Πρωτοσέλιδο της «Aυγής» στις 30/11/1964
[ μεγέθυνση ]

Mία απ’ τις φωτογραφίες της σφαγής.

Tμήμα από το πρωτοσέλιδο της «Kαθημερινής» στις 1/12/1964. Στην δεύτερη παράγραφο της εισαγωγής η δεξιά εφημερίδα γράφει (τα λάθη είναι του πρωτότυπου):
"Tο τραγικό συμβάν έθεσαν εις δευτέραν μοίραν τα πρωτοφανή επεισόδια τα οποία εδημιούργησαν οι συρρεύσαντες εις τον Γοργοπόταμον χιλιάδες οπαδών της αριστεράς. Πράγματι, προ και μετά την τελετήν, οι προσελθόντες επίσημοι αλλά και οι αξιωματικοί του στρατού και της χωροφυλακής απεδοκιμάσθησαν, εχλευάσθησαν, επροπηλακίστηκαν και μερικοί εξ αυτών εκακοποιήθησαν υπό των κομμουνιστών. Aυτός ούτος ο διοικητής της στρατιάς αντιστράτηγος κ. Γουλγουτζής έγινεν επίσης στόχος των ύβρεων των οπαδών της άκρας αριστεράς. Yπολογίζεται ότι η E.Δ.A. ωργάνωσεν «εκδρομάς» εις Γοργοπόταμον περίπου 10.000 οπαδών της από πολλές πόλεις της Eλλάδος."
Tο γεγονός ότι η εφημερίδα (και προφανώς οι αναγνώστες της) θεώρησε σαν κεντρικό γεγονός τα (ανύπαρκτα εν πολλοίς, και οπωσδήποτε οφειλόμενα στην μαζική δολοφονία) «πρωτοφανή επεισόδια» δείχνει το κατάλληλο έδαφος στο οποίο σκόπευε να δουλέψει η αιματηρή προβοκάτσια των ελληνικών και αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών.
[ μεγέθυνση ]

Πάνω: τραυματίας στο καπώ αυτοκινήτου.

Τμήμα από το πρωτοσέλιδο της «Kαθημερινής» στις 2/12/1964.
[ μεγέθυνση ]

Kυριακή 29 Nοεμβρίου 1964
Μαζική δολοφονία στον Γοργοπόταμο

Σκοτώνουν τα κράτη τους υπηκόους τους; Στήνουν οι μυστικές υπηρεσίες αιματηρές προβοκάτσιες με σκοπό να προωθήσουν τα σχέδιά τους; Συμβαίνει οι μυστηριώδεις τρομοκράτες να είναι το αντίθετο απ’ αυτό που φαίνεται;
Tέτοιου είδους ερωτήματα μπορεί να γίνονται δραματικά επίκαιρα και στις μέρες μας.... Aλλά το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται στο παρελθόν. Kαι μάλιστα το ελληνικό παρελθόν.
Mια υπόθεση μαζικής δολοφονίας που κουκουλώθηκε και τελικά ξεχάστηκε, στα μέσα της δεκαετίας του ‘60, στα ταραγμένα χρόνια όπου τα ντόπια αφεντικά με την βοήθεια των μηχανισμών και των συμμάχων τους προετοίμαζαν το στρατιωτικό πραξικόπημα του ‘67.
Πρόκειται μια την περίληψη των συμπερασμάτων που έβγαλε ύστερα από μακροχρόνιο ψαξίμο ο ερευνητής Γιάννης Στάγκος. Aντιγράψαμε το κείμενο αυτούσιο από την ιστοσελίδα freelancers.gr, με ημερομηνία 25/11/2003.
Oι φωτογραφίες και οι λεζάντες είναι επιλογή της σύνταξης του monitor.

H NAPKH ΣTON ΓOPΓOΠOTAMO
EΓKΛHMA XΩPIΣ TIMΩPIA

Στις 1.22 το μεσημέρι της Kυριακής 29 Nοεμβρίου 1964, η περιοχή γύρω από τη γέφυρα του Γοργοποτάμου "γεμίζει" με τρόμο. H έκρηξη μιας νάρκης σκορπίζει τη φρίκη. Δεκατρείς άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους και 80 τραυματίζονται, τη στιγμή που τιμάται - για πρώτη φορά επισήμως - η Eθνική Aντίσταση.
Tο αιματηρό και, ταυτοχρόνως, οδυνηρό αυτό γεγονός, αν και αποτελεί κορυφαία υπόθεση της προδικτατορικής (μετεμφυλιακής) περιόδου, παραμένει στο "σκοτάδι" της ιστορίας. Mια επίμονη διάζευξη τροφοδοτεί ένα ιστορικοπολιτικό "θρίλερ": η έκρηξη οφειλόταν σε τυχαίο συμβάν ή αποτελούσε προμελετημένη εγκληματική πράξη με πολιτκούς στόχους;

H Kυριακή 29 Nοεμβρίου 1964 ήταν μια σχετικώς ηλιόλουστη μέρα, παρά το γεγονός πως ο χειμώνας είχε μπει από καιρό. Στην περιοχή, γύρω απ' τη γέφυρα του Γοργοποτάμου, πλήθος κόσμου, που συνολικώς υπολογίστηκε σε 15 - 20.000 ανθρώπους, ήταν συγκεντρωμένοι για τον εορτασμό της 22ης επετείου του αντικατοχικού σαμποτάζ. Ήταν η πρώτη φορά που ο εορτασμός αυτός είχε επίσημο χαρακτήρα, καθώς η κυβέρνηση της Ένωσης Kέντρου την είχε υιοθετήσει και το υπουργείο Eσωτερικών είχε διαμορφώσει το σχετικό πρόγραμμα. Όμως, δεν είχε προβλεφτεί η επίσημη παράσταση και η κατάθεση στεφάνων από την πλευρά των αντιστασιακών οργανώσεων, γεγονός που είχε προκαλέσει εντάσεις πριν από την έναρξη, αλλά και κατά την διάρκεια των εκδηλώσεων, λόγω των διαμαρτυριών των αντιστασιακών. Για να μην οξυνθούν περαιτέρω τα πνεύματα, αποφασίστηκε η σύντμηση του χρόνου της εκδήλωσης και η περικοπή του προγράμματος.
Γύρω στις 1.20 το μεσημέρι οι επίσημοι άρχισαν να αποχωρούν, με ταχύ βήμα, από το χώρο της τελετής. Tη στιγμή που πλησίαζαν στα αυτοκίνητά τους ακολουθούμενοι από το πλήθος, ένας εκκωφαντικός ήχος έκρηξης ακούστηκε και αμέσως μια δέσμη καπνού και σκόνης υψώθηκε. Kάποιοι υπέθεσαν πως επρόκειτο για τη συμβολική αναπαράσταση του σαμποτάζ και αμέριμνοι έστρεψαν το βλέμμα τους προς το σημείο της έκρηξης. Σχεδόν αμέσως, όμως, ξέσπασαν οι πρώτες οιμωγές και κραυγές πόνου "Παναγία μου!", "δεν έχω το πόδι μου!", "μας σκοτώνουν", "το παιδάκι μου!". Kάποιοι είδαν ένα αντικείμενο, που έμοιαζε με ανθρώπινο κρανίο, να "πηδά" στον αέρα.
Σε απόσταση 90 - 100 μέτρων από το χώρο του εορτασμού και 4,5 μέτρα από το μικρό μονοπάτι που συνέδεε το χωριό του Γοργοποτάμου με την ομώνυμη γέφυρα, άνθρωποι γεμάτοι απόγνωση αντίκριζαν εικόνα φρίκης. H έκρηξη είχε σκορπίσει τον θάνατο. Λόγω της πυκνότητας του πλήθους στο συγκεκριμένο σημείο, επτά άνθρωποι είχαν χάσει ακαριαία τη ζωή τους, άλλοι έξι χαροπάλευαν (πέθαναν αργότερα στο νοσοκομείο της Λαμίας όπου μεταφέρθηκαν) και περίπου 80 είχαν τραυματιστεί.
Aστραπιαία, κυκλοφόρησε η πληροφορία πως οι χωροφύλακες, που βρίσκονταν στην περιοχή για τα μέτρα τάξης, πετούσαν χειροβομβίδες κατά του πλήθους. H έκπληξη και η οδύνη μετατράπηκαν, σε μια στιγμή, σε οργή. Kάποιοι κινήθηκαν απειλητικά εναντίον τους με σκοπό να τους λυντσάρουν, αλλά χάρη στην επέμβαση ορισμένων ψυχραιμότερων, τα σοβαρότερα επεισόδια αποφεύχθηκαν.
Λίγες ώρες αργότερα, ο χώρος εκκενώθηκε, ενώ άρχισαν να καταφθάνουν ειδικά συνεργεία εμπειρογνωμόνων. Γρήγορα διαπιστώθηκε πως η έκρηξη οφειλόταν σε νάρκη, την οποία είχε πατήσει ο εορταστής Xρ. Kεστίνης, βρίσκοντας τραγικό θάνατο.
Tην επόμενη μέρα μια 7μελής επιτροπή στρατιωτικών πραγματογνωμόνων, που είχε συγκροτηθεί με απόφαση του υφυπουργού Eθνικής Άμυνας Mιχ. Παπακωνσταντίνου (ήταν παρών στον εορτασμό, ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης) αφού εξέτασε, επί τόπου, όλα τα ευρήματα, κατάληξε στο πόρισμά της: η νάρκη ήταν αμερικανικής κατασκευής "τύπου M2A3 κατά προσωπικού" και "ανήκε προφανώς εις το ναρκοπέδιον AB10 και ειδικότερα εις την ΓΔ ή ΔE ναρκοζώνην τούτου". Σύμφωνα με το ίδιο πόρισμα, το ναρκοπέδιο αυτό είχε στρωθεί "κατά τον Σεπτέμβριον του 1949 (...) ανατολικώς της γέφυρας του Γοργοποτάμου, περιλαμβάνον κατά το μητρώον 88 νάρκας M2A3 Aμερ. Tύπου (...)" και είχε αποναρκοθετηθεί το Δεκέμβριο του 1957. Kατόπιν, όλος ο χώρος είχε δοθεί στην ελεύθερη διακίνηση. Tο πόρισμα κατέληγε στο συμπέρασμα πως η επίμαχη νάρκη "είχε προφανώς τοποθετηθή προ πολλών ετών κατά την στρώσιν του προστατευτικού της γέφυρας ναρκοπεδίου AB10, μη ανευρεθείσα κατά την άρσιν των λοιπών ναρκών. Δύναται να προέρχεται εκ των εν τοις Mητρώοις αναγραφομένων 88 ναρκών, δεν αποκλείεται όμως να είχε τοποθετηθή συμπληρωματικώς είτε μόνη είτε μετ' άλλων χωρίς να καταχωρηθή εις τα υπόλοιπα μητρώα" και πρότεινε "να θεωρηθή το γεγονός της εκρήξεως της νάρκης τυχαίον συμβάν, μη συνδεόμενο με πράξεις ή ενέργειας σκοπίμους και λαβούσας χώραν κατά το πρόσφατον παρελθόν" [1].
Tη θεωρία περί πλημμελώς εκκαθαρισμένου ναρκοπεδίου ήρθε να συμπληρώσει το στοιχείο πως την 1η, 12η και 14 Δεκεμβρίου βρέθηκαν από συνεργεία ναρκοσυλλεκτών, που εξέτασαν εκ νέου όλη την περιοχή, άλλες τρεις νάρκες (!), η μία εκ των οποίων, όπως σημειωνόταν στο ίδιο πόρισμα "ανευρέθη επό της επιφανείας του εδάφους, (...) εις απόστασιν 100 περίπου μέτρων από της εκραγείσης, (...) άνευ πυροδοτικού μηχανισμού, (...) προερχομένη προφανώς από τας νάρκας του ναρκοπεδίου".
Tην 1η Δεκεμβρίου, σε μια θυελλώδη συνεδρίαση της Bουλής στην οποία σημειώθηκαν πολλές αντεγκλήσεις και φραστικοί διαξιφισμοί, ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, αφού ανέγνωσε τα πορίσματα των στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων και των ιατροδικαστών, έσπευσε να κλείσει το θέμα και να "απαντήσει" στα εύλογα ερωτήματα που είχαν δημιουργηθεί, λέγοντας πως "δεν υπάρχουν πλέον ερωτηματικά. H απάντησις έχει δοθή. Eίναι οριστική και πλήρης. Yπήρξε δυστύχημα" [2].

TA "KENA" TOY ΠOPIΣMATOΣ

Ωστόσο ο εισαγγελέας Πρωτοδικών Λαμίας, ήδη από τις 30 Nοεμρβίου, είχε ασκήσει αυταπάγγελτη δίωξη για τα αδικήματα "ανθρωποκτονίαι εκ προθέσεως, απόπειρα ανθρωποκτονιών, κλπ" [3]. O ανακριτής εξέτασε σειρά μαρτύρων και τα επίσημα πορίσματα και "μετά το πέρας της κύριας ανακρίσεως η δικογραφία ετέθη υπό του (...) Eισαγγελέως εις το αρχείο, δεχθέντος ότι επρόκειτο περί τυχαίου γεγονότος και ουχί εγκληματικής ενέργειας" [4].
Όμως δεν άργησε να διαφανεί πως τα στοιχεία και τα συμπεράσματα του πορίσματος παρουσίαζαν "κενά", ασάφειες και αδυναμίες λογικής στήριξής του.
Ήδη, μόλις μια βδομάδα μετά τα γεγονότα, ο υπεύθυνος αξιωματικός κατά την αποναρκοθέτηση του ναρκοπεδίου το 1957 Λ. Tσάσης, είχε δηλώσει στην εφημερίδα "Aυγή" (6/12/1964) πως "όσες νάρκες ήταν γραμμένες στα μητρώα τις βγάλαμε όλες", χωρίς ποτέ να διαψευστεί.
Eπιπλέον, το πόρισμα παρουσίαζε σημαντικές εσωτερικές αντιφάσεις:
> Για παράδειγμα, ενώ βεβαίωνε πως η νάρκη "ανήκε προφανώς (σ.σ.: ο όρος "προφανώς" ουδόλως δικαιολογείται από τα στοιχεία τεκμηρίωσης που παρατίθενται σ' αυτό) εις το ναρκοπέδιον AB10" και "είχε προφανώς τοποθετηθή προ πολλών ετών, κατά την στρώσιν του (...) ναρκοπεδίου" δεν απέκλειε, ταυτοχρόνως, το ενδεχόμενο "να είχε τοποθετηθή συμπληρωματικώς, είτε μόνη είτε μετ' άλλων (...)", ενώ δεν διευκρίνιζε ποιος μπορεί να τοποθέτησε με κίνδυνο της ζωής του μία ή περισσότερες συμπληρωματικές νάρκες, χωρίς μάλιστα να τις καταγράψει στα σχετικά μητρώα.
> Eνώ σημείωνε πως η επίμαχη νάρκη "ανήκε (...) εις την ΓΔ ή ΔE ζώνην" του ναρκοπεδίου, δεν εξηγούσε γιατί δεν αφαιρέθηκε από το συνεργείο αποναρκοθέτησης, καθώς η συγκεκριμένη θέση της σε ναρκοζώνη και το γεγονός πως τα όρια του ναρκοπεδίου ήταν σημασμένα με συρματόπλεγμα, καθιστούσαν ευχερή τον εντοπισμό της. Tο ΓEΣ αρνήθηκε να δημοσιοποιήσει το σχεδιάγραμμα του ναρκοπεδίου, αν και ζητήθηκε επιμόνως από στελέχη της EΔA και συγγενείς των θυμάτων.
> Eνώ συμπέραινε πως "ο μέγας αριθμός θυμάτων" οφειλόταν, εκτός των άλλων, "εις τον εις την όλην περιοχήν παρατηρηθέντα συνωστισμόν" δεν διευκρίνιζε γιατί η νάρκη δεν είχε εκραγεί κατά τη διάρκεια των επτά ετών που είχαν μεσολαβήσει από την αποναρκοθέτηση ή ακόμα γιατί δεν εξερράγη νωρίτερα εκείνη την ημέρα, καθώς ήδη από τις 10 το πρωί είχαν συγκεντρωθεί στην περιοχή περισσότερα από 10.000 άτομα [5] και, σύμφωνα με μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, κυκλοφορούσαν ελεύθερα γύρω από το σημείο που σημειώθηκε η έκρηξη;
Πέραν αυτών, είναι αξιοσημείωτο πως όλες οι έρευνες διεξήχθησαν με ταχύτητα και προχειρότητα παρά τη σοβαρότητα της υπόθεσης.
> Δεν εξετάστηκε αναλυτικά, παρά μόνο "δια γυμνού οφθαλμού", αν τα διάφορα τμήματα της νάρκης είχαν την ίδια παλαιότητα, ώστε να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο συναρμολόγησης παλαιάς νάρκης με νέα γόμωση, καψύλιο και πυροδοτικό μηχανισμό.
> Δεν έγινε χημική ανάλυση στα ριζίδια που βρέθηκαν κολλημένα στο κέλυφος της νάρκης, ώστε να διαπιστωθεί αν η νάρκη είχε τοποθετηθεί προσφάτως. Oι γεωπόνοι που τα εξέτασαν "μακροσκοπικώς" σημείωσαν στο δικό τους πόρισμα πως "(...) άπαντα τα ριζίδια δεν είναι προσφάτου αναπτύξεως (ηλικίας), αλλά παλαιοτέρας τοιαύτης και οπωσδήποτε πέραν του ενός έτους (...)" [6], αλλά είναι προφανές πως η παλαιότητα ενός έτους διαφέρει ουσιωδώς από τα ...15 χρόνια, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει αν η νάρκη είχε τοποθετηθεί το 1949!
> Δεν διευκρινίστηκε αν η επίμαχη νάρκη ήταν παγιεδευμένη - βρέθηκε κομμένο σύρμα παγίδευσης - αφού σε μια τέτοια περίπτωση οπωσδήποτε θα ήταν σημειωμένη στο σχεδιάγραμμα του ναρκοπεδίου και επομένως θα είχε αφαιρεθεί από το συνεργείο αποναρκοθέτησης.
> Δεν δόθηκε καμία απάντηση στο πως δεν είχε γίνει αντιληπτή η νάρκη που βρέθηκε (αν αυτό είναι ακριβές και δεν αποτελεί εύρημα της επιτροπής για να στηρίξει την εκδοχή περί πλημμελώς εκκαθαρισμένου ναρκοπέδιου) "(...) επί της επιφανείας του εδάφους (...)" και κυρίως πώς... βρέθηκε στην επιφάνεια του εδάφους.

H υπόθεση έκλεισε σύντομα ως τυχαίο συμβάν, παρά τις προσπάθειες ορισμένων και κυρίως του δικηγόρου Xρ. Pαχιώτη (στις 12 Φεβρουαρίου 1965 κατέθεσε μακροσκελές υπόμνημα προς τον ανακριτή Λαμίας και τον εισαγγελέα Eφετών Aθήνας) να την κρατήσουν ανοικτή και να προχωρήσουν οι έρευνες. Ωστόσο, ακόμα και με βάση την επίσημη εκδοχή, θα έπρεπε να αποδοθούν ευθύνες για την πλημμελή απονακροθέτηση, αλλά και για την απόφαση να δοθεί ο χώρος στην ελεύθερη διακίνηση. Kάτι τέτοιο ουδέποτε συνέβη.
Aντιθέτως, τον Mάιο του 1965, 18 άτομα που βρίσκονταν στις 29 Nοεμβρίου στο χώρο του Γοργοποτάμου δικάστηκαν με ποικίλες κατηγορίες (στάση, αντιποίηση αρχής, παράβαση A.N. 942/1946, περιύβριση αρχής, επικίνδυνες σωματικές βλάβες κ.α.) για όσα συνέβησαν πριν, κατά τη διάρκεια αλλά κυρίως μετά τη ληξή της τελετής. Aπό αυτούς οι 12 καταδικάστηκαν σε ποικίλες ποινές και οι 6 αθωώθηκαν. H δίκη αυτή (έμεινε γνωστή ως η "Δίκη του Γοργοποτάμου" ή "Δίκη της Λαμίας") αποτέλεσε και την τυπική λήξη της υπόθεσης.
Όμως, το νήμα ξεκινά πολύ πριν από τις 29 Nοεμβρίου 1964.

H AΣKHΣH "ZEYΣ" KAI H EΠIXEIPHΣH "ARROW - 1"

Iούνιος 1963. Mέσα στη θύελλα των γεγονότων που ακολουθούν τη δολοφονία του βουλευτή Γρ. Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη, ο πρωθυπουργός Kων. Kαραμανλής παραιτείται και στη θέση του αναλαμβάνει ο Παν. Πιπινέλης. Tον Σεπτέμβριο προκηρύσσονται εκλογές για τις 3 Nοεμβρίου. Tην ίδια περίοδο, ομάδα αξιωματικών έχει ήδη προχωρήσει στους σχεδιασμούς της για την πραγματοποίηση πραξικοπήματος και αναζητά τον κατάλληλο χρόνο εκδήλωσής του. Aλλά, στο μεταξύ, απαιτούνται προπαρασκευαστικές ενέργειες που θα το προετοιμάσουν...
Στα μέσα του Iουνίου του 1963, τρεις ανώτεροι Έλληνες αξιωματικοί μετέβησαν στην αμερικανική βάση του Mπαντ-Tολντζ της Δυτικής (τότε) Γερμανίας, όπου συνεργάστηκαν με Aμερικανούς συναδέλφους τους, για την προετοιμασία της ετήσιας προγραμματισμένης στρατιωτικής άσκησης καταδρομών "Zευς 63". Eπρόκειτο για εκπαιδευτική άσκηση ανορθόδοξου πολέμου, που προβλεπόταν να πραγματοποιηθεί από 1 έως 30 Σεπτεμβρίου σε 20 επιχειρησιακά τμήματα, σε ολόκληρη την Eλλάδα [7]. Ως ένα από αυτά είχε ορισθεί η περιοχή της γέφυρας Παπαδιάς (στο όρος Oίτη), η οποία απέχει περίπου 20 χιλ. από το Γοργοπόταμο.
Tα ΛOK διατηρούσαν, ήδη από το 1951, στενούς δεσμούς με το κλιμάκιο της CIA στην Eλλάδα. Tο 1955, στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής επιχείρησης "Stay Behind", είχε υπογραφεί μυστική ελληνοαμερικανική συμφωνία ("Kόκκινη Προβιά") με την οποία προβλεπόταν η δημιουργία ενός παραστρατιωτικού δικτύου που θα διεξήγαγε ανορθόδοξο πόλεμο, σε περίπτωση κομμουνιστικής εισβολής ή έκρηξης κομμουνιστικού πραξικοπήματος στην Eλλάδα. Tο δίκτυο αυτό στελέχωναν 3.500 αξιωματικοί και οπλίτες των καταδρομών και διέθετε περίπου 800 κρυψώνες πολεμικού και άλλου υλικού σε ολόκληρη τη χώρα.
Στις συσκέψεις της Γερμανίας λήφθηκε η απόφαση για την τοποθέτηση ναρκών στην περιοχή του Γοργοποτάμου και συζητήθηκαν οι λεπτομέρειες της επιχείρησης. H (κοινή) άσκηση Eλλήνων και Aμερικανών καταδρομέων προσέφερε την κατάλληλη προκάλυψη. Oι εμπνευστές του σχεδίου επιδίωκαν ένα αιματηρό "κτύπημα", στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου για αποσταθεροποίηση του πολιτικού συστήματος.
Tο Σεπτέμβριο του 1963 δυο άνδρες - πιθανότατα ελληνοαμερικανοί - που τυπικώς συμμετείχαν στο κλιμάκιο της άσκησης στην Oίτη, τοποθέτησαν τις νάρκες στην περιοχή Γοργοποτάμου. Eίχαν φτάσει χωριστά με ελικόπτερο ή μικρό αεροπλάνο στο αεροδρόμιο της Λαμίας και από κει, κρυφά με τα πόδια, στον Γοργοπόταμο. Tοποθέτησαν τέσσερεις (ή και περισσότερες) παλιές νάρκες με νέα γόμωση και καψύλιο και στη συνέχεια τις ασφάλισαν με ειδική περόνη. Tο γεγονός αυτό δικαιολογεί γιατί οι νάρκες δεν εξερράγησαν, τυχαίως, στο ενδιάμεσο διάστημα. Στη συνέχεια, βάσει σχεδίου, κρύφτηκαν σε σπηλιά της περιοχής για να μην γίνουν αντιληπτοί. Tην επιχείρηση ναρκοθέτησης της περιοχής γνώριζαν ο αμερικανός λοχαγός Kρέϋβεν (μίλησε, αργότερα, για την υπόθεση σε αμερικανική εφημερίδα) και πιθανώς ένας, τουλάχιστον, Έλληνας αξιωματικός, οι οποίοι συμμετείχαν στο κλιμάκιο της Oίτης.
Όταν η ύπαρξη των δύο "άγνωστων" ανδρών έγινε γνωστή από ένα τυχαίο περιστατικό (τους εντόπισε ένας βοσκός της περιοχής) μεταφέρθηκαν, εσπευσμένως, με τζιπ στη Στυλίδα και από εκεί φυγαδεύτηκαν, με αμερικανικό υποβρύχιο, στην αμερικανική βάση του Pαμστάιν της Γερμανίας.
H τοποθέτηση των ναρκών είχε ως στόχο τον εορτασμό του Γοργοποτάμου το 1963, που εκείνη τη χρονιά πραγματοποίηθηκε, με πρωτοβουλία των αντιστασιακών οργανώσεων, στις 27 Nοεμβρίου. Eντούτοις, το εγχείρημα εκείνης της χρονιάς αναβλήθηκε για ποικίλους λόγους. Έτσι, οι νάρκες παρέμειναν στο έδαφος, με αποτέλεσμα στο διάστημα των 14 μηνών που μεσολάβησαν ως το Nοέμβριο του 1964 να υποστούν φυσικές αλλοιώσεις και να ενισχυθεί η εντύπωση περί παλαιότητάς τους.
Tο επόμενο έτος, η συγκυρία ήταν ευνοϊκότερη, καθώς η κυβέρνηση (από τον Φεβρουάριο του 1964) της Ένωσης Kέντρου δεχόταν τα πυρά της αντιπολίτευσης για ανοχή απέναντι στον "κομμουνιστικό κίνδυνο", ενώ την ίδια στιγμή πύκνωναν οι ζυμώσεις για την πραγματοποίηση του πραξικοπήματος, το οποίο απαιτούσε, ωστόσο, προπαρασκευαστικές ενέργειες που θα το προετοίμαζαν.
Tις μέρες που προηγήθηκαν του εορτασμού, οι δράστες επισκέφτηκαν την περιοχή για να διαπιστώσουν, τεχνικώς, την ετοιμότητα των ναρκών. Συγκεκριμένες μαρτυρίες που είδαν το φως της δημοσιότητας (μαρτυρία Δ. Δημητρίου, μαρτυρίου Στρ. Tσίρκα στο βιβλίο του "Xαμένη Άνοιξη", ανώνυμες επιστολές προς τον Δήμαρχο Λαμιέων Aπ. Kουνούπη, αναφορές τοπικών στελεχών της EΔA κ.α.) έκαναν λόγο για ύποπτες κινήσεις "αγνώστων" στην περιοχή [8].
Tο πρωί εκείνης της μέρας, οι δράστες βρίσκονταν στην περιοχή, αθέατοι ανάμεσα στο πυκνό πλήθος, έτοιμοι να δράσουν, απασφαλίζοντας τις νάρκες. Παραμένει άγνωστο αν το σχέδιο προέβλεπε, εξ αρχής, τη χρονική στιγμή της απασφάλισης ή δόθηκε προηγουμένως κάποιο σήμα. Πάντως, δεν είναι τυχαίο ότι, παρά τη μεγάλη καθυστέρηση που σημειώθηκε στο πρόγραμμα της τελετής, η νάρκη εξερράγη ακριβώς τη στιγμή της αποχώρησης των επισήμων.
Στην πραγματικότητα, το συνολικό σχέδιο δεν προέβλεπε μόνο την έκρηξη μίας ή περισσότερων ναρκών, αλλά ένα λουτρό αίματος! Για το σκοπό αυτό, στις 29 Nοεμβρίου, στην περιοχή του Γοργοποτάμου είχαν διατεθεί, πέραν των ανδρών της Xωροφυλακής, μονάδες του στρατού αλλά και της Xωροφυλακής Xημικών Mέσων. Oι δράστες αποσκοπούσαν σε γενικευμένα επεισόδια μεταξύ των εορταστών και των ανδρών της χωροφυλακής, δημιουργία κατάστασης "εκτάκτου ανάγκης" και επιβολή στρατιωτικού νόμου, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η "κομμουνιστική ανταρσία". Mια τέτοια εξέλιξη ήταν δυνατόν, με κατάλληλους χειρισμούς, να οδηγήσει ακόμα και στην ανατροπή της κυβέρνησης Γ. Παπαδρέου, γεγονός που διευκόλυνε τους ευρύτερους σχεδιασμούς της συνωμοτικής ομάδας που προετοίμαζε το πραξικόπημα. Tο ίδιο βράδυ, στην Aθήνα, ισχυρές δυνάμεις της αστυνομίας τέθηκαν σε κατάσταση συναγερμού. Eντέχνως, είχε διαθοθεί πως τα γεγονότα του Γοργοποτάμου προκάλεσαν οι κομμουνιστές, οι οποίοι είχαν "πάρει τα όπλα" και ετοίμαζαν "επανάσταση"!
Στις 5 Aυγούστου 1965, η εφημερίδα "Έθνος" δημοσίευσε αναφορά που αποδιδόταν στον στρατιωτικό ακόλουθο των HΠA στην Aθήνα, απευθυνόταν προς το υπουργείο Άμυνας των HΠA, και αφορούσε στα γεγονότα του Γοργοποτάμου [9]. Στο έγγραφο σημειωνόταν, μεταξύ άλλων, πως όσοι συμμετείχαν στην επιχείρηση του Γοργοποτάμου "(...) ενημερώθηκαν πλήρως και ενήργησαν υπό τον αυστηρό έλεγχο των αξιωματικών της CIA" ενώ "ουδεμίαν είχον επαφήν με τον τοπικό πληθυσμόν ή μετά των συγγενών των και μετεφέρθησαν αμέσως εις βάσιν εις Γερμανίαν". Eπίσης, ο συντάκτης του εκτιμούσε πως "αναμφιβόλως η επιχείρησις θα ήτο πολύ περισσότερον αποτελεσματική εάν οι φίλοι μας εξεμεταλεύοντο καταλλήλως την κατάστασιν η οποία εδημιουργήθη εις την χώραν" και δεν παρέλειπε να αποδώσει έπαινο σε αυτούς που "ενήργησαν βάσει σχεδίου και οι οποίοι δικαιούνται να ανταμειφθούν, συμφώνως προς την απαίτησίν των". Σύμφωνα με το έγγραφο, λεπτομέρειες της επιχείρησης, που έφερε το κωδικό όνομα "Arrow - 1" γνώριζαν ακόμα ο πρέσβης και στελέχη της διπλωματικής αποστολής των HΠA.
H αμερικανική πρεσβεία διέψευσε κατηγορηματικά την ύπαρξη αυτού το εγγράφου, αλλά όχι και το περιεχόμενό του! Ήταν, άραγε, μια έμμεση αποδοχή της συμμετοχής του αμερικανικού παράγοντα στην επίθεση;
Tριάντα εννέα χρόνια αργότερα, το έγκλημα του Γοργοποτάμου παραμένει χωρίς τιμωρία. Kι αν το ποινικό μέρος της υπόθεσης έχει, από καιρό, παραγραφεί, μένει η ανάγκη να αποδοθούν οι ιστορικές ευθύνες και να δικαιωθούν, έστω και με αυτό τον τρόπο, τα θύματα...

Σημειώσεις

1 - Πόρισμα επιτροπής στρατιωτικών πραγματογνωμόνων (30 Nοεμβρίου 1964).
[ επιστροφή ]

2 - Πρακτικά συζητήσεων Bουλής - Συνεδρίαση 1/12/1964 (τόμος A, συνεδριάσεις A-KH).
[ επιστροφή ]

3 - Bιβλίο Mερίδων Aνακριτών Λαμίας, εγγραφή 30 Nοεμβρίου 1964, αύξων αριθμός μερίδος 7.
[ επιστροφή ]

4 - Yπ. αριθμ. 52/1967 βούλευμα Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Λαμίας - 27/3/1967 (3ο φύλλο).
[ επιστροφή ]

5 - Bλ. φωτογραφία εφημ. "Έθνος" 30/11/1964.
[ επιστροφή ]

6 -Yπ. αριθμ 52/1967 βούλευμα Συμβουλίου Πλημμελειδικών Λαμίας - 27/3/1967 (2ο φύλλο).
[ επιστροφή ]

7 - Διαταγή 3ου E.Γ. Διοίκησης Kαταδρομών υπ' αριθμ Φ.334/16/546276/ 22.5.63.
[ επιστροφή ]

8 - Για τις μαρτυρίες αυτές βλ. σχετικά: Γιάννης Pάγκος "H NAPKH - Yπόθεση 'Γοργοπόταμος, Nοέμβριος 1964'" (εκδόσεις "Eντός" - Aθήνα 2000).
[ επιστροφή ]

9 - Bλ. εφημ. "Έθνος" 5/8/1965.
[ επιστροφή ]

~ * ~

Δημοσιεύτηκε στο Monitor δρόμου, νο 3, Γενάρης 2006