Year: 2018

Σάββατο 18 Αυγούστου. Ο ρώσος υπ.εξ. Lavrov έμοιαζε αυστηρά και συγκρατημένα αισιόδοξος απ’ την Άγκυρα, τις προάλλες:

Η χρήση των εθνικών νομισμάτων στο μεταξύ μας εμπόριο είναι εδώ και χρόνια ένα καθήκον που έχουν αναλάβει οι πρόεδροι της ρωσίας και της τουρκίας… Ιδανικά προχωράει αυτή η διαδικασία στις εμπορικές σχέσεις μας με το ιράν. Πέρα απ’ την τουρκία και το ιράν έχουμε κανονίσει και ήδη κάνουμε πληρωμές στα εθνικά νομίσματα με την λαϊκή δημοκρατία της κίνας.

Είμαι σίγουρος ότι η σοβαρή κατάχρηση του ρόλου του αμερικανικού δολαρίου σαν παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος θα καταλήξει κάποια στιγμή στην αποδυνάμωση και στον τερματισμό του ρόλου του.

Πόσο εύκολη είναι όμως η «αποδολαριοποίηση» του διεθνούς εμπορίου; Από πρώτη ματιά μοιάζει απλή διαδικασία. Σαν υποδομή εκείνο που χρειάζεται είναι απλά μια τράπεζα που δεν κάνει δουλειές με δολάρια ή με αμερικανικά υποκείμενα (άτομα, επιχειρήσεις, κράτος). Κατ’ αυτόν τον τρόπο η αμερικανική fed (που είναι, ας το πούμε έτσι, «ιδιοκτήτρια του δολαρίου») δεν μπορεί να παρέμβει με κάποια «ποινή» – το πιθανότερο είναι να μην μπορεί να εντοπίσει καν την συναλλαγή.

Αλλά αυτή είναι μια υπερβολικά απλή περιγραφή. Τα «εθνικά νομίσματα» που θα ανταλλάσσονται μεταξύ τους στο διασυνοριακό εμπόριο δύο κρατών δεν αρκεί να έχουν μεταξύ τους σταθερή σχέση / ισοτιμία· πρέπει να έχουν ανάλογη σταθερότητα ανταλλαγής με άλλα εθνικά νομίσματα για εμπόριο με άλλα κράτη. Μ’ άλλα λόγια ένας αριθμός ικανός εθνικών νομισμάτων θα πρέπει να έχουν συμφωνήσει σε σταθερές ισοτιμίες μεταξύ τους. Διαφορετικά, μπορεί μεν να γίνονται τέτοιες πληρωμές, αλλά θα περιορίζονται σε ποσότητες (του ενός ή του άλλου εθνικού νομίσματος) που μπορούν να γυρίσουν πίσω στην «ιδιοκτησία» του δημιουργού τους· και όχι να «μπουν στην άκρη» για καιρό ή/και να χρησιμοποιηθούν για εμπόριο με τρίτους.

Αυτός είναι ο λόγος που από τότε που άρχισε να αναπτύσσεται το (καπιταλιστικό) διεθνές εμπόριο υπήρχε πάντα ένα αποδεκτό απ’ όλους «μέτρο της ανταλλακτικής αξίας» των εθνικών νομισμάτων. Στις δεκαετίες της ηγεμονίας της μεγάλης βρετανίας αυτό το αποδεκτό μέτρο ήταν η χρυσή λίρα αγγλίας· που αποτελούσε, ταυτόχρονα, το νόμισμα διεθνούς χρήσης αλλά και το αποθεματικό νόμισμα.

Εναλλακτικά, μέτρο της ανταλλακτικής αξίας των εθνικών νομισμάτων έχει υπάρξει το χρυσάφι. Συγκεκριμένα τα αποθέματα χρυσού που είχε στα υπόγειά της κάθε κεντρική τράπεζα / εκδότρια νομίσματος. Ο «κανόνας του χρυσού» εγκαταλείφθηκε επίσημα μετά τον β παγκόσμιο πόλεμο, όταν «μέτρο» έγινε το αμερικανικό δολάριο. Το οποίο ωστόσο ήταν προσδεδεμένο με σταθερή τιμή με τον χρυσό (35 δολάρια η ουγγιά) ως τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Τότε, έχοντας μπροστά της τα τεράστια κόστη του πολέμου στο βιετνάμ, η κυβέρνηση Νίξον αποσύνδεσε το δολάριο απ’ τον χρυσό, για να μπορεί να τυπώνει κατά βούληση (πληθωριστικά) δολάρια. (Το γεγονός ότι σήμερα μια ουγγιά χρυσού «κάνει» 1175 δολάρια σημαίνει ότι αυτά τα 1175 δολάρια «ισοδυναμούν», έχουν την ίδια ανταλλακτική αξία με τα 35 δολάρια του 1971….)

Για να παραμείνει, μετά απ’ αυτήν την «απελευθέρωσή του απ’ τον χρυσό» το (πληθωριστικό) δολάριο νόμισμα διεθνούς χρήσης, η Ουάσιγκτον το «έδεσε» (εν μέρει δια της βίας, εν μέρει με την πειθώ) με την τιμή του πετρελαίου απ’ την σαουδική αραβία και τα πέριξ. Αφού η τιμολόγηση του στρατηγικού εμπορεύματος πετρέλαιο γινόταν σε δολάρια, κάθε κράτος έπρεπε να διαθέτει τέτοια. Λογικά και όλα τα υπόλοιπα βασικά εμπορεύματα τιμολογούνταν σε δολάρια.

Έτσι, το 2017, το δολάριο είχε μερίδιο 62,7% της παγκόσμιας κυκλοφορίας (διεθνών) νομισμάτων, και το ευρώ 20,15%.

Σάββατο 18 Αυγούστου. Είναι εύλογο ότι η αντικατάσταση (ή το ξεπέρασμα) ενός διεθνούς μέτρου της ανταλλακτικής αξίας των εθνικών νομισμάτων στις διεθνείς συναλλαγές, μπορεί μεν να αρχίσει σιγά σιγά (ας πούμε: σε τμήματα του διακρατικού εμπορίου εδώ η εκεί), αλλά δεν μπορεί να συνεχίσει σιγά σιγά· και σίγουρα δεν μπορεί να ολοκληρωθεί έτσι. Όσο πλαταίνει το προσπέρασμα του δολαρίου στο διεθνές εμπόριο τόσο πιο επείγουσα γίνεται η ανάγκη καθιέρωσης ενός «άλλου», στην αρχή «εναλλακτικού» αλλά πάντως κοινά αποδεκτού μέτρου της αξίας των υπόλοιπων νομισμάτων. Μπορεί να είναι ένα νόμισμα που έχει αποκτήσει ήδη μια κάπως πλατιά διεθνή κυκλοφορία, αναγνώριση και αξιοπιστία. Ή μπορεί να γίνει πάλι το χρυσάφι, τιμολογημένο ωστόσο με σταθερό τρόπο σε ένα τουλάχιστον νόμισμα.

Για την πρώτη εκδοχή υπάρχει υποψήφιο, πέρα απ’ το ευρώ: το κινεζικό γουάν. Πρόσφατα, στο χρηματιστήριο της Σαγκάης, το Πεκίνο άρχισε να πουλάει «συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης» αγοράς πετρελαίου τιμολογημένα σε γουάν. Είναι βασικό εργαλείο η σύνδεση ενός εθνικού νομίσματος (του γουάν) με ένα μεγάλης σημασίας διεθνές εμπόρευμα (το πετρέλαιο): στη θέση των πετροδολαρίων πετρογουάν. Αυτά τα κινεζικά futures έγιναν καλά δεκτά απ’ την «διεθνή αγορά». Ωστόσο αυτή είναι μόνο η αρχή.

Απ’ την άλλη είναι γνωστό ότι η ρωσική και η κινεζική τράπεζα αποθηκεύουν χρυσάφι. Ενώ τουλάχιστον μία ευρωπαϊκή (η γερμανική κεντρική) έχει επαναπατρίσει το μεγαλύτερο μέρος των αποθεμάτων της σε χρυσό απ’ τις ηπα όπου φυλασσόταν ως πρόσφατα. Όλοι καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για προληπτικά μέτρα, in case of emergency: στήριξη της διεθνούς ανταλλακτικής αξίας του ρουβλιού ή του γουάν με χρυσάφι· με άλλα λόγια επιστροφή στον παλιό «κανόνα του χρυσού», αν χρειαστεί. (Για το Βερολίνο το ερώτημα είναι διαφορετικό, αφού το ευρώ δεν μπορεί να έχει αντίκρυσμα μόνο στο γερμανικό χρυσάφι…).

Αυτά δείχνουν ότι η διαδικασία περιορισμού ή/και αντικατάστασης του δολαρίου έχει ξεκινήσει μεν, και μάλιστα χωρίς επιστροφή, αλλά χρειάζεται ακόμα χρόνο για να θεωρηθεί «προχωρημένη». Για την ιστορία λίγα χρόνια είναι ασήμαντος χρόνος· στην πολιτική όμως, κρατική ή εργατική, λίγα χρόνια μπορεί να είναι πολύς καιρός.

Εν τω μεταξύ μια τέτοια μετάβαση αποκλείεται να είναι ειρηνική. Διακυβεύονται ζητήματα παγκόσμιας καπιταλιστικής ηγεμονίας· δεν είναι αστείο…