Category: Ασταμάτητη μηχανή

Πέμπτη 9 Μάρτη. Πολλά θα γραφτούν και θα ειπωθούν υπέρ και κατά της διαδικασίας “αναβάθμισης” του project ευρώπη, όπως αυτό προχωράει σε μια συμβολική στιγμή πύκνωσης, στις 25 του μήνα. Ακόμα περισσότερα θα ειπωθούν μετά: δεν πρόκειται για instant process («φραπεδιά» στα ελληνικά!) αλλά για μακρόχρονη διαδικασία, που ξεκίνησε από πέρυσι το καλοκαίρι, μετά το βρετανικό δημοψήφισμα. Και επιταχύνθηκε μετά την εκλογή του ψόφιου κουναβιού. Μια μακρόχρονη διαδικασία που, όπως όλες οι παρόμοιες στην ιστορία της ε.ε., δεν θα είναι «ευθύγραμμη»: οι αποκλίσεις των εθνικών καπιταλιστικών συμφερόντων στην ευρώπη, ακόμα και οι αντιθέσεις μεταξύ τους, δεν έχουν ξεπεραστεί, ούτε καν ανάμεσα στο Παρίσι και το Βερολίνο. Όμως υπάρχουν όντως «καινούργια δεδομένα» (όχι απρόβλεφτα…) που κάνουν ρεαλιστικό (και από κάποιες απόψεις αναγκαίο) ένα ακόμα ευρωπαϊκό forward.

Η αποχώρηση του Λονδίνου απ’ την ε.ε. (μια αποχώρηση που δεν έχει ξεκινήσει ακόμα επίσημα, και δεν είναι σίγουρο ούτε το πότε ούτε το πως θα ολοκληρωθεί) είναι ευκαιρία για το Παρίσι. Το γαλλικό κράτος / κεφάλαιο (: plus ιμπεριαλισμός) είναι πολύ ουσιαστικότερο τόσο για «εμπρός» όσο και για «πίσω» στην ιστορία της ευρωπαϊκής πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης απ’ ότι νομίζουν οι ανίδεοι έλληνες, που βολεύονται να βρίζουν το Βερολίνο για τα πάντα. Γαλλική «ανάγκη» και πρωτοβουλία ήταν η ε.κ.α.χ. («ευρωπαϊκή κοινότητα άνθρακα / χάλυβα»), η μήτρα της ε.ο.κ., για να ελεγχθεί στοιχειωδώς η μεταπολεμική γερμανική βιομηχανία… Γαλλική «ανάγκη» και πρωτοβουλία ήταν το ευρώ, για να ελεγχθεί η γερμανική ενοποίηση. Απ’ την άλλη μεριά γαλλική ήταν επίσης η ακύρωση του ευρωσυντάγματος.

Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι το γερμανικό κράτος / κεφάλαιο (: plus ιμπεριαλισμός) είναι «θύμα». Σημαίνει αυτό: κανένα βήμα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν προχώρησε ποτέ σ’ αυτά τα 60 χρόνια της μακρόχρονης διαδικασίας αν δεν εξυπηρετούσε και τα γαλλικά συμφέροντα.

Πέμπτη 9 Μάρτη. Στα ‘90s, μετά την διάλυση του «ανατολικού μπλοκ», μετά την γερμανική ενοποίηση (που τρόμαξε, όχι χωρίς λόγο, τόσο το Λονδίνο και το Παρίσι όσο και την Ουάσιγκτον) και το «χαλινάρι» (που αποδείχθηκε στην πράξη ότι δεν δούλεψε) στον γερμανικό καπιταλισμό με την αντικατάσταση του ηγεμονικού μάρκου απ’ το «κοινό» ευρώ, συγκρούστηκαν ήπια δύο διαφορετικές προσεγγίσεις για το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Για το Βερολίνο προτεραιότητα είχε η θεσμική «εμβάθυνση». Δηλαδή η ενίσχυση των ενιαίων θεσμίσεων μεταξύ των τότε κρατών μελών της ε.ε. Για το Παρίσι, αντίθετα, προτεραιότητα είχε η «επέκταση». Η ένταξη, δηλαδή, στην ε.ε., το γρηγορότερο, όσο το δυνατόν περισσότερων κρατών απ’ το πρώην «ανατολικό μπλοκ».

Η διαφορά στην τακτική ήταν ουσιαστική. Για το δυναμικά εξελισσόμενο Βερολίνο των αρχών της δεκαετίας του ’90 σημασία είχε η διαμόρφωση ενός ισχυρού μπλοκ ευρωπαϊκών κρατών, γύρω απ’ το οποίο τα κράτη του πρώην «ανατολικού μπλοκ» θα είχαν δορυφορική λειτουργία, οικονομικά και πολιτικά. Για το Παρίσι, αντίθετα, η ένταξη όσο το δυνατόν περισσότερων απ’ αυτά στην ε.ε. με πιο χαλαρές δεσμεύσεις σήμαινε πιθανά ή βέβαια (π.χ.: πολωνία) αντίβαρα απέναντι στην ανατέλλουσα γερμανική ισχύ.

Τι έγινε τελικά; «Της γαλλίας». Και με σιωπηλό τρόπο (αντίθετα απ’ τα γαλλικά συμφέροντα) «της αγγλίας». Σε αντίβαρο, και για λόγους στοιχειώδους συνοχής, η «συνθήκη του Μάαστριχτ» τον Φλεβάρη του 1992, διαμόρφωσε τα κριτήρια μιας ορισμένης «δημοσιονομικής πειθαρχίας», που ταίριαζαν περισσότερο στον ορθολογισμό του γερμανικού κράτους / κεφάλαιου, (όπως και των κεντρο/βορειοευρωπαϊκών): ετήσιο έλλειμμα όχι μεγαλύτερο του 3% του αεπ για κάθε κράτος / μέλος, χρέος όχι μεγαλύτερο απ’ το 60%. To 1994 μπήκαν στην ε.ε. η αυστρία, η φινλανδία και η σουηδία· το 2004 η σλοβενία, η ουγγαρία, η σλοβακία, η πολωνία, η λιθουανία, η εσθονία, η λετονία, η μάλτα και η (νότια) κύπρος· το 2007 η ρουμανία και η βουλγαρία· το 2013 η κροατία.

Τι είναι αυτό που γίνεται τώρα; Η επέκταση έχει ανασταλεί εδώ και κάποια χρόνια (για τα κράτη της δυτικής βαλκανικής). Η αποχώρηση του Λονδίνου αλλάζει την πολιτική γεωμετρία της ε.ε. (αν και παράγοντες αστάθειας υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν) αφήνοντας στο Παρίσι το περιθώριο να ξαναδιαπραγματευτεί (με το Βερολίνο και τους συμμάχους του) την «εμβάθυνση». Την δημιουργία, σα να λέμε, ενός δυναμικού πυρήνα σχετικά μεταβλητής σύνθεσης που είτε θα σέρνει τους «δορυφόρους» του, είτε θα τους αφομοιώνει· με αυστηρές προϋποθέσεις.

Πέμπτη 9 Μάρτη. Η ιδέα “συμμαχιών των προθύμων” μέσα στην ε.ε. και την ευρωζώνη δεν είναι καινούργια. Τόσο η ευρωζώνη και οι ιδιαίτεροι θεσμοί της (σε σχέση με την ε.ε.) όσο και η “συνθήκη Σέγκεν” ανήκουν σ’ αυτήν την κατηγορία “ευέλικτης” διαχείρισης των διαφωνιών (ή των κρατικό / καπιταλιστικών ιδιαιτεροτήτων) μέσα στο σώμα της ε.ε.

Ωστόσο έχει αποκτήσει ιστορική επικαιρότητα και, με μια έννοια, πυκνότητα ενδεχομένων μέσα στον οξυνόμενο παγκόσμιο ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό. Εκείνο στο οποίο φαίνεται να συμφωνούν τώρα Βερολίνο, Ρώμη, Μαδρίτη, Παρίσι (αλλά και Άμστερνταμ, Βρυξέλες, Βιέννη, Λισσαβώνα, και θα δούμε ποιοί άλλοι) είναι μελλοντικές διακρατικές συμφωνίες στις οποίες δεν θα έχει πλέον ισχύ το “βέτο” ενός κράτους / μέλους (ή περισσότερων), ειδικά εντός ευρωζώνης. Οι τομείς που κρίνονται ήδη κρίσιμοι για τέτοιες μελλοντικές συμφωνίες “παραπάνω ολοκλήρωσης” υψηλής προτεραιότητας έχουν ήδη προδιαγραφεί, απ’ την θεματολογία των πέντε εγγράφων που θα καταθέσει η ευρωπαϊκή επιτροπή προς διαβούλευση μεταξύ των κρατών / μελών, τους επόμενους μήνες:

1) Στα τέλη Απρίλη θα γίνει η εισήγηση για την κοινωνική πολιτική·

2) Στα μέσα Μάη θα γίνει η εισήγηση για την αντιμετώπιση των κοινωνικών αντιθέσεων που έχουν προκληθεί απ’ την φιλελευθεροποίηση του παγκόσμιου εμπορίου (“παγκοσμιοποίηση”)·

3) Στα τέλη Μάη θα γίνει η εισήγηση για την εμβάθυνση της νομισματικής και οικονομικής ενοποίησης (ευρωζώνη)·

4) Στις αρχές Ιούνη θα γίνει η εισήγηση για την διαμόρφωση μιας περισσότερο “ευρωπαϊκής” στρατιωτικής πολιτικής·

5) Στα τέλη Ιούνη θα γίνει η εισήγηση για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού και των κοινών ευρωπαϊκών προγραμμάτων.

Οι τίτλοι δεν διευκρινίζουν ακριβώς το περιεχόμενο, δείχνουν ωστόσο μια κατεύθυνση. Ακόμα περισσότερο αν εννοηθούν στον συνδυασμό τους. Για παράδειγμα η περιβόητη “μεταφορά πόρων απ’ τον πλούσιο βορρά στον φτωχότερο νότο”, που έτσι κι αλλιώς συμβαίνει μέσα από διάφορες διαδικασίες και προγράμματα (αλλά ταυτόχρονα θεωρείται, για καθαρά ιδεολογικούς λόγους, ανάθεμα στον βορρά) μπορεί να ενισχυθεί (σημεία 1 και 2) με ταυτόχρονη θεσμοθέτηση κάποιου είδους “ευρωπαϊκού υπουργείου οικονομικών” και “ευρωπαϊκού υπουργείου περιφερειακής ανάπτυξης” με αυξημένες οικονομικές αρμοδιότητες και πολιτικές ευθύνες απέναντι στα κράτη μέλη, ειδικά τα πιο “προβληματικά” (σημείο 3).

Αν και είναι νωρίς να σχολιάσουμε τις τελικές διευθετήσεις, δεν είναι καθόλου νωρίς να εντοπίσουμε τις τάσεις. Δεν φαίνεται στο ορίζοντα η τολμηρή (γερμανικής προέλευσης) αλλά και ορθολογική ιδέα ενός “ευρωσυντάγματος”. Αυτή “κάηκε”. Αντίθετα (φαίνεται ως τώρα ότι) θα ακολουθηθεί, σε ότι αφορά την “εμβάθυνση”, μια τακτική “κομμάτι κομμάτι”, σε τομείς όπου μπορεί να υπάρξει κοινωνική συναίνεση. Επιπλέον, θα πρέπει οι συμφωνίες (που λογικά θα συνεπάγονται μεγαλύτερη μεταφορά αρμοδιοτήτων εδώ κι εκεί σε υπερεθνικούς / ευρωπαϊκούς θεσμούς) να είναι συμβατές με τα συντάγματα των εθνικών κρατών. Και ειδικά του γερμανικού, όπου υπάρχει μια παράδοση αυστηρότητας στην τήρηση των ορίων του.