Αναφερόμαστε συνήθως στην γεωπολιτική διάσταση του πολέμου στην (και για την) ουκρανία· αλλά δεν είναι η μοναδική. Το ουκρανικό έδαφος έχει ονομαστεί ιστορικά, όχι άδικα, ο “σιτοβολώνας της ευρώπης”: περιλαμβάνει 32 εκατομμύρια εκτάρια εύφορης, καλλιεργήσιμης γης, με το μοναδικό παγκόσμια σε ποιότητα “μαύρο” χώμα. Αυτή η έκταση, για να υπάρχει μέτρο σύγκρισης, είναι ίση με το ένα τρίτο της καλλιεργήσιμης γης στην ε.ε. Η γεωργία και η κτηνοτροφία παράγουν το 8% του ουκρανικού α.ε.π. και καλύπτουν το 17% της εργασίας. Με διεθνή κριτήρια, η ουκρανία είναι τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας καλαμποκιού στον κόσμο, και ο πέμπτος εξαγωγέας σιτηρών.
Επί ε.σ.σ.δ. η γη ήταν κρατική ιδιοκτησία. Μετά την δημιουργία του ουκρανικού κράτους ιδιωτικοποιήθηκε μεν ένα τμήμα της (μοιράστηκε σε αγρότες [1Το 1990 διαλύθηκαν οι συνεταιριστικές δομές και οι κρατικές / δημόσιες γαίες μοιράστηκαν στα μέλη τους, 4 εκτάρια για τον καθένα. Επί μια δεκαετία όμως δεν ορίστηκε ποιά ακριβώς γη ανήκει σε ποιόν συγκεκριμένα, με αποτέλεσμα οι όποιες εκμεταλλεύσεις να είναι ουσιαστικά μισοπαράνομες. Το 2001 εγκρίθηκε η “νομοθεσία για την γη”, που όρισε ακριβώς τα ιδιοκτησίες και όριά τους. Ο ίδιος νόμος προέβλεπε την απαγόρευση πωλήσεων γης ως την 1 Γενάρη του 2016.]), αλλά μέχρι το τέλος του 2015 απαγορεύεται η πώληση - η ημερομηνία είναι πολύ κοντά. Παρ’ όλα αυτά μεγάλες αγροδιατροφικές εταιρείες έχουν αγοράσει 1,6 εκατομμύρια εκτάρια και έχουν νοικιάσει για δεκαετίες άλλα 1,2 εκατομμύρια· πρόκειται και για εκτάσεις που είχαν παραμείνει στην κρατική ιδιοκτησία, αλλά και ιδιωτικές [2Η τακτική που ακολουθήθηκε για να παρακαμφθεί η απαγόρευση πωλήσεων ήταν η ενοικίαση για 49 χρόνια. Επιπλέον, ο νόμος του 2001 αφορά μόνο τη γη και όχι τις υποδομές μεταποίησης, επεξεργασίας, συσκευασίας, κλπ.• ούτε, φυσικά, τις εκτάσεις για βιομηχανική χρήση. Έτσι έγινε εφικτή η ισχυρή καπιταλιστική συγκεντροποίηση και στον ουκρανικό αγροδιατροφικό τομέα, στα χέρια ουκρανών “ολιγαρχών” (όπως ο Oleg Bakhmatyuk, ιδιοκτήτης της UkrLandFarming) ή και μη ουκρανικών επιχειρήσεων. Το 2013 η UkrLandFarming κατείχε 670 χιλιάδες εκτάρια γης, 18 εργοστάσια επεξεργασίας κρέατος, 6 εργοστάσια επεξεργασίας δημητριακών, 6 εργοστάσια ζάχαρης, 4 εγκαταστάσεις σιλό, 6 μύλους, 3 εγκαταστάσεις αποθήκευσης / διατήρησης αυγών, 65.000 μοσχάρια και 23 εκατομμύρια κοτόπουλα.].
Ανάμεσα στους μη ουκρανούς ιδιοκτήτες γης οι μεγαλύτεροι είναι (κατά σειρά) η Kernel Holding με έδρα το Λουξεμβούργο, η ρωσική Renauissance group, η Mriya Agro Holding Public Limited με έδρα τη νότια κύπρο, η Sintal Agriculture επίσης με έδρα τη νότια κύπρο, η γαλλική AgroGeneration, η αυστριακή MCB Agricole, η δανέζικη Trigon Agri, η σουηδική Agrokultura, η σερβική MK Group, και άλλες.
Αλλά αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή δεν σημαίνει μόνο γη. Σημαίνει πολλά άλλα ακόμα: σπόρους, λιπάσματα, φάρμακα, βιοτεχνολογίες... Αυτό σημαίνει ότι οι πασίγνωστες Monsanto, Cargill [3Τον Γενάρη του 2014 η Cargill αγόρασε το 5% της UkrLandFarming, έναντι 200 εκατομμυρίων δολαρίων. Σα σκοπός της εισόδου της Cargill στον ουκρανικό όμιλο δηλώθηκε η “ενίσχυση των εξαγωγών στην κίνα”. Πράγματι το Πεκίνο ενδιαφέρεται (και) για την αγροτική παραγωγή της ουκρανίας. Τον Σεπτέμβρη του 2012 η τότε ουκρανική κυβέρνηση συμφώνησε με την τράπεζα της κίνας ένα δάνειο 3 δισ. ευρώ με αντάλλαγμα ένα ποσοστό της ουκρανικης παραγωγής καλαμποκιού για τα επόμενα 15 χρόνια. Η τακτική που ακολουθεί ο κινεζικός καπιταλισμός είναι ένα είδος leasing τμημάτων της αγροτικής παραγωγής, δάνεια - έναντι - προϊόντων. ] και Dupont έχουν ήδη αποβιβαστεί στην ουκρανία, και επιδιώκουν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επέκτασή τους. Και οι τρεις “μπήκαν” στην ουκρανία στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, όχι (κατευθείαν) αγοράζοντας γη, αλλά στήνοντας επιχειρήσεις αγροχημικών, παραγωγής τροφής για ζώα, αποθήκες, μονάδες επεξεργασίας και τυποποίησης· νοικιάζοντας ή αγοράζοντας λιμενικές εγκαταστάσεις φόρτωσης· κλπ.
Το άγιο δισκοπότηρο είναι, φυσικά, τα μεταλλαγμένα. Παρότι στην ευρώπη οι πολέμιοι της χρήσης μεταλλαγμένων σπόρων ή ζώων είναι πολύ περισσότεροι απ’ τους υποστηρικτές της, στην συμφωνία “συνεργασίας ε.ε. - ουκρανίας” που υπογράφτηκε μετά το πραξικόπημα της 21ης Φλεβάρη (του 2014), στο άρθρο 404, προβλέπεται η χρήση βιοτεχνολογιών στην ουκρανία. Η ίδια πρόβλεψη υπήρχε και στην συμφωνία που τελικά δεν υπέγραψε ο Γιανούκοβιτς, έτσι ώστε τον Δεκέμβρη του 2013, στη διάρκεια συνεδρίου για τις σχέσεις ηπα - ουκρανίας, ένας απ’ τους αντιπροέδρους της Monsanto, ο Jesus Madrazo να δηλώνει ευτυχής ότι “ελπίζουμε ότι με κάποιο τρόπο η βιοτεχνολογία είναι ένα εργαλείο που θα γίνει προσιτό μελλοντικά στους ουκρανούς αγρότες”.
Τον Γενάρη του 2014, κι ενώ το Βερολίνο πίστευε ακόμα ότι έχει τον έλεγχο των εξελίξεων στην ουκρανία, αξιωματούχοι της κυβέρνησης Γιανούκοβιτς συναντήθηκαν με εκπροσώπους είκοσι μεγάλων γερμανικών αγροδιατροφικών επιχειρήσεων. Αντικείμενο της συνάντησης ήταν οι αλλαγές που θα έπρεπε να γίνουν στη νομοθεσία (φορολογία, επιστροφές φπα, απαγόρευση γενετικών τροποποιήσεων) για να προχωρήσουν οι “επενδύσεις”. Στις αρχές Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς, κι ενώ στην ανατολική ουκρανία γινόταν πόλεμος, η ευρωπαϊκή τράπεζα ανοικοδόμησης και ανάπτυξης (ebrd) ανακοίνωσε ότι υπάρχουν 10 ιδιωτικές αγροδιατροφικές εταιρείες έτοιμες να επενδύσουν 1 δισ. δολάρια στην ουκρανία, αν γίνουν αλλαγές στη φορολογική νομοθεσία, στη νομοθεσία εισαγωγών / εξαγωγών και σε ότι αφορά τις πωλήσεις γης. Το αγκάθι των γενετικών τροποποιήσεων δεν μνημονεύτηκε...
Υπάρχει, λοιπόν, κεφάλαιο, πολύ κεφάλαιο στην κεντρική και δυτική ουκρανία, που περιμένει την “αξιοποίησή” του. Και υπάρχουν τρανταχτά ονόματα αφεντικών που περιμένουν. Θεωρητικά χρειάζεται και πολιτική σταθερότητα. Ίσως θα πρέπει να δούμε το θέμα με πιο μεταμοντέρνους όρους: όχι “απόλυτη”, αλλά κάπως “σχετική”. Τι σημαίνει αυτό; “Τοπική σταθερότητα”, μαζί, φυσικά, με τις νομοθετικές διευκολύνσεις. Είτε είναι οι σωστοί νόμοι, είτε είναι η ασφαλής μη εφαρμογή όσων εμποδίζουν το επιχειρηματικό πνεύμα. Ίσως δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το πως δημιουργούνται διάφοροι επιχειρηματικοί παράδεισοι μέσα σε γενικευμένες κοινωνικές κολάσεις. Συμβαίνει κι αλλού στον κόσμο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Το 1990 διαλύθηκαν οι συνεταιριστικές δομές και οι κρατικές / δημόσιες γαίες μοιράστηκαν στα μέλη τους, 4 εκτάρια για τον καθένα. Επί μια δεκαετία όμως δεν ορίστηκε ποιά ακριβώς γη ανήκει σε ποιόν συγκεκριμένα, με αποτέλεσμα οι όποιες εκμεταλλεύσεις να είναι ουσιαστικά μισοπαράνομες.
Το 2001 εγκρίθηκε η “νομοθεσία για την γη”, που όρισε ακριβώς τα ιδιοκτησίες και όριά τους. Ο ίδιος νόμος προέβλεπε την απαγόρευση πωλήσεων γης ως την 1 Γενάρη του 2016.
[ επιστροφή ]
2 - Η τακτική που ακολουθήθηκε για να παρακαμφθεί η απαγόρευση πωλήσεων ήταν η ενοικίαση για 49 χρόνια. Επιπλέον, ο νόμος του 2001 αφορά μόνο τη γη και όχι τις υποδομές μεταποίησης, επεξεργασίας, συσκευασίας, κλπ.· ούτε, φυσικά, τις εκτάσεις για βιομηχανική χρήση. Έτσι έγινε εφικτή η ισχυρή καπιταλιστική συγκεντροποίηση και στον ουκρανικό αγροδιατροφικό τομέα, στα χέρια ουκρανών “ολιγαρχών” (όπως ο Oleg Bakhmatyuk, ιδιοκτήτης της UkrLandFarming) ή και μη ουκρανικών επιχειρήσεων. Το 2013 η UkrLandFarming κατείχε 670 χιλιάδες εκτάρια γης, 18 εργοστάσια επεξεργασίας κρέατος, 6 εργοστάσια επεξεργασίας δημητριακών, 6 εργοστάσια ζάχαρης, 4 εγκαταστάσεις σιλό, 6 μύλους, 3 εγκαταστάσεις αποθήκευσης / διατήρησης αυγών, 65.000 μοσχάρια και 23 εκατομμύρια κοτόπουλα.
[ επιστροφή ]
3 - Τον Γενάρη του 2014 η Cargill αγόρασε το 5% της UkrLandFarming, έναντι 200 εκατομμυρίων δολαρίων. Σα σκοπός της εισόδου της Cargill στον ουκρανικό όμιλο δηλώθηκε η “ενίσχυση των εξαγωγών στην κίνα”. Πράγματι το Πεκίνο ενδιαφέρεται (και) για την αγροτική παραγωγή της ουκρανίας. Τον Σεπτέμβρη του 2012 η τότε ουκρανική κυβέρνηση συμφώνησε με την τράπεζα της κίνας ένα δάνειο 3 δισ. ευρώ με αντάλλαγμα ένα ποσοστό της ουκρανικης παραγωγής καλαμποκιού για τα επόμενα 15 χρόνια. Η τακτική που ακολουθεί ο κινεζικός καπιταλισμός είναι ένα είδος leasing τμημάτων της αγροτικής παραγωγής, δάνεια - έναντι - προϊόντων.
[ επιστροφή ]
