Παρασκευή 4 Αυγούστου. (Έχουμε πολύ περισσότερα και αναλυτικότερα για το θέμα, αλλά δεν είναι για εδώ…). Είναι θέση μας ότι η μαζική δημόσια εκπαίδευση φτιάχτηκε παντού στον κόσμο κατ’ αναλογία του μαζικού εργοστάσιου (κρατώντας τις πειθαρχικές εφευρέσεις της προηγούμενης μοναστηριακής «εκπαίδευσης», αυτό που είχαν φτιάξει πριν τον καπιταλισμό οι παπάδες: την σωματική τιμωρία, για παράδειγμα…).
Όλα τα βασικά χαρακτηριστικά της ήταν αναλογίες της μαζικής βιομηχανικής εργασίας. Απ’ τα σχολικά και πανεπιστημιακά κτίρια και την χωροταξία τους μέχρι την αντίληψη περί ωραρίων· απ’ τον ρόλο της αυστηρής πειθαρχίας μέχρι τις έννοιες της «ευγενούς άμιλλας» (του ατομικού ανταγωνισμού όλων με όλους), της «ανταμοιβής» και της «απόρριψης»· απ’ την σειριακή / γραμμική αντίληψη για το πως αποκτιέται η «γνώση» (μέσω της τακτοποιημένης συσσώρευσης…) μέχρι την παραγωγή των εγγράμματων μεσοστρωμάτων.
Το εργοστάσιο της εκπαίδευσης κτυπήθηκε κάποιες ιστορικές περιόδους, από μέσα και απ’ έξω· από «αριστέρα» και από «δεξιά»…. Αν μπορούσε να στέκεται κάπως στη θέση του ήταν χάρη σ’ αυτά που προσπαθούσε να πετάξει στην άκρη έως και να εξαφανίσει: από παράλληλα συστήματα μάθησης, «ανεπίσημα», έξω απ’ την εμβέλειά του. Απ’ τις κοινωνικές σχέσεις σαν τέτοιες (της γειτονιάς, του σογιού, της παρέας) ως τα «αντι-σχολεία» των κομμάτων και των οργανώσεων της πάλαι ποτέ αριστέρας (σε όλο το εύρος της)· απ’ τις πρώτες φάσεις συγκρότησης των νεανικών «υπο-κουλτουρών» στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, έως την κινηματική / ανταγωνιστική δημιουργία γνώσης, αμφισβήτησης και κριτικής… Αυτά όλα έμπαιναν αναγκαστικά μέσα στους διαχωρισμένους και συμπαγείς «εκπαιδευτικούς» χωροχρόνους, προκαλώντας τους τρύπες… Απ’ όπου, τελικά, ανάσαιναν, παρά τη θέλησή τους…
Παράδοξο ή όχι (ιστορικά εξηγήσιμο κατ’ εμάς): δεν ήταν η λογική του «εργοστάσιου της εκπαίδευσης» που εξολόθρευσε τελικά αυτές τις παράλληλες (και συχνά αντι-) θεσμίσεις του γνωρίζειν και του μανθάνειν· αλλά το ξεπέρασμά της! Απ’ την (ας το πούμε έτσι) «καπιταλιστική πρωτοπορεία». Απ’ τα ‘80s και μετά. Η σταδιακή γενική Αλλαγή Παραδείγματος της καπιταλιστικής οργάνωσης έχει περάσει και περνάει (και) απ’ την γενική αναδιάρθρωση της «γνωσιολογίας».
Ήδη υπάρχει – και κυριαρχεί – ένα παράλληλο και όχι επίσημο «εκπαιδευτικό σύστημα», που στην ουσία έχει αναλάβει όλες τις ιδεολογικές και πειθαρχικές αρμοδιότητες του παλιού «φορντικού εκπαιδευτικού συστήματος», σε καινούργια βάση πια, καθώς κι ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος των γνωσιολογικών: το ενσωματωμένο (μέχρι μυελού των οστών), ψηφιοποιημένο, μεσολαβημένο απ’ τις νέες μηχανές, θέαμα. Απέναντι σ’ αυτό, η μόνη χρησιμότητα που έχει απομείνει (διεθνώς, αλλά ακόμα χειρότερα σε περιπτώσεις σαν την ελληνική) στο παλιό και ένδοξο «εκπαιδευτικό σύστημα» είναι αυτή ενός κουφαριού που έχει αδειάσει απ’ το παλιό του περιεχόμενο και έχει απομείνει σα μπετονένιο σκιάχτρο: η χρησιμότητα του parking. Να παρκάρουν οι γονείς τα παιδιά τους για κάποιες ώρες της ημέρας· και τις φιλοδοξίες τους για πολλά χρόνια…
Αυτή η αλήθεια είναι, άλλωστε, η βάση των διαδοχικών κυμάτων «ιδιωτικοποίησης» του κουφαριού: η λογική της «φύλαξης»… Νεολαίων (ή όχι και τόσο), ελπίδων, φιλοδοξιών, φαντασιώσεων, προσδοκιών…