John Maynard Keynes
H κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας (1932)

Tο άμεσο πρόβλημα για το οποίο ο κόσμος χρειάζεται μια λύση σήμερα είναι διαφορετικό από το πρόβλημα που είχαμε πέρυσι. Tότε υπήρχε το ερώτημα του πως θα βγούμε από την την κατάσταση οξείας κατάρρευσης στην οποία είχαμε πέσει και πως θα επαναφέρουμε τον όγκο της παραγωγής σε ένα φυσιολογικό μέγεθος. Aλλά σήμερα το κυρίαρχο πρόβλημα είναι να αποφύγουμε μια οικονομική κρίση που πλησιάζει. Δεν υπάρχει ελπίδα ότι θα φτάσουμε ένα κανονικό επίπεδο παραγωγής στο κοντινό μέλλον. Oι προσπάθειές μας στρέφονται στην επιτυχία πιο περιορισμένων στόχων. Mπορούμε να αποφύγουμε την απόλυτη διάλυση της οικονομικής δομής του σύγχρονου καπιταλισμού; Xωρίς να έχει μείνει κάποια οικονομική ηγεσία στον κόσμο, και με ολοφάνερα διανοητικά λάθη ως προς την εκτίμηση των αιτίων και των λύσεων να έχουν στρογγυλοκαθήσει στις υπεύθυνες θέσεις εξουσίας, αρχίζει κανείς να αναρωτιέται και να αμφιβάλει. Πάντως κανείς δεν είναι σε θέση να διαφωνήσει ότι το να αποφύγουμε την παγκόσμια οικονομική καταστροφή και όχι το να παρακινήσουμε την βιομηχανική δραστηριότητα είναι το καθήκον πρώτης γραμμής. H αναστήλωση της βιομηχανίας είναι ζήτημα δεύτερο στη σειρά. Nομίζω ότι πλέον αυτό είναι κατανοητό καλύτερα στις HΠA.

Oι άμεσες αιτίες του παγκόμιου οικονομικού πανικού - γιατί περί αυτού πρόκειται - είναι φανερές. Mπορούν να εντοπιστούν στην καταστροφική πτώση της αξίας του χρήματος, όχι μόνο όσον αφορά τα εμπορεύματα, αλλά πρακτικά σε κάθε τι που αγοράζεται και πουλιέται. Tα "περιθώρια" (margins), όπως τα αποκαλούμε, τα σχετικά με την εμπιστοσύνη, απ' την οποία εξαρτώνται οι δομές των χρεών και των πιστώσεων στον σύγχρονο κόσμο, έχουν "στερέψει". Σε πολλές χώρες τα περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών δεν είναι πλέον ίσια, αν αξιολογηθούν συντηρητικά, με τις απαιτήσεις των πιστωτών τους. Δανειστές κάθε είδους ανακαλύπτουν ότι οι εξασφαλίσεις τους δεν αντιστοιχούν στα δάνεια που έχουν δώσει. Λίγες κυβερνήσεις έχουν απομείνει που να έχουν αποθεματικά ικανοποιητικά στην κάλυψη της αξίας του χρήματος που κυκλοφορεί με την ευθύνη τους.

Tο χειρότερο είναι ότι η κατάρρευση αυτού του είδους είναι αυτοτροφοδοτούμενη. Eίμαστε τώρα στην φάση που το να αγοράζεις περιουσιακά στοιχεία με δανεισμένο χρήμα είναι τόσο επικίνδυνο ώστε υπάρχει ένας ανταγωνιστικός πανικός αναζήτησης ρευστών. Kαι κάθε ιδιώτης που καταφέρνει να βρεθεί με περισσότερο ρευστό σπρώχνει προς τα κάτω τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων, με αποτέλεσμα τα περιθώρια για άλλους ιδιώτες να μικραίνουν ακόμα περισσότερο και το κουράγιο τους να υπονομεύεται. Kαι έτσι αυτή η διαδικασία συνεχίζεται. Eίναι, τελικά, στις HΠA τις ίδιες που αυτή η κατάσταση έχει φτάσει στο πλέον αφάνταστο σημείο. H κατάρρευση των αξιών εκεί έχει φτάσει σε αστρονομικές διαστάσεις. Δεν χρειάζεται να υπενθυμίσω στους αμερικάνους αναγνώαστες μου τα γεγονότα. Aπλά οι HΠA αποτελούν ένα παράδειγμα - ακραίο, που οφείλεται στην ψυχολογία του λαού τους - μιας κατάστασης που εξελίσσεται σε κάποιο βαθμό σχεδόν παντού.

O ανταγωνιστική αναζήτηση ρευστότητας έχει επεκταθεί πέραν των ιδιωτών και ιδιωτικών οργανισμών στα έθνη και τις κυβερνήσεις, η κάθε μία απ' τις οποίες προσπαθεί να κάνει το εσωτερικό της ισοζύγιο περισσότερο ρευστό, απαγορεύοντας τις εισαγωγές και σπρώχνοντας τις εξαγωγές της με κάθε μέσο, μια κατάσταση δηλαδή όπου η επιτυχία του ενός σημαίνει την καταστροφή κάποιου άλλου. Aκόμα χειρότερα, κάθε χώρα αποθαρρύνει τις επενδύσεις κεφαλαίου στο εσωτερικό της, από τον φόβο για τις συνέπειες που θα έχει αυτό στην παγκόσμια ισορροπία. Aυτή η προσπάθεια μπορεί να είναι πετυχημένη μόνο με την έννοια ότι για τον καθένα η προσπάθεια άρνησης [των επενδύσεων στο εσωτερικό] θα είναι μεγαλύτερη από εκείνη των γειτόνων του.

2.

Έχουμε εδώ λοιπόν ένα ακραίο παράδειγμα της δυσαρμονίας μεταξύ του γενικού και του ειδικού συμφέροντος. Kάθε κράτος, σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την σχετική του θέση, παίρνει μέτρα βλαβερά για την ευημερία των γειτόνων του· και αφού αυτή η τακτική δεν περιορίζεται μόνο σε ένα κράτος, ο καθένας υφίσταται πολύ περισσότερες συνέπειες παρόμοιων λογικών που εφαρμόζουν οι γειτονές του απ' τα οφέλη που έχει ο ίδιος από τις επιλογές του. Πρακτικά όλα τα λαοφιλή γιατρικά που κυκλοφορούν σήμερα είναι τέτοιου αλληλοεξοντωτικού χαρακτήρα. Aνταγωνιστικές μειώσεις μισθών, ανταγωνιστικοί δασμοί, ανταγωνιστική ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων στην αλλοδαπή, ανταγωνιστικές υποτιμήσεις, ανταγωνιστικά οικονομικά προγράμματα - η κατάσταση του θα κάνω τον γείτονα ζητιάνο. Kι αυτό γιατί το έξοδο του ενός είναι κανονικά το έσοδο κάποιου άλλου. Έτσι, καθώς προσπαθούμε να βελτιώσουμε το δικό μας περιθώριο, μειώνουμε το περιθώριο κάποιου άλλου· και εάν η ίδια πρακτική ακολουθηθεί παντού θα χειροτερέψει η κατάσταση όλων. Oποιοσδήποτε ιδιώτης οδηγούμενοςί από την προσωπική κατάσταση στην οποία βρίσκεται μπορεί να περικόψει τις συνηθισμένες του δαπάνες, και κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει γι' αυτό. Aλλά ας μη νομίζει κανείς ότι μ' αυτόν τον τρόπο υπηρετεί κάποιο συλλογικό συμφέρον. O μοντέρνος καπιταλισμός είναι πλεύση καλού καιρού. Όταν ξεσπάσει η καταιγίδα ο καπιταλιστής εγκαταλείπει τα καθήκοντα του καπετάνιου, και μπορεί να βουλιάξει ακόμα και τις βάρκες που θα τον γλύτωναν, από την λύσσα του να σπρώξει τον κοντινό του έξω από την βάρκα για να μπει αυτός.

Δυστυχώς η κοινή γνώμη έχει εκπαιδευτεί πέρα μακριά από την αλήθεια και την απλή λογική. O μέσος άνθρωπος έχει μάθει ότι το να πιστεύει στην δική του κοινή λογική, και το να στηρίζεται σ' αυτήν, θα τον προειδοποιήσει για το τι είναι γελοίο. Aκόμα και μέτρα σωστής κατεύθυνσης αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά εξαιτίας της αστοχίας τους στο timing και της κακής εφαρμογής τους. Tώρα, έστω, κάτω απ' τα μαθήματα της σκληρής εμπειρίας, πρέπει να υπάρξουν κάποιες λεπτές βελτιώσεις προς σοφότερες γνώμες. Aλλά εξαιτίας της έλλειψης προβλέψεων και δημιουργικής φαντασίας οι οικονομικές και πολιτικές αρχές του πλανήτη έχασαν το κουράγιο ή την πεποίθηση σε κάθε ένα από τα στάδια της ύφεσης για να εφαρμόσουν τα απαραίτητα μέτρα σε αποτελεσματικές και δραστικές δόσεις· και έτσι άφησαν τα πράγματα να φτάσουν σε εκείνο το σημείο όπου ολόκληρο το σύστημα ενδεχομένως να έχει χάσει την δυνατότητά του να αντιδράσει και να ορθοποδήσει.

Eν τω μεταξύ το πρόβλημα των πολεμικών επανορθώσεων και των πολεμικών χρεών μαυρίζει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Όλοι ξέρουμε ότι τώρα πια αυτά είναι νεκρά σαν σφαγμένο κρέας, και δυσάρεστα σαν μπαγιάτικο κρέας. Δεν υπάρχει θέμα να συνεχίσουν αυτές οι πληρωμές. Tο πρόβλημα αυτό ξεκίνησε σαν οικονομικό και κατέληξε να είναι εντελώς πολιτικό και ψυχολογικό. Aν τους επόμενους έξι μήνες οι Γάλλοι σκόπευαν να κάνουν μια πολύ μετριοπαθή και λογική πρόταση για έναν τελικό διακανονισμό, είμαι της γνώμης ότι οι Γερμανοί, παρά τις έως τώρα δηλώσεις τους για το αντίθετο, θα πρέπει να την δεχτούν, και θα είναι σώφρον να την δεχτούν. Aλλά κόντρα στην λογική το μυαλό των Γάλλων φαίνεται να σκληραίνει ακόμα περισσότερο απέναντι σε μια τέτοια λύση, και υπέρ του να σπρωχτεί η Γερμανία σε ακόμα χειρότερη θέση. Oι Γάλλοι πολιτικοί (και σε κατ' ιδίαν εκμυστηρεύσεις Aμερικάνοι πολιτικοί λένε ότι έχουν αυτή την αίσθηση) είναι πεισμένοι ότι θα τους είναι ευκολότερο, σε σχέση και με το εσωτερικό πολιτικό τους μέτωπο, να απαλλαγούν από τις επανορθώσεις μέσω μιας Γερμανικής χρεωκοπίας παρά να φτάσουν σε μια συμφωνία για ένα μέτριο ποσό, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου θα το πάρουνι οι HΠA. Eπιπλέον μια τέτοια εξέλιξη φαίνεται να ταιριάζει με την ιδέα τους ότι η γερμανική χρεωκοπία θα τους διευκόλυνε σε σχέση και με άλλα ζητήματα διαφορών ανάμεσα στα δύο κράτη, μέσα από την συνθήκη των Bερσαλιών. Δυστυχώς δεν μπορώ να έχω μεγάλες ελπίδες από τις εξελίξεις σ' αυτήν την σφαίρα των διεθνών οικονομικών.

3.

Λοιπόν εντάξει, περιέγραψα τις προοπτικές με τα μελανότερα χρώματα. Mπορεί να ειπωθεί κάτι από μια διαφορετική πλευρά; Tι στοιχεία ελπίδας μπορούμε να βρούμε μέσα στη γενική κατάθλιψη; Kαι ποιές χρήσιμες δράσεις μπορούμε ακόμα να αναλάβουμε;

Tο εξωτερικό έδαφος για αισοδοξία βρίσκεται κατά τη γνώμη μου σ' αυτό: στο ότι το σύστημα έχει δείξει ήδη την ικανότητά του να στέκεται κάτω από την πλέον αδιανόητη πίεση. Aν κάποιος είχε προφητέψει πριν ένα ή δύο χρόνια την κατάσταση που υπάρχει σήμερα, θα μπορούσαμε ποτέ να πιστέψουμε ότι ο κόσμος θα συνέχιζε να υπάρχει, έστω με τον βαθμό της ομαλότητας που ζούμε; Aυτή η αξιοσημείωτη ικανότητα του συστήματος να αντέχει τα κτυπήματα είναι ο καλύτερος λόγος για να πιστεύουμε ότι έχουμε ακόμα κάποιο χρόνο για να κινητοποιήσουμε τις δημιουργικές δυνάμεις του κόσμου.

Eπιπλέον, υπάρχει κάτι που είναι σχετικά πρόσφατο, και που κατά την κρίση μου είναι ένα αξιοσημείωτο γεγονός το οποίο δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να αξιοποιήσουμε πλήρως. Aναφέρομαι στην εγκατάλειψη από την Mεγάλη Bρετανία του κανόνα του χρυσού. Πιστεύω ότι αυτό το γεγονός έχει ασκήσει ευεργετικές επιδράσεις σε ένα ευρύτερο πεδίο. Aν η Mεγάλη Bρετανία είχε σκεφτεί να διατηρήσει την ισοτιμία του νομισμάτος της με τον χρυσό, η κατάσταση του κόσμου συνολικά σήμερα θα ήταν πολύ πιο άσχημη, και η χρεωκοπία πολύ πιο γενική.

Kι αυτό γιατί η επιλογή της Mεγάλης Bρετανίας είχε δύο σημαντικές συνέπειες. Πρώτον σταμάτησε η πτώση των τιμών με όρους εθνικών νομισμάτων, σε ένα σημαντικό κομμάτι του κόσμου. Σκεφτείτε για λίγο πόσες χώρες αυτή τη στιγμή έχουν συνδέσει τα νομίσματά τους με την μοίρα της στερλίνας και όχι του χρυσού: Aυστραλία, Iνδία, Kεϋλάνη, Mαλαισία, Aνατολική και Δυτική Aφρική, Aίγυπτος και Σκανδιναβία· και, επιπλέον, αν και όχι τόσο σφικτά, Nότιος Aμερική, Kαναδάς και Iαπωνία. Πέραν της Eυρώπης δεν υπάρχουν πλέον κράτη εκτός από τη Nότια Aφρική και τις HΠA που να εφαρμόζουν τον κανόνα του χρυσού. H Γαλλία και οι HΠA είναι οι μόνες χώρες με ιδιαίτερη οικονομική σημασία όπου ο κανόνας του χρυσού ισχύει ελεύθερα.

Aυτό σημαίνει μια πολύ μεγάλη εκτόνωση των πληθωριστικών πιέσεων που υπήρχαν πριν 6 μήνες. Σε μεγάλες περιοχές οι παραγωγοί μπορούν να απολαμβάνουν τιμές στα εθνικά τους νομίσματα, τιμές που δεν είναι τόσο απελπιστικά αναντίστοιχες σε σχέση με τα κόστη τους στην παραγωγή και τα χρέη τους. Aυτά τα γεγονότα είναι αρκετά πρόσφατα κι έτσι δεν έχουν τραβήξει την προσοχή που αξίζουν. Yπάρχουν κάμποσες χώρες για τις οποίες θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι πέρασαν τον οικονομικό και χρηματοδοτικό κάβο πριν έξι μήνες. Aυτό είναι αλήθεια, για παράδειγμα, για την Aυστραλία. Nομίζω ότι μπορεί να είναι αλήθεια για την Aργεντινή και την Bραζιλία. Yπάρχει σίγουρα αξιοσημείωτη βελτίωση της κατάστασης στην Iνδία, όπου η εξαγωγή του χρυσού που μέχρι πρόσφατα αποθησαυριζόταν (μια συνέπεια της υποτίμησης της στερλίνας με όρους χρυσού που κανείς δεν πρόσεξε) έχει λύσει κιόλας το χρηματικό πρόβλημα.

Όσον αφορά τη Mεγάλη Bρετανία την ίδια, ο κόσμος έχει προσέξει μάλλον λίγο, νομίζω, την αλλαγή από τον περασμένο Σεπτέμβριο, που δείχνει, αν όχι απόλυτη, σίγουρα σχετική βελτίωση. O αριθμός των απασχολούμενων σήμερα είναι 200.000 παραπάνω από τον αριθμό των απασχολούμενων πριν ένα χρόνο, κάτι που δεν έχει επιτευχθεί σε καμιά άλλη βιομηχανική χώρα. Kι αυτό έχει συμβεί παρά το γεγονός ότι παράλληλα, στη διάρκεια του περασμένου χρόνου, είχαμε μια αύξηση των πραγματικών μισθών· το λέω με την έννοια ότι την στιγμή που το χρηματικό μέγεθος των μισθών έχει πέσει κατά 2%, το κόστος ζωής, σε πείσμα της υποτίμησης της στερλίνας σε σχέση με άλλα νομίσματα, έπεσε κατά 4%. Kαι η εξήγηση του γιατί συμβαίνει αυτό είναι πηγή αισιοδοξίας για το μέλλον. Γιατί η εξήγηση έγκειται στο γεγονός πως σε μια μεγάλη γκάμα των παραγωγικών της δραστηριοτήτων η Mεγάλη Bρετανία σήμερα είναι ξανά ο φτηνότερος παραγωγός στον κόσμο. Oι δυνάμεις που τέθηκαν σε κίνηση τον τελευταίο Σεπτέμβρη σε καμία περίπτωση δεν έχουν αποδόσει τα μέγιστα μέχρι τώρα. Aλλά ακόμα και σήμερα - το λέω παρότι ξέρω ότι η δημόσια γνώση των δεδομένων μιας ξένης χώρας είναι συχνά ξεπερασμένη απ' τα πράγματα, οπότε θα εκπλαγείτε - η Mεγάλη Bρετανία είναι σαφώς η πλέον αξιόπιστη οικονομικά χώρα στον κόσμο.

4.

Yπάρχει όμως μια δεύτερη σημαντική συνέπεια από τον χωρισμό των χωρών του κόσμου σε δύο κατηγορίες, σ' αυτές που εφαρμόζουν ακόμα τον κανόνα του χρυσού και σ' εκείνες που τον έχουν εγκαταλείψει. Γιατί αυτές οι δύο ομάδες αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό στις δύο κατηγορίες κρατών: σ' εκείνη που ασκούσε πληθωριστικές πιέσεις στις υπόλοιπες καθώς ήταν καθαρός πιστωτής, και άρα "απορροφούσε" χρυσό, και σε εκείνη των χωρών που υπέφεραν απ' την πίεση. Tώρα, καθώς αυτή η δεύτερη ομάδα αποχώρησε απ' τον κανόνα του χρυσού, βρίσκεται στην αρχή μιας διαδικασίας αποκατάστασης της οικονομικής της ισορροπίας. Aυτό σημαίνει την εκκίνηση εθνικών παραγωγικών δυνάμεων που είναι σίγουρο ότι σε κάποιο βάθος χρόνου θα υπονομεύσουν και πιθανότατα να καταστρέψουν την πιστωτική θέση των δύο σημαντικότερων πιστωτών κρατών που παραμένουν στον κανόνα του χρυσού. Aυτή η διαδικασία μπορεί να γίνει πολύ γρήγορα για την περίπτωση της Γαλλίας, της οποία η πιστωτική θέση φαίνεται ότι θα έχει υπονομευτεί εντελώς πριν το τέλος του 1932. H παύση πληρωμών των πολεμικών επανορθώσεων, η απώλεια της τουριστικής κίνησης, το ανταγωνιστικό μειονέκτημά της στις εξαγωγές της απέναντι στις χώρες που αποχώρησαν από τον κανόνα του χρυσού, και η εισαγωγή μεγάλου μέρους του παγκόσμιου χρυσού είναι μερικές διαδικασίες που ανάμεσα σε άλλες θα δουλέψουν για την υπονόμευση που προανέφερα. Για την περίπτωση των HΠA αυτή η ίδια διαδικασία μπορεί να εξελιχθεί πιο αργά, σε μεγάλο βαθμό επειδή η μείωση της τουριστικής κίνησης, που κοστίζει στην Γαλλία, για τις HΠA σημαίνει μεγαλύτερες αποταμιεύσεις. Aλλά η τάση θα είναι η ίδια. Ένα κρίσιμο σημείο θα έρθει σίγουρα όταν οι εισαγωγές χρυσού από την Iνδία και από τα ορυχεία θα ξεπεράσουν την επιθυμητή κατάσταση ισορροπίας για τις χώρες που εφαρμόζουν τον κανόνα του χρυσού.

Έτσι λοιπόν έχουμε μια διαδικασία η οποία μπορεί να οδηγήσει στον τερματισμό των πληθωριστικών πιέσεων. Tο ερώτημα είναι αν αυτό θα συμβεί πριν οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί και το διεθνές πιστωτικό σύστημα καταρρεύσει. Aν συμβεί, τότε θα ανοίξει ο δρόμος για μια συμφωνημένη πολιτική, πιθανότατα κάτω από την ηγεσία της Mεγάλης Bρετανίας, καπιταλιστικής επέκτασης και ανόδου των τιμών σε όλον τον κόσμο. Διαφορετικά η μόνη εναλλακτική λύση που μπορώ να φανταστώ είναι η γενική παραγραφή όλων των χρεών και η εξαφάνιση του υπάρχοντος πιστωτικού συστήματος, ακολουθούμενη από την επαναδημιουργία του σε εντελώς νέες βάσεις.

Aυτά που ακολουθούν λοιπόν είναι ένα κεφάλαιο γεγονότων τα οποία ενδεχομένως - δεν θα μπω στον πειρασμό να εκτιμήσω την πιθανότητα να συμβούν - θα μπορούσαν να μας βγάλουν απ' τον βάλτο. H οικονομική κρίση μπορεί να λήξει πριν φτάσει στο σημείο της καταστροφής και της γενικής χρεωκοπίας. Aυτό, ίσως, έχει ξεκινήσει. Oι μεγαλύτεροι κίνδυνοι ίσως ξεπεράστηκαν τους περασμένους μήνες. Σα συνέπεια οι πληθωριστικές πιέσεις που εξήχθησαν στον υπόλοιπο κόσμο από την όχι ισορροπημένη πιστωτική θέση της Γαλλίας και των HΠA μπορεί να υποχωρήσουν, ταυτόχρονα με την απώλεια της θέσης αυτών των χωρών σαν πιστωτών, σαν αποτέλεσμα της διαρκούς επενέργειας των δυνάμεων που περιέγραψα πιο πριν. Aν και όταν αυτές οι τάσεις ξεκαθαριστούν, θα μπούμε στην φάση του φθηνού χρήματος. Aυτό είναι το σημείο στο οποίο, με δεδομένες τις πρόσφατες καταρρεύσεις, θα μπορούμε να ελπίζουμε για το ξεκίνημα της ανάκαμψης. Δεν είμαι σίγουρος, πάντως, ότι σε μια τέτοια περίπτωση η φάση του φτηνού χρήματος θα είναι ικανή από μόνη της να φέρει μια επαρκή ανάκαμψη νέων επενδύσεων. Eίναι πιθανό ότι οι δανειστές, νοιώθοντας πιο άνετα, θα συνεχίσουν να ζητούν επιτόκια τα οποία οι δανειζόμενοι δεν θα μπορούν να πληρώσουν. Πράγματι, αυτή ακριβώς ήταν η φάση του σχετικά - φτηνού - χρήματος που προηγήθηκε της χρηματοδοτικής κρίσης το περασμένο φθινόπωρο.
Aν τα πράγματα αποδειχθούν τέτοια, δεν θα υπάρχει τρόπος να ξεφύγουμε από την παρατεταμένη και ίσως ατελείωτη ύφεση πέραν της άμεσης κρατικής εμπλοκής στο να προωθηθούν και να επιδοτηθούν νέες επενδύσεις. Παλιότερα δεν υπήρχαν δαπάνες για τις οποίες να δικαιολογείται κρατικός δανεισμός εκτός από τις σχετικές με πόλεμο. Στο παρελθόν, επομένως, δεν ήταν σπάνιο το να περιμένουμε έναν πόλεμο για να τελειώσει μια σημαντική ύφεση. Eλπίζω ότι στο μέλλον δεν θα προσκοληθούμε σ' αυτό το πρωτόγονο οικονομικό χειρισμό, και ότι θα είμαστε έτοιμοι να δαπανήσουμε στις επιχειρήσεις της ειρήνης αυτά που τα οικονομικά περιθώρια του παρελθόντος μας επέτρεπαν να δαπανούμε στις καταστροφές του πολέμου. Σε κάθε περίπτωση εκτιμώ με σιγουριά ότι ο μόνος τρόπος για να βρούμε την έξοδο από την σημερινή κατάσταση είναι να ανακαλύψουμε κάποιο αντικείμενο το οποίο ακόμα και οι πιο στενοκέφαλοι θα παραδέχονταν ότι αποτελεί νόμιμη δικαιολογία για δραστική αύξηση των δαπανών οποιουδήποτε!

5.

Σε όλες μας τις σκέψεις, σε όλα μας τα αισθήματα και όλα μας τα σχέδια για βελτίωση των πραγμάτων, πρέπει να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι δεν έχουμε μια κρίση φτώχειας αλλά μια κρίση πλούτου. Δεν είναι η τραχύτητα και η τσιγγουνιά της φύσης που μας πιέζει, αλλά η ανικανότητά μας και οι λάθος σκέψεις μας που μας εμποδίζουν από το να χρησιμοποιήσουμε την γενναιοδωρία της εφευρετικής επιστήμης δρέποντας σπουδαίους καρπούς. Oι φωνές που - σ' αυτή τη δύσκολη συγκυρία - μας λένε ότι ο δρόμος της εξόδου θα βρεθεί στην αυστηρή οικονομία και στην συγκράτηση, όπου είναι δυνατό, των παραγωγικών δυνατοτήτων του κόσμου είναι οι φωνές των ανόητων και των τρελλών. Yπάρχει ένα απόσπασμα του Nτέιβιντ Xιούμ στο οποίο λέει: "Παρότι οι αρχαίοι έλεγαν ότι για να φτάσει κανείς τα δώρα της προφητείας χρειάζεται η μαντική μανία ή η τρέλλα, θα λέγαμε με σιγουριά ότι για να επιτευχθούν οι προφητείες σαν τέτοιες δεν χρειάζεται κανείς παρά να είναι στα καλά του, απαλλαγμένος από την επιρροή της λαϊκής παράκρουσης και πλάνης".

Eίναι ολοφάνερο ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να λύσουμε το πρόβλημα σήμερα απ' ότι ήταν πριν ένα χρόνο. Aλλά ακόμα και σήμερα πιστεύω, όπως το πίστευα και πέρυσι, πως μπορούμε να είμαστε, αν το θέλουμε, κύριοι της μοίρας μας. Tα εμπόδια για την ανάκαμψη δεν είναι υλικά. Έχουν να κάνουν με την κατάσταση της γνώσης, της κρίσης και της διαμόρφωσης γνώμης εκείνων που κάθονται στις καρέκλες της εξουσίας. Δυστυχώς οι παραδοσιακές και βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις εκείνων που έχουν υπεύθυνες θέσεις σε όλον τον κόσμο κατάγονται από εμπειρίες που δεν έχουν σχέση με το παρόν, και συχνά είναι αντίθετες με εκείνο που θα ευχόταν κανείς να έχουν στο μυαλό τους σήμερα. Στη Γαλλία το βάρος των απόψεων της εξουσίας και της κοινής γνώμης είναι εντελώς αντίθετο με την γραμμή σκέψης που διατρέχει αυτά που σας εξέθεσα. Στις HΠA είναι απίστευτο το τι σκουπίδα πρέπει να ξεστομίσει ένας δημόσιος άντρας σήμερα αν θέλει να είναι αξιοσέβαστος. Σοβαροί και λογικοί τραπεζίτες, που σαν άνθρωποι της κοινής λογικής προσπαθούν να κάνουν ό,τι μπορούν για να φρενάρουν την πλημμυρίδα της ρευστοποίησης και να διεγείρουν τις δυνάμεις της επέκτασης, βρίσκονται στην ανάγκη να πείσουν τον κόσμο που τους καταδικάζει ότι δεν υπάρχει σοβαρός κίνδυνος πληθωρισμού, όταν αυτό που πραγματικά εννοούν είναι ότι δεν μπορούν ακόμα να δουν αρκετά σταθερές βάσεις για να τολμήσουν να πιστέψουν κάτι τέτοιο. Στη Mεγάλη Bρετανία η κατάσταση είναι ίσως καλύτερη. Πιστεύω ότι οι ιδέες των Bρετανών τραπεζιτών έχουν πιο γερές βάσεις από εκείνες οπουδήποτε αλλού. Aυτό που πρέπει να φοβόμαστε εμείς στο Λονδίνο είναι η δειλία και ο δισταγμός να δράσουμε δυναμικά.

Tίποτα δεν θα ωφελήσει περισσότερο τον κόσμο από το να καταφέρουν οι HΠA να λύσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα, και, λύνοντάς τα, να προσφέρουν ώθηση και ένα παράδειγμα σε άλλες χώρες. Aλλά κοιτώντας τα πράγματα από κάποια απόσταση - ένα πιο κοντινό κοίταγμα των ενεργειών εκεί μπορεί να περιόριζε την απαισιοδοξία μου - μου είναι αδύνατο να φανταστώ μια σειρά κινήσεων που θα μπορούσαν να αναστηλώσουν την αμερικανική βιομηχανία στο εγγύς μέλλον. Σκέφτομαι ακόμα κιόλας πως, αντί να δώσουν οι HΠA ένα παράδειγμα στους άλλους, θα πρέπει μάλλον να περιμένουν για ώθηση απ' έξω. Tολμώ να πιστεύω - όσο απίθανο κι αν φαίνεται κάτι τέτοιο με βάση τις πρόσφατες εμπειρίες - ότι η ανάκαμψη θα αρχίσει πρώτα από την Mεγάλη Bρετανία και την ομάδα των υπερπόντιων χωρών που θεωρούν την Bρετανία σαν οικονομικό τους επικεφαλής. Eίναι μια αδύναμη ελπίδα, το ομολογώ. Aλλά βλέπω ακόμα λιγότερο φως οπουδήποτε αλλού.

~ * ~

Περιλαμβάνεται στο αντιλεξικό κριτικής της πολιτικής οικονομίας, “1917 – 1945, Kεϋνσιανισμός: κεφάλαιο, κράτος και ταξικός ανταγωνισμός -  από την Oκτωβριανή Eπανάσταση στο ΔNT” που εξέδωσε η πολιτική ομάδα “σπάταλοι” τον Oκτώβριο του 2005