή υπάρχουν ακόμα 2 ιδιαίτερες εβδομάδες λιανικού εμπορίου, αλλά και επειδή τα όποια μεγέθη ούτε υπολογίζονται ούτε δημοσιοποιούνται ακαριαία (στον κυβερνοχώρο). Εν τούτοις δείχνουν (ποσοτικά κατ’ αρχήν) τους μετασχηματισμούς που προκάλεσαν τα υγιεινιστικά πραξικοπήματα στο λιανικό εμπόριο. Επιτρέποντάς μας να κρίνουμε από εργατική άποψη τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους.

Σύμφωνα με τα γενικά πορίσματα μιας έκθεσης του οοσα (7 Οκτώβρη 2020):

Η κρίση του covid-19 επιτάχυνε την επέκταση του e-εμπορίου προς επιπλέον εταιρείες, πελάτες (π.χ. ηλικιωμένους) και είδη εμπορευμάτων (π.χ. είδη μαναβικής)… Οι ηλεκτρονικές αγορές σε πολλές χώρες μετακινήθηκαν εν μέρει από είδη και υπηρεσίες πολυτελείας σε καθημερινές ανάγκες μεγάλων αριθμών ατόμων…. Πολλές απ’ αυτές τις αλλαγές στο τοπίο του e-εμπορίου είναι πιθανό ότι είναι μακροπρόθεσμου χαρακτήρα, υπό το φως της πιθανότητας νέων κυμάτων της επιδημίας, της βολικότητας των νέων καταναλωτικών ηθών, της συμπίεσης των τιμών και των κινήτρων των επιχειρήσεων να κεφαλαιοποιήσουν τις επενδύσεις σε καινούργιες μεθόδους πωλήσεων…

Οι μαζικές κατ’ οίκον φυλακίσεις, οπουδήποτε υπήρχε η δυνατότητα δικτύωσης, εκτίναξαν όντως τις ηλεκτρονικές παραγγελίες και πωλήσεις. Αλλά προκάλεσαν και αλλαγές στις προτεραιότητες τόσο στο λιανικό εμπόριο γενικά όσο και στο ηλεκτρονικό ειδικά (όπως είχε διαμορφωθεί ως τις αρχές του 2020). Στις ηπα, για παράδειγμα, μεταξύ Φλεβάρη και Απρίλη 2020 οι φυσικές πωλήσεις στο εμπόριο και στη σίτιση έπεσαν κατά 7,7% σε σχέση με τους ίδιους μήνες του 2019. Αντίθετα οι ηλεκτρονικές πωλήσεις τόσο των ειδών μαναβικής όσο και των μη φυσικών μαγαζιών γενικά ανέβηκαν κατά 16% και 14,8% αντίστοιχα. Στην ε.ε. τον Απρίλη του 2020 (μήνας καθολικών απαγορεύσεων στο μεγαλύτερο μέρος του μπλοκ) οι συνολικές πωλήσεις λιανικής έπεσαν κατά 17,9% (σε σχέση με τον Απρίλη του 2019)· αλλά ειδικά οι ψηφιακές αγορές ανέβηκαν κατά 30%. Μιλώντας με κριτήριο το «μερίδιο αγοράς» του ηλεκτρονικού εμπορίου λιανικής μέσα στο συνολικό εμπόριο λιανικής, ενώ μεταξύ πρώτου τριμήνου του 2020 και πρώτου το 2018 η αύξηση ήταν αργή (το ηλεκτρονικό σαν ποσοστό του συνολικού πήγε από 9,6% σε 11,8%), στο δεύτερο τρίμηνο το ποσοστό πήγε στο 16,1%. Στην επικράτεια της αυτού μεγαλειότητας ήταν 20,3% το πρώτο τρίμηνο του ’20 και πήγε στο 31,3% στο δεύτερο. Στην κίνα, το πρώτο εξάμηνο της χρονιάς, έφτασε συνολικά στο 24,6% (από 17,3% το αντίστοιχο διάστημα του ’18 και 19,4% το ’19).

Πωλήσεις λιανικής 2

Πέμπτη 17 Δεκέμβρη. Αλλά αυτές οι γενικές αυξήσεις οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στα είδη των εμπορευμάτων που «προστέθηκαν» στα ηλεκτρονικά «καλάθια» σε σχέση με τις π.c. (προ covid…) εποχές. Στη νότια κορέα, που η αξία των ηλεκτρονικών παραγγελιών ανέβηκε κατά 15,8% μεταξύ Ιούλη του ’19 και Ιούλη του ’20, οι μεγαλύτερες αυξήσεις έγιναν στις ηλεκτρονικές παραγγελίες «υπηρεσιών σίτισης» (66,3%), οικιακών εμπορευμάτων (48%), φαγητού και ποτού (46,7%)· ενόσω οι ηλεκτρονικές αγορές για διασκέδαση, ταξίδια και υπηρεσίες μεταφοράς έπεσαν κατά 67,8% και 51,6%. Στην κίνα, ενώ στο σύνολό τους οι ηλεκτρονικές αγορές είχαν μικρή αύξηση το πρώτο τετράμηνο του ’20 (σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του ’19) κατά 1,7%, η ηλεκτρονική αγορά τροφίμων αυξήθηκε κατά 36% και η ηλεκτρονική αγορά ρούχων έπεσε κατά 16%. Στη γερμανία το ηλεκτρονικό εμπόριο στο σύνολό του έπεσε κατά 18% (σε ετήσια βάση) τον Μάρτη του ’20, αλλά αυξήθηκαν σημαντικά οι ηλεκτρονικές πωλήσεις φαρμάκων και μαναβικών, ειδών που δεν συμπεριλαμβάνονταν μέχρι τις αρχές του ‘20 στις e-αγοραστικές συνήθειες των υπηκόων. Στις ηπα αυξήθηκαν οι ηλεκτρονικές πωλήσεις υγιεινιστικής προστασίας (γάντια, μάσκες, αντισηπτικά), οικιακών δραστηριοτήτων, μαναβικών, τροφίμων ή/και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, αλλά έπεσαν εκείνες που σχετίζονται με ταξίδια, σπορ ή επίσημο / ειδικό ντύσιμο (π.χ. τσάντες, ρούχα γάμου, ρούχα γυμναστηρίου, κλπ).

Τέλος, ισχυρά ενδεικτικό: μια έρευνα σε 200.000 προμηθευτές της amazon (θα επανέλθουμε σ’ αυτήν) έδειξε ότι τον Φλεβάρη του 2020 το 28% απ’ αυτούς ήταν «αδρανείς»· ποσοστό που ανέβηκε στο 36% τον Απρίλη. Στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν προμηθευτές με «κατάλογο εμπορευμάτων» ως 1500 διαφορετικά είδη. Αντίθετα, εκείνοι που είχαν διπλάσιους «καταλόγους» (πάνω από 3000 είδη) είχαν αύξηση των πωλήσεών τους προς (και μέσω) amazon.

Παρότι αυτά τα στοιχεία δεν είναι πλήρη για όλη την χρονιά, δείχνουν – για το πρώτο εξάμηνο του 2020 – τα εξής, που τα θεωρούμε χρήσιμα για την εργατική κριτική:

Πρώτον, οι μαζικές κατ’ οίκον φυλακίσεις οφέλησαν αντικειμενικά την ακόμα μεγαλύτερη «εξοικείωση» των αιχμαλώτων με τις αγορές – μέσω -κλικ.

Δεύτερον, και εξίσου σημαντικό, οι μαζικές κατ’ οίκον φυλακίσεις διεύρυναν αντικειμενικά τους πελάτες του e-εμπορίου. Ειδικά τους μεγάλης ηλικίας, που ως τις αρχές του 2020 ήταν μάλλον επιφυλακτικοί μ’ αυτά τα μέσα.

Τρίτον, οι νεώτεροι (αλλά και ένα μεγάλο μέρος των παλιότερων) μετατοπίστηκαν αναγκαστικά (σε σχέση με την π.c. εποχή) στα είδη που αγόρασαν ηλεκτρονικά, προς την μεριά των «βασικών ειδών καθημερινής ανάγκης» (τρόφιμα: είδη μπακαλικής και μαναβικής, φάρμακα, άλλα αναγκαία για την ζωή στο «κελλί»). Αυτά ήταν είδη που σε μεγάλο βαθμό αγόραζαν και π.c., με διαφορετικό («φυσικό») τρόπο.

Τέταρτον, ηλεκτρονικές αγορές που είχαν «χωνευτεί» στην π.c. εποχή είτε αχρηστεύτηκαν αυτήν την περίοδο (τουρισμός, ταξίδια, εισιτήρια συναυλιών) είτε παραμερίστηκαν. Αυτό το τελευταίο μπορεί να αποδοθεί εύλογα στο γνωστό γεγονός ότι σε περιόδους κρίσεων (όπου διακυβεύεται ακόμα και το «αν θα έχουμε δουλειά αύριο») ο κόσμος περιορίζει τα έξοδά του αφήνοντας στην άκρη ό,τι μπορεί· χωρίς, υποχρεωτικά, να το κάνει κατάθεση τράπεζας.

Πέμπτον, επειδή «ηλεκτρονικές παραγγελίες» για τους καταναλωτές δεν σημαίνει ούτε βιτρίνα ούτε ράφι αλλά ένα site απεριόριστης χωρητικότητας και διαρκούς «προσαρμογής» στις τιμές, το e-εμπόριο ευνοεί τις μεγάλες κλίμακες, τον γιγαντισμό (των αντίστοιχων e-εμπορικών επιχειρήσεων)…